Mostrando entradas con la etiqueta trueia. Mostrar todas las entradas
Mostrando entradas con la etiqueta trueia. Mostrar todas las entradas

lunes, 24 de noviembre de 2025

Por, Porre - Porc - Porfiri - Porpra, Polpra

Por, Porre, adv., hors, dehors.

Loc. Pueis gitet l' escala por.

(chap. Después va (gitá) aviá, llansá la escala fora, afora.)

R. Vidal de Bezaudun: Mas novas.

Puis il jeta l'échelle hors.

Usquecx l' empeinh e 'l gieta por.

P. Vidal: A per pauc. 

Un chacun le pousse et le jette hors.

Pero lo seus calabres a tant forsa e vigor 

Que tot lo portal trenca e brisa e gieta por.

Guillaume de Tudela.

Pourtant le sien calabre a tant de force et de vigueur que tout le portail il casse et brise et jette hors.

Fig. Ha gitat porre son entendemen.

V. et Vert., fol. 84. 

Il a jeté hors son entendement.

ANC. FR. Mès, por t'amor, veil giter puer 

Li e s'amor et ses joiaus. 

Tant ama Diex nès en joenesce 

Qu'il gita puer tote richesce. 

Fables et cont. anc., t. II, p. 422; et t. 1, p. 292. 

Par lui gietent mauvestié puer.

Roman du Renart, t. IV, p. 372. 

Que tot lou mont voil geter puer. 

Nouv. rec. de fables et cont. anc., t. II, p. 11. 


Porc, m., lat. porcus, porc, cochon. 

La terra que porta e noyris los porcs et los grapautz aysi ben com los reys. 

(chap. La terra que porte y nutrix als gorrinos (porcs) y als sapos tan be com als reys; gripau, gripaus en catalá.)

V. et Vert., fol. 34.

La terre qui porte et nourrit les porcs et les crapauds aussi bien comme les rois.

Garins li fes los porcs gardar.

V. de S. Honorat.

Garins lui fit les porcs garder.

CAT. Porc. ANC. ESP. Porco. ESP. MOD. Puerco. PORT. IT. Porco.

(chap. gorrino, tossino, marrano, porc.)

2. Porca, s. f., lat. porca, truie. (Cat. truja)

La porca que dona al prumier porcel la prumiera popa.

Eluc. de las propr., fol. 51.

La truie qui donne au premier petit porc la première mamelle.

Nasquet una porca, que apres ac 1 porcel que avia cara d'ome.

Cat. dels apost. de Roma, fol. 149.

Naquit une truie, qui après eut un petit porc qui avait face d'homme.
CAT. Porca. ESP. Puerca. PORT. IT. Porca. (chap. Gorrina, gorrines, tossina, tossines, marrana, marranes, porca, porques.)

3. Porquet, s. m. dim., petit porc.

Vacas, porquetz e gras motos.

Los XV Signes de la fi del mon.

Vaches, petits porcs et gras moutons.

(chap. Porquet, porquets; gorrinet, gorrinets (mote de Daniel Vives de Fondespala, y de consevol del poble); marranet, marranets; tossinet, tossinets.)

Daniel Vives Albesa, Fuentespalda, Fondespala, gorrinet

4. Porcelh, Porcel, s. m. dim., petit porc, cochon de lait.

Fui crestaire de porcelhs.

Raimond d'Avignon: Sirvens suy.

Je fus châtreur de petits porcs.

(chap. Yo vach sé capadó de lechons.)

Metetz un pauc, en un budel, 

De galina o de porcel.

(chap. Fiquéu un poc, a un budell (embutíu), de gallina o de lechó.)

Deudes de Prades, Auz. cass.

Mettez un peu, dans un boyau, de poule ou de petit porc.

ANC. FR. Vos tuastes vostre porcel.

Fables et cont. anc., t. 1, p. 265. 

CAT. ESP. Porcel. IT. Porcello. (chap. lechó, lechonet, lechons, lechonets, que encara mame lleit.)

5. Porcella, s. f., cochonaille, troupeau de porcs, tout ce qui est du porc.

La lor porcella

Gardon ben de lamella.

P. Cardinal: Un sirventes trametrai. 

La leur cochonaille ils gardent bien de couteau.

6. Porcelar, v., mettre bas, en parlant de la truie.

Part. pas. Quan ha porcelat, emagrezish, quar lo noyriment si convertis en layt a noyrir los porcels.

Eluc. de las propr., fol. 259.

Quand elle a mis bas, elle amaigrit, parce que la nourriture se convertit en lait à nourrir les petits porcs.

(chap. Parí, criá una gorrina uns cuans gorrinets.)

7. Porcelier, adj., pourcelier, qui produit de petits cochons.

Trueia porceliera.

Leys d'amors, fol. 32. 

Truie pourcelière.

8. Porcin, Porci, adj., lat. porcinus, de porc.

Femat de fems porci.

(chap. Femat, abonat en fem de gorrino : purín.)

Carn porcina es bona en estieu.

Elephant... mot temo votz porcina.

Eluc. de las propr., fol. 196, 233 et 249.

Fumé de fumier de porc.

Chair de porc est bonne en été.

(chap. La carn de gorrino es bona al estiu. San Martín no es pressisamen al estiu, y lo mondongo tampoc.)

Éléphants... moult craignent voix de porc.

ESP. IT. Porcino. (chap. porsí, porsins, los elefans li tenen molta temó a la veu porsina, als chillits del gorrino, porsines.)

Luiset, Chum, gorrino, Valjunquera, mondongo, matansa

9. Porquier, s. m., porcher, gardien de porcs.

Fuy, mais de dos mes, porquiers.

Raimond d'Avignon: Sirvens suy. 

Je fus, plus de deux mois, porcher.

Els an lo porquier demandat.

V. de S. Honorat. 

Ils ont demandé le porcher.

ANC. FR. Chascun vilain, chascun porchier.

Roman de la Rose, v. 1948. 

CAT. Porquer. ESP. Porquero. PORT. Porqueiro. IT. Porcaro, porcaio.

10. Porquiera, s. f., porchère, gardeuse de porcs.

Vi de luenh una porquiera

1 tropel de porcs gardan.

Leys d'amors, fol. 23.

Je vis de loin une porchère un troupeau de porcs gardant.

11. Porcassin, Porcassi, s. m., gardien de porcs, porcher.

Plus fort qu' escassier porcassi.

Guillaume de Durfort: Turcmalet. 

Plus fort que porcher monté sur des échasses.

12. Porquacier, s. m., vendeur de porc, charcutier.

Mazelliers aion V rutlos, so es assaber, 1, boacier... 1, porquacier.

Cartulaire de Montpellier, fol. 45.

Que les bouchers aient cinq votes, c'est à savoir, un, les vendeurs de chair de boeuf... un, les vendeurs de porc.

13. Porcaria, s. f., porcherie, redevance au sujet des porcs. 

Sian quiti e franx de la boada... et de porcaria.

Tit. de 1263. DOAT, t. XCI, fol. 246.

Soient quittes et francs de la boade... et de porcherie.

14. Porc espi, s. m., porc-épic. 

A guiza de porc espi.

Eluc. de las propr., fol. 230. 

A manière de porc-épic. 

CAT. Porc espi. ESP. (chap.) Puerco espín. PORT. Porco espiho. IT. Porco spino, porco spinoso.

15. Porc mari, s. m., porc-marin, sorte de poisson.

Autres peyshos quero lor pastura cavan am le morr dins l'arena, cum es porc mari. Eluc. de las propr., fol. 155.

Autres poissons cherchent leur pâture creusant avec leur museau dans le sable, comme est porc-marin.

(ESP. cerdo marino, Oxynotus centrina)

Oxynotus centrina, cerdo marino, porc marí

Pordalayga, s. f., pordelaygue, sorte de plante.

Suc de pordalayga.

Coll. de recettes de médecine. 

Suc de pordelaygue.


Porfiri, s. m., lat. porphyrites, porphyre.

Fo sebelhitz al Letra en la concha de porfiri. 

Cat. dels apost. de Roma, fol. 154.

Fut enseveli à Latran dans la conque de porphyre.

ANC. CAT. Porfir. CAT. MOD. ESP. PORT. IT. Porfido. (ESP. Pórfido: Roca compacta y dura, formada por una sustancia amorfa, ordinariamente de color oscuro y con cristales de feldespato y cuarzo. Del it. porfido, y este del gr. πορφύρεος porphýreos 'de color púrpura':)

Porpra, Polpra, s. f., lat. purpura, pourpre, sorte de couleur.
Cercle daurat de color de porpra.
(chap. Sírcul dorat de coló de púrpura.)

Abr. de l'A. et du N.-T., fol. 21.
Cercle doré de couleur de pourpre.

- Sorte d'étoffe.
Maria pres a obrar
Porpra al temple per l' autar.

Trad. d'un Évangile apocryphe.
Marie prit à ouvrer de la pourpre au temple pour l'autel.

Una borsa de polpra.

Philomena.
Une bourse de pourpre.

Vestirs precioses de polpra.

V. et Vert., fol. 104.
Vêtements précieux de pourpre.

- Sorte de vêtement.

Ai mantha polpra biza

E manhs almatras per jazer.

P. Vidal: Lai on cobra.
J'ai mainte pourpre bise et maints matelas pour coucher.
(chap. Almatras : madalap; fr. matelas; Cat. matalàs.)

CAT. ESP. (chap. púrpura) PORT. Purpura. IT. Porpora.

2. Porpal, s. m., pourpre, sorte de dignité.

Qu' el lo toilla del porpal,
E qu' el depona
Lo menscrezens.
Guillaume de Berguedan: Un sirventes vuoill.
Qu'il le dépouille de la pourpre, et qu'il dépose le mécréant.

3. Purpurenc, adj., de pourpre, pourpré, purpurin.
Marmo en color purpurenc.
Viola... alcuna es purpurenca, alcuna blanca.
Eluc. de las propr., fol. 190 et 228.

Marbre purpurin en couleur.

Violette... aucune est purpurine, aucune blanche.

4. Polprier, s. m., lat. purpurarius, pourprier, teinturier en pourpre.

A polpriers, lo portal de la saunaria.

Cartulaire de Montpellier, fol. 44.
A pourpriers, le portail de la saunerie.


Porr

viernes, 20 de octubre de 2023

XLIV, Tartarassa ni voutor

XLIV.


Tartarassa ni voutor

No sent plus leu carn puden

Com clerc e prezicador

Senton ont es lo manen:

Mantenen son siei privat,

E quan malautia 'l bat,

Fan li far donatio

Tal que 'l paren no y an pro.


Frances e clerc an lauzor

De mal, quar ben lur en pren;

E renovier e trachor

An tot lo segl' eyssamen;

Qu' ab mentir et ab barat

An si tot lo mon torbat,

Que no y a religio

Que no sapcha sa lesso.


Saps qu' esdeven la ricor

De selhs que l' an malamen?

Venra un fort raubador

Que non lur laissara ren,

So es la mortz, qu' els abat;

Qu' ab quatr' aunas de filat

Los tramet en tal maizo

Ont atrobon de mal pro.


Hom, per que fas tal follor

Que passes lo mandamen

De dieu, que es ton senhor,

E t' a format de nien?

La trueia ten el mercat

Selh que ab dieu se combat,

Qu' el n' aura tal guizardo

Com ac Judas lo fello.


Dieus verais, plens de doussor,

Senher, sias nos guiren;

Guardatz d' enfernal dolor

Peccadors e de turmen;

E solvetz los del peccat

En que son pres e liat;

E faitz lur verai perdo

Ab vera confessio.


Pierre Cardinal.




jueves, 19 de octubre de 2023

VII, Mout mi plai quan vey dolenta

VII.


Mout mi plai quan vey dolenta

La malvada gent manenta

Qu' ab paratge mov contenta;

E m plai quan los vey desfar

De jorn en jorn vint o trenta,

E 'ls trop nutz ses vestimenta,

E van lur pan acaptar,

E s' ieu ment, m' amia m menta.


Vilas a costum de trueia,

Que de gent viure s' enueia;

E quant en gran ricor pueia,

L' aver lo fai folleiar;

Per que 'l deu hom la tremueia

Totas sazos tener vueia,

E 'l deu del sieu despensar,

E far sufrir vent e plueia.


Qui son vilan non aerma

En deslialtat lo ferma,

Per qu' es fols qui be no 'l merma,

Quan lo vetz sobrepuiar;

Quar vilas, pus si conferma

En tan ferm loc si referma,

De maleza non a par,

Que tot quan cossec aderma.


Ja vilan non deu hom planher,

Si 'l vetz bras o camba franher

Ni ren de sos ops sofranher,

Quar vilan, si dieus m' ampar,

A cel que pus li pot tanher,

Per planher ni per complanher,

Nuls hom no 'l deu ajudar,

Enans deu lo fag refranher.


Rassa, vilana tafura,

Plena d' enjan e d' uzura,

D' erguelh e de desmezura,

Lur faitz non pot hom durar,

Quar dieu geton a non cura

E leialtat e drechura,

Adam cuion contrafar;

Dieus lur don mal' aventura!


Bertrand de Born.