Mostrando las entradas para la consulta Maruelh ordenadas por fecha. Ordenar por relevancia Mostrar todas las entradas
Mostrando las entradas para la consulta Maruelh ordenadas por fecha. Ordenar por relevancia Mostrar todas las entradas

miércoles, 1 de noviembre de 2023

Raimond - Rostans de Merguas

Raynouard, choix, poésies, troubadours, kindle

Raimond. Tenson avec Lantelm, auquel il répond:

Lantelm, lo drutz e la domna m' es parvenz
Que tragan plus c' a doble lor dolors,
Que l' uns a dol del dan c' a l' autre sors,
E del sieu dan es l' autre si dolenz,
Aquist dui fan d' afan dobla sofrensa.
Ramond una.

Il y a sous le même nom de Raimond une tenson avec Rodrigue:
Ar chauzes de cavalaria,
En Rodrigos, lo laus e 'l pres
E retenes per tota via
Ses l' obra; e si mais voles
L' obra, no i sia
Lo pres nul dia
Ni 'l laus, mas pero tal prendes
Que vostr' amia
Totz temps n' estia
Vostra, sino er la perdes.
Ar chauzes.
Millot, III, 431.

Raimond d' Avignon. Une pièce, t. IV.
Bastero, 92. Crescimbeni, 207.

Raimond Bistors de Roussillon. Un couplet:
Non trob qu' en re me reprenda
En faitz ni en ditz,
Pos fui de Montan partitz,
Per qu' en val mens ma fazenda,
Car anc no fo, si Montans vi mon dan,
No m' o disses ab motz o en cantan,
Que cel qui ve son bon amic faillir
Molt l' ama pauc, si no ill lo ausa dir;
Per qu' eu am mais sel qu' el mal me retrai
Que cel que m dis lo be, can fag non l' ai.
Non trob qu' en.
Millot, III, 396.

Raimond de Durfort.
Raimons de Durfort e 'N Turcmalec si foron dui cavallier de Caersi, que feiron los sirventes de la domna que ac nom ma domna N' Aia, aquella que dis al cavallier Cornil qu' ella non l' amaria, si el no la cornava el cul.
Fragments d' une pièce:
Turcmalet, be us ten en grat
Quar ab mi vos vey acordat
De ben mantener En Bernat,
Seluy que no respon en fat
Al malastruc Caersinat...

Ben es malastrucx e dolens
Lo Caersis e totz sos sens,
Be m par qu' el cosselh ac sciens;
Ja ieu no sia sos parens,
Quar si m' en mostresson dos cens,
Ieu los cornera totz jauzens,
E pueys fora ricx e manens
Encaras que y fermes las dens.

Non a bona dompna el mon...
E pueys m' apellava 'N Ramon,
Cornatz me dedins en redon,
Qu' ieu no y baizes la cara e 'l fron,
Cossi volia beur' en fon...
Turcmalet be us.
Bastero, 92. Crescimbeni, 207. Millot, I, 255. P. Occ. 73. Hist. Litt. XV,
462.

Raimond de Castelnau, t. IV. Six pièces.
De servir a bon senhor
Pot hom venir a gran be;
Per qu' ades sier la melhor,
E nulha vetz no m recre
De far so que l' agensa,
Que la bona entendensa
Qu' ella m' aduy e m' atray
Mi ten ades a faire so que 'l play.

E tenc m' o a gran honor
Quan puesc far ni dire re
Qu' a lieys sol' aya sabor;
Pero non fas lo cente
Que tanh' a sa valensa,
Quar sabers e sciensa
Mi falh, mas ges no m' esmay
Qu' elha m pot ben donar so qu' ieu non ay.
De servir a bon.


Mietz mortz vau en un semdier,
Mas mas juntas e doblan
Ves lieys torsen e dressan,
E no sai qual part mi tenha,
Qu' en quascuna si rescon
So que m te plus deziron.
Entr' ira et alegrier.
Bastero, 92. Millot, III, 77. P. Occ. 273.

Raimond l' Écrivain. Une pièce, dont voici le premier couplet:
Senhors, l' autr' ier vi, ses falhida,
La cara que ges no m' oblida,
Gent encuyrad' e mielhs garnida,
E parlet a ley d' issernida,
E dis al trabuquet aital:
Fortz soi e no m podetz far mal,
En las lissas farai portal,
Que dins la vila vuelh ostal.
Senhors l' autr' ier.
Millot, 431.

Raimond Feraud. Il paraît par le prologue de la vie de saint Honorat, seul ouvrage qui nous reste de ce troubadour, qu' il en avait composé plusieurs autres:
Cel que volc romansar
La vida Sant Alban
E verses d' el compost
Volc tornar en vers plan,
E del rey Karlle play
Sa mort en sa chanson,
E 'ls verses del lay
Fes e la passion,
De novel fay sermon
D' un precios cors sant
Que fon neps de Marsili
E del rey Aygolant.
La vida si trobet
En un temple ja dis
De Roma l' aportet
Un monges de Leris
De lay si trays la gesta
D' una anticha scriptura;
Ren no y trobares
Mais de veritat pura.

Après le récit des faits, la plupart miraculeux, qui composent la vie de saint Honorat, le poëte rapporte un grand nombre de miracles opérés par ce saint ou par son intercession.
C' est à l' occasion de l' un de ces miracles qu' on trouve ces vers relatifs à la boussole:
Mays ira de mal temps
Lur a frascat lur vela;
Non val la caramida
Puescon segre l' estella.

Le poëte raconte le massacre des moines de Lerins par les Sarrasins, et s' écrie:
Ay! segner dieus de paradis!
Que fara l' islla de Leris?
Ar tornara gasta e boscoza;
Perdut a maynada joyosa
Que tan honrada la tenia
Per falsa jent de payania.
Qui dira messas ni mestiers?
Car no crey que fos monestiers
Hom tant agues de santas jentz
Com aysi que n' a mortz cinc centz.

Erma e deserta tornaras,
Illa del Lerins que faras?
Destrucha, e dezeretada
De tan glorioza maynada
Que son agut a gran turment
Mort e nafratz tan laydament
Et espesseiatz per Sarrazins,
Que faras illa del Lerins?

L' auteur dit à la fin de son ouvrage:
Comptat vos ai la veritat
De transtot so que n' ai trobat;
Plus non en puosc dire ni say,
Car plus en escrit trobat non ay...
Que l' an de dieu mil e tres cent
Compli lo priols son romans.
Nostrad. 172.

Raimond Gaucelm. Tenson avec Jean Miralhas, auquel il dit:
Joan Miralhas, si dieu vos gart de dol,
Cal vos play may vaqueira partizo
Que siatz totz redons del cap tro 'l sol,
O totz fendutz del pe tro al mento
E que portes sobr' el nas la culvera?
Diatz m' en ver ades ses falhizo,
Sinon eu vos dirai c' aital falvera
Que no devetz far cobla ni tenso.
Joan Miralhas.

Raimond Gaucelm de Beziers, t. IV. Huit pièces, dont cinq sont datées.
So son II coblas que fes Raimon Gaucelm del senhor d' Uzest que avia nom aissi quon elh Raimon Gaucelm.
Belh senher dieus, quora veyrai mo fraire
Lo pro Raimon Gaucelm franc, de bon aire,
Que tan de be n' aug comtar e retraire
Que mal m' ira, si no 'l vey ans de gaire,
Quar manta gen
Ditz que valen
Pretz a, doncx ses estraire
L' am de cor lialmen.

Tant a fin pretz, fe que deg a mon paire,
Que dels valens es qu' anc nasques de maire,
Segon qu' aug dir, don l' am tan ses cor vaire,
Qu' el cor e 'l sen e 'l saber e 'l veiaire
E 'l bon talen
Li diey coren,
Quo me dis son afaire
E son bon estamen.

Bernatz, breumen
Li digatz gen
Que ieu vuelh dir e faire
Tos temps sos mandamen.

Dans un de ses sirventes, il dit:
A penas vau en loc qu' om no m deman:
Raimon Gaucelm, avetz fac re novelh?
Et ieu a totz respon ab bon talan,
Quar totas vetz m' es per ver bon e belh,
E m play quand aug dir de mi: Aquest es
Tals que sap far coblas e sirventes
E non per so qu' ieu vuelha qu' om del mon
M' en don raubas, qu' ieu n' ay pro e say don.
A penas vau.

Planch ne fes Raimon Gaucelm en l' an que hom contava M.CC. LXII, per un borzes de Bezers lo qual avia nom Guirautz de Linhan.

Quascus planh lo sieu dampnatge
E sa greu dolor,
Per qu' ieu planc e mon coratge
Lo mieu bo senhor
Que es mortz: dieus la maudia
Mortz qu' aissi ns rauba tot dia,
Qu' elh melhors ne va menan
E selhs que meynhs fan folia,
Don y prendem totz gran dam.

Ja no veyrai son estatge
Que ieu tost no m plor,
On menava 'l gran barnatge
Soven a s' onor;
Sertas gran dolor deuria
Aver qui n' avia paria
Ni a cuy vay remembran
Los bos faitz que el fazia;
Sans Miquels, siatz li denan,

Sus en l' onrat heretatge
On son li sanctor...
Quascus planh.
Millot, III, 187. P. Occ. 300.

Raimond Jordan, vicomte de Saint-Antonin, t. IV. Treize pièces, dont quelques-unes sont attribuées à d' autres troubadours:
Lo vescoms de Saint Antoni si fo del evescat de Caortz, seigner de Saint Antoni e vescoms. Et amava una gentil domna moiller del seignor de Pena d' Albiges, d' un ric castel e fort. La domna si era gentils e bella e valens, e mout prezada e mout honrada; et el mout valens et enseignatz, e larcz e cortes, e bos d' armaz, e bels et avinens, e bons trobaire. Et avia nom Raimon Jordan; la domna era apellada la vescomtessa de Pena. L' amors de lor dos si fo ses tota mesura, tant se volgren de ben l' us a l' autre.
Et avenc si q' el vescoms anet cum garnimen en una encontrada del seus enemics; e si en fo una grans batailla, e 'l vescoms si fo nafratz a mort. E fo dich per los enemics de lui q' el era mortz; e la novella venc a la domna qu' el era mortz; et ella de la tristessa e de la dolor gran que ac de la novella si anet a lo, e si s rendet en l' orden dels Eretges.

E si cum dieus volc, lo vescoms meilluret e garic de la nafra; e negus no il volc dire qu' ella s fos renduda. E quan fon ben garitz, el s' en venc a Saint Antoni, e fon li dich cum la domna sera renduda, per la tristessa qu' il ac de lui quant auzi dire q' el era mortz. Dont quant el auzi so, perdet solatz e ris e chan et alegressa, e cobret plains e plors e sospirs et esmais e dolors, e non cavalguet ni anet ni venc entre la bona gen.

Et estet en aissi plus d' un an, don totas las bonas gens d' aquellas encontradas n' avian gran marrimen. Don ma dona Elis de Monfort, qu' era moiller d' En Guillem de Gordon, filla del vescomte de Torena, on era jovens e beutatz e cortezia e valors, lo mandet pregan ab mout avinens precs qu' el, per la soa amor, se degues alegrar e laissar la dolor e la tristessa, disen ella qu' ella li fazia don de son cors e de s' amor per esmenda del mal qu' el avia pres; e pregan lo e claman li merce qu' el la deignez anar vezer; e sino qu' ella venres a lui per vezer lo. Quan lo vescoms auzi aquels honratz plazers que la gentils valens domna li mandava, el si li comensa venir gran doussors d' amor al cor; si qu' el comensa a far allegresa et a s' esgauzir, et comensa a venir en plasa e recobrar solatz entre las bonas gens; e vestir se e sos compaignos e cobrar se en arnes et en armas et en solatz; et appareillet se ben et honradamen, et anet s' en a ma domna Elis de Monfort; et ella lo receup ab gran plazer et ab gran honor q' el li fetz. Et el fon gais et alegres de la honor e dels plazers q' ella ill fetz e ill dis; et ella mout alegra de la bontat e de la valor e del sen e del saber e de la cortesia qu' ill trobet en lui, ni no fo pentida dels plazers ni de las amors qu' ella li avia mandadas. E la saup ben grazir, e preguet la q' ella ill fezes tan d' amor per que el saubes que per bon cor e per bona voluntat li avia mandatz los plazers plazen, dizen qe 'ls portava en l' armari de son cor totz jorns escritz. E la domna o fetz ben, qu' ella lo pres per son cavallier, e receup son homenatge; et ella se det a lui per domna abrassan e baizan, e il det l' anel de son det per fermansa e per segurtat.
Et en aissi se parti lo vescoms de la domna molt alegres e molt gais, e cobret trobar e cantar e solatz; e fetz de lei adonc aquela chanson que dis:
Vas vos soplei en cui ai mes m' entensa.
Et enans qu' el fezes la chanson, una nuoich quant el dormia, li fon avis que amors l' assaillis d' una cobla, que dis:
Raimon Jordanz, de vos eis voill aprendre
Co us etz laissatz de solatz ni de chan.
Ja soliatz en domneiar entendre
Mout leialmen, so faziatz semblan,
E us feigniatz e us en faziatz gais;
Mas ara i vei qu' avetz fenit lo lais:
Encolpatz etz, si non es qe i responda.

Mantas bonas cansons fetz.
No puesc mudar no digua mon veiaire
D' aisso don ai al cor molt gran error,
Et er me molt mal e greu a retraire,
Quar aquist antic trobador
Qu' en son passat dic que son fort peccaire,
Qu' ilh an mes lo segle en error,
Que an dig mal de domnas a prezen,
E trastug silh qu' o auzon crezo 'ls en
Et autreyon tug que ben es semblansa,
Et aissi an mes lo segl' en erransa.

E tug aquist que eron bon trobaire
Tug se fenhon per lial amador,
Mas ieu sai be que non es fis amaire
Nuls hom que digua mal d' amor...

E ja nuls hom que sia de bon aire
No sufrira qu' om en digua folhor...
Qu' En Marcabrus a ley de predicaire,
Quant es en gleiza ho denant orador,
Que di gran mal de la gen mescrezen,
Et el ditz mal de donas eissamen;
E dic vos be que non l' es grans honransa
Selh que ditz mal d' aisso don nays enfansa.

Ja no sia negus meravellaire,
S' ieu aiso dic ni vuelh mostrar alhor
Que quascus hom deu razonar son fraire
E que ja domna sa serror,
Quar Adams fo lo nostre premier paire
Et avem dami dieu ad auctor...
No puesc mudar.

Dans une pièce on trouve cette invocation à l' Amour:
Amors, si us plagues preyar
Lieys d' amar,
Feiratz gran merce
Endreit me,
Quar ses lieys no puesc guerir,
Ni ieu no l' aus dir
Lo mal qu' ieu trai;
Per dieu, vai
Li m son cor ferir
Sol tan qu' en cossir
O 'n sospire!
Per solatz e.

Il dit ailleurs:
Per qual forfait o per qual falhimen
Qu' ieu anc fezes encontra vos, Amors,
Mi destrenhetz e m tenetz enveios
Per la bella que mos precs non enten;
Trop demostratz en me vostre poder,
E qui vencut vens mout fai pauc desfors.
Si vensiatz lieys que no us tem ni us blan,
Adoncx sai eu que y auriatz honor gran.
Per qual forfait.

E s' ieu en dic mon conort
No m' o tengas ad orguelh,
Que ta fort l' am e la vuelh
Que, si era cochatz de mort,
Non queria dieu tan fort
Que lai el sieu paradis
M' aculhis,
Com que m des lezer
D' una nueg ab lieys jazer.
Lo clars temps.

Voici l' envoi de deux de ses pièces:
Tan vos det dieus d' astre e de poder,
Bona domna, que hom no us vai vezer
S' a 'l cor marrit no 'l li tornetz en jay,
Salf vostre pretz segon so que 'l n' eschay.
Aissi cum cel.

De lieys lauzar no serai trop parliers,
Qu' entendrion de cui sui cavalliers,
S' ieu dizia lo quart de sa valensa.
Vas vos soplei.
Nostrad. 50. Crescimbeni, 31. Bastero, 92. Hist. gén. du Languedoc III, 327. Millot, II, 316. P. Occ. 199. Hist. Litt. XV, 464.

Raimond Menudet. Une pièce en partie lacérée; en voici des fragments:
Ab grans dolors et ab grans marrimens
Comens mon planc per selh cui dieus ampar,
Quar tot lo mon s' en deuria plorar,
Per lo melhor qu' es mortz de lunhas gens
E 'l plus prezat e tot lo mielhs aybit,
Per que ieu cre que lo Sant Esperit
Lo ns aya trag d' aquesta prezen vida
Per metre lay en la santa establida.

Qui fara mais los belhs aculhimens,
Senher Daude, que vos soliatz far,
Qu' anc natura non formet vostre par
Per aver cap de totz belhs complimens,
E de fin pretz eras sims e razitz,
E paratges s' era en vos noyritz;
Be m meravelh quar tot lo mons non crida,
Quar aissi ns es la sua mortz falhida.

Francx cavalliers, ples de bos ardimens,
Arditz de cor, savi per cosselh dar,
De tot un an non poiri' hom comtar
La tersa part dels belhs captenemens
Que faziatz ni dels plazentiers ditz.
Maudita mortz! mal nos as escarnitz,
Quar lo melhor as pres d' esta partida
En cui valors s' era loncx temps noyrida.

Mas ieu prec dieu de bon cor leyalmen,
Aysselh que fes cel e terra e mar
Qu' el meta lay en belh luec et en clar,
En paradis, davan los ignocens,
E pels angels sia gent aculhitz,
E tal perdo quon ac la peccairitz
Prec que 'l fassa la trinitatz complida
Que tot quant es el mon capdella e guida.

Ai! Borsaguas e tos sos mandamens
La nueg e 'l jorn deuriatz sospirar
Quar dieus nos a volgut desheretar...
Ab grans dolors.
Millot, III, 432.

Raimond de Miraval, t. III. Environ cinquante pièces.
Raimons de Miraval si fo us paubres cavalliers de Carcasses, que non avia mas la quarta part del castel de Miraval; et en aquel castel non estavo XL home. Mas per lo seu trobar e per son bel dire, e car el saup plus d' amor et de domnei, e de totz los faitz avinens, e de totz los ditz plazens que corron entr' amadors et amairitz, el fo amat e tengut car per lo coms R. de Toloza, qu' el clamava son Audiart, et el lui. El coms li dava cavals et armas, e 'ls draps que besoignaven, e so que 'l fazia mestier.

Et era senher del alberc de lui, e senher del rei Peire d' Arago, e del vescoms de Bezers, e d' En Bertran de Saissac, e de totz los grans baros de aquela encontrada. E non era neguna gran domna ni valens que no dezires e no se penes que el entendes en ella, o que li volgues be per domesteguessa, quar el las sabia pus onrar e far grazir que nuls autr' om; per que neguna no crezia esser presiada, si Raimons de Miraval no fos sos amics. E R. de Miraval s' entendet en mantas domnas, e 'n fetz mantas bonas cansos; e no se crezet mais qu' el de neguna en dreg d' amor agues ben, e totas l' enganeren.
Ben avetz auzit R. de Miraval qui fo ni don, per qu' ieu vos vuelh dire mais de son fag. Don el amava una dona de Carcasses que avia nom Na Loba de Puegnautier, filha d' En R. de Puegnautier; et era molher d' un cavayer ric e poderos de Cabaret, pariers del castel. La Loba si era sobravinens e voluntoza de pretz e d' onor; e tug li baro de la encontrada e li estranh que la vezian entendian en ela: lo coms de Fois, En Olivier de Saissac, En Peire Rotgier de Mirapeys, En Aimeric de Monrial, En Peire Vidal que fes mantas bonas cansos de lieis. En Raimons de Miraval si l' amava mais que totz, e la metia enans a son poder ab sas cansos e en comtans, com sel que o sabia meils far de cavalier del mon, et ab plus plazens razos et ab plus bels digz. E la Loba per lo gran pres en que el l' avia meza, car conoissia qu' el la sabia enansar fort e dezenansar, ela li sofria sos precs e 'l prometia de far plazer en dreg d' amor, e l' avia retengut baizan. Mas ela o fazia tot per engan, et amava lo coms de Fois tan que ela ne avia fag son drut. Et era l' amor paleza de lor per tota la encontrada de Carcasses, don ela fon descazucha de pres e de honor e d' amics: que lai tenian per morta tota domna que fassa son drut d' aut baro.
En Miraval auzi la novela del mal c' avia fag, e que Peire Vidal n' avia facha una mala chanso d' ela que di:
Estat ai una gran sazo;
en lacal el dis en unas coblas:
Mot ai mon cor felo
Per lieis que mala fo.
Miraval fo sobre totz pus dolens, et ac voluntat qu' en diches mal e en decazer ponhes; e pueis pesset se que mai valia que ponhes en ela enganar, aisi com ela avia lui enganat: e comensa la a defendre, a cobrir et a razonar del fag del comte. La Loba auzi que Miraval la defendia del mal que avia fag, sobre la gran tristeza qu' el avia. Si s' alegra molt per la defensio de Miraval, per so qu' ela avia maior paor d' el que de totas las autras gens. E si 'll fai venir a se, e si 'll regrasia molt en ploran del mantenemen e de la defensio qu' el fazia d' ela; e si li dis: Miraval, s' ieu anc jorn agui pretz ni honor, ni amic ni amiga, ni fos auzida ni prezada luenh ni pres, ni aigui ensenhamen ni cortezia, per vos m' es tot avengut e de vos o tenh. E cum so sia causa que ieu non ai fag tot so que vos aves volgut en dreg d' amor, no m' o a vedat amors d' autrui, mas una paraula que vos disses en una vostra canso, que ditz:
Amors me fai cantar et esbaudir...
Bona domna no s deu d' amor gequir;
E pus tan fai qu' ad amor s' abandona,
No s' en coch trop ni massa non o tir,
Que mens en val tot fag que dessazona.
Et ieu volia vos far tan de plazer ab onrada razo, per que vos l' acsetz plus car, que m' en volia cocha; que non a mais dos ans e cinq mes que vos retengui baizan, si com vos diches en vostra canso:
Passatz so cinq mes e dui ans
Qu' ieu vos retengui a mos comans.
Aras vei be que vos no m voles abandonar per lo blasme fals e mensongier que m' aun mes enemix et enemiguas desobre me. Per so vos dic que pos vos me mantenes contra tota gent, et ieu me tuelh de tota autra amor per vos, e don vos lo cor e 'l cors per far tot cant que vulhatz; e met me del tot en vostre poder et en vostras mas, e prec vos que m defendatz a vostre poder. Miravals ab gran alegreza receup lo don de la Loba, et ac de lieis tot so que a lui plac longa sazo. Mas denan s' era enamorat de la marqueza de Menerba, qu' era joves e gaia e gentils domna; e non avia mentit ni enganat, ni era estada enganada ni trahida. E per aquesta se parti Miravals de la Loba, per que fez aquesta canso que dis:
S' ieu en cantar soven
No m' atur ni m' aten,
Non cujetz que sabers
M' en falha ni razos.
Vos avez entendut d' En Raimon de Miraval co saup enganar la Loba e remaner ab lieis en patz. Mas ar vos dirai de N' Alazais de Boissazon com l' enganet; et una autra apres qu' era sa vezina, Na Esmengarda de Castras, et il dizia hom la bela d' Albeges. Abdoas ero de l' avescat d' Albi: N' Alazais era d' un castel que a nom Lombes, molher d' En Bernat de Boissazo; Na Esmengarda si era d' un borc que a nom Castras, molher d' un ric valvassor qu' era fort de temps.
Miravals s' enamoret de N' Alazais qu' era joves e gentils e bela, e voluntoza de pretz e d' onor e de lauzor. E car ela conoissia que Miravals li podia plus donar de pretz que nuls hom que fos, si fo molt alegra car vi qu' el l' amava; e fetz li totz los semblans e los plazers que dona pot far a home. Et el la enanset cantan e comtan a son poder, e de lieis fes motas bonas chansos. E mes la en tan gran pretz, que totz los baros de aquela terra entendero en ela, lo vescomte de Bezers, e 'l coms de Toloza, e 'l rei Peire d' Arago, als cals Miravals la avia tan lauzada, qu' el reis, ses vezer, s' en era fort enamoratz, e l' avia mandatz sos messatges e sas joias. Et el ac voluntat de lieis vezer; e Miravals ponhet mot com el la vis, e fetz una cobla en sa chanso que dis:
Ar ab la forsa del freis...
S' a Lombes corteja 'l reis,
Per tos temps er jois ab lui;
E sitot s' es sobradeis,
Per un ben en venran dui:
Que la cortezi' e 'l jais
De la bella N' Alazais,
E 'l fresca color e 'l pel blon
Fan tot lo segle jauzion.
Donc lo rei s' en venc en Albiges a Lombes per vezer N' Alazais; En Miravals venc ab lo rei, pregan lo rei qu' el li degues valer ab ma domna N' Alazais. Fort fo ereubutz et onratz lo reis, e vegut volentiers per ma domna N' Alazais. El rei, tantost can fon assegut apres d' ela, la preguet d' amor; et ela autreiet de far tot so que volria; si que la nueg ac lo rei tot so que volc; e 'l lendema fo saubut tot lo castel e per tota la cort del rei. En Miravals, que atendia esser rics de joi per prec del rei et auzi aquestas novelas, fo fort marrit; et anet s' en, e laisset lo rei e la dona. Longamen se plais del mal que avia fag la dona, e de la felonia qu' el rei avia facha de lui; don el per aquesta razo fe esta chanso:
Entre dos volers soi pessiu.
Can lo coms de Toloza fon deseretatz per la guerra e per los frances, et ac perdut Argensa e Belcaire; e li frances agro San Gili et Albiges e Carcasses; et Bederres fon destruitz, e 'l vescomte de Bezers era mort, e tota la bona gent d' aquela encontrada foro morta e guandida al coms,
ab cui el se clamava 'N Audiart, el vevia ab gran dolor, per so que tota la bona gent, de cui era lo coms senher e maystre, e donas e cavaliers ero mortz e deseretatz. Pueis avia sa molher perduda, aisi com auziretz, e sa dona l' avia trait et avia son castel perdut. Avenc se qu' el reis d' Arago venc a Toloza per parlar ab lo comte, e per vezer sa seror ma dona Na Elionor e ma dona Sancha. E confortet mot sa seror e 'l comte e sos filh e la bona gen de Toloza. E promes al coms qu' el li rendria e cobraria Belcaire e Carcassona, et a Miraval lo sieu castel; e que la bona gen cobraria lo joi que avia perdut. En Miravals, per joi qu' el ac de la promessio qu' el reis fes al comte et a lui de rendre so qu' avion perdut, e per lo tems d' estat qu' era vengutz, ja agues el preponut de no far cansos entro que agues cobrat lo castel de Miraval que avia perdut, e car s' era enamorat de ma dona Na Elionor, molher del comte, qu' era la plus bela dona del mon e la melhor, a cui el non avia encaras fag semblan d' amor, fes esta canso que di:
Bel m' es qu' ieu chan e condei,
Pos l' aur' es dossa e 'l temps jai.
E cant ac facha la canso la trames en Arago, per qu' el rei venc ab mil cavayers a servizi del comte, per la promessio qu' el avia facha. Don lo rei fon mortz per los frances denan Murel ab totz los mil cavayers que avia ab se, que negus non escapet ab vida.
Eu vos ai dich de sobre en l' autra raison d' En Raimon de Miraval, et avetz auzit qui fo ni don, e com gran ren entendet en totas las meillors dompnas e las plus valens d' aquelas encontradas, si com el dis:
Ja ma dompna m' a lei,
S' eu a sas merces m' estais,
Que non ai cor que m' abais
Ni vas bas amor desrei;
C' ades ai lo meills volgut
Dedins e fors son repaire, etc.
Que las mes en gran pretz et en gran lauzor entre la bona gen. Ben ni ac de tal que feiron ben de lui, e d' autras qu' en feiron mal, si com el dis:
Que mantas vetz me tornet a folor
E mantas vetz en gaug et en doussor.
E ben fo per tals galiatz que el las galiet pueis tot galiatz, si com el dis:
Et en sufren mon dan
Saup l' enganar toz enganatz,
E pois remaner ab leis en patz.
Mas a lui desplasia fort qui dizia qu' el non agues ben de las dompnas, e si desmentia aquels que disian qu' el non agues ben, si com el dis:
Ar vau disen a lairo
Q' anc d' amor no fi mon pro,
M' en ten qautz, n' ai bes e jauzimens
E sufert dans e galiamens.
Ancmais no volc enganar las finas ni las leials per mal qu' elas li fezeson sofrir, ans de lor dan poc aver fait son pro, mas anc no volc ren qu' a lor no fon bos. E si s' enamoret d' una joven domna gentil d' Albiges que avia nom ma domna Aimengarda de Castras; bela era e cortesa et avinens et enseignada e gen parlans.
Dig vos ai de N' Alazais de Boissazo com engannet Miravals e si meteusa aissi; ara vos vuelh dir com Na Esmengarda de Castras saup que N' Alazais l' avia escarnit; mandet per En Miravals; et el venc, et ela 'l dis que mot era dolenta de so que se dizia de Na Alazais, don ela avia cor e voluntat de far esmenda a lui de se mezeissa, del mal que li avia fag N' Alazais. Et el fon leu per enganar, can vi los bels semblans e 'ls bos ditz ab qu' ela li presentava l' esmenda del dan qu' el avia pres; e dis li que voluntiers voldria prendre de lieis la esmenda. Et ela pres lo per cavalier e per servidor; e Miravals la comenset a lauzar et a grazir, et a enansar son pretz e sa valor. E la dona avia sen e saber e cortezia, e saup gazanhar amics et amigas. En Olivier de Saissac, que era un gran bar de la terra, si entendia en ela e la pregava de penre per molher.
En Miravals, can vi que l' avia tan montada en pretz et en onor, volc gazardo; e si la preget que li fezes plazer en dreg d' amor. Et ela li dis qu' ela no il faria plazer d' amor per nom de drudaria, qu' enans lo pendria per marit, per so que lur amor no s pogues partir ni s rompre; e qu' el degues partir sa molher de se, la qual avia nom ma dona Gaudairenca. Don Miravals fon fort alegres e jauzens cant auzit que per marit lo volia; et anet s' en al sieu castel, e dis a sa molher que no volia molher que saupes trobar, que assatz avia en un alberc d' un trobador; e que se aparelhes d' anar ves l' alberc de son paire, qu' el no la tenria plus per molher. Et ela entendia en un cavayer que avia nom Guillem Bremon, don ela fazia sas dansas. Cant ela auzi so que En Miravals li dis fes se fort irada, e dis que mandaria per sos parens. E mandet per En G. Bremon que vengues, que ela lo pendria per marit e s n' iria ab el.

G. Bremon cant auzi las novelas fo molt alegres; e pres cavaliers, e venc s' en al castel d' En Miraval e desmontet a la porta. E Na Gaudairenca o apres, e dis a 'N Miraval que siei amic eron vengut per lieis, e qu' ela s' en volia anar ab lor. Miravals fo molt alegres e la dona plus. La dona fo aparelhada d' anar; En Miravals la menet fora e troba En G. Bremon e sa companha e receup los fort. Can la dona volc montar el caval, ela dis a 'N Miraval, que pus que la volia partir de liei, que la des a 'N Guilhem Bremon per molher. Miravals dis que voluntiers, si ela o volia. En G. se trais enan e pres l' anel per espozar; En Miraval la 'l det per molher, e menet la 'n. Can Miraval ac partida sa molher de se, anet s' en a ma dona Na Imengarda; e dis li qu' el avia fag son comandamen de sa molher, e qu' ela denhes faire e dir e li atendes so que li avia promes.

E la dona li dis que ben avia fag; e que s' en tornes a son castel e que fezes son aparelhamen de far grans nossas e de recebre lieis per molher, car ela mandaria tost per el. Miravals s' en anet e fes gran aparelhamen per far nossas. Ela mandet per N Olivier de Saissac, et el venc tost: et ela 'l dis co ela faria tot so qu' el voldria, e 'l penria per marit. Et el fo lo plus alegres hom del mon; et acorderon aisi lur fag que 'l ser la 'n menet al sieu castel, e lendeman l' espozet, e fes grans nossas e gran cort.
Las novelas vengro a 'N Miraval que la dona avia pres N Olivier de Saychac per marit. Fort fo dolen e trist, car l' avia fag sa molher laissar, e que l' avia promes qu' el prendria per marit, e que n' avia fag son aparelhamen de nossas; e dolens de N' Alazais del mal qu' ela avia fag ab lo rei d' Arago: e si perdet tot joi e tot alegrier e tot solatz, e cantar e trobar. Et estet com hom esperdutz ben dos ans. Aquestas novellas foron auzidas per totas aquelas contradas loing e pres; et avenc a saber a un valen baron de Cataloigna que avia nom N Uget de Mataplana qu' era mout amics de Miravals, e si en fetz aquest sirventes que ditz:
D' un sirventes m' es pres talens.
E mans cavaliers trobador se trufavon de lui per los esquerns qu' en fazian. Mas una gentil dona que avia nom Brunessen, molher d' En P. Rotgier de Cabaret, que era enveioza de pretz e d' onor, si mandet saludan e pregan e confortan a 'N Miraval que s degues alegrar per l' amor de lieis: e que saubes per veritat qu' ela l' anaria vezer si no volia venir vas lieis, e li faria tan d' amor, qu' el conoisiria be que no 'l volia enganar. E de aquesta razo fes esta chanso que di:
Ben aia 'l messatgier.
Fragments d' une pièce où, dans chaque couplet, il y a un mot dont la répétition fréquente est obligée:
Be m' agrada 'l dous temps d' estiu,
E dels auzels m' agrada 'l chans,
E 'l vert fuelh m' agrad' e 'l verjans,
E 'ls pratz vertz me son agradiu;
E vos, domna, m' agradatz cent aitans,
Et agrada m quan fauc vostres comans,
E vos no platz que m denhetz res grazir,
Et agrada m, quar me muer de dezir.

Per un dezir, domna, reviu
Qui m' es d' autres dezirs plus grans,
Qu' ieu dezir qu' el rics ben estans
Vostre cors deziran m' aiziu,
E 'lh mieus dezirs se dobles en baizan;
E pus tan be us dezir ses tot enguan
Ja no m laissetz al dezirier aucir,
Quar deziran deu hom d' amor jauzir.

Tot jauzir d' autr' amor esquiu
Quar per vos m' esjauzi enans...
Be m' agrada.

Dans une tenson avec Bertrand d' Allamanon Ier, il prend le parti des Provençaux contre les Lombards:
Trop son plus ric guerreiador
Li Proensal e plus valen
Per guerra e per mession,
Toilon la terra a 'N Symon,
E ill demandon la mort a lor seingnor,
Et al comte cuit que renda s' onor...

De lai es proesa e barnatz
Mantengutz; larguesa e covitz
Lai donon cavals e destriers
E fan rics condutz e pleniers;
En Lombardia podetz be, si us platz,
Morir de fam si deniers non portatz.
Bertran si fossetz.
Nostrad. 39. Crescimbeni, 40. Bastero, 93. Hist. gén. du Languedoc III, 326. Millot, II, 396. P. Occ. 220.

Raimond Rigaut. Une pièce de trois couplets:
Tota domna que m don s' amor
Vuelh m' o lays far premeiramen,
E que m don son entendemen
Son aculhir e son honrar,
Son gen tener e son bayzar;
Qu' ieu no suy ges dels pecx cortes
Que no sabon amar que s' es;
Qui s vuelha m' en tenha per fat,
Qu' ieu tenc l' afar per mielhs triat...
Tota domna.
Millot, III, 434.

Raimond de Salas. Quatre pièces:
Raimons de Salas si fo un borges de Marseilla, e trobet cansos e coblas e retroenchas. No fo mout conogut ni mout prezatz.
Une de ses pièces commence ainsi:
Si m fos grazitz mos chanz, eu m' esforcera
E dera m gaug e deportz e solatz,
Mas aissi m sui a non chaler gitatz,
Que ma dompna, que a totz jorns esmera,
So qu' eu li dic non deigna en grat tener,
Qu' a penas sai entr' els pros remaner,
Ni non sui ges cel que era antan,
Aissi me vol mos covinenz e 'l fran.

Hailas! cum muor quan mi membra cum era
Gais e joves, alegres, envesatz,
E quan m' albir qu' eu sui de joi loingnatz,
Per pauc mos cors del tot no s desespera;
E donc mei oill cum la pogron vezer,
Car n' ai perdut d' els e de mi poder!
So m' an ill fatz don mos cors vai ploran,
Qu' eu non posc far conort ni bel semblan.
Si m fos grazitz.

Dans une tenson avec une dame, il lui dit:
Vos veni conseill demandar
D' aisso dont estau en bistenz;
C' un' amor ai encobida
Tan ric e de gran valor
Que no li aus dir la dolor
Que per leis m' es escarida...

Il finit en disant:
Domna, totz temps a ma vida
Li vol celar ma dolor,
Mas pos a vos par meillor,
Dara il mon cor ses faillida.
Domna qu' a.
Bastero, 93. Crescimbeni, 208. Millot, III, 323. Papon, II, 402. P. Occ.
328.

Raimond. Voyez Comte de Toulouse.

Raimond de Tors, ou de la Tour, de Marseille. Six pièces.
Ar es ben dretz
Que vailla mos chantars
E mos sotils trobars,
Pos lo coms d' Anjou s' aficha
En l' emperial deman
Per cui guerras e masan
Seran e plai e trafec,
Mas car es seinher e sers
D' amor, m' es greus et avers.

Tant es adretz
D' amor q' el torneiars
L' en es plazens, e dans lo guerreiars,
Per que m' er mal s' om lo tricha,
Mas qui m' en crezes d' aitan
Clerge n' agran tot l' afan,
Quar en aquest mezeis plec
Dui valen lo pers,
Per q' ar ai paor del ters...

Quar es eletz
Sobre totz e ses pars
Lo reis Manfreis a cui non platz trichars,
Per cui Poilhars, Autaricha
E Cecili' atretan
E Calabria que 'l blan,
E 'l principatz ses tot dec,
Fins e dretz ses tot envers,
Li prec que s gart dels pervers.
Ar es ben.

Ar es dretz qu' ieu chant e parlle,
Pos de Viena e d' Arlle
Vol esser reis En Richartz,
Don a dol lo reis de Karlle
E ric plazer N Odoartz
Que non es lotz ni coartz.

Per qu' ieu mon chantar esmeri,
Quar cuia aver l' emperi
E seinhorezar Lombartz
Qui sabon tot lo sauteri
De cor e totas las partz
E mais que per las VII artz.

E quar lo reis de Castella
Que prez e valor capdella,
Estan ab sos Espainhols,
Vol l' emperi ni l' apella,
Don ieu dic que escurols
Non es plus lieus que sos vols.
Quar es de pretz emperaires
E de valor caps e paires,
E fins jois es sos filhos,
E fin' amors es sa maires,
E gais solatz sos estolls
E sos grans enemics dols.

E quar sai qu' a nostre comte
De Proensa rendra comte
Qui s coronera lonc clau...
Quan la corona del ferre
Venran drec ez Engles querre,
L' un ab forsa, l' autr' ab frau;
Pero quals que s' en sotzterre,
Clerg' en faran a dieu lau...
Ar es dretz.

Dans un autre sirvente, il dit:
Totas las noras prezic
Que son ni seran
Que s gardon del fals abric
Que las sogras fan.

E faran lur pro,
Quar ses tota uchazo
Sabon bastir
Gran mal e gran dan e gran azir,
Per que d' alberc gieta fora
Chascuna suegra sa nora.
A totz maritz.
Bastero, 93. Crescimbeni, 208. Millot, III, 111. Papon, III, 451.

Raimond Vidal de Bezaudun, t. III. Quatre pièces, dans l' une desquelles il cite des passages de plusieurs troubadours, comme on le voit dans ce fragment:
E la dona, que de valor
Lo vi aital e de proeza,
No y esgardet anc sa riqueza,
Ans lo retenc lo premier jorn,

Qu' En Bernard dis de Ventadorn:
“Amor segon ricor non vay...”
Anc malvatz no fon de linhatge,
Ni hom galhart de vilania,
Mas lay on valor ven e tria
Ven paratge e de lay fuy
On avol cors soven s' aduy,
Que mans n' a faitz d' aut bas baros,
E per so dis En Perdigos:
“En paratge non conosc ieu mais re
Mas qu' en a mais sel que meilhs se capte...”
En aquelh temps.
Millot, III, 277.

Ralmenz Bistors d' Arles. Cinq pièces; en voici quelques passages:
Aissi col fort castels ben establitz
A son guerrier s' en ten e si defen
Tro 'l ven de genz e d' armas afortitz
Tan qu' el lo venz e lo forsa e 'l pren,
Me sui d' amor defendut tota via,
Domna, tro vi vostre cors ben estan...

Amors mi met e mos fols cors envia
Que us clam merce, a lei de fin aman,
E can vos cuitz pregar, la lenga m lia
Qu' el cor en ai escritz tot mon deman...
Donc es ab vos et amor al meu dan.
Aissi col fort.

Qui vol vezer bel cors e ben estan,
E vol vezer on fis prez cars s' es mes,
E vol vezer on fina beutatz es,
E vol vezer on nais e viu honransa,
E vol vezer on nais jois e jovens,
E vol vezer on n' es valors e sens,
Vegna vezer ma dompna Na Costansa...

Na Costansa, dompna, 'l vostre cors gens
Es de beutat e de prez tan manens
Qu' en poriaz feira tener en Fransa.
Qui vol vezer.

Ar agues eu, dompna, vostra beutatz,
E vos agsetz tot mon voler un dia;
Et eu agues vostra plazen coindia,
E vos agsetz totas mas voluntatz;
Et eu agues vostre plazen solatz
E vos agsetz mos sospirs e mos plors;
Et eu agues la valor qu' en vos regna,
Que si non etz de peira o de legna,
Be sabriatz mos mals e mas dolors;
E pois be sai que m fariatz secors.
Ar agues.

Si us desplatz quar vos voill be,
Dompna, ni us am ses engan,
Miratz vostra beutat gran
En un miraill, e pois cre
Que non tenretz a folia
Qu' ie us am ni 'n sui enveios,
Ans diretz qu' ieu vos deuria
Desirar mais per un dos.
A vos meillz.
Crescimbeni, 208. Millot, III, 431. Papon, III, 462.

Rambaud, t. IV. On trouve sous ce nom une tenson avec Azémar et Perdigon:
En Azemars, chauzetz de tres baros
Cal prezatz mais; e respondes premiers,
Et apres vos respond' En Perdigos:
Que l' uns es larcs e gais et ufaniers;
E 'l segons es adreg e bons terriers,
Et aquel larcs, mas non d' aital semblansa;
E 'l ters es bos per conduich e per lansa
E gen garnit; cals a meillors mestiers?
En Azemars.

Dans une tenson avec Albertet, il lui dit:
Albertet, dos pros cavallier
Amon doas donas valenz
Cortesas, bellas e plassenz
Et an amdoas pres entier,
E 'l cavallier son d' un poder;
Digaz me qual deu mais valer
Per sa dompna, que l' us es drutz
E l' autre en entendre sapuz;
Qual deuri' esser plus amoros
Ni plus larc ni plus franc d' amdos?
Albertet dos.

Rambaud de Beaujeu. Une pièce.
En Peire, m' er lo conort del salvatge
Que chant al temps en que plorar deuria,
E plor a sel que no ill faill nul dampnage,
Ans per son grat per tot temps estaria;
E tot aiso venz en me veramen,
Qu' eu chan sitot non ai mon cor jauzen,
Car non s' eschai, d' ome que ben enten,
Que son dol plor ni tot sos plasers ria...

Per tot lo mon voill tan anar aratge
Tro trobi pretz, si tant es qu' en loc sia;
E voill loingnar ma terra e mon lignage,
Car lai sai ben que trobar no ill poiria
Mas paubrera et outracuidamen,
Et ira m' en entr' els Lombards breumen
A l' onrat rei presat, pro e valen
Dels Alemans en cui creis que pretz sia.
En Peire m' er lo.
Bastero, 93. Crescimbeni, 208. Millot, II, 432.

Rambaud d' Hières. Un couplet adressé au comte de Provence:
Coms proensals, si s' en vai domna Sanza,
No vos tenrem tan valen ni tan pro...
Qu' ill domna es bella, plaisens e franza
E gensara tota nostra reio.
Ben aia arbres don nais tan bella brancha...
Crescimbeni, 208. Millot, III, 433. Papon, III, 462.

Rambaud d' Orange, t. II, III et IV. Environ trente pièces.
Ce troubadour étant l' un des plus anciens parmi ceux dont les ouvrages sont parvenus jusqu'à nous, puisqu' il mourut en 1173, il a paru convenable d' en imprimer un nombre assez considérable de fragments.
Non chant per auzel, ni per flor,
Ni per neu, ni per gelada,
Ni neis per freich, ni per calor,
Ni per reverdir de prada;
Ni per nuill autre esbaudimen
Non chan ni non fui chantaire,
Mas per mi dons en cui m' enten,
Car es del mon la bellaire.

Ar sui partitz de la peior
C' anc fos vista ni trobada;
Et am del mon la bellazor
Domna e la plus prezada,
E farai ho, al mieu viven,
Que d' al res non sui amaire,
Car ieu cre qu' ill a bon talen
Ves mi, segon mon vezaire.

Ben aurai, domna, grand honor
Si ja de vos m' es jutgada
Honransa, que sotz cobertor
Vos tenga nud' enbrassada,
Car vos valetz las meillors cen,
Que non sui sobregabaire,
Sol del pretz ai mon cor gauzen
Plus que s' era emperaire...

Sobre totz aurai gran valor,
S' aitals camisa m' es dada
Cum Yseus det a l' amador
Que mais non era portada;
Tristan mout prezet gent presen;
D' aital sui eu enquistaire;
Si 'l me dona cill cui m' enten,
No us port enveia, bels fraire.
Non chant per auzel.

Si m fos grazitz
Mos chantars ni ben aculhitz
Per cella que m' a en desdeing,
D' aitan mi feing
Que mains bos locs for' enbruzitz
Mais que non er...

Mos cors me ditz
Per que sui per lei enveillitz,
Car saup que nuill' autra non deing;
Per so m n' estreing;
Morrai, car mos cors enfollitz,
Mas ges non quier...

Trop sui arditz;
Domna, mos sens eissaboritz
M' a faig dir fols motz qu' ieu non deing;
Contra mi reing
Tan sui fors de mon sen issitz,
Non sen qui m fer.

Molt es petitz,
Domna, 'l tortz qu' ieu vos ai servitz;
Per que vos m' avetz en desdeing,
Faig n' es deveing;
Pendutz fos aut per la servitz
Qui a moiller!

Humils ses geing,
Domna, vostre sers faillitz
Merce vos quier.
Braus chanso qui 'ls.

Mas vos avetz don morai,
Amors, l' us de Barabas,
Qu' els vostres faitz soteiras
Qu' estan mal, per qu' ieu viu blos,
No faitz ges als plus iros;
Mas ves aquels etz ombriva
C' avetz en poder ses plai.

Ades mi datz plus d' esmai
On miels sui vas vos sertans,
E fas i be que vilans,
Car per mal sui amoros,
Mas non sai esser anctos
Vas vos, c' ades recaliva
Mos leus cors on pieg m' en vai...

Mas non es de mar en sai
Ni lai on es flum Jordans
Sarrazis ni crestians
Qu' ieu no venques tres o dos;
E sai qu' en serai joios
Mas grans ira m' en abriva
Que m fai ver dir e no m plai.
Amors com er.

Ben sai qu' a selhs seria fer
Que m blasmon quar tan soven chan,

Si lur costavon mei cantar;
Mielhs m' estai
Pos leis plai
Que m ten jai,
Qu' ieu non chan ni ja per aver,
Qu' ieu n' enten en autre plazer...

Si ben en amar lieys m' esmer,
Qu' ieu sai que si pel mon s' espan
Qu' autras m' en faran fraiturar,
Don m' esglay.
Qu' en faray?
Cobraray
Doncs mon cor ab jauzen ver?
Oc, si m' avia lo poder.

Mas tos temps fo e tos temps er
Que grans amors no te guaran;
Grans meravelhas son d' amar.
Qu' en dirai,
S' amors chai
Quar va 'n bai?
Ailas! ja no m' o lais vezer
Selh dieu que m n' a dat jauzen ser...
Ben sai qu' a selhs.

Aras no siscla ni canta
Rossinhols,
Ni crida l' auriols
En vergier ni dins la forest,
Ni par la flor gruegua ni blava...
Qu' a pauc lo cor no m' avanta,
Qu' esquirols
Non es ni cabirols
Tan leus cum ieu sui...
Don guais e trenchans
Serai tot l' ans,
Pus ma dona vol mos chans.

E neis noqua m n' espavanta
Lor estols
Dels fals, fols, trics e mols
Lauzengiers cui dieus tempest,
Si m pren mi dons e m' entrava
Per mais de mil ans
Tot als sieus comans
Qu' en als non ai cor que m' eslans...
Aras no siscla.

A mon vers dirai chanso
Ab leus motz et ab leu so
Et en rima vil e plana,
Pois aissi son incolpatz,
Quand fatz avols motz o 'ls fatz,
E dirai so qu' en cossir,
Qui que m n' am mais, o m n' azir...

Dieus retenc lo cel e 'l tro
A sos obs ses compagno,
Et es paraula certana
C' a mi dons laisset en patz
La seignoria vas totz latz,
Qu' el mons totz li deu servir
E sos volers obezir.

Ja de mort ni de preizo
No m gart dieus, ni gaug no m do,
Si mi dons, que m te ses cana,
No val pro mais c' autra assatz,
Segon qu' eu cre, e sapchatz
Que totz hom que la remir
S' enten en lieis al partir...

Domna, ieu vos dei grazir
So qu' ieu sai ben far e dir...
A mon vers dirai.

Dona, si m' auzes rancurar,
De vos ploran mi clamera,
Mas no vos deg encolpar;
Qu' ieu sai ben que tan valetz
Que tot quant faitz ni dizetz
Es bon, sitot a me tira;
Mas dieu que no faill en re,
Prega lo hom de son be...
Dona si m' auzes.

El temps qu' el gris pres del sivre

Canta el mur jos lo caire
Que s compassa e s' escaira...

Car jois e giens ses fuec gresesc...

Que greu er qu' en leis conderga

Fis jois, ses flama gresesca...

Malvestatz roill et usa
Et enclau joven e serca,
Per qu' ira e jois entrebesca...

Que non tem correg ni verga
Lo fuecs que compren ses esca.
Car douz e.

Er quan s' embla 'l fuelh del fraisse

E 'l sim s' entrencon pel som,
Que per la rusca non pueia
La dous' umor de la saba,
E l' auzel son de sisclar mut
Per freg que cug qu' els destrengua,
Mas ges per aiso no m remut
Qu' el cor no m tragua fag de drut...

E ja trobaire no s laisse,
Qu' anc pus Adams manget del pom
No val d' un, qui que s' en bruia,
Lo sieus trobar una raba
Contra 'l mieu que m' a encrebut,
Ni crey q' us tan aut s' emprengua,
Qu' ieu ai trobat cossegut
Lo miels d' amor, tant l' ai quesut.

E qui m' en desmen, tost prengua
L' ausberc e la lansa e l' escut,
Qu' ieu l' en farai estar vencut.
Er quan s' embla.

Als durs, crus, cozens lauzengiers
Enuios, vilans, mals parliers
Dirai un vers que m' ai pensat
Que ja d' als no i aura parlat;
C' a pauc lo cors no m' esclata,
Per so qu' ieu ai vist e proat
De lor mals serva barata.

E dirai vos de lurs mestiers
Si cum cel qu' en es costumiers
D' auzir e de sofrir lur glat;
Si m peza, mas non er laissat
Qu' ieu de mal dir no 'ls combata,
E ja del plus no m sapchon grat
Car mos cors totz non los mata.

Lauzenjador fan encombriers
Als cortes et als dreituriers
Et a cellas qu' an cor auzat...
Son vergoingnos d' avol barat,
Aissi son de fera escata.
Per que i faill totz bos cavaliers
Qu' els cre, c' us no l' es plazentiers
Mas per qu' en traga miels son at,
Qu' els penson ist malaurat
Mas d' als no val una rata
De qui 'l fara sa voluntat,
Si no 'l ditz lauzenga plata.

Qu' els plus pros e 'ls plus galaubiers

Vei de lauzengiers presentiers
E pes mi d' ome qu' a amat,
Com pot far amador irat;
Mas ges, qui qu' en crit ni 'n glata,

Non amon tut sil qu' an baisat,
So sap mi dons Na Lobata.

Tal cug esser cortes entiers
Q' es vilans dels quatre ladriers
Et a 'l cor dins mal enseignat,
Plus que feutres sembla sendat,
Ni cuers vielhs bon' escarlata,
No sabon mas que s van trobat
E quecx, quo s pot, calafata...

D' aquest vers empli tos paniers,
E porta m tot ton col cargat
A 'N Giraud, de cui ai peccat,
A Perpignan, part Laucata...

Ben chant, qui que s' en debata,
De lauzengiers qu' an joi baissat
Del suc entro la sabata.
Als durs crus.

En aital rimeta prima
M' agradon leu mot e prim
Bastit ses regl' e ses ligna...

Mas eu no m part del dreg fil;
Car mos talans no m roilla
Qu' en joi no s ferm que s roill...

Qu' asatz m' a saubut d' escrima
Ni tan can vas mi s' escrim,
Mas non a d' Aix tro a Signa
Sa par defor ni dinz vil.
En aital rimeta.

Si per razo am vilana
Com es cesta don ieu chan,
Hi fos enpres ab tal engan
Sai entr' el Monteil e Gordo;
La forsa qu' ai en las ancas
Perda ieu e 'l fetg' e 'l fel,
S' ieu troppel agues ferran,
Non fezes guerra deman...
Parliers.

Bo m sap quar tan m' apodera
Mos cors qu' el m' en puesc sufrir
De mon talan descobrir,
Qu' ades pueg a plena vela
Cui que veia joi dessendre
Per que no i puesc nul' escrima
Trobar, ans ai trop suffert
De far parer la conquiza.
Una chansoneta.

Domna, cel que es jutgaire
Perdonet gran forfaitura
A cel, so ditz l' escritura,
Que era trachers e laire;
Eissamen,
En son sen
Qui no men
E no perdona coren,
Ja no l' er dieus perdonaire.
Ar m' er un vers.

Era m' es belh
Que, de novelh,
Fassa parer
De mon saber,
Tot plan, als prims sobresabens
Qui van conhdan
Qu' ab sen d' enfan
Dic e fatz mos captenemens;
E sec mon cor
E 'n mostri for

Tot aisso don ilh m' es cossens...
Era m' es belh.

Les passages suivants sont tirés d' une pièce où le mot LENGA est obligé en rime à chaque cinquième vers:
Er ai gaug car s' esbronda 'l freis,
E remanon sol li abric,
E li auzellet en lor leis
Cascus de cantar no se tric;
Usquecs s' alegr' en sa lenga
Per novel temps que lur sovenga,
E dels arbres qu' eran tut sec
Lo fueilz pels branquitz s' arenga.

E qui anc jorn d' amar si feis
No s tanh qu' eras s' en desrazic,
Qu' ab lo novel temps que pareis
Deu quecs aver son cor plus ric;
E qui non sap ab la lenga
Dir so que il coven, aprenga
Cossi ab lo nou temps s' esplec,
C' aissi vol pretz que s captenga.

Estat ai fis amics adreis
D' una que m' enguanet ab tric;
E car anc s' amors mi destreis,
Totz temps n' aurai mon cor enic,
Per qu' ieu no vuelh ab la lenga
Dir que s' amors mi destrenga
Per c' autres ab leis s' abric,
Et ieu cas so qu' aissel prenga.

Ab leis remagna 'l malveis
Et elh' estei' ab son amic
Que tals jois m' a pres e m' azeis
Don ja non creirai fals prezic;
Ans vuelh qu' om me talh la lenga,
S' ieu ja de leis crezi lauzenga,
Ni de s' amor me desazic,
S' ieu sabia perdre Aurenga.

Be s tanh qu' ieu sia fis vas leis,
Quar ancmais en tan aut non cric
Que nostre senher el mezeis
Per pauc de far no i faillic,
Qu' a penas saup ab la lenga
Dir aitals vuelh que devenga
La grans beutatz qu' en leis assic,
No vuelh qu' autra si espenga.

Domna, no us sai dir loncs plaideis,
Mas far de mi podetz mendic
O ric plus que anc no fo reis;
Del tot sui en vostre castic
Sol que m digatz ab la lenga
Cossi volretz que m captenga,
Qu' ieu ai cor qu' en aissi estic
E que ja vas vos no m fenga.

Domn', als no quier ab la lenga
Mais qu' en baizan vos estrenga
En tal loc on ab vos m' azic,
E que d' ams mos bras vos senga.
Pos tals sabers mi.

Le mot GENTA est pareillement obligé en rime au quatrième vers dans la pièce d' où sont tirés les fragments suivants:
Entre gel e vent e fanc,
E giscl' e gibr' e tempesta
El braus pensars que m turmenta
De ma belha domna genta
M' a si mon cor mout en pantais
C' ar vau dretz et ar en biais;
Cen ves sui lo jorn trists e gais...

Domn' ab cor cortes e franc,
Ar m' es puiat en la testa
Qu' ieu sapcha que us atalenta;
Ai! douza res, car' e genta,
Per dieu no s fraingna nostre jais;
Sol remembre vos del dolz bais,
Quar alegrera us, si 'n dic mais...

Quan mi soven, domna genta,
Com era nostre jois verais
Tro lauzengiers crois e savais
Nos longeran ab lor fals brais.

Quar, si m sal dieus, non aic anc,
Que mos cors m' o amonesta,
Sor, cozina, ni parenta,
S' amar vol de guiza genta,
Qu' anc de mi si gardes ni s tais...

Qu' ieu en pert la color e 'l sanc,
Tal talent ai que m devesta
C' ab vos fos ses vestimenta,
Aissi com etz la plus genta,
Que tan grans voluntatz m' en nais;
Qu' en un jorn hom tan be no s pais
En per so que d' un mes engrais.
Entre gel e vent.

De même le mot GAUG est obligé dans cette pièce:
Un vers farai de tal mena
On vuelh que mos sens paresca,
Mas tant ai rica entendensa
Que tost n' estauc en bistensa
Que no poc anc complir mon gaug,
Ans tem q' un sol jorn viva,
Tant es mos dezirs del fag lonh.

Qu' ins e mon cor me semena
Us voler, e crey que y cresca
D' amor que y met tal creyssensa
Que d' als non ai sovinensa,
Ni res qu' ieu aya no m fa gaug;
Ans lays e mos cors esquiva
Autre ioy que non a lay sonh.

Pero si 'n suefr' ieu gran pena
Qu' ins e mon cor sal e tresca,
Qu' anc hom per belha parvensa
Non trays tan greu penedensa,
Mas non ai per qu' ieu n' aya gaug
Quar us volers m' en abriva
E m ditz qu' en altre joy non ponh.

Be m' a nafrat en tal mena
Est' amors qu' era m refresca
Don nulhs metges de Proensa
No m pot far ni dar guirensa
Ni mezina que m fassa gaug;
Ni ja non er hom qu' escriva
Lo greu mal qu' ins el cor m' esconh.

Qu' amors m' a mes tal cadena
Plus doussa que mel de bresca;
Quan mos pessars en comensa,
Pus pes qu' el dezirs me vensa;
Don per que torn mon plor en gaug
E vau quo fai res penssiva?
Quar non aus mostrar mon besonh.
Mas ben grans talans afrena
Mon cor que ses aigua pesca
Pus vos no puesc a prezensa
Dir, dieus l' en do entendensa
A lieys tal que me torn en gaug,
Qu' el vers farai que m caliva
Dir a lieys a cuy pretz se jonh.

Ricx hom suy s' ilh me ten en gaug,
Mas ieu no sai per que m viva,
S' ilh enten e pueys non a sonh.

Non entendray mo mal en gaug,
Qu' el bos respiegz no vol qu' ieu viva,
E 'l mal mostra, don non ai sonh.
Nostrad. 94. Crescimbeni, 64. Bastero, 94. Millot, I, 161. Papon, II, 381. Hist. Litt. XIII, 471. P. Occ. 47.

Rambaud de Vaqueiras, t. II, III et IV. Vingt-huit pièces.
Raimbaut de Vaqueiras si fo filhs d' un paubre cavayer de Proensa, del castel de Vaqueiras, que avia nom Peirors, qu' era tengutz per mat.

E Raimbaut se fes joglars, et estet longa saison cum lo princeps d' Aurenga Guillem del Baus. Ben sabia cantar e far coplas e sirventes; e 'l princeps d' Aurenga si li fetz gran be e gran honor, e l' enanset e 'l fetz conoisser e prezar a la bona gen. E pueis se parti de lui, et anet se a Monferrat a messier lo marques Bonifaci, et estec en sa cort lonc temps. E crec si de sen e de saber e d' armas; et enamoret se de la seror del marques, que avia nom ma dona Biatritz, que fo molher d' En Enric del Carret, e trobava de lieis mantas bonas cansos. Et apelava la Bels Cavayers en sas cansos; e fon crezut qu' ela li volgues ben per amor.
Ben aves entendut qui fo Raimbaut de Vaqueiras, ni com venc en honor, ni per qui. Mas si vos vueill dire que, quant lo marques l' ac fac cavayer, Raimbaut s' enamoret de ma domna Biatritz sa seror, e seror de ma domna Azalais de Salutz. Mot l' amet e la desiret, gardan que no fos sauput; e mot la mes en pretz, e mains amics li gazanhet e maintas amigas. Et ela 'l fazia gran onor d' aculhir; et el moria de dezir e de temensa, quar non l' auzava pregar d' amor ni far semblan qu' el entendes en ella. Mas com hom destreg d' amor si 'l dis qu' el amava una domna de gran valor, et avia gran prevadeza ab ela, e non li auzava dir lo ben que 'l volia ni mostrar, ni pregar d' amor, tan temia sa gran valor. E preguet la per dieu que li des conselh, si 'l diria son cor ni sa voluntat, o si morria celan et aman. Aquela gentil domna, ma domna Biatritz, quant aiso auzi e conoc la bona voluntat d' En Raimbaut, e denan era ben aperceubuda qu' el moria languen deziran per ela, si la toquet piatat et amor; e dis: Raimbaut, be cove que totz fis amics, si ama una gentil domna, que aia temensa a mostrar s' amor. Mas ans qu' el mueira si 'l don cosselh que lo 'l diga, e que la prec qu' el prenga per servidor e per amic. Et assegur vos be que si ella es savia e corteza, que no s' o tendra en mal ni en desonor, ans lo 'n prezara mai e l' en tenra per meillor home. Et a vos don coselh que a la domna que amas digatz vostre cor, e la voluntatz que vos li avetz; e pregatz la que vos prenda per son cavayer. Que vos etz tals que non a dona el mon que per cavayer e per servidor no us degues retener; que ma don' Azalais, comtessa de Saluza, sofri Peire Vidal; e la comtessa de Burlatz, Arnaut de Maruelh; e ma dona Maria, Gausselm Faiditz; e la dona de Marselha, Folquet.

Per qu' ieu vos do conseil et austorgui que vos, per la mia paraula e per la mia segurtat, la pregues e l' enqueiras d' amor. En Raimbaut, quant auzi lo cosselh e l' asseguramen que 'l donava, e l' autorc qu' ela li prometia, si li dis qu' ela era eisa la dona qu' el tant amava, e d' ela avia pres cosselh. E ma dona Biatritz li dis que be fos el vengut; e que s' esforses de ben far e de ben dire e de valer, e qu' ela lo volia retener per cavayer e per servidor. Don Raimbaut s' esforset d' enansar son pretz tan quan poc, e fes adoncs aquesta canso que dis:
Era m requier sa costum' e son us.
Et esdevenc si que la domna se colquet dormir ab el; e 'l marques, que tant l' amava, atrobet los dormen e fos iratz: e com savis hom no 'ls volc tocar. E pres son mantel e cobri los ne; e pres cel d' En Raimbaut et anet s' en. E quant En Raimbaut se levet conoc tot com era; e pres lo mantel al col et anet al marques dreg cami, et aginolhet se denan el, e clamet merce. El marques vi que savia com s' er' avengutz; e membret li los plazers que li avia fatz en mans locs; e car li dis cubertamens, per que no fos entendutz al querre del perdo, que 'l perdonec car s' era tornatz en sa rauba; selh que o auziron se cujeron que o disses per lo mantel, car l' avia pres. El marques perdonet li, e dis li que mais no tornes a sa rauba. E no fo sauput mas per abdos.
Apres esdevenc se qu' el marques ab son poder passet en Romania et ab gran ajuda de la gleiza, on conquis lo regisme de Salonic. Et adoncs fo cavayer En Raimbaut per los fatz que fes; e lai li donet gran terra e gran renda el regisme de Salonic, e lai mori. E per los fatz de sa sor fetz una canso que trames a 'N Peire Vidal, que di:

Cant ai ben dig del marques.
Voici plusieurs fragments de ce troubadour:
E s' anc fui guays entendeire ni drutz,
Ma dona m fai tot refregir del caut,
Que m tolt tot gaug, e tota ira m dona,
E me meteys e tot quan m' a promes;
E mas cansos me semblo sirventes,
Et ieu qu' en pert lo cor e la persona.

Qu' ieu fora pro ricx e de bon azaut,
Sol de s' amor pogues issir allutz,
Mas trahitz sui si cum fo Ferragutz
Qu' a Rotlan dis tot son maior espaut,
Per on l' aucis; e la bella fellona
Sap, qu' ieu l' ai dig, ab qual gienh m' aucizes,
Ab un dous ris me nafra 'l cor d' un pes
Ab que m' auci on mielhs m' acuelh ni m sona...

Si m' a bon cor, ara 'lh prec e l' incaut
Que m do sa joy e m prometa salutz,
Qu' en port anelhs e manjas e 'ls escutz,
E m fassa tant per que de lieys no m raut;
Si no vau m' en el pays de Tortona,
E si de sai mi deu venir un bes,
A dieu coman Proensa e Gapenses,
Qu' ieu reman pres si cum perditz en tona.
D' amor no m lau.

Galop e trot e saut e cors,
Velhars e maltrait et afan
Seron mei sojorn derenan
E sufrirai fregz e calors,

Armatz de fust e de fer e d' acier;

E mos ostal seran bosc e semdier

E mas cansos sirventes e descortz,

E mantenrai los frevols contra 'ls fortz.

Ges si tot.

Guerra ni platz no son bo
Contr' amor en nulh endreg,
E sel fabrega fer freg
Que vol far ses dan son pro;
C' aisi m vol amor aucire
Cum auci 'ls sieus senher mals...

Car non es ni er ni fo
Genser de neguna leg
Ni tan pros, per qu' ieu espleg
Lo mieu oc el vostre no.
E s' ieu fos del plus jauzire,
Al dieu d' amor fora engals,
Q' ie 'l sieu paradis soi sals...
Guerra ni platz.

Ben sai e conosc veramen
Que vers es so que 'l vilas di
Que nuils hom qu' es dins son aizi
Trobe tot so que vai queren,
E si anc non ac malanansa
No sap que s' es benestansa,
Mas adoncx l' es tot son deleit doblatz,

Quan sap l' aize salvatge,
E 'n aura mais tot so dins son estatge.

Mas d' ome m meravill fortmen
Que sap mals e bes autressi,
E sap com vai cars al moli
E pot viure onradamen,
Com pot far tan gran ufana
Que suefra tal malestansa
Que an per mar, mas al dezamparatz
Que non an peins ni gatge

Lais tot aquo, e fass' autre viatge...

E ja no il tengron fiansa
Ni sagramen ni fermansa;
Ans, si podon, li sera lo sieus panatz;
Ges ieu no ten per sage
Sel c' o persec, ans fai dotble folatge.

Q' ieu pretz mais jazer nutz e gen
Que vestitz josta peleri,
E mais aigua fresca ab bon vi...
E bos manjars e palafres assatz
Que bescueitz ab auratge,
E bel ostals mais que port ni ribatge.

Per qu' ieu me part, s' anc n' aic talen,
De l' anar, ni anc m' abeli;
E, qui s vol, segua aquest trai
E garde levan e ponen,
Qu' ieu am mais estar en Fransa
On ha mais joi et onransa,
Et ab totz vens ieu penrai vas totz latz

En luec ferm et alberguatge,
E cui plaira segua aquest viatge.
Ben sai e conosc.

Qu' anc trepas ni sonail
Ni auberc ab capmail

No fon per els portatz,
Ni lor cavals armatz,
Ni colps pres ni donatz;
Pero 'l coms ten en patz
Lo castel de Mornatz.

E si mielz d' autre fuoill
Chantai, c' ara s van
Li baron cambian,
Qu' En Guillems se desdui
De Monpeslier a cui
Vim jurar sobre sans
Guerr' e massans,
E dec segr' el viatges
Del Baus, mas sos coratges
L' es viratz d' autre taill;
E 'l coms non es d' un aill
Cregut ni sos comtatz,
E 'N Bernard qu' es raubatz
D' Andusse desfiatz
A 'ls covinens fratz
Del Baus et oblidatz.
Leu sonet si cum.

Ges no pretz un botacays
Dona que aitals sia
Qu' un prenda et autre 'n lais;
No fai ges cortezia,
Soven presta son carcays;
Nuls hom no si fadia...

Ges una pruna d' avays
En s' amor non daria
Si be m fai colh e cays...

Ben es tornada en deguays
La beutat qu' ilh avia,
E no l' en te pro borrays
Ni tesinhos que sia..
D' una dona m tuelh.

Per frevols son vencut li fort,
E potz d' agre doussor gitar,
E caut e freyt entremesclar,
E niens met son don a mort...
Los frevols venson.

Bona domna, fis e franc et adret
Vos ai estat e portat vostre lau;
Parlem abdui planamen e suau
Et entendetz que us dirai esta vetz;
Amada us ai mais c' Andrieus la reyna,
Premieyramens que fos mieus ni d' autruy
Soi ieu vostres e serai ses totz cui;
Donc non es vos ma sor ni ma cozina?

Lo jorn que ns ac amors abdos eletz,
Vostra beutatz me det l' erguelh del pau
Que remira 'l vert, e 'l vermelh, e 'l blau
Tro per erguelh serra de las paretz;
Aquel erguelh li te tro qu' el cap clina
Que ve sos pes; et ieu contrafas lui
Can vey mi dons, c' ab bels semblans m' aduy
Gaug et erguelh, tro qu' ab no m' atayna.

En Proensa cant encaus ni can fuy
Crit Monferrat la senha de qu' ieu suy
E Quartona lay part Alexandria.
Non puesc saber.

Il reste de ce troubadour trois épîtres qui, à proprement parler, peuvent être considérées comme n' en formant qu' une, dont les trois divisions sont chacune sur une seule rime.
Il a été rapporté dans le tome II, page 260, un fragment; en voici d' autres:
Valen marques, senher de Monferrat,
A dieu grazisc car vos a tant onrat
Que mais avetz mes, conques e donat
C' om ses corona de la crestiantat,
E laus en dieu, car tant m' a enansat
Que bon senher ai molt en vos trobat,
Que gen m' avetz noirit et adobat
E de nien fag cavalier prezat,
E fai gran be e de bas aut poiat,
Grazit en cort, e per donas lauzat;
Et ieu ai vos servit de volontat,
De bona fe, de bon cor e de grat
Que mon poder vos n' ai ben tot mostrat,
Et ai ab vos fait maint cortes barat,
Qu' en mans bels locx ai ab vos domneyat
Et ab armas perdut e guazanhat,
E per Grecia ai ab vos cavalguat
E pres mans colps durs, e mans n' ai donat...
E par barrieyras ab vos esperonat
Et esvazit barbacan' e fossat,
Vensen grans cochas, et ai vos ajudat
A conquerir emperi e regnat,
Estranhas terras, illas e dugat...
Et a venser maint cavayer armat,
E man baro, man comte, man comtat;
Man bel palaitz ai ab vos assaiat...
Et encausei ab vos En Felipat
L' emperador c' avetz dezeretat
De Romania, e l' autre coronat;
E si per vos no sui en gran rictat,
No semblara c' ab vos aya estat,
Ni servit tan can vos ai repropchat,
Et vos sabetz qu' ieu dic del tot vertat,
Senher marques.
Senher marques, ja no diretz de no,
Que vertatz es, e vos sabetz be co
Me tinc ab vos a ley de vassal bo...
Que quatre cens cavayers a tenso
Vos encaussavan, feren ad espero...
Pueis vos dopteron mais que grua falco;
E ieu torney al maior ops que us fo,
Can vos et ieu levem gen del sablo
N Albert marques cazut jos de l' arso;
Et ai per vos estat en greu preizo...
Fag mant assaut et art manta maiso...
A Messina vos cobri del blizo,
En la batalha vos vinc en tal sazo
Que vos ferian pel pieitz e pel mento
Dartz e cairels, sagetas e trenso,
Lansas e brans e cotels e fausso...
Entorn Blaquerna, sotz vostre gonfaino,
Portey armas a ley de Bramanso
D' elm e d' aulberc e de gros ganbaiso,
E m combatey sotz la tor al peiro,
E y fuy nafratz desotz la garnizo,
Et estey tan armatz pres del doymo
Tro que cazet l' emperador fello
Sel que destruis son frair' a trassio,
Quam vi gran fum e la flam' e 'l carbo
E 'l mur traucar en man loc, ses bon so,
E us vi el camp per combatr' abando
Que de nos eron cen per un per razo,
E vos pensetz de far defensio
E 'l coms de Flandres, e Franses e Breto
Foro rengat cavalier e pezo,
E l' emperaire ab lo cor al talo
Esperonet e sei vil companho
Plus d' una legua, puis volvero li glouto;
Nos fom austor et il foron aigro,
E cassem los si cum lop fai mouto;
E l' emperaire fugic s' en a lairo,
E laisset nos palaitz Bocelenso
E la sua filha ab sa belha faisso...
Senher marques.

Honratz marques, no us vuelh tot remembrar...
Que vos e mi 'n fezetz per totz lauzar
Vos com senher, e mi com bacalar...
E fag que fem de Seldina de mar,
Cant al marques la levem del so par
A Malespina, sus el pus fort logar,
E pueys detz la a 'N Posson d' Angilar
Que s moria el leyt per lieys amar.
E membre vos Aimonet lo joglar,
De las novelas c' a Montaut venc contar
De Jacobina que n' en volian menar
En Serdanha, mal son grat, maridar;
E vos prezetz un pauc a sospirar,
E membre vos cant vos det un baizar
Al comjat penre, cant vos preguet tan car
Que de son oncle la volsetz amparar
Que la volia a tort dezeretar;
E vos mandetz V escudiers montar
De tot lo mielhs que vos saupes triar,
E cavalguem la nueg apres sopar
Vos e Guiet et Hugonet d' Alfar
E Beytaudo que gent nos saup guidar
Et ieu meteys, que no mi vuelh laisar,
Que la levei del port a l' embarcar,
El crit se dressa per terr' e per mar,
E segon nos pezo e cavansar;
Grans fo l' encaus e nos pessem d' anar,
E cugem lor a totz gent escapar,
Tro sels de Piza nos vengron assautar
E can los vim devan nos traversar,
Tan cavayer tan estreg cavalgar,
Tan belh auberc, ab tan bel elme clar,
Tan golfayno contra 'l ven baneyar,
S' aguem paor no us o cal demandar.
Amaguetz nos entr' el Benc e 'l Finar;
Auzim vas nos de mantas partz sonar
Man corn, man grayle, manta signa criar,
Dos jorns estem ses beure, ses manjar;
Can ven al tres que nos cugem anar,
Nos encontrem al pas de Belestar
XII lairos que y eron per raubar,
E no saubem penre cosselh ni dar,
Car a caval no y podiam brocar;
Et ieu a pe anei m' ab els mesclar
Don fui nafrat ab lansa pel colar,
Mas y nafrey tres o quatre, so m par,
Si que a totz fi las testas virar,
E Bertaldo et Hugonet d' Alfar
Viro m nafrat e vengro m' ajudar,
E can fom trey, fim lo pas desliurar
Dels layros si que vos poguetz passar
Seguramen; e deuria us membrar
Que nos dirnem ab gaug, ses pro manjar,
D' un pan tot sol, ses beure e ses lavar...
Honrat marques.
Nostrad. 79. Crescimbeni, 56. Bastero, 94. Millot, I, 257. Papon, II, 248, 387. P. Occ. 73.

Raynier. Une tenson avec Giraud Riquier, auquel il répond:
Guiraut Riquier, ieu ay mantas sazos
Gaug e deport ab lieys on pretz s' espan,
Que bel parlar me dona joia gran
E tenc mon cor alegre e joyos,
E l' aculhirs dona m tan d' ardimen
Que no m membra degun mal pessamen,
Mas la veuza, c' a so marit uzat,
Uzara vos ab sa falsa beutat.
Raynier pus.

Reculaire. Tenson avec Hugues, qui lui dit:
Cometre us voill Reculaire,
Pois vestirs no us dura gaire;
De paubertat es confraire
Als bons homes del Leon,
Mas de fe no 'n semblatz un
Que vos es fols e jugaire.

Reculaire lui répond:
N Uget, ben sai, s' ieu moria,
C' atretan m' enportaria
Col plus rics reis qu' el mon sia,
Per qu' ieu sec mas voluntatz
E jogui ab los tres datz,
E m pren ab los ponz paria
Et ab bon vin on que sia...
Cometre us voill.
Bastero, 94.

Reforsat de Forcalquier. Un sirvente,
En aquest son qu' eu trob leugier e pla
Voill far auzir un sirventes venal;
D' avol razon ni d' ome que no val
Non es blasmatz qui bon cantar no fa,
E si En Guillems se gardes de faillir
Si co s garda c' om non deu nuill ben dir,
El fora tan sobr' els pros plus valens
Com es sotz els aunitz e recrezens...

Qu' el non ditz ver si no cuia mentir
Ni non ama si non cuia trair;
E pois aitals es sos captenemens,
A dieu grazisc, car non es mos parens...

En aisso pert lo gazaing e 'l captal,
Car dieus no vol desleial ermita
Mas cel acuoill que ill sapcha en grat servir,
Lais lo lo segle ans qu' el segles l' air,
Mas Guillems es tan blasmatz per las gens
Que dieus no 'l vol e 'l segles lo vol meins.
En aquest son.
Bastero, 94. Crescimbeni, 209. Millot, III, 434. Papon, III, 461.

Renaud Gaucelm, de Beziers. Une pièce:
So son coblas que fes Renaut Gaucelm de Bezers quan fo malautes.
Dieus m' a dada febre tersana dobla
Que vol que ieu sia d' elh remembratz,
E pus que 'l play, en la primeira cobla
Li pregarai que m perdo mos peccatz,
E que m do la sia bevolensa,
E que m garde de far falhensa,
Et a la fi m' arma de marrimen
Qu' en negun loc non sufieira turmen...
Dieus m' a.

Renaud de Pons.
Rainautz de Pons si fo gentils castellans de Saintonge, de la marqua de Peitieu, e seingner del castel de Pon, que sabia trobar. En Jaufre de Pon si era uns cavalliers del castel e que sabia asi trobar, e fazia tensos con Rainautz de Pon.
Tenson avec Geoffroi de Pons, qui lui dit:
E n' amas mais l' atendre qu' el jauzir,
Per so s' en fan li Breton escarnir.
Il répond:
Segner Jaufre, Artus non atend eu,
Qu' a tal ai dat e mon cor e ma via...
E si me fai mas ric pena endurar,
No m' en dei ges per so desesperar,
Seigner Jaufre.
Crescimbeni, 208. Millot, III, 433. P. Occ. 384.

Richard, roi d' Angleterre, t. IV.
Quant la patz del rei de Fransa se fetz e del rei Richart, si fon faitz lo cambis d' Alvergne e de Quaersin; qu' Alvergnes si era del rei Richart, e Quaercins del rei de Fransa, e remas Alvergnes al rei de Fransa e Caercins a 'N Richart; don lo Dalfins e sos cosis, lo coms Gis, qu' eron seingner d' Alvergne, e 'l comte foron molt trist et irat, per so qu' el reis de Fransa lor era trop vezis; e sabian qu' el era cobes et avars e de mala seingnoria; e si fon el, que tan tost com el ac la seingnoria, el compret un fort castel en Alvergne que a nom Novedre; e tolc Usoire al Dalfin, que era uns rics borcs; e si tost com En Richartz fon tornatz a la guerra ab lo rei de Fransa, En Richartz si fo a parlamen ab lo Dalfin et ab lo comte Guion son cosin del Dalfin, e si lor remembret los tortz qu' el reis de Fransa fazia, e com el los manteria se il li volion valer, e revelar se contra 'l rei de Fransa, e 'l lor daria cavaliers e balestiers e deniers a lor comandamen. Et il, per los grans tortz qu' el reis frances lor fazia, si crezeron los ditz d' En Richart, e sailliron a la guerra contra lo rei de Fransa. E tan tost com En Richartz saup que ill dui comte d' Alvergne, lo Dalfins e 'l coms Gis sos cosins, eran revelat contra 'l rei de Fransa, el pres trevas ab lo rei de Fransa, et abandonet lo Dalfin, e 'l comte Guion e si s' en passet en Englaterra. E 'l reis de Fransa si fetz sa gran ost e venc s' en en Alvergne e mes a fuoc et a flama tota la terra del Dalfin e del comte Guion, e tolc lor borcs e vilas e chastels. E com ill viron que ill no s podion deffendre del rei de Fransa, si preiron trevas ab lui a V mes, e si ordeneren qu' el coms Gis s' en anes en Englaterra saber si En Richart lor ajudaria si com el lor avia jurat e promes. E 'l coms Guis s' en anet lui en Englaterra ab X cavalliers; En Richartz lo vi mal, e 'l recep mal e mal l' onret, e no ill donet ni cavallier ni sirven ni balestier ni aver, don el s' entornet paubres e dolenz e vergoingnos. E tan tost com fon tornatz en Alvergne, lo Dalfins e 'l coms Gis s' en aneren al rei de Fransa, e si s' acorderon ab el. E quant se foron acordatz, la treva del rei de Fransa e d' En Richart si fo fenida; e 'l reis frances aunet sa gran ost et entret en la terra del rei Richart, e pres vilas et ars e borcs e castels. E quant a 'N Richartz auzi aquest faich, si venc ades e passet de sai mar; e tan tost com el fo vengutz, el mandet dizen al Dalfin et al comte Guion que ill li deguessen ajudar e valer, que la treva era fenida, e saillir a la guerra contra 'l rei de Fransa; et ill no ill en feiron nien. E 'l reis Richartz cant auzi que ill no ill volion ajudar de la guerra, si fez un sirventes del Dalfin e del comte Guion, el qual remembret lo sagramen qu' el Dalfins e 'l coms Gis avion fait ad el; e com l' avian abandonat, car sabian qu' el tresors de qui non era despendutz, e car sabian qu' el reis frances era bons d' armas e 'N Richartz era vils, e com lo Dalfins fon larcs e de gran mession e qu' el era vengutz escars per far fortz castels; e qu' el volia saber si 'l sabia bon d' Usoire qu' el reis frances li tolia ni s' en prendia venjamen ni 'l tenria soudadier. E 'l sirventes si comensa en aissi:
Dalfin, ie us voill deraisner.
E lo Dalfins si respondet al rei Richart en un autre sirventes a totas las razos qu' En Richartz el avia razonat, mostran lo seu dreich e 'l tort d' En Richart, et encusan En Richart dels mals qu' el avia faitz de lui e del comte Guion e de mainz autres mals qu' el avia faitz d' autrui.

El sirventes del Dalfin si comensa en aissi:
Reis, pois de mi chantatz.
Nostrad. 139. Crescimbeni, 95. Bastero, 94. Millot, I, 54. P. Occ. 13. Hist. Litt. XV, 320.

Richard de Barbezieux, t. III. Environ douze pièces.
Richartz de Berbesieu si fo un cavalliers del castel de Berbesieu de Saintonge, del evesquat de Saintas, paubres vavassors. Bons cavalliers fo d' armas e bels de persona, e saup miels trobar qu' entendre ni que dire. Mout fo paures dizens entre las gens; et on plus vezia de bons homes, plus s' esperdia e mens sabia; e totas vetz li besoingnava altre que 'l conduisses enan. Mas ben cantava e dizia sons, e trobava avinenmen mots e sons.
Et enamoret se d' una domna moiller d' En Jaufre de Taonai, d' un valen baron d' aquela encontrada. E la domna era gentils e bella, e gaia e plazens, e mot enveioza de pretz e d' onor, filla d' En Jaufre Rudel prince de Blaia. E quant ella conoc qu' era enamoratz d' ella, fetz li doutz semblan d' amor; tan qu' el cuilli ardimen de lieis pregar. Et ella ab doutz semblanz amoros retenc sos precs, e los recep e los auzi, com domna que avia voluntat d' un trobador que trobes d' ella. Et aquest comenset a far sas cansos d' ella, et apellava la Meillz De Domna en sos cantars.

Et el si se deletava molt en dire en sas cansos similitudines de bestias e d' ausels e d' omes, e del sol e de las estellas, per dire plus novel las rasos qu' autre non agues ditas ni trobadas. Mout longamen cantet d' ella, mas anc non fo crezut qu' ella li fezes amor de la persona.
La domna mori; et el s' en anet en Espaigna al valen baron don Diego; e lai visquet, e lai mori.
La pièce suivante est entière:
Atressi cum l' olifans
Que quan chai no s pot levar
Tro que l' autre, ab lo cridar
De lor votz, lo levon sus,
Et eu segrai aquel us
Quar mos mesfaitz m' es tan greus e pesans;
E si la cortz del Puei e 'l ric bobans
E l' adreitz pretz dels leials amadors
No m relevon, jamais non serai sors;
Que deigneson per mi clamar merce
Lai on preiars ni merces no m val re!

E s' ieu per los fis amans
Non puosc en joi retornar,
Per totz temps lais mon chantar
Que de mi no i a ren plus;
Ans viurai cum lo reclus,
Sols, ses solatz, c' aitals es mos talans,
Quar ma vida m' es trebaillz et afans,
E gaugz m' es dols, e plazers m' es dolors;
Qu' ieu non sui ges de la maneira d' ors
Que, qui 'l bat fort ni 'l ten vil ses merce,
El engraissa e meillura e reve.

Ben sai qu' amors es tant grans
Que leu me pot perdonar,
S' ieu failli per sobramar,
Ni reignei cum Dedalus
Que dis qu' el era Jhesus,

E volc volar al cel outracuidans,

Mas dieus baisset l' orguelh e lo sobrans;

E mos orguelhs non es res mas amors,

Per que merces mi deu faire socors;

Que luecx i a on razos vens merce,

E luecx on dreitz ni razos no val re.

A tot lo mons sui clamans
De mi e de trop parlar;
E s' ieu pogues contrafar
Fenix don non es mas us
Que s' art e pois resortz sus,
Eu m' arsera, car sui tant malanans,
Ab mos fals digz mensongiers e truans,
Resorsera en sospirs et en plors
Lai on beutatz e jovens e valors
Es, que no i falh mas un pauc de merce
Que no i sion assemblat tuich li be.

Ma chansos m' er drogomans
Lai on eu non aus anar
Ni ab dregz huels esguardar,
Tan sui conquis et aclus;
E ja hom no m' en escus,
Miels De Domna, que fugit ai dos ans;
Er torn a vos doloiros e plorans;
Aissi col cers que, quant a faich son cors,
Torna morir al crit dels cassadors,
Aissi torn eu, domna, en vostra merce,
Mas vos non cal, si d' amar no us sove.

Tal Seignor ai en cui a tant de be
Quant m' en sove non puosc faillir en re.

Belh Bericle, joi e pretz vos mante;
Tot quan vuelh ai, quan de vos me sove.
Nostrad. 242. Crescimbeni, 209. Millot, III, 81. P. Occ. 275.

Richard de Noves. Voyez Pierre Bremond.

Richard ou Ricaud de Tarascon. Trois pièces attribuées à d' autres troubadours.
Richartz de Tarascon si fo uns cavalliers de Proensa, del castel de Tarascon. Bons cavalliers fo d' armas, e bons trobaire e bons servire; e fez bons sirventes e bonas cansos.
Fragments d' une tenson avec Gui de Cavaillon, qu' il appelle Cabrit.
Ricautz de Tarascon e 'N Guis de Cavaillon:
Cabrit, al mieu veiaire,
Vos fatz ves mi
Que fals e que bausaire,
Segon c' om di,
Tro que mon cor n' esclaire,
Non aures fi;
D' ueils e de lenga traire
Ar vos desfi...

Il finit en disant:
Cabrit, el poder N' Audiart
Vos n' apel, no us vei tan gaillart,
Que vas mi es de peior art
Non fon vas N Esengrin Rainart.
Cabrit al mieu.
Crescimbeni, 209. Millot, III, 434. Papon, II, 409. P. Occ. 385.

Rodrigue. Tenson avec R., auquel il répond:
Laus mensongiers es juglaria,
R., per que saber podes
Que non m' azaut de sa paria,
E vueilh l' obra aver ades

En ma bailhia,
Qar a bauzia
Non es dretz mi dons gazainhes,
Tan s' umelia
En leis coindia
Per qu' ab frau non tainh qu' ieu l' ames.
Ar chauzes.
Millot, III, 431.

Rofian, ou Rufian. Une tenson avec le frère Izarn, auquel il dit:
Vos que amatz cuenda domna e plazen,
Fraire 'N Izarn, mi digaz, si us sap bo,
Quar del saber asaz n' avez e pro,
Qal penriaz d' un novel partimen:
Qu' ab leis c' amatz fosses en luec rescos
E pres lo joi de leis morises vos,
O que totz temps l' ames entieramen
E qu' ill no us am ni us port nuill bon coratge.
Vos que amatz.

Rofin. Tenson avec une dame qui lui propose:
Rofin, digatz m' ades de cors
Cals fetz meills, car es conoissens:
Una domna coinda e valens,
Qu' eu sai, ha dos amadors,
E voll que quecs jur e pliva
Enanz qu' els voilla ab si colgar
Que plus mas tener e baisar
No ill faram; e l' uns s' abriva
E 'l faig, que sagramen no ill te;
L' autres no l' ausa far per re.

Entre autres réponses, Rofin lui fait celle-ci:
Domna, ben mi par gran errors
D' amics pois ama coralmens
Que nuills gaug li sia plazens
Qu' a sa domna non sia honors,
Car no ill deu esser esquiva
Pena per sa domna onrar,
Ni 'l deu res per dreg agradar
S' a leis non es agradiva;
E drutz qu' en aissi no s capte
Deu perdre sa domna e se.
Rofin digatz.
Millot, III, 434.

Rostans de Merguas. Une pièce lacérée; en voici un couplet:
Ma dona m ditz que m demor
E 'l cor s mor;
Dieus li don aital demora
Cum ilh mora;
Belh l' es que m deschan
E m gap quan l' enchan,
E 'l poder d' amor deschanta
Que m tol lo sen e m' enchanta;
La dolor qu' ieu tray,
Don ges no m' estray,
Me don dieus vezer qu' ilh traya;
No s n' estraya
Tan tro que m' esmen
Per esmandamen
D' un baizar, que tal esmenda
Penrai, si ves me s' esmenda.
La douss' amor.
Millot, III, 435.

Palais - Pujols

Palais. Quatre pièces:

Be m plai lo chantars e 'l ris
Quant son ab mos conpaingnos,
E mentaven los baros;
E parlem del pro marquis
Que ab bon pretz s' aconpaigna...
Be m plai.

Un sirventes farai d' una trista persona
Qui mal fai e mal ditz e mal met e mal dona
E mal joga e mal ri e mal parla e pieitz sona,
E plus en far tot mal chascun jorn s' abandona,
Per qu' ieu de malvestat vuoill que port la corona,
Sabetz cum el a nom? Porc armat de Cremona.
Un sirventes.

Be m deu valer ab vos, dona, merce,
C' ab leial fe la us quier e la us deman,
E s' ieu en re conogues vostre dan,
Mais amera sofrir ma descaienza
Que ja per mi us fos quis ni demandaz
Nuls dos, don fos vostre fis pretz baissaz;
Car qui un jorn pert de joi ni de be,
Ja recobrar no 'l poira en jasse.
A dreit fora.
Millot, III, 421.

Palazis. Voyez Tomiers. Il reste deux pièces de ces troubadours.
Tomiers e 'N Palazis si fazian sirventes del rei d' Aragon e del comte de Proensa e de Tolosa e d' aquel del Baus e de las razos que corian per Proensa. E foron dui cavallier de Tarascon; amat e ben volgut per los bons cavalliers e per las domnas.
Si col flacs molins torneia
Quan trop d' aigua 'l despleia,
Trop de rasons mi refreia
Qu' a pena m plai ren que veia,
Ni mos chanz non s' esbaudeia
Si com far solia;
Per so chascus pot saber
De que m plaingneria.

Tan trop de rasos que dire
Que non sai vas cal me vire,
Mas chascus pes e consire
Et en Tolosa se mire
Qu' il plus rics a pietz d' aucire
E qui sen avia
Mais valria guerreges
Que s' avol plag fazia.

Mais val que hom si defenda
Que hom l' ausia ni 'l prenda
Que mot n' a malvais' esmenda
D' avesques, cui dieus dissenda;
Ar prec chascun que m' entenda
Cals fon la bausia
Que feiron a sel de Fois
Car en lor se plevia.

Mais val l' avinensa comtessa
D' Avignon, cui dieus adressa,
Car miels s' en es entremessa,
Que parens de part Alguessa
Que negus cara non dressa
Ni ten bona via,
Que l' uns ten vas Portegal
E l' autr' en Lombardia.

Qui que s fina ni s recreza,
Avignons puei' en Provenza,
E par que dieus lo arreza
Qu' en els es sens e largueza.
Ai! rica gent e corteza,
Vostra gaillardia
Es honors dels proensalesa
On c' om an ni estia.

En Guillem del Baus si loingna
Del regisme part Coloingna,
E met ben en fol sa poingna
Car sec Fransa ni Borgoingna,
C' atressi 'l torn en vergoingna
Com fes la baillia
C' om li det en Venaisin,
Donar a sa fadia.
Pauc a en deu d' esperansa
Qui 'l sepulchre desenansa,
Car clergue e sel de Fransa
Prezon pauc la desonransa
De dieu qu' en penra venjansa,
C' ab lur raubaria
An tot los camins
E 'l portz d' Acre e de Suria.

Bastero, 89. Crescimbeni, 202. Hist. gén. du Languedoc III, 98. Millot, III, 45. Papon, II, 422. P. Occ. 273.

Paul Lanfranc de Pistoie. Un fragment.
Valenz senher, rei dels Aragones,
A qui prez et honors tut jorn enansa,
E menbre vos, senher, del rei franzes
Que us venc a vezer e laiset Fransa
Ab dos sos fillz et ab aquel d' Artes.
Hanc no fes colp d' espaza ni de lansa
E mainz baros menet de lur paes;
Jorn de lur vida, sai n' auran membransa;
Notre senher fazia a vos compagna.
Per que en ren no us cal duptar;
Tals cuia hom que perda que gazaigna;
Senher es de la terra e de la mar;
Per qu' el rei engles e sil d' Espagna
Ne valran mais, s' el voletz ajudar.

Bastero, 89. Crescimbeni, 202.


Paulet de Marseille, t. IV. Sept pièces.
Dans une pièce, dont le texte est mutilé, on lit:
Mas si us platz, senher, diguatz mi
Del comte que Proensa te,
Per que los Proensals ausi
Ni 'ls destrui, qu' il no ill forfan re;
Ni per que vol ni cui' aisi
Dezeretar lo rei Marfre;
Qu' ieu non cre qu' el agues tort
Ni de lui terra tengues,
Ni cug que fos a la mort
Del pros comte d' Artes...

Toza, per l' ergueill c' a ab si
Lo coms d' Anjou es ses merce
Als Proensals, e ill clerc son li
Cotz e fozil, per que leu cre
Dezeretar lo rei qu' es fi
Pres, e valor fina soste.
Pero d' aitan me conort...
Venran lai, so m par Franses,
Sol c' ab los sieus ben s' acort
Lo valens ricx reis Marfres...
L' autr' ier.
Millot, III, 138. Papon, III, 457.

Paves. Un seul couplet qui paraît adressé à Guillaume Figueira:
Anc de Rolan ni del pro 'N Olivier
No fo auzitz us colps tant engoissos
Cum sels que fetz capitanis l' autr' ier
A Florenca a 'N Guillem l' enoios;
E no fo ges d' espada ni de lanza,
Anz fo d' un pan dur e sec sus en l' oill...
Crescimbeni, 203.

Perdigon, t. III et IV. Environ douze pièces.
Perdigos fo joglar, e sab trop ben violar e trobar e cantar. E fo del avescat de Gavaudan, d' un borget que a nom Lespero, e fo filh d' un pescaire. E per son trobar e per son sen s' en montet en pretz et en onor tan, qu' el Dalfi d' Alvernhe lo tenc per son cavalier, e 'l det terra e renda; e tug li bon home li fazian honor; e de grans bonas aventuras ac lonc temps; mas molt se camjet lo seus afars, que mort li tolc las bonas aventuras e det li las malas, qu' el perdet los amics et las amigas, e 'l pretz e l' honor e l' aver. Apres el anet ab lo princeps d' Aurenga En G. del Baus, et ab Folquet de Marceilla, evesque de Tolosa, et ab l' abas de Cistel a Roma per mal del coms de Tolosa, e per adordenar crozada, e per deseretar lo bon comte R. E son neps lo coms de Bezers fon mortz, e Carcasses et Albeges fon destrug; e 'n muri lo rei P. d' Arago ab mil cavaliers denan Murel, e pus de XX mil autres homes. Et a totz aquest faitz far fon Perdigos, e 'n fes prezicansa en cantan per que se crozeron.

E 'n fetz lauzors a dieu car los frances avian mort e descofit lo rei d' Arago, lo qual lo vestia e 'l dava sos dos; per qu' el cazec de pretz e d' onor e d' aver. E can l' agron enrequit, tug silh que remazon vieu negus no 'l volgron vezer ni auzir. E tug li home de la sua amistat foron mort per la guerra, lo coms de Montfort, En G. del Baus, e tug l' autre c' avian faita la crozada. E lo coms R. ac recobrada sa terra, Perdigos non auzet anar ni venir, e 'l Dalfi d' Alvernhe ac li touta la terra e la renda que li avia dada. Et el s' en anet a 'N Lambert de Montelh, qu' era genre d' En G. del Baus, e preget lo que 'l fezes recebre en una mayo (mayso) de Sistel, que a nom Silvabela; et el fes lo i recebre, e lai mori.
Be m dizon, s' en mas chansos

Fezes sonetz plazens e gais,
Que mos chans en valgra mais;
Et eu, segon mas razos,
Taing que fassa motz e sos
Qu' il auzon ben c' anc si me plaing
En chantan del mal d' amor,
E s' ieu chan de ma dolor,
Non lor deu esser estraing,
Si no m fas sos coindes e galaubiers,
C' ab marimen no s' acorda alegriers...
E ja malvaz ni janglos
No m tolran tant ric gazaing
Si puosc conquerre valor
Ab sola lieis cui ador,
Q' es aurs en poder d' estaing;
Plassa mos bes, puois sieus sui domengiers;

A mon dan met gelos e lausengiers.
Be m dizon.

Anc no cujei que m pogues far amors
Tan de plaser qu' eu fos al seu coman;
Mas ara vei q eu no m posc tan ni quan
Partir de lieis, tant es grand sa valors,
Q' il m' a conques e m ten en sa bailia,
Si que, mon grat, partir no m' en volria,
Qu' en tal dompna m' a fait amors chausir
Que val mil tan q' eu non sabria dir.
Anc no cujei.

Pero tant m' an dat de lezer
Sens e fin' amors, cui mi ren,
C' ab mi dons mi fan remaner
Amic e leial e sofren;
Et a tot so c' a lei dei abellir
E s' ieu volgues lauzengier consentir,
C' ab plaitz d' amor son tos temps enueios;
Leu pogr' esser d' amor e de joi blos.
Cil cui plazon.

Totz mos chantars
Lais qu' anc no m feron be,
Et ab tot joy m' azir e m dezacort,
Aissi cum naus cuy vens men' a mal port
M' a mal' amors menat no sai perque;
Quar s' ieu portes a dieu tan lial fe,
Elh m' agra fag plus aut d' emperador;
E qui ama mala dompna ni cre
Luenh es de joy e pres es de folhor.
Ira e pezars.
Nostrad. 123. Crescimbeni, 85. Bastero, 90. Hist. gén. du Languedoc III, 254. Millot, I, 428. P. Occ. 114.

Peyrols, t. III et IV. Environ trente pièces.
Peirols si fo us paubres cavalier d' Alvernhe, d' un castel que a nom Peirols, qu' es en la encontrada del Dalfi d' Alvernhe al pe de Rocafort.

E fo cortes hom et avinen de la persona, tan qu' el Dalfi lo tenia ab se, e 'l vestia, e 'l dava caval et armas, et so que mestiers l' avia.
Lo Dalfi si avia una seror que avia nom Sail de Claustra, bela e bona e molt prezada, avinens et ensenhada; e si era molher d' En Beraut de Mercuer, un gran bar d' Alvernhe. En Peirols amava aquela domna, e 'l Dalfins la pregava per lui, e s' alegrava molt de las cansos que Peirols fazia de la seror, e molt las fazia plazer a la seror; e tant que la domna li volia ben e ill fazia plazer d' amor a saubuda del Dalfi. E l' amor de la domna e de Peirols montet tan qu' el Dalfi s' engelozi d' ella, car crezet qu' ella li fezes plus que non covenia ad ella; e partic lo de si e 'l lonhet, e no 'l vesti ni l' armet. E quan Peirols vi que non se poc mantener per cavalier, el se fe joglar et anet per cortz; e recep dels barons e draps e deniers e cavals. E pres moiller a Monpeslier e i definet.
Molt en cossir nueg e dia,
E no m' en sai cosselhar;
Pero si s' esdevenia
Gran talan ai qu' un baisar
Li pogues tolr' o emblar,
E si pueys s' en iraissia
Voluntiers lo li rendria.
Dels sieus tortz.

Trop vuelh s' amor, mais querre no l' aus ges
Esters qu' ab ditz cubertz li vau parlan,
Mais si m volgues esgardar mon semblan
Ja no 'l calgra plus vertader message,
Qu' ab sol esguart pot hom ben per usage
Lo pensamen conoisser, tal vetz es,
E membre li qu' asaz quer qui s conplaing.
D' un bon vers vau.

Trop dic, non pois mais, que mort m' an
Atendres e malas merces;
Que farai doncs deserenan?
Partirai m' en? Oc, s' ieu pogues.
Mas mentre m' estauc en balansa,
Si m desloigna desesperansa,
Amors pro n' agra ab aitan.
Eu non lauderai.

D' altre trabaill prec deu que la m defenda,
Mais un sol jorn volgra qu' ela sentis
Lo mal qu' eu trai per lei sers e matis,
Qu' en greu perill m' a laissat loing del port,
E non vuelh ges qu' autra m' en aia estort,
Que s' a lei platz que ja vas mi s' afragna,
Anc homs d' amar non fes gensor gazanha.
Si ben son loing.

Li oill del cor m' estan
Vas lei qu' aillors no vire,
Si qu' ades on qu' ieu m' an
La vei e la remire
Tot per aital semblan
Com la flors qu' om retrai
Que totas horas vai
Contra 'l soleill viran.
D' un sonet vau.
Camjat ai mon consirier,

Cambi qu' ai fag d' amia

Don ai fin cor vertadier

Mais qu' aver no solia,

Mais non es de prez sobrier;

Ieu per qu' en mentiria?

Qu' eu aug dir al reprochier:

Qui no troba no tria
E qui pren no s fadia...

Ara soi amesuratz
E sec ma dreita via;

Cal que fos ma voluntatz

Plus aut que non devia,

Ben dei esser castiatz
Pel dan que m' en venia;

Car so es dobla foldatz

D' ome qui no s castia

Pois conois sa folia...

Lai on ai mon bon esper
M' atrai amors e m lia,
Don non aus ni m puosc mover
Mon desir noich ni dia;
Ben pot ma dompna saber
Qu' ieu l' am ses bausia,
Que ren contra 'l seu voler
Mos cors non pensaria
Ni boca no 'l diria...
Leu chansoneta plazen,
Vai t' en ta dreta via
A leis on joi e joven
Renovel e coindia
Digas li qu' a leis mi ren
En qualque part qu' ieu sia,
Quar ieu non ai ges talen
Mais d' autra segnoria,
Ni s taing qu' eu plus en dia...
Camjat ai mon.

Ja non partrai de lieis mos cossiriers;
Per mal que m fassa ieu no ill posc mal voler,
Quar tan la fait senz e beltatz valer,
Segon l' amor follei saviamen,
Que mal o ai dig qu' ans follei follamen,
Car anc Narcissus qu' amet l' ombra de se,
Si be s mori, no fo plus fols de me...


Ben sai quals er totz mos conseills derriers,
Pois del partir non ai geng ni poder,
Ses son pensar, farai lo meu plaser;
Amerai la mi dons per tal coven
Qu' el cor aurai l' amoros pensamen,
Mais la bocha tenrai ades en fre
Que ja per re non li en dirai mas re.
Mot m' entremis.

Amors a pauc de vera mantenensa,
Non o puesc mais celar ni escondire,
Qu' els fals amans que s fan fin en parvensa
La dechazon per lor galiamen,
E las domnas si s n' an colp' ayssamen;
Qu' a penas es negus drutz, so sapchatz,
Que non enjan o no si' enjanatz.

Ab gran joi mov.

Mas pero si s' esdeve
Qu' ie 'lh parle de re,
Ges mas paraulas no m neya
Ans vey qu' escouta las be.
Del reprovier mi sove:
Qui non contraditz autreia;
Donc aura 'n merce;
Tant o vuelh qu' ieu non o cre.
Nuls hom no.

Ab joi que m demora
Vuelh un sonet faire,
Quar be m vai a hora
De tot mon afaire;
Fin' amors m' onora
Si, qu' al mieu veiaire,
Ja tan rix no fora,
Si fos emperaire;
Qu' el coratge n' ai
Gauzion e guai;
Pero non a guaire
Qu' era mortz d' esmai.

Plus es amors bona
Qu' eu no sai retraire,
Qui la mal razona
Non es fin amaire;
Tan gen guiardona,
Si be s fai maltraire,
Qui a leis s' abandona
N' ill es merceyaire;
Cum qu' ieu estey sai,
Mos coratges lai
Es el dous repaire
On la belh' estai.


Sieus sui qu' ilh me mena
E fai cortesia,
Qu' ab suau cadena
Mi destrenh e m lia;
Mos mals no s refrena
Quar gueritz seria,
S' ab tan doussa pena
Per mi dons muria:
Ja no m' en partrai,
A ma vida mai;
S' ieu totz temps vivia,
Totz temps l' amarai.


Francha res corteza,
Belha, douss' amia,
Al cor vos m' a meza
Amors tota via;
Grans joia m' es presa
D' aital senhoria,
Qu' ieu sui, si no us peza,
Vostres on qu' ieu sia;
Ja res no us querrai
Ans vos servirai;
E si no us plazia,
Ja plus no us dirai.

S' ieu, per alegransa,
Sai cantar ni rire
D' un joy que m' enansa
Dont ieu sui jauzire,
Domna, ja duptansa
Non aiatz del dire,
Qu' ieu fassa semblansa
Que de vos cossire;
Ben e gen mi sai
Cubrir, quan s' eschai;
S' ieu mos huelhs vos vire,
Tost los en retrai...


Chansoneta vai
Dreg a mi dons lai,
E potz li m ben dire
Qu' en breu la veirai.
Ab joi que m.

Be m cujava que no chantes ogan,
Sitot m' es greu pel dan qu' ai pres e m peza,
Que mandamen n' ai avut e coman,
Don tot mi platz de mi dons la marqueza;
E pus a lieys ai ma chanso promeza,
Ben la dei far cuenhd' e guay' e prezan,
Quar ben conosc que, si 'l ven en talan,
Qu' e mans bos locs n' er chantad' et apreza.

Apreza n' er, mais ieu no sai cum chan,
Qu' om pus hi ai tota ma ponha meza,
A penas puesc far ni dir belh semblan
Tant s' es ira dins en mon cor empreza;
Que si a lieys que a m' amor conqueza
Non plai qu' en breu me restaure mon dan,
Ja de mos jorns no m metrai en afan
Que ja per mi si' autra domn' enqueza.

Enqueza non, qu' en un loc solamen
Amiey ancse, e ja a dieu non playa
Que ja vas me fas' aital falhimen
Qu' autra m deman e que de lieys m' estraya;
Tos temps l' aurai fin' amor e veraya,
E son d' aitan el sieu bon chauzimen
Que, si per lieys non cobre jauzimen,
Ie us pleu per me que jamais joy non aya.

Joy aurai ieu, s' a lui plai en breumen
Qu' ieu cug e crey qu' ilh no vol qu' ieu dechaya,
Que per aisso mia no m' espaven
Qu' auzit ai dir que mal fai qui s' esmaya.
A! doussa res, cuenda, cortez' e guaya,
Per vos sospir e plor e planc soven,
Quar no sentetz la gran dolor qu' ieu sen,
Ni ges non ai amic que la us retraya...


Dampnatge m' es, quar no sui poderos

De lieys vezer que ten mon cor en guatge,
Et estau sai don totas mas chansos
Tramet ades quar las vol per uzatge;
Ab tot mi platz la belha d' aut paratge
E plagra m pauc chans, si per lui no fos,
Mas qui lieys ve ni sas plazens faissos,
No s pot tener de joy ni d' alegratge.
Be m cujava que.

Ja no creirai qu' ieu no l' agues conqueza,
S' ieu valgues tant qu' il amar mi degues,
Doncs be sui fols quar l' am, pus a lieis peza;
Partirai m' en ieu? Non, que no puesc ges;
Mas per merce la preyaria
Que no 'l pezes, si no 'l plazia,
Que nulha res no m pot del cor mover
Lo desirier ni 'l talan ni 'l voler...

La grans beutatz de lieis e la drecheza
Non es lunhs hom que trop lauzar pogues,
E qual pro y ai, s' il es guay' e corteza,
Qu' ieu muer per lieis e no li 'n pren merces;
Doncs be sui fols, qu' ieu trobaria
Autra domna que m' amaria,
Mas ar sai eu qu' el reprovier ditz ver:
Tos temps vol hom so c' om no pot aver.


Emperairitz volgra fos o marqueza
O reyna selha que me ten pres,
O tot l' aver del mon e la riqueza
Volgra ieu, plus qu' ieu no sai dir, agues,
Que per aitan no m' auciria;
Mas sa beutatz m' auci e m lia,
Quar es tan grans e tan se fai plazer
Son belh semblan, quan se laissa vezer.


D' amor mi clam e de nostra marqueza,
Mout m' es de greu quar la ns tolh Vianes,
Per lieis es jois mantengutz e guayeza;
Gensor domna no cre qu' anc dieus fezes,
Ni eu no cug tan belha 'n sia
Ni tan sapcha de cortezia,
Qu' a penas pot sos pretz el mon caber,
Qu' a totz jorns creis e no y s laissa chazer.
M' entencio ai.
Bastero, 90. Crescimbeni, 113, 203. Hist. gén. de Languedoc III, 97. Millot, I, 322. P. Occ. 88. Hist. Litt. XV, 454.


Peyronet. Tenson avec Giraut auquel il répond:
Seigner Giralt, el mon non a gramatje
C' ieu non vences en plac de drudaria,
Car li uol son tot temps del cor mesatge
E fan amar cel que non amaria;
C' amor non a nulla ren tan plasen
Com son li uol vas liei cui an enten;
E 'l cor no met a lur son pensamen
Ma lei o mostron li uol que dreit sia.
Peronet d' una raiso.

Pierre, Roi d' Aragon, t. IV.
Lo Reis d' Aragon, aquel que trobet, si ac nom Amfos; e fo lo premiers reis que fo en Aragon, fils d' En Raimon Berrengier que fo coms de Barsalona, que conques lo regisme d' Aragon e 'l tolc a Sarrazins. Et anet se coronar a Roma; e quant s' en venia el mori en Poimon al borc Sainz Dalmas. E sos fils fo faiz reis, Amfos que fo paire del rei Peire, lo qual fo paire del rei Jacme.
Dans une tenson il répond à Giraud de Borneil:
Guirautz de Borneill, s' ieu mezeis
No m defendes ab mon saber,
Ben sabes on voletz tener;
Per so ben vos tenc a follor,
Se us cuiatz que ma ricor
Vailla mens a drut vertadier;
Aissi vos pogratz un denier
Adesmar contr' un marc d' argen.
Be m plairia.

Le couplet suivant se trouve sous son nom:
Salvaz, tuitz ausem cantar,
Enamorar
Reis d' Arragon;
Digatz me se poria tant far,
C' a mi no par, ses lo lion
Que sia ensemble en tota res
Contra 'l frances,
Si qu' el sieu afar sia gens;
E car el dis qu' el plus dreiturier vensa,
De faillir tot a cascun de lai raison;
Pero sapchatz qu' eu deteing Castelbon.
Hist. gén. du Languedoc III, 253. Millot, III, 150. P. Occ. 290.

Pierre d' Auvergne, t. III et IV. Environ vingt-cinq pièces.
Peire d' Alvernhe si fo del evesquat de Clermon. Savis homs fo e ben letratz, et fo fils d' un borges. Bels et avinens fo de la persona; e trobet ben e cantet ben. E fo lo premiers bon trobaire que fo el mon en aquel temps, et aquel que fes li meillors sons de vers que anc fosson faichs el vers que dis:
De Josta 'ls breus jorns e 'ls loncs sers.
Canson no fetz neguna, car en aquel temps negus cantars no s' apellava cansos, mas vers: mas pueis En Guirautz de Borneill fetz la primiera canson que anc fos faita. Mout fo onratz e grasitz per tots los valens barons e per totas las valens dompnas. Et era tengutz per lo meillor trobador del mon, tro que venc Guirautz de Borneill. Mout se lauzava en sos cantars e blasmava los autres trobadors, si qu' el dis en una copla d' un sirventes qu' el fes:

Peire d' Alvernhe a tal votz
Que canta de sobr' e de sotz,
E siei sons son dous e plazen:
E pois es maiestre de totz,
Ab q' un pauc esclarzis sos mots,
Qu' a penas nulls hom los enten.
Longamen estet e visquet el mon ad honor, segon que m dis lo Dalfins d' Alvernhe, que nasquet en son temps; e pois donet se en orde et aqui mori.

"Rossinhol en son repaire
M' iras ma dona vezer,
E ill diguas lo mieu afaire,
E ill digua t del sieu ver,
Que man sai
Com l' estai;
Mas de mi 'll sovenha,
Que ges lai,
per nuill plai,
Ab si no t retenha,

“Que tost no m tornes retraire
So star e son captener,
Qu' ieu non ai amic ni fraire
Don tant ho vueilla saber.”
Ar s' en vai
L' auzel guai
Ab gaug, on que venha
Ab essai,
Ses esglai
Tro qu' en trop ensenha.


Tan quan l' auzels de bon aire
Vi sa beutat aparer,
Dous chant comenset a braire
Si com sol far contra 'l ser;
Pueis se tai
Que non brai,
Mas de lieis enginha
Co 'l retrai
Son pantai,
So qu' ill auzir denha:


“Sel que us es verais amaire
Vol qu' ieu el vostre poder
Vengues sai esser chantaire,
Per so que us fos a plazer;
E sabrai
Quan veirai
De vos cor que m venha,
Que ill dirai,
Si ren sai
Per qu' el lai sen fenha.

“E si 'll port per que s n' esclaire
Gran gaug en podetz aver,
C' anc hom non nasquet de maire
Tan de be us puesca voler.
Eu movrai
Et irai
Ab gaug, on que venha.
No farai,
Quar non ai
Dig qual plag en prenha.

“D' aisso serai plaideiaire
Qu' en amor a son esper;
No s deuria triguar gaire
Tan quan l' amors n' a lezer,
Que tost chai
Blanc en bai
Coma flors en lenha,
E val mai
Qui 'l fag fai
Ab c' om la 'n destrenha.”


Ben ha tengut dreg viatge
L' auzel lai on el tramis;
Et ill envia m mesatge
Segon que de mi s jauzis:
“Molt mi platz,
So sapchatz,
Vostra parladura;
Et auiatz
Que ill diguatz
So don mi pren cura.

“Fort mi pot esser salvatge

Quar s' es lonhatz mos amicx,

C' anc jois de negun linatge
No vi que tan m' abelis;
Trop viatz
Fo 'l comjatz,
Mas si 'n fos segura,
Mais bontatz
N' agr' assatz,
Per qu' ieu n' ai rancura.

“Que tan l' am de bon coratge
C' ades soi entr' on dormis,
Et ab lui ai guidonatge,
Joc e gaug e joi e ris,
E solatz
C' ai en patz
No sap creatura,
Tan quan jatz
E mos bratz
Tro que s trasfigura.

“Tos temps mi fo d' agradatge
Pos lo vi et ans qu' el vis,
E ges de plus ric linatge
Non vueill autr' aver conquis;
Mos cuidatz
Es bon fatz;
No m pot far tortura
Vens ni glatz
Ni estatz
Ni caut ni freidura.

“Bon' amors a un usatge
Col bos aurs quan ben es fis,
Que s' esmera de bontatge
Qui ab bontat li servis;
E crezatz
C' amistatz
Cascun jorn meillura;
Meilluratz
Et amatz
Es cui jois aora.

“Dous auzels, en son estatge

Iras quan venra 'l matis,
E diguas li en dreg linhatge
De qual guiza l' obedis.”

Abrivatz
N' es tornatz
Trop per gran mezura;
Doctrinatz,
Emparlatz
De bon' aventura.

Nostrad. 31 et 162. Crescimbeni, 17 et 111. Bastero, 90. Hist. gén. du Languedoc III, 97 et 533. Millot, II, 15. P. Occ. 135. Hist. Litt. XV, 25.


Pierre de Barjac, t. III.
Peire de Barjac si fo uns cavalliers compaignon d' En Guilhem de Balaun; e fo fort adregs e cortes, e tot aitals cavalliers com taingnia a Guilhem de Balaun. E si s' enamoret d' una domna del castel de Javiac, la moiller d' un vavassor, et ella de lui; et ac d' ellei tot so qe il plac. E Guilhem de Balaun sabia l' amor de lui e d' ella. E venc si c' una sera el venc a Javiac com Guilhem de Balaun, e fo sentatz a parlamen ab sa domna, et avenc si que P. de Barjac s' en parti malamen com gran desplazer, e com brau comjat qu' ella li det. E quant venc lendeman, Guilhem s' en parti e Peire com lui tristz e dolenz. En G. demandet per que era tant tristz; et el li dis lo covinen. En Guilhem lo confortet, disen qu' el en faria patz. E no fon lonc temps que il foron tornat a Javiac, e fon faita la patz; e s' en parti d' ella com gran plazer que la domna li fetz. Et aqui son escrit lo comjat qu' el pres de lei.
Bastero, 90. Crescimbeni, 203. Hist. gén. de Languedoc III, 98. Millot, I, 119. P. Occ. 34. Hist. Litt. XV, 447.

Pierre Basc ou Buse. Une pièce.
Ab greu cossire
Et ab greu marrimen
Planh e sospire
Ab perilhos turmen;
Can me remire,
Ab pauc lo cor no m fen,
Ni mos huels vire,
Que gart mos vestimen
Que son ricx et onratz
Et ab aur fi frenatz
E d' argen mealhatz,
Ni regart ma corona;
L' apostoli de Roma
Volgra fezes cremar
Qui nos fai desfrezar.

Sesta costuma
Ni sest establimen
Non tenra gaire
C' an fag novelamen,
Car lo rei Jacme
No fon a presen
Ni l' apostoli
C' absolva 'l sagramen...
La sentura mesclaia
Que ieu solia senchar
Lassa! non l' aus portar.

De ma camiza
Blanc' ai tal pessamen
Que era cozida
De seda ricamen...
Blanca e blava
Ab aur et ab argen,
Lassa! non l' aus vestir.
Lo cor me vol partir,
E non es meravilhas,
Senhors, faitz me esclavina,
Que aitan l' am portar
C' an vestir ses frezar.
Ab greu cossire.
Millot, III, 422.

Pierre de Bergerac, t. IV.
Crescimbeni, 203. Millot, III, 423.

Pierre de Blai. Une pièce qui est aussi sous le nom de Brunenc; en voici les deux premiers couplets:
En est son fas cansoneta novella;
Novella es quar eu cant de novell;
E de novell ai chauzit la plus bella,
Bell' en totz sens, e tot quan fai es bell
Per que m' es bel qu' ieu m' alegr' e m deport,
Quar en deport val pauc qui no s deporta.

Jois deporta mi quar am domn' isnella;
Isnella es sella que m ten isnel:
Isnel cor n' ai quar tan gen si capdella
Qu' il capdela mi ses autre capdel,
Qe mais capdel non quier mas per conort:
Per gien conort qu' om no s pes qui m conorta.
En est son fas.
Bastero, 90. Crescimbeni, 203. P. Occ. 393.

Pierre Bremon, Ricas Novas, ou Richard de Noves, t. IV. Vingt-deux pièces, dont un assez grand nombre sont attribuées à d' autres troubadours. Voici quelques fragments:
Be volgra de totz chantadors
Fos tan sobriers maiers mos sens,
Car am mielhs e pus temens
De totz los autres trobadors...
Be volgra.

Lo bels terminis m' agensa
Et ai joi quecs dia
Car ades ai sovinensa
On que eu m' estia
De mos amics de Proensa;
Pero s' ill vezia,
Car ab lor ai conoissensa,
Plus m' alegraria,
E s' eu lor dic lauzor,
Dreitz es, qu' il an valor
E d' onrat pretz la flor
E de cortesia.

Uns que m porta malvolensa,
Fugi de Lombardia
Per desleial chaptenensa;
Qui 'l conoisseria,
Juglars es, a ma parvensa,
Fals ab leujaria;
E vieu sai, per ma crezensa,
Per sa juglaria;
Conoissez lo, seingnor,
Que de mi fai clamor,
Et anc no ill fi desonor
Mas ben leu la ill diria.
Lo bels terminis.

Dans une pièce adressée à Sordel, il lui dit:
Soven ferez d' espada e de coutel,
Puois garniz etz ben a gaug qui us ves,
Dels cavalliers semblaz del bavastel
Quant el caval etz poiaz ab l' arnes;
E no us cuidaz qu' eu en luoc vos atenda,
Puois que veirai c' ab armas serez pres;
E puois vas vos non ai cor que m defenda,
Si dieus vos sal, messers, vailla m merces.
Tant fort.
Crescimbeni, 88. Millot, II, 377. P. Occ. 216.

Pierre Bremond le tort. La pièce imprimée t. III, p. 82, sous le nom de Bernard de Ventadour, lui est aussi attribuée.
Peire Bremonz lo tortz si fo un paubres cavalliers de Vianes; e fon bons trobaire et ac honor per totz los bons homes.
Voici des vers d' une pièce qui ne se trouve que sous son nom:
Gran mal mi fan li sospir
Que per leis m' aven a far
Que la nueit no posc dormir
E 'l jorn m' aven a veillar.

De sen e de cortesia
A tota la seignoria

Cesta domna cui me dei
Lo primier jorn que il parlei;
E sembla m, quan la remir,
Qu' el mon non aia sa par,
Que tot lo bes c' om pot dir
Poiria hom del seu doblar.

Dieus! com gran merce faria
Us sieus garsos, si m seguia
Per las terras on irei,
Que m parles tot jorn de lei;
Quant il seri' a jazir,
Eu seri' al sieu colgar,
E no poiria soffrir
C' autr' hom l' anes descausar.
Mei oill an.
Bastero, 90. Crescimbeni, 204. P. Occ. 277.

Pierre de Bussignac, t. IV.
Peire de Bossignac si fo uns clercs e gentils om d' Autafort, del castel d' En Bertran del Born; trobaire fo de bons sirventes de reprendre las domnas que fazian mal, e de reprendre los sirventes d' En Bertran del Born atressi.
Bastero, 90. Crescimbeni, 204. Hist. gén. du Languedoc III, 98. Millot, III, 154. P. Occ. 292. Hist. Litt. XV, 444.

Pierre Camor ou Canier. Une pièce.
Dos ans ai atendut e mais
Lo don que m covenc e m promes;
Mas aras sai que mains fols pais,
So di 'l reprovier, farina.
Mout ai atendut, e per que?
Dieus dona en pauc d' ora gran be.
Iratz chant.
Bastero, 90. Crescimbeni, 204. Millot, III, 415.

Pierre de la Caravane, t. IV.
Bastero, 90. Crescimbeni, 204. Millot, III, 424.

Pierre Cardinal, t. III et IV.
Peire Cardinal si fo de Veillac, de la ciutat del Puei Nostra Domna; e fo d' onradas gens de paratge, e fo filhs de cavalier e de domna. E cant era petits, sos paires lo mes per quanorgue en la quanorguia del Puei: et apres letras, e saup ben lezer e chantar. E quant fo vengutz en etat d' ome, el s' azautet de la vanetat d' aquest mon; quar el se sentit gais e bels e joves. E mot trobet de belas razos e de bels chantz: e fetz cansos, mas paucas: e fes mans sirventes, e trobet los molt bels e bons. En los cals sirventes demostrava molt de bellas razos e de bels exemples, qui ben los enten, quar molt castiava la follia d' aquest mon; e los fals clergues reprendia molt, segon que demostron li sieu sirventes. Et anava per cortz de reis e de gentils barons, menan ab si son joglar que cantava sos sirventes. E molt fo onratz e grazitz per mon seignor lo bon rei Jacme d' Aragon e per onratz barons. Et ieu maistre Miquel de la Tor, escrivan, fauc a saber qu' En Peire Cardinal, quan passet d' aquesta vida, qu' el avia ben entorn de sent ans. Et ieu sobredig Miquel ai aquestz sirventes escritz en la ciutat de Nemze.
Dans une pièce il fait l' éloge du comte de Toulouse:
Ieu volgra, si dieus o volgues,
Acsem cobrat Suria,
E 'l pros emperaire agues
Cobrada Lombardia,
E 'l valens coms, ducx e marques
Agues sai cobrat Vivares,
Qu' en aissi m plairia,
Que aitals voluntatz m' a pres
Que dels afars volria
So que dregz n' es.

Si cum val mais grans naus en mar
Que lings ni sagecia,
E val mais leos de singlar
E mais dos que fadia,
Val mais lo coms que autre bar,
Qu' ab tolr' als fals et als fis dar
Sec de valor la via,
E pueia en pretz ses davallar,
Et a la maestria
De ricx faitz far.

Marseilla, Alres et Avinhos
Tug segon una via,
E Carpentras e Caivallos
E Valensa e Dia,
Viana, Pupet e 'l Dromos
Agron rei lo pus cabaillos
Que port caussas ni esperos,
Car si pro no 'l tenia,
En badas seria pros.
A Tolosa a tal Raymon
Lo comte, cuy dieus guia,
Qu' aissi cum nays aigua de fon,
Nays d' el cavalaria,
Quar dels peiors homes que son
Se defen e de tot lo mon,
Que frances ni clercia
Ni las autras gens no l' an fron,
Mas al bos s' humilia
E 'ls mals cofon.
Ieu Volgra Si Dieus.

Il dit dans un autre sirvente:
S' us paupres hom emblava un lansol,
Laires seri' et iria cap cli,
E si us ricx emblava mercairol,
Iria dreitz pueis denan Constanti;
Paubre lairon pent hom per una veta,
E pen lo tals qu' a emblat un roci,
Et aquest dreitz non es dreitz cum sageta
Qu' el ric laire penda 'l lairon mesqui.

A mos ops chant et a mos ops flaujol,
Nulhs mas quant ieu non enten mon lati;
Atretan pauc, cum fan duy rossinhol,
Sabon las gens de mon chan que se di;
Mas ieu non ai lengua friza ni breta,
Ni non parli norman ni peitavi...
Prop a guerra.

Dans un sirvente il accuse Estève:
Quar si Caym a el segle semensa,
Esteves cug que fon d' eyssa nayssensa,
Qu' a Aenac fetz tres tracios
Que no feira Judas ni Guaynelos.

Quar aquil duy traziron en vendens;
L' us vendet Crist e l' autr' els ponhedors,
Et ac hi fort deschauzitz vendedors;
Mas Esteves trazic en aucizens,
Qu' anc sos pairis no y atrobet guirensa,
Ni un tozet don fetz tal descrezensa
Qu' a son disnar los aucis ambedos...

Esteve fals, quan penras penedensa,
Als capellas diguas en pasciensa
Dels sirventes que t' ay fait un o dos,
Qu' adoncx poira auzir tas tracios.
Un sirventes ai en cor.

Un autre sirvente commence par ces vers:
Aissi com hom planh son filh o son paire
Ho son amic, quant mort lo l' a tolgut,
Planc eu los vius que sai son remazut
Fals, desleials, felons e de mal aire...

Voici des vers par lesquels il déplore la ruine d' un monastère:
L' afar del comte Guio
E de la guerra del rei,
E de Mauzac lo barei
Ai ben auzit cossi fo,
Mas enqueras non aug dire
Per que nostre senescals,
Que tant es pros e cabals,
Laissa los morgues aussire
De Sancta Fre, ar m' en gic,
Car dreitz no i troba abric
Ab los laics ni ab los clercs;
Aissi 'ls encaussa avers.

Poders a tout la maizo
De Camaleiras ses drei,
E 'l monestier decazei,
Don l' abas es en cossire
E 'l covens, car desleials
Los gieta de lurs ostals
Ses razon que n' es a dire;
Qu' anc, pus Sancta Fres moric,
Hom tan lag non envazic
Lo monestier ni 'l dezers,
Guardatz si es a dieu plazers!
L' afar del comte.

Mas Jacopi, apres manjar, non aqueza,
Ans disputon del vin cals meillers es,
Et an de plaitz cort establia,
Et es Vaudes qui 'ls ne desvia,
E los secretz d' ome volon saber
Per tal que miells si puoscon far temer.
Ab votz d' angel.

Ce troubadour a composé plusieurs pièces morales ou Sermons:
Predicator
Tenc per meillor
Cant fai l' obra que manda far,
Non fas sellui
Que l' obra fui
Que als autres vai predicar.
Que son efan
Bat hom enan
E ill castia son malestar,
Non fai l' estranh
De cui no 'l tanh,
Si 'l vezia peiras lansar.

C' aitan si pert
Qui en desert
Semena fromen ses arar,
Ni en calmeilh
Espan son meilh
Non sap gaire de laorar...

Tals a vestit
Drap de samit
E pot ben gran aver mandar,
Que ges no 'l do
Nom de baro,
Can li vei malvestat menar.

E tals es nus
Que non a plus
Qu' aquel c' om porta batejar,
Sol car es pros
E ill plas razos,
Lo deu hom baron apellar...

Perdonas leu,
Venzas vos greu
E non vos cal cheira portar;
Amas amics
Et enemics
E no us cal anar outra mar...
Predicator.

Dans une pièce il attaque les menteurs:
Anc no vi Breto ni Baivier...
Que tan mal entendre fezes
Cum fai home lag messorguier;
Qu' a Paris non a latinier,
Si vol entendre ni saber,
Quoras ment ni quoras ditz ver,
Que devis non l' aia mestier...


Al frug conois hom lo fruchier;
Si com hom sent podor de fermorier
Al flairar, ses tot lo vezer,
Aissi fai lo mentir parer
Lo fals coratje torturier.
Anc no vi.

Parmi les sirventes qu' il a composés contre le clergé, il y en a de très remarquables:
Tan son li orde enveios,
Plen d' erguelh e de mal talan
Que cen tans sabon mais d' engan
Que raubadors ni mal cussos...


E d' aquo baston lurs maizos
E bels vergiers on els estan;
Mas ges los Turc ni li Persan
Non creyran dieu per lurs sermos
Qu' ilh lur fasson, quar paoros
Son del passar com del morir,
E volon mais de sai bastir
Que lai conquerre los felos.


Per deniers trobaretz perdos
Ab els, s' avetz fag malestan;
E renoviers sebeliran
Per aver, tan son cobeitos,
Mas ges los paubres sofrachos
No seran per els sebelitz
Ni vezitatz ni aculhitz,
Mas aquels de cuy an grans dos.
Quan vey lo segle.
Cavallier s degron sebelir
Que jamais d' els non fo parlat,
Quar son aunit e deshonrat,
Lur viure val meins de morir,
Que als clercx se laisson pestrir...
Qui vol sirventes.
Nostrad. 177. Crescimbeni, 121. Bastero, 90, 136. Hist. gén. du Languedoc II, 518, et III, 533. Millot, III, 236. P. Occ. 306.

Pierre de Cols d' Aorlac. Une pièce:
Si quo 'l solelhs, nobles per gran clardat,
On plus aut es gieta mais de calor,
E 'ls plus bas luecx destrenh mais per s' ardor
Qu' els autz que son pels vens pus atemprat,
Tot en aissi amors ab nobla cura,
Auta per pretz, destrenh me plus fortmen...

Be m troba bas et a sa voluntat
Selha qu' ieu am ses tota autr' amor,
Qu' en aissi m ten en fre et en paor
Com lo girfalcx, quant a son crit levat,
Fai la grua, que tan la desnatura
Ab sol son crit, ses autre batemen,
La fai cazer e ses tornas la pren,
Tot en aissi ma dompna nobla e pura
Me li' e m lassa e m pren...
Qu' el fuecx que m' art es d' un' aital natura
Que mais lo vuelh on plus lo sen arden,
Tot en aissi quo s banha doussamen
Salamandra en fuec et en ardura,
E 'n tra son noyrimen.
Si quo 'l solelhs.
Millot, III, 425.

Pierre de Corbiac ou Corbian, t. IV. Il a composé un Trésor en huit cent quarante vers de douze syllabes sur la même rime; en voici quelques passages:
Si m demandas qui soy ni don ni de cals gens,
Maistre Peire ai nom, e fon mos naisemens
De Corbia on ai mos fraires, mos parens...
Qu' ieu n' ai un ric thezaur amassat clars e gens,
Et es pus pretios, pus cars e pus valens
Que peiras pretiozas ni fis aurs ni argens;
Ja laire no s' en meta en grans aspiramens,
Que no m pot esser toutz ni emblatz furtilmens...
Qui vol aquest thesaur vezer apertamens...
Cest thesaur es sciensa de maintz ensenhamens...
De dieu mov tot saber, Salamos n' es guirens;
De dieu mov doncx lo meu, e de dieu lo comens...
Creet dieus, quan li plac, los qatres elemens
Lo cel, l' aer, la terra e l' aiga eissamens;
La terra fes redonda e stabla fermamens,
La cal enclau la mar movabla e bruzens...
Establi nueg e jorn ben e ginhozamens...
Lo jorns per afanar, la nuegz per pauzamens;
La nueg donet lumneyras, las estelas luzens,
Et al jorn lo solelh qu' es clars e resplandens.
Premier fetz lo dimentge, so sabem veramens,
Pueys fe lo lus e 'l mars e 'l mercres eissamens,
Jous, venres e dissapte c' a Juzieus es colens;
E car fon primayrans dimentge entamens,
Colem lo nos apres, c' a dieu es onramens...

L' auteur parle ensuite de la chûte d' Adam, de l' histoire des Juifs, de la venue du Messie, de la Rédemption, etc.:
En totas las set artz sui assatz conoissens,
Per gramatica sai parlar latinamens,
Declinar e costruire e far derivamens...
E m gar de barbarisme en pernunciamens.
Per dialetica sai molt razonablamenz
Apauzar e respondre e falsar argumens,
Sophismar et concluire, e tot ginhosamens
Menar mon adversari a desconfezimens.
De rethorica sai per bels afachamens
Colorar mas paraulas e metr' azautimens...
De muzica sai yeu tot aondozamens
Quatre tons principals e quatre sotz jazens,
Li quatre van en sus detz cordas autamens,
E ill quatre van en jos en cantan bassamens;
Pero en quatre letras an totz los finamens,
E 'n totz aquels no son mas set votz solamens,
E pueion s' en per tons e 'n semi tons plazens;
La primairana corda s' entona jotz greumens,
Mas la quarta e la quinta qu' el son contraferens
S' acordon per descort ab leis molt dossamens;
La premeira e l' octava son aissi respondens,
Qu' ab doas paron una tan sonon dossamens.
Per aquest artz sai yeu tot envezadamens
Far sons e lais e voutas e sonar estrumens;
Tota la solfa sai e los set mudamens
Que don Gui e Boeci feron diversamens.
D' arismetica sai totz los acordamens
Creisser, multiplicar e mermar dividens...
Per las onsas dels detz tot en breuadamens
Poiria comtar d' un rei totz sos despensamens...
El nom de Ihum Crist.

A la fin de la pièce, on lit dans un manuscrit:
Fenitz es lo Thesaur de maistre Peire de Corbian.
Bastero, 91. Crescimbeni, 204. Millot, III, 227.

Pierre Durand. Cinq pièces, dont deux attribuées à d' autres troubadours:
Dans une tenson avec une dame, il lui dit:
Mi dons qui fuy deman del sieu cors gen
Qu' es devengutz, e deman l' atressi
Son gen parlar; e no 'l pes si lo 'l di
Qu' es devengutz son bel aculhimen,
Ni qu' esdeve son pretz ni sa cundansa,
Ni qu' esdeve son gent anar en dansa,
Ni qu' esdeve sa graissa, qu' ie 'l vi be,
Ni qu' esdeve son gen cors, pus no m ve?
Mi dons qui fuy.

Il adresse un sirvente à Raimond de Miraval:
D' un sirventes m' es pres talens
Que razos m' o mostra e m' o di;
E cant er fatz tenra 'l cami
Tot dreg a Miravals correns
A 'N R. don ai pezansa,
Car fe tan gran malestansa
Contra domney don tos temps fos amatz,
E s' anc tenc dreg viatje
De drut cortes, ar camja son coratje.
D' un sirventes.
Millot, III, 419. P. Occ. 288.

Pierre de Durban. Un sirvente en réponse à Pierre Gavaret:
Peironet, ben vos es pres
Car sai vos faich venir
Gavaretz, si m' ajut fes,
Car vol de si dons auzir
Consseil d' aisso don estai en error,
Qu' ieu sai jutgar los tortz e 'ls dreitz d' amor;
E la dompna non fara ja folia
Anz faillira si mon conseill cambia.

Eu jutge que razos es,
C' om no m' o pot contradir,
Qu' els renda a si donz totz tres
Per desfar e per aucir,
Que nuills rics hom non deu auzir traichor,
Que traicher es qui faill a son seignor;
E la dompna fara gran cortesia
Si 'n fai tot so qu' ieu la conseillaria.

Eu conseill que sion pres
E c' om los fassa ferir,
E l' uns dels tres sia mes
En loc don non veia eissir,
E ill doi sion pendut sotz cobertor,
Car failliron a la cocha maior;
E si per so un dels tres no i s chastia
Mal perda dieu qui mais en lor se fia...
Peironet ben vos.
Millot, III, 425.

Pierre Espagnol. Trois pièces.
Cum selh que fon ricx per encantamen
Et en breu temps perdet sa benanansa,
Ai ieu estat ricx per bon' esperansa,
Mas eras sui tornatz en pessamens;
Aissi m' es pres cum asselh que al port
S' en es vengutz, que cui' aver estort
Tot son tezaur, pueys vens ab mal uzatge
Fa 'l tan d' enueg que 'l veda lo ribatge.
Cum selh que fon.

Tant es amors fortz e corals e dura
Que tot quant te fai aissi tremolar
Cum fai lo vent la cana torneyar
Que vas totz latz li fai penre baissura...
Tot atressi cum l' estrus per natura
Que de son huou gardan lo fai coar,
Me fa, dompna, vostre plazen esgar
Naysser del cor sospirs d' aital figura
Que 'l belh semblan e las gentas faissos...
Me venon si tot dreg al cor ferir...
Entre que m pas.
Millot, III, 427.

Pierre de Gavaret. Une pièce qu' il adresse à Pierre de Durban:
Peironet, en Savartes
Vai a 'N Peire de Durban,
E digas li que vers es
Que la genser, ses mentir,
C' ab si m colguet una nuoich per amor,
E no lo fi, de que sui en error,
Per ti me man, si es dreitz que m' aucia,
O si 'ls me trac, si sera cortesia.

Trahitz sui per aquels tres
Don plus me cuidei gauzir...

Ben volgra tot mon arnes
Aver donat, ses mentir,
Que a las domnas plagues
Que m deguesson captenir
Del faillimen qu' ai faich vas la gensor...

E ges no m puosc vanar que sos drutz sia,
Domnas, oimais vos lais de drudaria;
Vostr' er lo dans e l' anta sera mia.
Peironet en.
Millot, III, 425.

Pierre Guillem, t. IV. Deux pièces.
Peire Guillems si fo de Tolosa, cortes hom e ben avinenz d' estar entre las bonas genz. E fez ben coblas, mas trop en fazia; e fez sirventes joglaresc e de blasmar los baros. E rendet se a l' ordre de l' Espaza.
No m fai chantar amors ni drudaria
Ni m fai chantar flors ni fuoilla ni brutz
Que fan l' auzel, ni per so ni seria
Plus chantaire tan ni quant ni plus mutz,
Qu' atressi chan quan l' ivers es vengutz
Cum faz l' aistat ni la pasca floria,
Quan chans mi plai ni razos lo m' adutz.
No m fai chantar.


Dans une tenson avec Sordel, il lui adresse cette question:
En Sordel, que vos es semblan
De la pros comtessa prezan
Que tug van dizen e guaban
Que per s' amor etz sai vengutz,
Qu' enans cuiatz esser sos drutz
Qu' En Blacas qu' es per leis canutz.
En Sordel.
Bastero, 31. Crescimbeni, 205. Hist. gén. de Languedoc II, 519. Millot, III, 427. P. Occ. 379.

Pierre Guillem de Luzerne. Une pièce.
Qui Na Caniza guerreia
Per orgoill ni per enveia
Foldatz gran fai, car sa beltatz resplan
E sos rics pretz segnoreia,
E taing se que far o deia,
So us man,
Per que m' aura derenan
Servidor; e si desreia
Negus vas lei ni felneia,
De mon bran
Saubra si tailla ni s pleia.
Qui Na Caniza.
Millot, III, 428.

Pierre Imbert. Il dit en parlant de sa dame:
Per qu' ieu prec dieu, selh d' amor, que la m vensa,
Car mos cors m' es miralhs de sas faissos,
E non dezir, pros dona, res mas vos...


Ara par mi qu' ad autra part bistensa;
Ieu la salut e ges non ai respos,
No sai s' o fai per lauzengiers gilos.


Deus! que farai, s' ab lieis non truep valensa,
Ab la bela qu' entre las gensors gensa?
Recreirai mi? Non ja, pel glorios,
Ans atendrai tro que m fassa joyos.
Aras pus vey.
Millot, III, 428.

Pierre de Maensac. Deux pièces attribuées à deux autres troubadours.
Peire de Maensac si fo d' Alverne, de la terra del Dalfin, paupres cavaliers. Et ac un fraire que ac nom Austors de Maensac: et amdui foron trobadors. E foron amdui en concordi que l' uns d' els agues lo castel, e l' autre lo trobar. Lo castel ac Austors, e 'l trobar ac Peire; e trobava de la moller d' En Bernat de Tierci. Tant cantet d' ela, e tant la onret e la servi, que la domna se laisset envolar ad el; e mena la en un castel del Dalfin d' Alverne; e 'l marit la demandet molt com la glesia, e com gran guerra qu' en fetz; e 'l Dalfins lo mantenc si que mais no li la rendet. Fort fo adregz hom e de bel solatz; e fez avinens cansos de sons e de motz, e bonas coblas de solatz.
Voici le commencement de l' une de ces deux pièces, qui se trouve aussi sous le nom de Gui d' Uisel:
Estat aurai de cantar
Per sofraicha de razon,
Qu' anc no mi pogu' incontrar
En faire bona chanson;
Mas ar ai cor que m n' asai
De far bos motz ab son gai;
Quar ben estai,
Si saup ab pauc de dire
Gen razonar leis cui es obezire.
Estat aurai.
Bastero, 91. Crescimbeni, 205. Millot, III, 234. P. Occ. 304.

Pierre Milon. Six pièces:
Si com lo metge fai creire
Al malaut, que crid' e brai,
Quan li dis: Tu scanparai,
E del morir sap per ver;
E pero si 'l delinquis
Enanz qu' el mort sia,
Ni no i va, tan com solia,
Quan s' aprosma de la fis.


Aissi mi dons me promis
E m dis que jauzens serai
Del maltrag que sufert ai
Don tornei mon plor en ris...


Pero eu no m desesper
Ni ja no m desesperarai,
Ni desesperatz serai,
Ans ferm en lei mon esper,
Que per bon esper requis
Paubr' om manta via;
Per desesper non aug mia
Judas perdet paradis?
Si com lo.

Domna, en vos trobei tal guierdos
Com fai al lup lo cabrol e l' agnel
Cant il vas lui il coren ses revel,
E laissa star la feda e 'l moutos;
Aissi, domna, al prim, al meu albir
Per la meillor eu vos cuidei chausir;
Mas jogador ai vist sovenz jogar
Qui jeta fal e s' enuia ad intrar.
Pois que d' al cor.

E si eu fos seigner de la corona,
Al malastruc qui obrenza muzansa
E paraules lais' anar ses temensa
De la gautas la lenga li trareia.
S' eu anc d' amor.

Un manuscrit lui attribue le couplet suivant:
En amor trob pietat gran,
E 'l diz un pauc en sospiran,
Car la prima lettra d' amor
Apellon A, e nota plor,
E las autras qui apres van
M, O, R, et en contan
Ajostas las e diran MOR.
Donc qui ben ama plangen mor;
D' amor moren plagen tot l' an;
Si pens fassan li autre fin aman.
Nostrad. 195. Crescimbeni, 129, 132. Bastero, 91. Millot, III, 428.
P. Occ. 379.

Pierre de la Mula.
D' els joglars servir mi laisse,
Senhor, auiatz per que ni cum:
Quar lurs enueitz creis e poia,
Qui mais lor sier meyns acaba,
Quar selh que meyns valdra que tug
Vol qu' hom per melhor lo tenha,
E son ja tant pel mon cregut
Que mais son que lo Bret menut.


Van cridan duy e duy:
Datz me que joglars suy,
Car es Bretz o Normans
E vey en tans per qu' es
Als pros dompnajes.
D' els joglars.

Dans une seconde pièce, attribuée aussi à Folquet de Roman, on trouve ces vers:
Ric jove croy, pos vezes que val mays
Dars que teners, mot i faytz qu' enuios,
Quar es aysi avar ni cobeytos,
C' om non y a qu' a la fin tot non lays,
Ni que ja 'n port mas una sarpelheyra;
Mas d' una re vos remembre sivals
C' aqui no val ni thesaur ni captals,
Tors ni castels, palais ni argenteyra.


Per dar conquis Aleysandres Roays,
E per tener perdet Daire lo Ros
La batalha, que teners li sostrays,
Sa gent li fes layssar e sos baros;
E per donar conquis Karles Baveyra,
E per tener fo mortz Andronels fals;
C' anc per donar a princes no venc mals,
Mas per tener lur nais dans e paubreyra.

Ja de razon.
Crescimbeni, 205. Millot, I, 129.

Pierre Pelissier.
Peire Pelissiers si fo de Marcel, d' un borc del vescomte de Torrena; borges fo valens e pros e larcs e cortes; e montet en si gran valor per proesa e per sen qu' el vescoms lo fetz baile de tuta la sua terra. El Dalfins d' Alverne, en aquella sazon, si era drutz de Na Comtor, filla del vescomte, qu' era en gran pretz de beutat e de valor. En Peire Pelissiers lo servia totas vetz quant el venia de tot so qu' el volia; et il prestava son aver. E quan Peire Pelissiers volc l' aver recobrar, lo Dalfins no 'l volc pagar, e 'l esquivet a rendre gierdon del service qu' el li avia fait, et abandonet la domna de vezer, ni de venir en aquella encontrada on ella estava, ni mes ni letra no il mandet, don Peire Pelissiers fetz aquesta cobla:
Al Dalfin man qu' estei dinz son hostal
E manje pro e s gart d' esmagresir,
Com piez no sap a son amic gandir
Quan n' ac tot trait lo gasaing e 'l capdal;
Remansut son li mesatg' e 'l correu,
Que lonc temps a non vi carta ni breu;
E nulls hom piechs so que ditz non aten,
Mas joves es e castiara s' en.

Lo Dalfins respondet a Peire Pelissier vilanamen e com iniquitat:
Vilan cortes, l' avetz tot mes a mal
So qu' el paire vos laisset al morir,
Cuidatz vos donc ab lo meu enrequir,
Malgrat de dieu que us fetz fol natural?
Ja, per ma fe, non auretz ren del meu;
Don somonatz vianda ni romeu;
Adonc queretz gierdon orbamen
E chantatz ne ades qui no 'l vos ren.

Blacas adressa les questions suivantes à Pierre Pelissier:
En Pelissier, chauzes de tres lairos
Lo qual pres piez per emblar menuders?
Que l' us perdet lo pe per dos capos
E 'l poing destre e puois fo senestrers;
El segon fo penduz per dos deniers,
Mas aqui ac un pauc trop de venjansa;
El ters fo orbs, car emblet una lansa
E la capa al monge del mostier.

Lo Pelissiers respondet a En Blacatz en aquesta cobla:
Seingner Blacatz, aquo lor es grans pros
Qu' a vos parec qu' a els fos destorbiers;
Qu' eu vi Durban, quant era tals com nos,
Morir de fam, mas ar' a dos destriers;
El pendutz es fora de consiriers,
Que non a freg ni fam ni malanansa;
Et en l' orb trop aitan de megloransa
Que jamais sols non ira volontiers.

Bastero, 91. Crescimbeni, 205. Millot, III, 428.

Pierre Raimond de Toulouse, t. III. Environ vingt pièces.
Peire Raimons de Tolosa lo viells si fo fils d' un borges, e fetz se joglar, et anet s' en en la cort del rei 'N Amfos d' Aragon; e 'l reis l' acuillic e ill fetz gran honor. Et el era savis homs e subtils, e saup molt ben trovar e cantar: e fetz de bons vers e de bonas cansos e de bon motz. Et estet en la cort del rei, e del bon comte Raimon de Tolosa, lo sieu seignor, et en la cort d' En Guillem de Saint Leidier, longa sazon. Pois tolc moiller a Pomias, e lai el definet.
Voici une pièce entière de ce troubadour et plusieurs fragments d' autres pièces:
Si cum seluy qu' a servit son senhor
Lonc temps e 'l pert per un pauc fallimen,
M' aven per so qu' avia leyalmen
Fagz sos comans de ma dona e d' amor,
E ja d' aisso no m degr' ocaizonar
Ni mal voler ma dona s' il plagues
Pero be sai, quant hom plus savis es,
Adoncx si deu mielhs de falhir guardar.

Tan tem son pretz e sa fina valor
E tant ai cor de far tot son talen,
E tan mi fan lauzengier espaven,
Per qu' ieu non aus de lieys faire clamor
Ni mon fin cor descobrir ni mostrar,
Mas mil sospirs li ren quec jorn per ces;
E veus lo tort de qu' ieu li suy mespres
Quar anc l' auzei tan finamen amar.

E si 'l plagues que m fezes tan d' onor
Qu' a genolhos sopleyan humilmen
Son belh cors guay, gen format, avinen,
E 'l dous esguart e la fresca color
Mi laissesson sospiran remirar,
Ben cre que mais no m falhira nulhs bes,
Quar tant fort m' a s' amor lassat e pres
Que d' als non pes ni puesc mon cor virar.

De paratge no suy ni de ricor
Que ja m tanhes que 'l fes d' amar parven,
Mas quan lo ricx sos menors acuelh gen
Dobla son pretz e 'l creys mais de lauzors;
Per que feira ma dona ben estar,
Si qualque belh semblan far mi volgues,
Qu' en tot lo mon non es mais nulla res
Que ja ses lieis mi pogues joy donar.

Be sai qu' ieu fatz ad escien folhor
Quar ai en lieis mes mon entendemen,
Mas non puesc als cum plus li vau fugen,
Mais la dezir e dobli ma dolor;
So q' om vol fort no pot hom oblidar;
S' apres cen mals un be de lieis agues,
Be fora ricx, e sol qu' a lieis plagues
Iria 'l tost denan merce clamar.

Sa gran beutat, son gen cors nou e clar
Son pretz, s' onor sal dieus e 'ls digz cortes,
Que res de be no y falh mas quan merces
Qu' ab sol aitan no 'lh trobari' hom par.

Canso, vai mi tost retrair' e comtar
Ad Auramala e di m' al pros marques
Mecier Colrat qu' en luy a tans de bes
Per qu' om lo deu Sobretotz apellar.
Si cum seluy.

Ar ai ben d' amor apres
Cum sap de son dart ferir,
Mas cum pueys sap gent guerir
Enqueras no sai ieu ges;
Lo metge sai ben qui es
Qu' en pot sols salut donar;
Mas que m val, s' ieu demostrar
Ja non l' aus ma mortal playa?

Morrai per mo nescies,
Quar no 'l vau mostrar e dir
La dolor que m fai sufrir,
Don no m pot cossellar res
Mas quan sos guais cors cortes
Qu' ieu tan dezir e tenc car,
Que non l' aus merce clamar,
Tal paor ai que 'l desplaya.

Gran talent ai cum pogues
De ginols ves lieys venir,
De tan luenh cum hom cauzir
La poiria, qu' el vengues
Mas juntas far homenes
Cum sers a senhor deu far,
Et en ploran merceyar
Ses paor de gent savaya.

Bona dona, on totz bes
Vezem granar e florir,
Pus tan vos am e us dezir
Merce vos clam que merces
Mi valla e ma bona fes,
Qu' ieu serai de bon celar
E plus fis, si dieus m' ampar,
Que no fo Landricx a N' Aya...
Ar ai ben d' amor.

Si com l' enfas qu' es alevatz petitz
En cort valen et honratz del seingnor,
Pois quant es grans, s' en part e quer meillor,
No 'l pot trobar, ten se per escarnitz,
Vol s' en tornar, non a tan d' ardimen;
Aital son eu que m parti follamen
De leis cui ren merce, si m vol sofrir
Que venjament en prenda 'l no delir.

Venjar s' en pot de mi qu' er' afolitz;
Mais hom qu' es fols, so dizion li autor,
Non er jujatz tro que lo ten be iror,
Del mal qu' il fai n' es per raison punitz;
Mas quan n' es fors, er jujatz si 'l mespren,
O si 'l enanz avia faiz faillimen
E s' el fis anc, ben vos dic ses mentir,
E 'l sap lo ver, faz om toz temps languir...
Si com l' enfas.

Era pus hyverns franh los brotz
E pareisson floritz li ram
E 'l gibres e 'l neus son a flocx
Pels tertres e pels playssadencx,
Be se tanh qu' ieu m luenh d' enocx
Chantan, e no pareys ges pecx,
Sitot s' es braus et enoios lo temps,
Pus de tals digz sai far chanso ni vers.
Era pus hyverns.

Pos lo prims verjans botona
De que nais lo frug e 'l fuelh,
E 'l rossinhols s' abandona
De chantar per mieg lo bruelh,
Belha m' es la retindida
Que fai per mieg la giardina.


Drutz que pros don' abandona
Ben laus que s gart de jangluelh,
Que lauzengier, bec d' ascona,
Car son plan en far lur truelh,
Ab lor mesonja forbida
Cuion falsar amor fina.

Qui de joi porta corona
Ben es dreg c' om l' en despuelh,
Si ves sa dona tensona
O totz sos fatz non acuelh,
Que amors es tan chauzida
C' ab humilitat s' aizina.

Gellosia m tol e m dona
So que pus am e mais vuelh,
A me non cal qui q' en grona,
Pueys que dossamens m' acuelh
Ma domna cui fin joys guida
E pretz e jovens aclina...


Tan com la mars avirona
N' ay triat, ses dig baduelh,
La gensor e la pus bona
C' oncas vezeson miey huelh,
Blanca, fresc' e colorida,
Et es de bona doctrina.


Lai al renc de Barsalona
Estay l' amors c' amar suelh
E qui d' autr' amor me sona
Perda dieus que non l' acuelh;
Qu' ieu non partray a ma vida,
Tant es de bona razina...
Pos lo prims verjans.

Vergiers, ni flors, ni pratz
No m' an fait chantador,
Mas per vos cui azor,
Domna, m sui alegratz:
Qu' ieu no chanter' ogan;
Mas lo gen cors prezan,
E vostra grans beutatz
M' abellis tant, e m platz,
Qu' ab mil vers sagramens
No us puesc mostrar cum vos sui bevolens.

Si ma fin' amistatz
Vos avia sabor
Tan que per servidor
Vostres fos reclamatz,
Ben agra meinhs d' afan,
Que ren als no deman.
E rics don quant es datz
Es grazitz e prezatz
Trop mais pels conoissens,
Que per malvatz parliers desavinens.

Domna, ben vuelh sapchatz
Que la fina color,
E 'l sen, e la lauzor,
E 'l vostre pretz onratz,
Me fan far deziran
Manh sospir, per que us man
Que vostr' om domenjatz
Sui, con s' era compratz.
E qui 'ls sieus meteis vens
No m par sia ges grans afortimens.
S' ieu fos aventuratz.

Per qu' ieu li m suy autreyatz e rendutz
A fin' amor, et a lieys cuy dezir;
Que finamen m' an fait mei huelh chauzir
La belha, qu' es flors e miralhs e lutz
E caps e guitz de tot ensenhamen:
E pus tan gen
Nafret mon cor d' un esgart amoros,
D' als no m sove, ni no m fo saboros
Nulhs autres bes, ni d' als non ai membransa.


Bona domna, vostre ricx pretz saubutz,
E las faissos e ilh plazen aculhir,
E la boca don tan gen vos vey rir,
M' an tan sobrat, que soven devenh mutz;
E lai on cug gen parlar, pert lo sen:
Qu' ab espaven
Quer hom ric don, per qu' ieu suy temeros;

Mas ieu aug dir qu' om savis a sazos

Conquier manhs bes soven ab esperansa...

Mas fis amans non tanh que lev grans brutz,
Ans deu son cor celar et escondir
E 'l ben e 'l mal qu' el vei d' amor grazir;

Qu' ab cortes ayps es hom per pro tengutz,

E que s guart be de faire falhimen
Ab escien;
Que de bon luec aven bos guazardos;
Que si domneys e cortejars no fos,
No fora pretz ni servirs ni honransa.

Domna, per so suy a vos atendutz;
Que m detz cosselh qu' a pauc no m fai murir
Lo mals qu' ieu trai per vos, e 'l greu sospir
E si mos cors fos per vos conogutz,
Be m' es semblans que n' agratz chauzimen;
Que no m cossen
Nulh' autr' amor, ni ma bona razos
No s pot sebrar ni deslunhar de vos;
Tan m' es al cor vostra guaya semblansa!
Tos temps aug dir

Pero qui dones Alixandra
No volgra camjar leis qu' es flor
De joven e de joi sabor
Per nuill' autra, qu' en mon viven
No pogra trobar tan plazen
Ni coinda d' amoros parlar;
Per qu' eu amar
La voill, quar en valor
M' a fait estendre, e poiar en honor
Et encara, s' ill platz, donar mi poc.
Lo dolz chan.
Nostrad. 73. Crescimbeni, 52. Bastero, 91. Hist. gén. de Languedoc III, 96. Millot, I, 114. P. Occ. 29. Hist. Litt. XV, 457.

Pierre Rogiers, t. III et IV. Douze pièces.
Peire Rotgiers si fo d' Alvernhe, canorgues de Clarmon, e fo bels et avinens, e savis gentils hom e de letras e de sen natural; e trobava e cantave be. E laisset la canorga e fes se joglars, et anet per cortz; e foron grazit li sieu cantar. E venc s' en a Narbona en la cort de ma dona Na Esmengarda, qu' era de gran valor e de gran pretz; et ella l' aculhit fort ben et l' onret, e 'l fes gran be. Et el s' enamoret d' ella e 'n fetz sos vers e sas cansos; et ella los receup e lo pres en grat: et apellava la Tort N' avetz. Lonc temps estet ab ella en cort; e si fon cregut qu' el agues d' ella joi d' amor, don ella en fo blasmada de las gens d' aquela encontrada: e per temor del dit de la gen si 'l det comjat. Et el parti de si, e s' en anet dolens e pensieus e consiros e marritz, a 'N Raembaut d' Aurenga, si com el dis el sirventes que fetz de lui que ditz:
Senhe' 'N Raimbaut, per vezer
De vos lo conort e 'l solatz, etc.
Lonc temps estet ab En Raembaut d' Aurenga, e puois s' en partic de lui et anet s' en en Espanha ab lo bon rei 'N Amfos de Castela, et ab lo rei 'N Amfos d' Arago, et puois estet ab lo bon comte Ramon de Toloza; tant quant li plac et el volc; mout ac gran onor el mon tan com el i estet; mas pois se rendet a l' orde de Granmon, e lai el fenic.
Ges non puesc en bon vers faillir
Nulh' hora qu' ieu de mi dons chan;
Cossi poiria ieu ren mal dir,
Qu' om non es tan mal ensenhatz,
Si parl' ab lieys un mot o dos,
Que totz vilas non torn cortes?
Per que sapchatz be que vers es
Qu' el ben qu' ieu dic ai tot de liey.

L' auteur termine cette pièce par un dialogue entre son cœur et son esprit:
Ailas? - Que t plang? - Laissi m murir.
- Que as? - Am. - E trop. - Ieu oc tan
Qu' en muer. - Mors? - Oc. - Non potz guerir?
- Ieu no. - E cum? - Tan suy iratz.
- De que? - De lieys don suy aissos.

- Sofra. - No m val. - Clama 'l merces.
- Si m fatz. - No y as pro? - Pauc. - No t pes
Si en tras mal. - Noqua o fas de liey.


- Cosselh ai. - Qual? - Vuelh m' en partir...
Qu' en puesc als! - Vols t' en ben jauzir?
- Oc mout. - Crei mi. - Era diguatz.
- Sias humils, francx, larcs e pros.
- Si m fai mal? - Suefr' en patz. - Sui pres.
- Tu? - Oc. - Si amar vols, e si m cres
Aissi poiras jauzir de liey.
Ges non puesc.
Nostrad. 202. Crescimbeni, 134. Bastero, 91. Hist. gén. de Languedoc II, 519, et III, 95. Millot, 1, 103. P. Occ. 24. Hist. Litt. XV, 459.

Pierre Sauvage. Un couplet en réponse à Pierre, roi d' Aragon:
Senher, reys qu' enamoratz par
Non deu estar
Ab cor felo
Contra Flors, ans deu arbirar
Cum puesca far
Ab bon resso
Culhir las flors en aissel mes
On l' estius es
E las flors naysson plus espes;
E 'ls culhidors sian d' aital valensa
Qu' en pueg ni en pla, en serra ni 'n boysso
Non laisson Flors de sai Monmelio.
Millot, III, 152. P. Occ. 290.

Pierre Torat. Une tenson avec Giraut Riquier, auquel il adresse les vers suivants:
Guiraut Riquier, si be us es luenh de nos,
Cosselh us quier e donatz lo m breumens.
Una don' ay amada lonjamens
Bel' ab gens huelhs et ab plazens faysos
Que m' ausi e m' esglaya,
E no vol far endreg mi ren que m playa,
Et ieu fas tot so que vol ni cove,
E lieys no denha ni vol aver merce.

E soi pregatz per autra a destros
Aitan bela et aitan avinens,
E vol me far un aital mandamens
Si laysi lieys que m' es de greu respos,
Que s' amor no m' estreya
Per nulha res que hom de mi 'l retraya;
Ans ditz que m' er plazens en tota re,
Si m lays d' amor l' autra que no m rete.
Guiraut Riquier.
Millot, III, 428.

Pierre de Valières. Trois pièces.
Peire de Valeria si fo de Gascoingna, de la terra d' En Arnaut Guillem de Marsan. Joglars fo el temps et en la sazon que fo Marcabrus; e fez vers tals com hom fazia adoncs, de paubra valor, de foillas e de flors, e de cans e de ausels. Sei cantar non aguen gran valor ni el.
Mon joi comenz en un bel mes,
En la meillor sazon de l' an,
Que li auzel movon lor chan
Contra 'l dous termini d' estiu
Que ja porton una doussa sabor,
Per que s' alegran chantador...
Mon joi comenz.

Vezer volgra N' Ezelgarda,
Quar ai de morir talen
E pesa mi que trop tarda,
Tan lai morrai dousamen...
Laissat ai eu en reregarda
Per ma mort son bel cors gen;
E quar es de pretz complida,
Lai irai morir breumen.
Ja hom que s vol.

Nostrad. 196. Crescimbeni, 129, 132. Millot, III, 428. P. Occ. 380.
Pierre Vidal de Toulouse, t. III et IV. Environ soixante pièces.
Peire Vidals si fo de Toloza, fils fo d' un pelissier. E cantava mielhs c' om del mon, e fo bon trobaires; e fo dels plus fols home que mais fossen, qu' el crezia que tot fos vers so que a lui plazia ni q' el volia. E plus leu li avenia trobars que a nulhs hom, e pus rics sons fetz, e maiors folias d' amors. E dis grans mals d' autrui; e fo vers que us cavalier de San Gili li fes talhar la lengua, per so qu' el dava ad entendre qu' el era drutz de sa molher: e 'N Uc del Bauz si 'l fes guerir e metgar. E cant el fon gueritz el s' en anet outra mar, e de lai menet una grega que 'll fon donada per moiller en Cipry. E 'l fon donat a entendre qu' ela era netsa de l' emperador de Costantinopoli, e qu' el per lieis devia aver l' emperi per razon. Don el mes tot can pot guazanhar a far navili, qu' el crezia anar conquistar l' emperi; e portava armas emperials, e s fazia apelar emperaire e sa molher emperairitz. Et entendia en totas las bonas donas que vezia, e totas las pregava d' amor; e totas li dizian d' oc: don el se crezia drutz de totas e que cascuna moris per el; e totas l' enganavan.

E totas ves menava rics destriers e ricas armas, e cadieira e campolieit emperial: e crezia esser lo melhor cavayers del mon per armas, e 'l plus amatz per donas.
Peire Vidal, si com ieu vos ai dig, s' entendia en totas las bonas donas, e crezia que totas li volguesson be per amor. E si s' entendia en ma dona Na Alazais, molher d' En Barral lo senhor de Marcelha, lo quals volia meils a Peire Vidal qu' a home del mon, per lo ric trobar e per las belas folias que dizia e fazia: e clamavan se abdui Raynier. E Peire Vidal si era privatz de cort e de cambra d' En Barral plus c' ome del mon.
En Barral si sabia be que Peire Vidal se entendia en sa molher, e tenia lo i a solatz, e tug aquilh que o sabion; e si s' alegrava de las folias qu' el fazia ni dizia; e la dona o prendia en solatz, aissi com fazian totas las autras donas en que Peire Vidals s' entendia; e cascuna li dizia plazer e ill prometia tot so que ill plagues e qu' el demandava: et el era si savis que tot o crezia. E quan Peire Vidals se corrossava ab ela, En Barral fazia ades la patz, e 'l fazia prometre tot so que demandava. E quan venc un dia Peire Vidal saup qu' En Barrals se era levatz e que la domna era tota sola en sa cambra; e venc s' en al leit de ma dona N' Alazais et atroba la dormen, et aginolla se davan ella e baiza li la boca. Et ella sentit lo baizar e crezet que fos En Barrals sos maritz, e rizen ella se levet; e garda, e vi qu' era lo fols Peire Vidals, e comenset a cridar et a far gran rumor. E vengron las donzelas de lains, quant ho auziron, e demanderon qu' es aisso? E Peire Vidal s' en issit fugen. E la domna mandet per En Barral, e fes li gran reclam de Peire Vidal que l' avia baizada; e ploran l' en preguet qu' el en degues penre venjansa. Et En Barrals, aissi com valens hom et adregz, si pres lo fag a solatz, e comenset a rire et a rependre sa molher, car ela avia faita rumor d' aisso qu' el fols avia fait. Mas el no la 'n poc castiar qu' ela no mezes gran rumor per lo fait, e sercan et enqueren lo mal de Peire Vidal; e grans menassas fazia de lui. Peire Vidal per paor d' aquest fait montet en una nau et anet s' en a Genoa; e lai estet tro que passet outra mar ab lo rei Richart, que ill fo mes en paor que ma dona N' Azalais li volia far tolre la persona. Lai estet longa sazo, e lai fes maintas bonas cansos recordan lo baizar qu' el avia emblat; e dis en una canso:
Assatz par
Que loingnar
Me volc de sa reio,
Can passar
Mi fes mar...
Qu' ie 'l servi
Ab cor fi
Tan quan puec abando,
E non aic guizardo,
Mas un petit cordo:
Si agui,
C' un mati
Entrei dins sa maiso,
E 'l baizei a lairo
La boca e 'l mento.

Et en un autre loc el dis:
Pus onratz
Fora c' om natz,
Si 'l bais emblat mi fos datz
E gent aquitatz.

Et en autra chanso el dis:
Be m bat amors ab las vergas qu' ieu cuelh,
Quar una vetz en son reial capduelh
L' emblei un bais don tan fort me sove.
Ai! tan mal trai qui so qu' ama no ve!
Aisi estet longa sazo outra mar, que non auzava tornar en Proensa. En Barral, que li volia aitan de be com aves auzit, si preguet tan sa molher, qu' ela li perdonet lo fait del baisar e lo i autreiet en dos. En Barral si mandet a Peire Vidal grassia e bona voluntat de sa molher, e que vengues. Et el venc ab gran alegrier a Marcelha, e fon fort be aculhit per En Barral e per ma dona N' Alazais, et autreiet li lo baizar en do qu' el li avia emblat; don Peire Vidal fes aquesta chanso que dis:
Pos tornatz soi en Proensa.
P. Vidal, per la mort del bon comte Raimon de Toloza, si se marri molt e det se gran tristessa; e vestit se de negre, e talhet las coas e las aurelhas a totz los sieus cavals; et a si et a tos los sieus servidors fes raire los cabelhs e la testa; mas las barbas ni las onglas non se feiron taillar. Molt anet longa sazo a lei de fol home e de dolen. Et avenc se en aquela sazo qu' el anava en aissi dolens, qu' el reis N Anfos d' Arago venc en Proensa; e vengro ab lui totz los bos homes de sa terra, Blascols Romieus, En Garsias Romieus, En Martis del Canet, En Miquels de Luzia,
En Sas d' Antilon, En Guillems d' Alcalla, En Albertz de Castelveil, En Raimon Gausseran de Pinos, En Guilems Raimons de Moncada, En Arnautz de Castelbon, En Raimons de Caveira; e troberon Peire Vidal en aissi trist, dolen et en aissi apareillat a lei de fol. E lo reis lo comenset a pregar e tug li autre sei baro que eron sos amic especial, qu' el degues laissar aquel dol, e que degues cantar e se alegrar, e que fes una chanso que ill portesson en Arago. Tan lo preguet lo reis e ill siei baro qu' el dis que se alegraria e laissaria lo dol, e faria chanso e tot so que ill plagues.
Et el si amava la Loba de Puegnautier, e ma dona Estefania que era de Sardanha; et aras de novel era s' enamorat de Na Raymbauda de Biolh, molher d' En Guillem Rostanh qu' era senher de Biolh. Biolhs si es en Proensa, que es en la montanha part Lombardia. La Loba si era de Carcasses: En P. Vidals si se fazia apelar lop per ela, e portava armas de lop. Et en la montanha de Cabaretz elh se fes cassar als pastors ab cas et ab mastis et ab lebriers, si com om fac lop; e vesti una pel de lop per donar a entendre als pastors et als cans qu' el fos lop. E li pastor ab los cas lo cassero e 'l baratero si malamen, qu' el en fo portatz per mort a l' alberc de la Loba de Puegnautier. Et cant ela saup que aquest era Peire Vidal, ela comenset a far gran alegreza de la folia que Peire Vidals avia faita, et a rire molt, e 'l marit de leis atressi: e receubron lo ab gran alegreza. E 'l marit de ela lo fes penre e fes lo metre en luec rescos, al miels qu' el poc ni saup; e fes mandar pel metge, e fes lo metgar entro que fon gueritz. Et aissi com vos ai comensat a dire de Peire Vidal que avia promes al rei et a sos baros de far chansos; can fon gueritz, lo reis fes far armas a se et a lui; e vestit se En Peire Vidal, et agenset se fort; e fes adoncs aquesta canso que dis:
De chantar m' era laissatz
Per ira e per dolor.
Voici des passages d' une pièce historique:
Ara m' alberc dieus e sans Julias
E la doussa terra de Canaves
Qu' en Proensa no tornarai ieu ges
Pus sai m' acuelh Monferratz e Milas...


E pus Milas es autz e sobeiras,
Ben volgra patz de lor e dels Paves
E que s' estes Lombardia en defes...
Lombart, membre us cum Polla fo conquiza
De las donas e dels valens baros,
Com las mes hom en poder de garsos,
E de vos lai faram peior deviza.

Bon' aventura don dieus als Pizas
Quar son ardit e d' armas ben apres,
Et an baissat l' erguelh dels Genoes
Qu' els fan estar aunitz e soteiras,
Per qu' ieu volrai tos temps l' onor de Piza
Quar an baissatz los perfietz ergulhos,
Que sol l' enueg dels vilas Borbonos
Me trenqua 'l cor e 'l me franh e 'l me briza.

Alamans trob deschauzitz e vilas...
E lor parlars sembla lairar de cas,
Per qu' ieu no vuelh esser senhors de Friza...
Ans vuelh estar entr' els Lombartz joyos
Pres de mi dons qu' es blanqu' e blond' e liza.
E pus mieus es Monferratz e Milas
A mon dan giet Alamans e Ties,
E si m creira Richart reis dels Engles,
En breu d' ora tornara per sas mas
Lo regisme de Palerm' e de Friza,
Quar lo conquis la soa rezemsos...
Ara m' alberc.

Ma voluntatz me mov guerr' e trebalh
Quar ma lenga non retrai la falsura
Dels fals clergues per qui maintha gens falh...


Be m meravelh del rey dels Castellas
Per que los cre quar sa valor an morta,
Qu' ieu vi sazo qu' el era sobeiras,
E proeza era en lui estorta,
Ar es desotz, per l' ensenha que porta
De l' emperi per cosselhadors vas.
Salvatge temps, qu' el non obri sas mas!
Per que valor de lui si desconforta,
Quar s' om li quier el fai del colh redorta.

Del rey frances qu' om ten per dreiturier
Vuelh pauc parlar, quar pauc val e pauc dona,
Ans per tolre cuid' aver pretz entier...

Per qu' ieu vuelh far del rey Matfre entendre

Qu' els enemics fai gent a frau venir
E sos amics onrar et enantir,
Qu' el sap pel sieu e per l' autrui contendre,

E te vencutz clercx qu' el volgron deissendre.

Ben m' agrada quar ten segur lo sieu,
Pus de valor ni de dar no s' estranha
Ni de guerra per plueia ni per ven,
Ans osteia per plans e per montanha;
E si nuls reys pert, el ne gazanha,
E sap o be Toscana, et en brieu
O sabran Grecx e mais que non dic ieu...
Ma voluntatz.

Il vante souvent ses prouesses:
Las aventuras de Galvanh
Ai ieu e mai d' autras assatz,
E quan soi en cavals armatz,
Tot quan trobi pesseg e franh;
Cent cavaliers ai tot sols pres
E d' autres cent ai tout l' arnes,
Cent donas ai faitas plorar
Et autras cent rir' e jogar.
Neus ni glatz.

Une de ses pièces commence par ce couplet:
La lauzeta e 'l rossinhol
Am mais que nulh autr' auzel,
Que pel joy del temps novel
Comenson premier lur chan;
Et ieu ad aquel semblan,
Quan li autre trobador
Estan mut, ieu chant d' amor
De ma dona Na Vierna.
La lauzeta.

Dans une autre pièce il dit:

Mout viu ab gran dolor
Qui pert son bon senhor,
Qu' ieu perdiei lo melhor
Que mortz pogues aucir,
E quar no puesc murir
Ni es dreitz c' om s' aucia,
Per ma vida guerir
M' en anei en Ongria
Ab bon rey 'N Aimeric;
Lai trobei bon abric,
Et aura m, ses cor tric,
Servidor et amic.

Dans la même pièce il fait le portrait de sa dame:

Que roza de pascor
Sembla de la color
E lis de la blancor;
E quan la volc bastir,
Dieus mez i son albir,
Qu' en ren als non l' avia,
Qu' en lieys volc revenir
Amors e drudaria...
Mout viu ab gran.

Fragments d' une pièce qui a plus de dix-huit cents vers. Elle commence ainsi:
Abril issic, mais intrava
E cascus dels auzels chantava
Josta sa part, que aut que bas;
E car remanion atras
Vas totas partz neus e freidors,
Venion frugz, venion flors
E clar temps e dossa sazos;
Et ieu m' estava cossiros,
E per amor un pauc enbroncx;
Sove m que fon mati adoncx
En la plassa de Bezaudun...
Venc vas mi vestitz e caussatz
Un joglaretz a fort del temps...
Venc josta me son cors pauzar,
Et ieu rendey li sas salutz;
E si m fui aperceubutz
A son venir que fos joglars;
Si m volgui saber sos afars
Per mi meteus, et el me dis:
“Senher, ieu soy us hom aclis
A joglaria de cantar,
E say romans dir e contar
E novas motas e salutz
Et autres comtes espandutz
Vas totas partz azautz e bos
E d' En Gr. vers e chansos
E d' En Arnaut de Maruelh mays,
E d' autres vers e d' autres lays;
Que ben deuri' en cort caber
Mas er son vengut vil voler...
Per qu' ieu ni nulhs homs avinens
Ni savis non es aculhitz...”
Et ieu per so car ora 'n vi...
Li dis: Amicx, ses tot messatge,
Vuelh que ns anem ades dinar,
Apres, si res voletz comtar...
Vos auzirai mot volontiers...
Apres manjar en un vergiers
Sobr' un prat, josta un rivet
Venguim abduy, e si no y met
Messonja, sotz un bruelh fleurit...
Me dis: Senher, a bon abric
Vei que em aisi vengut,
Per qu' ieu prec, si dieus vos aiut
A far tot so que vos volres,
C' aisi puramen m' escotes
Com s' era messatje d' amor.
Co us sabetz ben que 'l chauzidor,
Cal que sian o mal o bo,
An mes chausir en tal tenso
C' a penas s' en sabon issir...
Per qu' els faitz e 'ls captenemens
Segon las gens deu hom camjar;
Aiso m' a fag man ben estar
Apenr' e man divers saber,
E cuidava 'n secret aver
Entr' els baros man gazardo...
Mas er conosc qu' a perdemen
Son tug vengut estiers petitz;
Per qu' ieu m' en fora tost partitz
Per penr' un autre cossirier,
Mas aventura e siey mestier
Que mant homes fan ben enans
Volgron qu' ieu fos a Monferrans
Vengutz en Alvernh' al Dalfi,
E si fon un sapte mati;
Si co suy vengut de Riom;
E si anc genta cort ni hom
Ni de bon solatz, si fon sela;
Non y ac dona ni donzela
No fos pus francx d' un aizelo
Ni cavayer ni donzelo
C' om agues noirit en sa man...
E si s' avenc entor nadal
C' om apela kalendas lay...
E aco fon ses tot esmay
A Monferrat sus el palaitz,
E s' anc vis homes ensenhatz
Ni ab baudor, so fon aqui...
Vos sabetz ben que luenh ni pres
Non es hom natz ni faitz ses paire,
Per qu' ieu n' aic un mot de bon aire
E tal que s saup far entr' els pros;
Cantaire fo meravilhos
E comtaires azautz e ricx
Et ieu peytz. Si com N Enricx
Us reys d' Englaterra donava
Cavals e muls e can sercava
Vas Lombardia al pros marques...
Et auzic nomnar Catalas
E Proensals mot e Gascos,
Vas donas francx et amoros;
E fazian guerras e plays,
Per c' a mi, per aital pertrays,
Ab vostres motz me fis joglars...
D' aqui m' en anei en Tolzan
On atrobey al cor certan
Mo senher lo comte premier
E mant avinen cavayer...
C' aisi tengues ma via plana
Fes me venir a Mataplana...
Aqui trobey, si a vos platz,
Mon senher N Ugo avinen,
E franc e dos e conoissen
Ad escotar tot bo saber,
E trobey lay donas, per ver,
Que m fero rembrar mon paire
E 'l segle bos qu' en a fag traire...
Ieu li dis, ses tot aparelh:
Amicx, vos es vas mi vengutz
Segon que dizes esperdutz,
Fors issitz de vostre sen
Per so car no sabetz comen
Ni per que es aissi camjatz
Lo segles e fina beutatz...
E si 'l Dalfis fis e verays
No vos agues aital sen mes,
Vos foratz tornatz descortes...
Et auziratz, si com ieu fi
Als trobadors dir e comtar,

Si com vivion per anar
E per sercar terras e locx,
E viras lur selas ab flocx
E tans autres valens arnes
E fres daurats e palafres;
Meravilheratz vos en fort;
Li un venian d' otra 'l port
E li autre d' Espanha say,
Aqui trobavon cuend e gay
E donador lo rey 'N Anfos,
En Diego que tan fo pros...
E 'l comte Ferran lo cortes,
E sos fraire tan ben apres...
Vas Lombardia 'l pros Marques...
Que en la terra veramen
S' es mantenguts tos temps donars;
Et en Proensa homs non avars...
En Blacas no y fai a laissar
Ni del Baus En Guillem lo blon...
Ni 'l comte Dalfi que tan valc
Ni sai En Gasto a cui calc
May de pretz c' om non li conoys;
E silh que venion per Foys
Aqui trobavon un senhor
Adreg e plazen donador...
E trobaretz pros e veray
N Arnaut de Castelnou tos temps...

Et al Castelvielh fo N Albertz
Us cavayers mot coratjos,
Et entorn lui d' autres baros
A totz bes far francx et arditz...
Mas vos non poirias sofrir,
A mon semblan, tan lonc sermo,
E trop parlar met en tenso
So que mezura fai grazir,
Per qu' ieu vuelh a Miquel venir
En Arago et a 'N Garsia...
Lo comte qu' es a Castilho
En Pos bo, e sos filh N Ugo,
A mantener prez e valor...
E Jaufre que tan fo prezatz
Per mans locx e per mans regnatz...
Vers dieus, que per nos fon penatz...
Volc qu' en Alamanha vengues
Us emperaire Fredericx;
Et Englaterra 'N Enricx...
N Enricx, En Richartz, En Jofres;
Et en Tolosa un coms cortes
En Raimon que tan fon prezatz...
Aisi o deuriatz saber
Per mot auzir e per parer
Cals fo 'l pros coms de Barsalona
E sos fils N Anfos que tan bona
Valor saup aver totz sos jorns...
E per aquist eran refait
Joglar e cavayer desfait
E mantengut li dreiturier,
E qui avia son mestier
Ni son saber azaut ni car
Ad els l' anavon prezentar...
Er vos ai parlat dels baros
Per so qu' en sias pus ginhos...
E per mostrar, si co hom ditz,
Ni vos mezeis m' avetz pregat,
Per cal maneira son prezat
Aitals homes ni mielh apres...
C' ades vulhatz bos sabatos
Portar e caussas ben estans
Cotel, borsas, correg' e guans,
E capel el cap gen tener,
Car aital s captenh son plazer;
Adzaut e non trop maystrat
Vostre vestir sian talhat...
Que vostres ditz sian ginhos
E vostre fag mesclat ab sen...
E membre us so c' us conoissens
Trobaires dis, En Miravals...
Per que us deu membrar eyssamen
A far valens vostres mestiers
So que us dis En Peire Rogiers...
Aprendetz so qu' en dis N Arnaut
De Maruelh que per melhurar...
“Aprendatz de las gens
Fatz e captenemens...”
Abril issic.

Les vers suivants sont la réponse qu' il fit à l' attaque de Lansa:
Lanza marques, paubresa en eschera
Vos coichan fort dolors e malananza,
Et es col orbs que pissa en la carrera,
Quant a perdut la vergoigna e membranza;
Plus soven venz castels e domeios
No fai vieilla gallinas ni capos,
E s' anc fos francs, ar es sers ses doptansa.
Emperador avem.
Nostrad. 97. Crescimbeni, 67. Bastero, 31. Hist. gén. de Languedoc III, 95. Millot, II, 266. Papon, II, 216, 245. P. Occ. 178. Hist. Litt. XV, 470.

Pierre du Villar, t. IV.
Millot, III, 426. P. Occ. 377.

Pistoleta, t. III.
Pistoleta si fo cantaire d' En Arnaut de Maruoill e fo de Proensa; e pois venc trobaire e fez cansos com avinens sons. E fo ben grazitz entre la bona gen; mais hom fo de pauc solatz, e de paubra enduta, e de pauc vaillimen. E tolc moiller a Marseilla; e fes se mercadier e venc rics; e laisset d' anar per cortz.
Il dit de sa dame:
Cil trobador fan m' en tuit guarentia
En lor chansos, si a mi non crezatz,
Que tot lo ben, a qualque dir l' auiatz,
Dison d' ellei e de sa seignoria;
Neis l' auzelet s' alegron per s' amor
Quan la vezon, tal jois n' an entre lor...
Aitan sospir.

Il termine une de ses pièces par le couplet suivant:
Al valen rei qu' es de pretz coronatz
Sobr' autres reis e que mielhs se capte,
On fis jois nais, et es renovellatz
Jois e jovens, t' en vai, chanso, dese
En Aragon, on prendon tug repaire
Bon fag valen que francx reis deia faire;
E saluda m de Perpinhan enan
Selhs e selhas que d' amor an talan.
Ancmais nulhs hom.

Ar agues ieu mil marcx de fin argen
Et autres mil de fin aur e de ros,
Et agues pro sivada e fromen,
Buous e vacas, e fedas e moutos,
E quascun jorn cen libras per despendre
E fort castelh en que m pogues defendre,
Tals que nuls hom no m' en pogues forsar,
Et agues port d' aigua dousa e de mar.


Et ieu agues atretan de bon sen
E de mesura cum ac Salamos,
E no pogues far ni dir falhimen,
E m trobes hom leial totas sazos,
Larc e meten, prometen ab atendre
Gent acesmat d' esmendar e de rendre,
E que de mi no s poguesson blasmar
Ni encolpar cavalier ni jocglar.

Et ieu agues belha domna e plazen,
Coinda e gaia ab avinens faissos,
E quascun jorn cen cavaliers valens
Que m seguesson, on qu' eu anes ni fos,
Ben arnassatz, si cum ieu sai entendre,
E trobes om a comprar et a vendre,
E grans avers no me pogues sobrar
Ni sofranher res qu' ieu volgues donar.

Quar enueitz es qui tot l' an vai querer
Menutz percatz, paupres ni vergonhos,
Per qu' ieu volgra estar suau e gen
Dins mon ostal et aculhir los pros
Et albergar cui que volgues dissendre,
E volgra lor donar senes car vendre;
Aissi feiri' eu, si pogues, mon afar
E quar no m puesc, no m' en deu hom blasmar.
Ar agues ieu mil.
Nostrad. 200. Crescimbeni, 131, 133. Bastero, 91. Millot, III, 430. Papon, II, 414. P. Occ. 381.

Pons Barba. Deux pièces.
Sirventes non es leials,
S' om no i ausa dir los mals
Dels menors e dels comunals
E maiorment dels maiorals;
Car ill fan los faillimens tals
C' om non deuria parlar d' als;
E car los sai e non dic cals,
Mos sirventes n' es meinz cabals.


Pero 'l dir me tol temors,
C' om non ausa dels maiors
Aissi dir verais desonors
Com fai mensongieras lauzors;
Per que n' es mendres lur valors,
Car loingnan los chastiadors,
E vei rics los cossentidors,
Car faillir laissan lor seingnors...
Sirventes non.

Non a tan poder en se
Cel qui ve vostras faissos
Que mais non n' aiatz vos,
Dompna, can ven al partir;
Car tan sabetz far e dir
D' avinen so que plai als conoissens
En maneira que vos non valetz mens...

Aissi avez vos pres me,
Com los autres en perdos,
Ab vostres ditz amoros,
Qu' als non pot hom conseguir
Mas lo vezer e l' auzir,
E 'l vezers es e l' auzirs tan plazens
Que non es hom de preiar sovinens
Que pagatz es cel que us estai denan...

E pos deus aital vos fe
Par que us fos per lui datz dos
Que chascus fos enveios
De vos amar e servir,
E mostra us en car tenir;
Ar aisso us fai socors, sabers e sens
Ab que pagatz aissi los entendens
Qu' ab plazens ditz et ab faitz alongan
N' avez mais grat que cellas que plus dan.
Non a tan.
Bastero, 91. Crescimbeni, 206. Millot, I, 177.

Pons de Capdueil, t. III et IV.
Pons de Capduelh fo un gentils bars del avescat del Puei Santa Maria; e trobava, e viulava, e cantava be. E fon bos cavaliers d' armas, e gen parlans, e gen domneians, e grans e bels e ben ensenhatz, e fort escas d' aver, mas si s' en cubria ab gent aculhir et ab far honor de sa persona. Et amet per amor ma dona Alazais de Mercuer, molher d' En Ozils de Mercuer, un gran comte d' Alvernhe, e filla d' En Bernart d' Andusa, d' un honrat baron qu' era de la marca de Proensa. Mout l' amava e la lauzava, e fes de lieis mantas bonas cansos. E tant quan ela visquet non amet autra: e quant ela fon morta, el se croset e passet outra mar, e lai moric.
Pos de Capduelh amet aquesta dona, si com avetz auzit, e fon amatz per ela. E molt fo lur amor grazida per totas las bonas gens; e maintas bonas cortz, e maintas belas jostas, e maint bel solatz en foron fait, e maintas belas cansos. Et estan en aquel gaug et en aquel alegrier ab ela, ac voluntat, aisi com fols amicx que no sap ni pot sufrir gran benanansa, de proar si ela li volia be; qu' el no crezia a sos huelhs, ni als plazers plazens, ni a las honradas honors qu' ela li fazia ni 'l dizia. E si acordava en son fol cor qu' el fezes semblan que s' entendes en ma dona Audiartz, molher del senhor de Marselha. E fes aquest pensamen, que, si a sa dona pezava si 'l se lonhava d' ela, adoncs porria saber qu' ela li volia be; e si a leis plazia, era ben conortz que res no l' amava. Et el, com fols que no s recre tro qu' a pres lo dan, comensec se a lunhar de ma dona N' Alazais et a traire se a ma dona N' Audiartz, et a dire ben d' ela. E dis d' ela:
No vuelh aver l' emperi d' Alamanha,
Si N' Audiartz no vezian miei uelh;
E non dic trop, si m vest gai ni m despuelh,
Ni 'l ren merce, quar li plac ma companha.

Ma dona N' Alazais, quan vi que Pons de Capduelh, qu' ela avia tant amat et onrat, s' era lunhatz dela, e s' era tragz a ma dona N' Audiartz, ela n' ac fort gran desdenh; si que anc jorn no fon persona a cui ela parles ni demandes de lui; e qui li 'n parles no respondia. Ab gran cort et ab gran domnei ela vivia. Pons de Capduelh anet domneian per Proensa longa sazo, e fugen las honors de ma dona N' Alazais. E quant el vi e saup qu' ela no s' en mostrava irada, ni 'l mandava mesatge ni letras, et el penset que mal avia fag; e comenset a tornar en la sua encontrada, e parti se de la fola proazo qu' el avia faita. Et el comensa esser tristz e dolens; e mandet letras e coplas humils ab grans precx a ela, que degues sufrir que li vengues denan razonar la soa razo, e pregar e clamar merce; e qu' ela degues penre venjansa de lui, si el avia faita ofensio vas ela; mas no ill volc escoutar merce ni razo. Don el fes aquesta canso que ditz:
Aissi com cel qu' a pro de valedors.
Et aquesta canso no li valc ren, e si en fes un' autra que ditz:
Qui per nesci cuidar
Fai trop gran fallimen.
Ni aquesta no 'l valc ren eisamen que ma dona Alazais lo volgues tornar en grassia, ni volgues creire qu' el se fos lunhatz d' ela per proar si ela en seria alegra o no; si el se partis d' ela; don el anet a ma dona Maria de Ventadorn et a ma dona la comtessa de Monferran, et a la vescomtessa d' Albusso, e si las amenet a Mercuer a ma dona N' Alazais clamar merce, qu' ela li rendet grassia per los precs de las donas. E Pos de Capduelh fon plus alegres que homs del mon, e dis que jamais non se fenheria plus per proar sa dona.

Aissi m' es pres, cum selui que sercan
Vai bon senhor e n' assaya gran re,
E l' honron tug, e 'l fan voluntiers be;
Pueis chauzis n' un tot sol qu' en re no 'l blan,
Ni 'l fai honor, estiers quar l' acuelh gen;
E quar lo sap sobre totz plus valen,
Ama 'l mil tans mais en perdon servir
Qu' els autres totz, don se pogra jauzir.

Et es razos e dregz, al mieu semblan,
Qu' om la melhor am mais per bona fe,
Sitot no 'l val; fols es qui s' en recre,
Mas sierv' ades e ja re no 'l deman.
Qu' assatz quier hom a senhor conoissen
Qui l' am e 'l sierf; doncs s' ieu am finamen
Mi dons cui sui, be m degra joys venir,
Qu' el genser es qu' om puesc el mon chauzir...

Tan quan la vey me te 'l vezers jauzen,
E quan m' en part sui en tal pessamen
Qu' en chantan plor, e m vol lo cor partir;

En aissi m fai s' amors viur' e murir.

Dieus, que la fes tan belh' e tan prezan,
Li salv' e 'l guart lo ric pretz qu' ilh mante;
Que non a hom tan dur cor qui la ve
No 'l port honor; aissi s vai melhuran
Tan quan cove a valor et a sen;
Qu' abelhir fa sos faitz a tota gen,
Neis als melhors se fa mil tans grazir;
En totas res se guarda de falhir...
Qu' ilh chant e ri, et ieu planc e sospir
E 'n perc soven lo manjar e 'l dormir.
Fins cors prezans, per vos perc veramen
Ric joy d' alhor, e de vos no l' aten;
E ges per tant non puesc mon cor partir,
Quar mais e mielhs vos am qu' ieu no sai dir.
Aissi m' es pres.

Quoras que m tengues jauzen
Amors era m fai languir,
Per que no puesc avenir
En far chanson avinen,
Ans muer d' ir' e de feunia,
Quar ma belha douss' amia
Qu' ieu am de cor finamen
No sap la dolor qu' ieu sen.

Pero ben sai veramen,
Si de mi 'l vol sovenir,
Qu' ieu planh per lieys e sospir,
Qu' ilh saubra mon pessamen,
E 'l solatz qu' ab lieys avia,
Quan vi la belha paria
Que m mostreron l' huelh rizen
Don m' esguardavon tan gen.

Las! pueis n' ai plorat soven
De talan e de dezir,
Quan mi soven qu' al partir
L' auzi dire francamen,
Que tot mon ben li plazia
Mais que semblan non fazia;
Per aquelh conort plazen
M' adousson tuit mei turmen.

Mout fera gran jauzimen
S' ella no m laissa morir,
Qu' ieu son faitz per leis servir,
E m' escobit leialmen;
Qu' ans qu' ieu la vis la vezia
Inz e mon cor cascun dia,
Sa beutat e son joven,
E la cauzi entre cen.

Bona dona, l' onramen
Non degr' ieu desovenir
Quan vos plac que m des un rir
E m baises celadamen:
Per qu' ieu si tos temps vivia
Lo bais non oblidaria;
Ni anc non camiei mon sen,
Ni farai al mieu viven.
Quoras que m.

Razon n' ai, qu' ieu non puesc vezer
Tan belha ni tan gen parlan
Ni mielhs fassa bon pretz valer;
Per qu' ieu no m sen mal ni afan
Quan vey sos belhs huelhs, e remire
La belha boca e 'l cor plazen:
Dieus, que la fes tant avinen,
Li met' al cor que no m' azire!
Qu' ieu sui totz mortz, si non ai jauzimen.
Vius non puesc ieu ges remaner,
Estan aissi per lieys aman;
Qu' a pauc mortz no m laissei cazer
Lo jorn que m' en parti ploran.
E pos del tot li sui mentire,
Sivals aitan sapcha no 'l men;
Que planh e plor m' en son guiren,
Que m fan suffrir tan greu turmen
Qu' a pauc lo cor d' ir' e d' esmai no m fen.
Ben sai que per.

Ja non er hom tan pros
Que no sia blasmatz,
Quant es a tort felhos;
Qu' el ricx bars e l' onratz
N' es plus cars e plus bos,
Quan conois sas foudatz;
Qu' aissi jutja razos
Los valens e 'ls prezatz:
Qu' aisselh que s' humilia
De son falhimen
Deu trobar chauzimen,
E l' orgulhos feunia;
Quar qui mal fai mal pren...
Don', aisso dic per vos,
A cui m' era donatz,
E sai que soi clamos
A tort, quar no m' amatz,
Que vostres tanh que fos
Coms o reys coronatz,
Ab totz ayps cabalos;
Tant es sobrepuiatz
Vostre pretz quascun dia
Ab joy et ab sen,
Que 'l pro e 'l conoyssen
Vos porton senhoria,
Mais qu' a las melhors cen...

Per qu' ieu m' en part forsatz,
Quar ges leu no poiria
Esser oblidos
De las plazens faissos
Ni de la cortezia
Del vostre cor joyos...
Ja non er hom.
Bastero, 91. Crescimbeni, 206. Hist. gén. du Languedoc III, 97. Millot, III, 170. P. Occ. 10. Hist. Litt. XV, 22.

Pons Fabre d' Uzès. Deux pièces. L' une commence par ce couplet:
Luecx es qu' om si deu alegrar
E sitot no m sui amaire,
Si vuelh ieu esser chantaire
Et en luec mon saber mostrar,
Qu' ieu dic que paucx ni grans avers
No val saber qui l' avia,
Per que d' apenre quascun dia
Creys' als plus savis lur volers.
Luecx es qu' om.
Crescimbeni, 184. Millot, III, 400. P. Occ. 366.

Pons de la Garde, t. III et IV. Treize pièces.
Per so l' am ieu, per bona fe,
De mon poder, si deu me benezia,
E l' amor durara jasse,
Pos a vos platz que us am, ma bel' amia;
Amigua us clam, dieus vueilla que vers sia;
Don amigua m' es vos, so cre,
Pos tot lo joi me dats qu' ieu ai ab me.

Qui la m mentau, tal joi m' en ve
Que mos amicx es totz hom que re m' en dia...
Ab lei que m' a fag tan d' onor
Que bon m' en es lo parlar e 'l dezire,
E bon quan pens de sa valor,
E quan la vei meillor qu' ieu no sai dire,
Qu' ie 'n soi plus bels quan sa beutat remire,
E car ja tenc mos hueils aillor,
Per trop temer ho fauc e per paor.

Tos temps m' an fait lauzenjador
Mal et enuei, dami dieus los azire...
De chantar dei.
Aman viu et aman morrai,
C' ab bon cor et ab bona fe
Am la meillor dona qu' ieu sai
E la plus bella qu' anc dieus fe...

Ai dieus! e cora la veirai,
C' om non pot aver qui la ve
Ira ni consir ni esmai;
E sel c' o a no sembla me,
Qu' ieu quan la vei de re no m dueil;
Ben es dreitz.

Tant soi apoderatz,
Et en gran esmai,
Que ben cre e sai
Que no m plagr' onguan
Solatz ni deport ni chan;
Mas, Mon Tot Mi Platz,
Vol qu' ieu chant, et es mi gen
Que fassa son mandamen...

Que las grans beutatz,
E 'l cors cuend' e gai,

E 'l ric pretz verai,
E la valor gran
Qu' a mi dons qu' ieu dupt' e blan,
M' a mes en tal latz
Don molt dur trebaill aten,
Si no m val chauzimen.
Tant y fui onratz
Qu' el coven mi plai,
Sitot no m' estrai,
Que m fes en baizan;
Del bel mensongier semblan
Es mos cors pagatz;
C' aissi m' o dis avinen,
Que ver me par quan me men...

Mas nos avem conort gran
En Mon Tot Mi Platz,
Que sel qui la ve soven
Non pot aver marrimen.
Tant soi apoderatz.
Millot, II, 311. P. Occ. 325. Hist. Litt. XV, 460.

Pons de Montlaur. Une tenson avec Esperdut, qui lui propose cette question:
Qal preiatz mais a ops d' amor:
Toseta que pot meillurar
Et es corteza, bell' e pros,
O dompna de prez caballos
Abrivada de dompneiar?

Pons de Montlaur dit:
N Esperdut ben par de sen blos,
Ni non par que si' amoros,
Ni non sap la meillor triar.
Eu am mais retener qu' esperar...
Esperdut répond:
Seigner Pons, molt m' es bel d' amor
Quan l' ai bel' e l' esper meillor;
Et ai respit de gadagnar,
Quan dompna no pot plus poiar,
Ans ai del deiscendre paor,
Qu' ieu ai vist caval milsoldor
A prez de trenta sols tornar.

Pons réplique:
N Esperdut, ben a la meillor
Dompna quant es de prez auzor,
E meill sap son amic onrar,
E pot ben tot son cors mostrar,
E meill sap far pretz et onor
Que cil c' om enquer ab temor
Que vai tot son marit contar.
Seigner Pons de Montlaur.
Millot, III, 326.

Pons d' Ortafas. Deux pièces.
Aissi cum la naus en mar,
Destrecha d' ondas e de vens,
Que si sent fort perillar
Que selhs dedins an grans turmens
Que neys dieus no podon pregar,
E volrion vius traspassar
Mais que aquelh turmen sofrir,
E valria mais, so m par, morir
Ad honor que tos temps durar
Pena et afan e cossir,
Quar vida val pauc on jauzir
De negun joy no l' es donatz;
Vida non es ans es morir;
Per que val mais morir viatz
Qu' aital afan tot jorn sofrir.

En aissi m sent ieu perillar,
Si fin' amors no m n' es guirens,
Quar ieu no puesc l' afan portar
Per vos, dompna, cuenda e plazens;
Ni ges no us aus mon cor mostrar
Plus que selh qu' es pres outra mar
Que 'l coven gran afan sofrir,
E quar non pot per ren fugir,
Coven li 'l gran mal sofertar...

La doussa color que us apar
E 'l dous ris que tot autre vens,
Mi fan en aissi tremolar
Cum fai la fuelha lo fortz vens...

Senher Berenguier, be m par
Que vos etz bos e conoyssens
E sabetz qui s fai ad honrar,
E sabetz gentilmen servir
Las donas e ben aculhir.

En Narbones es gent plantatz
L' arbres que m fai aman morir
Et a Cabestanh gent cazatz
En mout ric loc senes mentir.
Aissi cum la naus.

Fragments de la seconde pièce:
Si ai perdut mon saber
Qu' a penas sai on m' estau
Ni sai don ven ni on vau
Ni que m fauc lo jorn ni 'l ser,
E sui d' aital captenensa
Que no velh ni puesc durmir,
Ni m platz viure ni morir,
Ni mals ni bes no m' agensa.

A per pauc no m desesper
O no m ren monges d' Anjau
O no m met dins una clau
On hom no m pogues vezer...

A gran tort mi fai doler
E sia eu pendut en trau
Si pueys segui autr' esclau,
Pos m' ac pres en son poder...

Ieu sui aisselh que no tensa
Ab mi dons ni no m' azir
Ni no m sai de ren ardir
Mas d' aisso qu' a lieys agensa...
Si ai perdut.
Millot, III, 431. P. Occ. 383.

Pons Santeuil de Toulouse. Une complainte sur la mort de Montagnagout, son beau-frère. Le premier couplet est lacéré:
So es us planhs que fes Pos Santhol de Toloza d' En G. de Montanhagol, lo qual G. avia sa seror per molher.
Marritz cum homs mal sabens ab frachura
Viurai hueymais de be ab marrimen...
Doncx las! caitiu, cum puesc aver enten
Que negus gaugz mais me conort ni ven,
Pus vos etz mortz, senher, que tota gen
Que us vic vos planh, si us fai dieus honor pura...

Segurs caps fos e paire per drechura
Dels trobadors e complitz bonamen,
Et es devers e razos per natura,
Quan lo caps dol, van li membr' afeblen;
Doncx, quan mor par, que 'lh mueyran eyssamen;
Doncx ab vos mor grans sabers vos seguen,
E va de cors e d' armas salvamen
E sens entiers conoyssensa e mesura.
Marritz cum.
Millot, III, 105, 431. Papon, III, 449.

Porcier. Couplet en réponse à Folquet:
Seigner, fait m' avez enquer
A Folchetz enrimader;
Car per un poc mi desfer
Lo ronzin c' om li donec
Del pe dreig e de l' esquer,
Car meil me degra profer
Son servir quant blasm' er
Mant bon cantar en deserer.

Pouzet. Tenson avec Guillaume Raimond, auquel il répond:
En Guillem Raimon, d' aisiu
M' es que s' ieu chauzisc ades...
E dic que ill dona s' aten
Plus vas sel cui fai prezen
D' aquo don l' autre sospira...

Guillem Raimon, e chauzira
Uns secx vos qui anatz queren,
Car sel c' a dona repren,
Penre ben par qu' en dezira.
Del joi d' amor.

Prevost. Tenson avec Savari, auquel il soumet cette question:
En Savaric, ie us deman
Que diatz en chantan,
D' un cavayer valen
C' a amat lonjamen
Una dona prezan
Et a 'l mes en soan;
Pueys preya n' autra
Que en deven s' amia,
E manda 'l jorn c' am leys vaza
Per penre tot son voler;
E can l' autra 'n sap lo ver,
Manda 'l c' a leys aquel dia
Li dara so qu' el querria;
D' egal pretz e d' un semblan
Son, e chauzetz a talan.

Dans la discussion il dit à Savari:
Senher, amor desfan
Donas, can van lunhan
Lur don ni permeten;
Mais qu' il dona breumen
Fa son don aut e gran...

La tenson est soumise par Prevost au jugement de trois dames:
Senher, jutge no' 'n lo ver
Na Guilha 'n son plazer
De Benaut, e Na Maria
De Ventadorn; vuelh que y sia
La dona de Monferrat
C' a bon pretz ses tot enjan.
En Savaric.
Millot, II, 102.

Pujols. Deux pièces relatives à deux sœurs qui se firent religieuses à Saint-Pons en Provence.
Si 'l mal d' amor m' auci ni m' es nozens,
No sai hueimais on m' an querre secors,
Pus rendudas s' en son las doas flors
Bonas a dieu et al segle plazens;
A pauc Sant Pos no m fai dir descrezensa,
Quar nos a toutz dos dels gaugz de Proensa,
Si las! chanton e dizon lurs lessos,
Plor En Blacas et ieu En Pujolos.

La nueg e 'l jorn mi ven en pessamens
Qu' ieu cavalgue ab totz mos valedors
Dreyt a Sant Pos, sia sens o folhors,
E que creme las morgas de laiens,
Pus Hugueta es en obediensa,
Qu' ieu trac per lieys sai fort greu penedensa.
Et avetz mi laissat de tot joy blos,
Belh' Hugueta, vostra seror e vos.

E que faran vairs huelhs ni blancas dens,
Ni per cui er manteguda valors,
Ni per cui er levatz dompneys e sors,

Pus Hugueta ni sa seror n' es mens;

Don chantarem ieu ni 'l coms de Proensa?

Non er per elh embrassada valensa,

Qu' elh fora mortz, ben a un an o dos,
Si 'l belh cofortz d' elhas doas no fos.

Si 'N Blacatz mor, er dans verayamens
E seran hi perdutz pretz e valors;
Moirir pogra, quar las plazens dolors
Cre l' auciran don Sordel n' er dolens...
Si 'l mal d' amor.

Qui 'l segle ser a dieu es dessirvens,
Quar hom non pot ben servir dos senhors;
Mas a Sant Pos siervon gent las serors
Selh qui per nos fon pauzatz en la crotz...

Sellas qui son el segle ben volens
Podon saber res non es mas follors;
No 'l tenon pro vilas, ciutatz ni tors,
Que per un gaug n' an ben cent marrimens;
E qui per pretz si treballa ni s tensa
Ben deu suffrir pus aspra penedensa
Quan dieus dira, jutjan sus en la crotz:
“Ves mi tenetz, los dreituriers e 'ls bos.”

Hugueta es regina veramens,
E la dona del Baus a grans honors;
E montaran ab los angels aussors,
E portaran coronas resplandens,
E chantaran un verset de plazensa...
Dieus es amors.