champouirau, chapurriau, chapurriat, chapurreau, la franja del meu cul, parlem chapurriau, escriure en chapurriau, ortografía chapurriau, gramática chapurriau, lo chapurriau de Aguaviva o Aiguaiva, origen del chapurriau, dicsionari chapurriau, yo parlo chapurriau; chapurriau de Beseit, Matarranya, Matarraña, Litera, Llitera, Mezquín, Mesquí, Caspe, Casp, Aragó, aragonés, Frederic Mistral, Loís Alibèrt, Ribagorça, Ribagorsa, Ribagorza, astí parlem chapurriau, occitan, ocsitá, òc, och, hoc
DONACIÓN
DE LA VILLA DE ALCAÑIZ A LA RELIGIÓN DE CALATRAVA POR D. ALONSO II,
EN 1179.
In nomine Sancte trinitatis, et in divine
maiestatis. Pateat omnibus hominibus presentibus atque futuris: quod
ego Ildefonsus Dei gratia Rex aragonensis, Comes
Barchinonensis, et Marchio Provincie facio hanc cartam
donacionis Domino Deo et fratribus de Kalatrava presentibus
atque futuris. Placuit in bono, et spontanea voluntate, et pro
remediis anime mee, el Patris, et Matris mee, et aliorum parentum
meorum, ad defensionem, et exaltationem Christianitatis, et
opositionem paganorum, quod dono, atque in perpetuum concedo Domino
Deo, et preceptori, domui et fratribus ibidem Deo servientibus,
presentibus atque futuris Castrum et Villam de Alcañiz
cum his terminis inferius anotatis. Ex parte sciliter Sancti Petri de
Calanda sicut termini de Alcañiz dividuntur cum
terminis Sancti Petri de Kalanda et usque ad podium
confratrum, et usque ad Casp. Et sicut habet iam suos terminos
usque in iberum, et sicut predicti termini de Alcañiz; et sicut
predicti termini de Alcañiz dividuntur cum terminis de Archon,
et per fluvium de Algars ad pinam de bené, el sicut
vadit ad penas de Aznar la gayona, et ad Forespalda.
Et
sicut dividit terminos cum monte rubeo / MONROCH/ et dein ad balbona,
et ad jaganta, et ad serram de Molinos, et de Exulve,
et vadit ad mezquitam, usque ad arannonal. Et sicut
dividit terminos cum monte albano, et Obon, et Olieth,
et de arinnyo, et de Albalat, et de Hijar.
Predictam, autem, donacionem, cum omnibus consignatis terminis,
hermis, et populatis plantis, adque montanis, paschuis aquis
aquarumque decursibus, graniciis, lignaribus, piscationibus,
venacionibus, et aliis omnibus, que ad usum hominum et ius meum
pertinet dono, et hac presente Scriptura in perpetuum valitura
concedo domino Deo, etiam dicte domui de Kalatrava, et
fratribus presentibus atque futuris, ibidem Deo sevientibus, ut
habeant, et posideant liberum et franchum, atque ingenuum absque omni
diminucione ad suam propriam hereditatem, et ad defensionem, et
exaltacionem Cristinitatis, et oprimendam terram, et gentem
paganorum. Ita etiam ut de Castro predicto et terminis suis faciat
pacem, et guerram contra paganos, per me et succesores meos, salva
etiam semper mea fidelitate, et de tota mea posteritate per secula
cuncta amen.
Signum Ildefonsi Regis aragonensis,
Comitis Barchinonensis et Marchionis Provincie.
+
Facta carta huius donacionis, apud farizam mense martii. Era
M. CC. XVII. In manu magistri Martini Pedriz tunc temporis de
Calatrava, et fratrum suorum Sancii Pedriz. Regnante me, Dei gracia
Rege Ildefonso in aragonia, et in barchinone, et in
provincia. Episcopo Petro in Cesaraugusta. Episcopo Joanne
in tarassona. Episcopo Sthefano in Oscha. Blasco Romen Seniore
in Cesaraugusta. Artallo Alferez Regis in Allagone. Blasco
Maza in Borria. Ximeno Romen in Tarrasona. Petro
Ortiz in Aranda. Ximeno de Orreya in Epila. Petro de
Castellozol in Calalayub. Michael de Santa Cruz in Daroca et Therol.
Petro Ladron in Belchit. Petro de Sos in Sos. Gombalth
de Benabent in Bel. Marco Ferriz in Oscha. Fortunio de Stada
in Statela. Peregrino de Castellazol in Alchecer.
Sancio de Orta stante mayordomo regis. Ego Fernandus de Caldis scriba
Domini Regis scripsi hanc Cartam et feci hoc Signum. +
4°
Confirmación de la Población, hecha por el Maestre Nuño Perez,
en 1190.
Sit notum cunctis hominibus populatoribus de
Alcanicia, et de totis suis terminis, qui modo populatis, vel in
antea populavistis, ibi usque ad finem seculi. Quod Ego frater Nunus
Magister de Calatrava dono vobis omnibus et concedo bono animo, et
spontanea voluntate, cum mandamentum et consensu Domini Rex
Aragonis et Princeps barchinonensis, et Marchio Provincie, ut
habeatis et posideatis vos, et filios, et generacio vestra per secula
cuncta, terras, vineas, cassas, que in alkaniz sunt, vel in
totis suis terminis, post annum et diem, teneritis et habueritis,
sine mala voce habeatis et possideatis illa hereditate sincera, et
firma de totos homines removentes, et non respondeatis vos, et vestri
ad ullum clamantem in secula seculorum. Extra Comanda et pignus que
habeat unusquisque. Et ego dominus furtado Comendator de
alkaniz sub manu magistro nunno de Calatrava, et omnibus
fratres del kaniz qui hodie sunt ibi, vel in antea veniant in
alkaniz placuit nobis et placet, et autorizamus istum donativum que
fecit domino Rex aragonis, et illo magistro de Calatrava, per
secula cuncta amen. Facta Carta de istum donativum vel foro in mense
Ianuario Era MCCXXVIII. (1228)
5°
Confirmación
del Maestre Martin Fernandez de Quintana, en 1219.
Ego frater
Martinus Ferrandi magister milicie Calatrava laudo et confirmo omne
supra scriptum donativum, et omnes supra scriptos foros, quos
Raimundus Berengarii Comes Barchinonensis, et Princeps aragonensis
dedit omnibus populatoribus dal kaniz, et meus antecesor frater
nunus, magister milicie Calatrava conccessit et confirmavit. Huius
rei sunt testes, qui hoc viderunt et audierunt Frater martinus
morant, et frater Martinus Diaz, et frater tello,
et frater Sancius Lupi preceptor aliaga et do ato osella, et
domnus astallit de Gudar, et domno Blasco Petriz. Facta Carta mense
Februarii: Era millesima duo-centessima quinquagessima septima.
(1257 ?)
6° Confirmación del Rey D. Jaime I el
Conquistador, en 1219.
Sig + num Jacobi Dei gracia regio
aragonComitis Barchinone et dominus montis plani,
qui predicta omnia et singula concedimus, et confirmamus, salva
fidelitate nostra et nostrorum. Testes de Aragon Domnus Arnaldus
Palacin, et domnus Blasco de Alagone. De Catalonia
Domnus Guillermus de Cerveria, et Domnus Raimundus de
Moncada. Factum fuit hoc tercio idus Decembris. Era millessima
duocentessima quinquagessima septima. (1257 ?)
zanguanga, indolente, vaga, perezosa, gandula, holgazana, embrutecida, necia, que rehúye del trabajo o la fatiga. Etimología : de zangón y el sufijo -ango
sanlluc, singlot, sanglot - del latín singŭltu, *singlŭttu per influénsia de glŭttīre. La forma dialectal sanlluc prové d'una adaptassió al nom de San Lluc. - Tráureli lo singlot an algú : assustál, assombrál
hipo, movimiento convulsivo, repetido y espasmódico del diafragma y la glotis, que impulsa el aire fuera de los pulmones, de forma sincopada y a intervalos regulares sin intervención de la voluntad, con un pequeño ruido característico.
sardines – les de cubo (solen sé arenques) se diuen guardiassivils – A la fonda Alcalá de Calaseit un plat típic son fesols tous (blangs) en sardina salada (de cubo) desmollada
lagartija , La lagartija es el diminutivo de "lagarto", y en diferentes países se utiliza como nombre común para denominar a algunas o todas las especies de ciertos géneros de las familias Lacertidae y Gekkonidae. En España, específicamente en las provincias de Cuenca y Palencia, "ligaterna" es un término equivalente a lagartija.
sarguera, vime – planta del género Salix - los vimes dels cabezudos de Beseit se féen de sarguera, normalmen prop dels estiradós y la fon del pas, mes aball del toll de les madrilles.
mimbre. El mimbre es una fibra vegetal que se obtiene de un arbusto de la familia de los sauces (género Salix, principalmente S. viminalis, pero también S. fragilis y S. purpurea) y que se teje para crear muebles, cestos y otros objetos útiles.
sária, sáries, sárria, sárries, sarrió
apero para los equinos, para transportar
sarmén, sarméns – lo cuento de María Sarmén, que sen va aná a cagá y se la va emportá lo ven
sarmiento, sarmientos
sarmentós, que pareix un sarmén
sarmentoso
sarmentosa, sarmentoses (máns)
sarmentosa, sarmentosas (manos)
sarpada, de sarpa
zarpazo, de zarpa
sarpades
zarpazos
sarpat, sarpats – agarrá an algú en un sarpat, en un bras apoyat a la cadera
satisfé – satisfet – satisfeta – satisfach, satisfás, satisfá, satisfém, satisféu, satisfán – si yo satisfaiguera o satisfera – satisfaría – satisfaré
satisfacer – satisfecho, satisfecha
satisfée
satisfacía
satisfél
satisfacerle
satisfémos
satisfacernos
satisfén
satisfaciendo
satisfet, satisfets
satisfecho, satisfechos
Satisfeta, satisfetes
satisfecha, satisfechas
satséns duros
700
satséntes pessetes
700
saúc
sauce
Sauló : tipo de arena que ña a Beseit, se fée aná per rentá, paregut a la arena que porten los sabóns industrials
tipo de arena
sauna, saunes
sauna, saunas
saurí, sahorí, saorí, zahorí : persona que falsamen diu que veu lo que está amagat, encara que sigue daball de terra, mentres no u cubrixque roba blava / lo saorí que trobe aigua, trobe saó, hay conegut a Ángel de Valjunquera, Bancho,
zahorí, del árabe zahuri ("geomante").
sauvia, salvia (sabaudum)
salvia
sava, saba (de un ábre)
savia de un árbol
savia, saba de un ábre
savia de un árbol
saxabe, saxáe – saxá be
Agitaba – agitar bien
saxada
agitada
saxán
agitando
saxofón, saxo
saxofón, saxo
saya, sayes
saya, sayas
scanner, escáner per a escanejá, scan inglés, fé una passada buscán algo
madalena, magdalena, bollo de masa de bizcocho normalmente presentado en un molde de papel acanalado
selestial
celestial
selestials
celestiales
selet
celito
selets
celitos
séli
serle
selibat
celibato
selidónia, seledónia
magdalena
selidónies, seledónies
magdalenas
sella, selles
ceja, cejas
sello, sellos
sello, sellos
sello, sellos
sello, sellos
selós
celoso
selosa, seloses
celosa, celosas
selosos
celosos
sels
celos – cielos
sels, se´ls, se los – sels ha fet un nugo a la gola
se les ha hecho un nudo en la garganta
seltzer, aigua en gas, sifó
seltzer, agua con gas, sifón
sélula, sélules
célula, células
sem, sems, semat, semada, semats, semades, dessustansiat, fruita que ha perdut lo suc, lo coló y lo gust / s'ha semat la carbassa, no me miros que me semo
Sense, estém sense dinés, aném sense frenos costa aball
sin
sensibilidat
sensibilidad
sensibilíssimes
sensibilísimas
sensible, sensibles
sensible, sensibles
sensiblemen
sensiblemente
sensill, sensills
sencillo, sencillos
sensilla, sensilles
sencilla, sencillas
sensillamen
sencillamente
sensilles
sencillas
sensillés
sencillez
sensillet, sensillets
sencillito, sencillitos
sensills
sencillos
sensó, sensós
sensor, sensores
sensorial
sensorial
sensorial, dels sentits
sensorial
sensorials
sensoriales
sentá, sentás, assentá, assentás, yo me assento, tú te assentes, assente, assentém o assentám, assentéu o assentáu, assénten – assentat, sentat, sentada, assentada, assentadet, assentadeta
seremónia, seremónies, sirimónia, sirimónies, del latín caerimōnĭa – selebrá una solemnidat – massa formalidat, trate afectat, exessíu, que no respón al sentimén del qui lo fa.
Sinforoso : Este nombre proviene de la raíz griega «συμφορα» (symphorá), al cual algunos autores le dan la interpretación de “acompañante”, sin embargo, su verdadero significado es “calamidad”, por lo que podría interpretarse como “lleno de desdicha”.
siniestro, siniestra - esquerra, zurda - que fa temó (sinister)
Siniestro – zurdo – que da miedo
sino – aixó no es un caball, sino un macho // si no fas aixó no ixirás
sino
sinsera, sinsé, sinsés, sinseres, que diuen la verdat
sincera, sincero, sinceros, sinceras
sinta, sintes
cinta, cintas
sinto, correcha
correa, cinto, cinturón, ceñidor
síntoma, síntomes
síntoma, síntomas
sintonisá (la tv, radio Matarraña), sintoniso, sintonises, sintonise, sintonisém o sintonisám, sintoniséu o sintonisáu, sintonísen – Matarranya Ràdio NO la sintoniséu, son catalanistes a matá, igual que comarquesnord.cat
sintonizar
sintos, correches
correas, cintos
sintura, sintures
cintura, cinturas
sinturó, sinturóns – sinto, sintos, correcha, correches – sinturó de asteroides
sirena, sirenes – les del mar : una vegada men vach trobá una, la vach mirá be y vach dí “per aón?” y la vach torná a aviá al mar – les de les ambulánsies
sofocá, sofocás – yo me sofoco, sofoques, sofoque, sofoquém o sofocám, sofoquéu o sofocáu, sofóquen – sofocára – sofocaría – sofocaré
sofocar
sofocada, sofocades
sofocada, sofocadas
sofocat, sofocats
sofocado, sofocados
sofoco, sofocos – yo me sofoco
Sofoco, sofocos – yo me sofoco
sofoque
sofoca
sofóquen, sofoquen
sofocan
sofre (sulphur, azufre), sofres – mecha de sofre per a cremá a dins de un carretell (o als lavabos de les chiques al institut de Valderrobres, que yo sé quí va sé)
solitária, solitáries – parássit del intestino, com una serp als budells
solitaria, solitarias – parásito del intestino
soll, solls del gorrino, eau de la soll (colonia)
pocilga
sols
solos
solsida
enrunada, caída
solsídes, de solsí, solsís - solsits – mas de Solsides a Valderrobres (Segarra)
enrunadas, arruinadas, que han caído
solt, solts
suelto, sueltos
soltá, amollá, afluixá – amollo, amolles, amolle, amollém o amollám, amolléu o amolláu, amóllen – amollat, amollada – afluixo, afluixes, afluixe, afluixém o afluixám, afluixéu o afluixáu, aflúixen – afluixat, afluixada – soltá les ovelles, tráureles del corral, dixáles soltes, pero lo pastó va en elles
persona que te la mete en clave de humor, sabe bien lo que dice – irónico, sarcástico, NO es un gracioso – sorna : ironía, socarronería, burla, retintín, guasa, intención, cinismo
soná, ha sonat, sonán, sonen les onse del matí, ara toquen les onse, la orquesta sone be – sono, sones, sone, soném o sonám, sonéu o sonáu, sónen – está sonat
sonar
sona, zona, sones, zones
zona, zonas
sonabe, sonáe
sonaba
sonada, sonades
sonada, sonadas – loca, locas
sonáen o sonaben
sonaban
sonán
sonando
sonánse
sonándose
sonás los mocs
sonarse los mocos
sonat, sonats
Sonado – loco
sonata, sonates
sonata, sonatas
sonda, sondes
sonda, sondas
sondeo, sondeos
sondeo, sondeos
sondormit , adormit, sondormida, adormida
adormilado, adormilada, dormido, dormida
sone
suena
sonen
suenan
sones
suenas
sonido (so), sonidos
sonido, sonidos
sónon
suenen
sonorissassió
sonorización
sonreíe
sonreía
sonrién
sonriente
sonriénli
sonriéndole
sonriéns
sonrientes
sonriénse
sonriéndose
sonrisa, sonrissa
sonrisa
sonrisses
sonrisas
sonríu
sonríe
sonriure - sonreíxco o sonric, sonreíxes o sonrius, sonreíx o sonríu, sonreím, sonreíu, sonríuen o sonreíxen – si yo sonreiguéra – sonriuré – sonreía
sonreir
sonrós, mandrós, vago, dropo, gos, que té gossina o dropina, com Francisco Escudero
souvenir, suvenir, recuerdo comprat an algún viache
souvenir, recuerdo, utilizada muy comúnmente en el comercio refiriéndose a detalles o mercancías alusiva a un lugar o a un evento de cualquier tipo a la venta o que se adquiere.
sovín, sobín, assobín, a sovín
a menudo
suá – súo, súes, súe, suém, suéu, súen – si yo suára – suaré – suaría – suat, suada
sudar
suá – súo, súes, súe, suém o suám, suéu o suáu, súen – suára – suaré – suaría
subliminal, mensaje escondido, pero el modesto presente encerraba un mensaje subliminal: 'Espero que pronto esté bien para volver a viajar'." Miguel Bonasso
submarines
submarinas
submarino, submarinos, submarina, submarines
submarino, submarinos, submarina, submarinas
submaríns, submarinos
submarinos
subordiná
subordinar
subordinada, subordinades
subordinada, subordinadas
subrallat, subrallats, subrallada, subrallades
subrallado, subrallados, subrallada, subralladas
substantiu, substantius, sustantius, com tassa, vidre, cona
sustantivo, sustantivos
substrate, sustrate
substrato
subterránea, subterránees
subterránea, subterráneas
subterráneo, subterráneos
subterráneo, subterráneos
suc, sucs (succo en italiá) vore sucaina – al suc de compra, per ejemple de taronja, molta gen li diu zumo de taronja, y la gen jove fa aná mol mes zumo que suc