Mostrando las entradas para la consulta francisco celma ordenadas por relevancia. Ordenar por fecha Mostrar todas las entradas
Mostrando las entradas para la consulta francisco celma ordenadas por relevancia. Ordenar por fecha Mostrar todas las entradas

viernes, 26 de enero de 2024

Lexique roman; Coralh - Cornelina


Coralh, s. m., lat. corallum, corail.

Coralh mols et blans ramels ha jus l'ayga, mas tantost cum es fora, si torno vermelhs et durs... La mar de Sicilia engendra coralh.

Eluc. de las propr., fol. 186 et 180.

Le corail a au fond de l'eau des rameaux mous et blancs, mais aussitôt comme il est dehors, ils deviennent vermeils et durs... La mer de Sicile engendre du corail.

CAT. ESP. PORT. (chap.) Coral. IT. Corallo.

Coralh mols et blans ramels ha jus l'ayga, mas tantost cum es fora, si torno vermelhs et durs... La mar de Sicilia engendra coralh.

Corb, Corp, s. m., lat. corvus, corbeau.

Corbs ni votors ni auzels...

(chap. Corb ni buitre ni muixó.)

Guillaume de Tudela.

Corbeau ni vautour ni oiseau...

Et el remas plus negre que corp.

Chronique d'Arles.

Et il resta plus noir que corbeau.

On Noe trames lo corp el temps del deluvi.

Liv. de Sydrac, fol. 3.

Où Noé transmit le corbeau au temps du déluge.

ANC. FR. Vola un corb...

Si le corb porra engingnier...

Le corb s'oï si bien loer.

Marie de France, t. II, p. 105.

CAT. Corb. ESP. Cuervo. PORT. IT. Corvo. (chap. corv, pl. corvs; latín corvus, en v, pos natros tamé.)

2. Corpatos, s. m., petit corbeau.

Lo corp cant a sos corpatos.

(chap. Lo corv cuan té los seus corvets, casi com lo coche Corvette; 

ESP. corvato, corvatos)

Naturas d'alcus auzels.

Le corbeau quand il a ses petits corbeaux.

3. Corpmari, s. m., cormoran.

O de morgoill, s'es en aizina,

Que hom apella corpmari.

Deudes de Prades, Auz. cass.

Ou de plongeon, qu'on appelle cormoran, s'il est à portée.

CAT. Corbmarí. PORT. Corvomarinho. (ESP. chap. cormorán; los cormorans son com corvs del mar, marins.)

4. Croac, s. m., croac, cri du corbeau.

Corps can crida croac...

Del so de croac corps se pren.

Leys d'amors, fol. 2 et 132.

Le corbeau quand il crie croac.

Corbeau se prend du son de croac.

(chap. Vore lo poema de Edgar Allan Poe, the raven traduít al chapurriau, lo corv. En alemán Raab, inglés raven.)

IT. Fr. Saccheti, Rim., dit du corbeau:

Il corbo allor faccia cro, cro.

Lo corv. Edgar Allan Poe.


Corb, adj., lat. curvus, courbe, couché.

E grans espazas corbas de bon acier trempat.

Roman de Fierabras, v. 259.

Et grandes épées courbes de bon acier trempé.

Natura a provezit de corbas unglas.

Totz aytals ausels han bec corb.

Eluc. de las propr., fol. 49 et 139.

La nature a pourvu d'ongles courbes.

Tous tels oiseaux ont bec courbe.

Fig. No us pessetz ges que lur tir,

Quant hom las fai corbas estar.

Le moine de Montaudon: Autra vetz.

Ne pensez pas qu'il leur en coûte, quand on les fait tenir courbes.

ANC. FR. Que tote en ai corbe l'eschine.

Roman du Renart, t. II, p. 33.

Les bras avoit longz et corbes.

Roman français de Fierabras.

CAT. Corb. ESP. PORT. IT. Corvo. (chap. curvat, belcat)

2. Curvitat, s. f., lat. curvitatem, courbure.

Es drecha ses curvitat.

(chap. Es dreta, directa, recta, sense curves.)

Eluc. de las propr., fol. 225.

Est droite sans courbure.

EST. Curvidad. PORT. Curvidade. IT. Curvità.

3. Corbament, s. m., lat. curvamen, traverse, entorse.

Degun contrast, embargament o corbament no faran.

Tit. de 1310. DOAT, t. XXXVIII, fol. 164.

Ne feront aucune opposition, arrêtement ou traverse.

4. Corbar, Curvar, v., lat. curvare, courber, plier.

Alas l'en corbon e l'en baisson.

(chap. Les ales li curven y li baixen.)

Deudes de Prades, Auz. cass.

Les ailes lui en courbent et lui en baissent.

Il fut employé dans des sens ou dans des locutions obscènes:

Corba ill be soven l'esquina.

(chap. Li curve ben sobín la esquena.) 

T. de Bernard et de Gaucelm: Gaucelm.

Lui courbe bien souvent l'échine.

Las baratairitz baratan,

Frigens del barat corbaran.

Marcabrus: Pus s'enfulleysson.

Courberont les trompeuses trompant, grillantes de la tromperie.

Part. pas. Instrument subtil de curvada extremitat.

Trad. d'Albucasis, fol. 31.

Instrument subtil d'extrémité courbée.

ANC. ESP. Corvar (MOD. curvar). PORT. Curvar. IT. Curvare. (chap. curvá, curvás: yo me curvo, curves, curve, curvem o curvam, curvéu o curváu, curven. Belcá: belco, belques, belque, belquem o belcam, belquéu o belcáu, belquen.)

5. Acorbar, v., courber, baisser.

De jus pes no si acorba.

Eluc. de las propr., fol. 202.

Ne se courbe pas en bas aux pieds.

ANC. FR.

Qui tant nos fet ci acorber.

Roman du Renart, t. I, p. 218.

6. Incurvacio, s. f., lat. incurvatio, courbure.

Cum mostra per lor incurvacio.

Eluc. de las propr., fol. 245.

Comme il montre par leur courbure.

IT. Incurvazione.

7. Encorbar, v., lat. incurvare, courber, renverser.

Substantiv. Al encorbar, sitot vos es gabaire,

Dis qu'el vos vi.

G. de Berguedan: Amicx marques.

Quoique vous êtes railleur, il dit qu'il vous vit au renverser.

CAT. ESP. Encorvar. IT. Incurvare. (chap. encorvá, belcá: encorvo, encorves, encorve, encorvem o encorvam, encorvéu o encorváu, encorven.)

8. Recurvatio, s. f., recourbement.

Plicabilitat e recurvatio.

Eluc. de las propr., fol. 230.

Pliabilité et recourbement.

(chap. Plegabilidat y belcamén.)

9. Recurvar, v., recourber.

Ja sia qu'els corns et las unglas e 'ls becs dels auzels si posco mollificar e recurvar. Eluc. de las propr., fol. 62.

Jà soit que les cornes et les ongles et les becs des oiseaux se puissent mollifier et recourber.

PORT. Recurvar. (chap. recurvá, belcá)


Corda, s. f., lat. chorda, corde, lacet, cordage.

Sui liatz ab ferma corda.

A. Daniel: Autet e bas.

(chap. Estic (sóc) lligat en firme corda. A. Daniel: Altet y baix.)

Je suis lié avec solide corde.

Per remirar si falh

Corda, borel, ni benda

On calha far esmenda.

Amanieu des Escas: En aquel mes.

Pour examiner s'il manque lacet, bourrelet ni bandeau où il faille faire réparation.

Corron, com belugas de fuec, per cordas e per albres.

V. et Vert., fol. 54.

(chap. Corren, com purnes de foc, per cordes y per mastils.)

Courent, comme bluettes de feu, par cordages et par mâts.

Qu'el loire per la corda tenha.

Deudes de Prades, Auz. cass.

Qu'il tienne le leurre par la corde.

Tres livras et mieja de fil filat per las cordas de las arbalestas del comun.

Tit. de 1433, Hist. de Nîmes, t. III, pr., p. 219.

Trois livres et demie de fil filé pour les cordes des arbalètes de la commune.

- Corde d'instrument.

Faitz la rota

Ab XVII cordas garnir.

Giraud de Calanson: Fadet joglar.

Fais garnir la rote avec dix-sept cordes.

La primairana corda s'entona jotz greumens.

(chap. La primera corda se entone (afine) baix gravemén.)

Pierre de Corbiac: El nom de.

La première corde s'entonne bas gravement.

Del salteri

Faras X cordas estrangir.

Giraud de Calanson: Fadet joglar.

Tu feras résonner les dix cordes du psaltérion.

Fig. Chascus es estreiz ab las cordas de sos pechaz.

Trad. de Bède, fol. 51.

Chacun est étreint avec les cordes de ses péchés.

Loc. Car los volrion tornar a lur corda.

V. et Vert., fol. 23.

Car ils voudraient les tourner à leur corde.

ANC. FR. Tels les a la dame atornez

Que toz les a trez à sa corde,

Chascuns du tout à li s'acorde.

Fabl. et cont. anc., t. III, p. 280.

ANC. ESP.

Non querria el tiempo ennas cordas perder.

Poema de Alexandro, cop. 2381.

CAT. Corda. ESP. Cuerda. PORT. IT. Corda. (chap. corda, cordes, cordeta, cordetes, cordell, cordells, cordellet, cordellets. v. cordá, passá corda.) 

2. Cordo, s. m., cordon, collier.

Un viel capel d'escarlat ses cordos.

Lanza: Emperador.

Un vieux chapeau d'écarlate sans cordons.

Liat pel col ab un cordo.

G. de Berguedan: Lai on hom.

Lié par le col avec un cordon.

Loc. La plus plazens

Domna e de plus de faysso

Que a son colh portes cordo.

Matfre Ermengaud: Dregz de.

La plus aimable dame et de meilleure façon qui portât collier à son cou.

CAT. Cordó. ESP. Cordón. PORT. Cordão. IT. Cordone. (chap. cordó, cordons, cordonet, cordonets; v. acordoná, no es lo mateix que lligá los cordons, se referix a fé cordons, aliniá la palla, aufals, fenás, consevol forrache: acordono, acordones, acordone, acordonem o acordonam, acordonéu o acordonáu, acordonen. Acordonat, acordonats, acordonada, acordonades.)

3. Cordonet, s. m., cordonnet.

D'un cordonet daurat lo fasa.

Un troubadour anonyme: Senior vos que.

Qu'il le fasse d'un cordonnet doré.

CAT. Cordonet.

4. Cordel, s. m., cordeau.

Cordels per mezurar.

(chap. Cordells per a medí.)

Eluc. de las propr., fol. 213.

Cordeaux pour mesurer.

ANC. CAT. Cordell. ESP. PORT. Cordel.

5. Cordella, s. f., cordon, cordelette.

Aia hom anel o cordella.

Deudes de Prades, Auz. cass.

Qu'on aie anneau ou cordelette.

ANC. CAT. IT. Cordella.

6. Cordalha, s. f., cordage.

Per una carga de cordalha, quatre deniers.

Tit. de 1283. DOAT, t. CLXXIV, fol. 191.

Pour une charge de cordage, quatre deniers.

PORT. Cordoalha.

7. Cordazo, s. f., mesurage au cordeau.

Venga a cordazo.

Tit. de 1352. DOAT, t. XCIII, fol. 222.

Vienne à mesurage au cordeau.

8. Cordier, s. m., cordier.

Del dimecres son cordiers.

(chap. Del dimecres són los cordellés – los que fan cordell, cordells.)

Cartulaire de Montpellier, fol. 45.

Les cordiers sont du mercredi.

PORT. Cordoeiro. IT. Cordajo. (ESP. Cordelero)

9. Encorda, s. f., encorde, garniture d'arc.

Fil... per las cordas et encordas de las arbalestas del comun.

Fil plat per far las encordas de las grossas arbalestas.

Tit. de 1433, Hist. de Nîmes, t. III, pr., p. 240 et 238.

Fil... pour les cordes et encordes des arbalètes de la commune.

Fil plat pour faire les encordes des grosses arbalètes.

10. Cordar, v., corder, mesurer.

Quan las aura fachas portar a sa maison o a son obrador, qu'el comprador puesca cordar, si s vol, e 'l vendedor no hi puesca contrastar que non las corde. Cartulaire de Montpellier, fol. 39.

(chap. No me cal traduí, consevol u pot entendre. Fachas vol di fetes, no faches o sossialistes com Adolfet lo alemán o Benitet lo italiá.)

Quand il les aura fait porter à sa maison ou à son ouvroir, que l'acheteur puisse les mesurer, s'il le veut, et que le vendeur ne puisse y empêcher

qu'il ne les mesure.

- Lacer.

Cordatz estrechamen

Vostres bratz ben e gen.

… Enans que us cordetz,

Lau qu'el bras vos lavetz.

Amanieu des Escas: En aquel mes.

Lacez étroitement vos bras bien et avec grâce.

Avant que vous vous laciez, j'approuve que vous vous laviez le bras.

Part. pas. Menudet cordat

Ab filetz d'argen.

Un troubadour anonyme: Per amor.

Légèrement lacé avec des filets d'argent.

CAT. Cordar. (chap. cordá, medí en corda o cordell: cordo, cordes, corde, cordem o cordam, cordéu o cordáu, corden; medixco o medixgo, medixes, medix, medim, mediu, medixen.)

11. Cordeiar, v., attacher, mettre en laisse.

E jatz ab una vielha rossa

Que cordeia e tira gossa.

P. Cardinal: D'Esteve de.

Et couche avec une vieille rosse qui attache et traîne chienne.

12. Manicorda, s. f., lat. monocordum, monocorde.

Manicorda

Ab una corda.

Giraud de Calanson: Fadet joglar.

Le monocorde avec une corde.

L'us mandura, e l'autr' acorda

Lo sauteri ab manicorda.

Roman de Flamenca, fol. 11.

L'un joue de la mandore, l'autre accorde le psaltérion avec le monocorde.

ANC. FR. Harpes, manicordons, espinettes.

Histoire maccaronique, t. II, p. 6.

ESP. Manicordio (monacordio). IT. Monocordo.

13. Accort, s. m., accord, traité.

An fag acort ab Peiregorc e jur.

Bertrand de Born: Pus Ventedorn.

Ils ont fait traité et serment avec Périgord.

ANC. CAT. Acord. ESP. Acuerdo. PORT. Acordo. IT. Accordo. (chap. acord, acuerdo; v. acordá: acordo, acordes, acorde, acodem o acordam, acordéu o acordáu, acorden.) 

14. Entracor, s. m., convention réciproque.

Ab lei an pres loc e lor entracor.

G. Adhemar: Mout cantera.

Avec elle ils ont pris lieu et leur convention réciproque.

15. Acordi, s. m., accord, consentement.

E lo acordi fo aital.

Tit. de 1315. DOAT, t. LXXXIX, fol. 120.

Et l'accord fut tel.

Et, per aquesta esperansa, lo simple home donet sa vacca al capela ab lo acordi de sa molher. V. et Vert., fol. 75.

(chap. Y, per esta esperansa, lo simple home va doná la seua vaca al capellá en l' acord, consentimén, de la seua dona; sa : la seua, encara diém sa en chapurriau, sa mare, sa tía, inclús san germana; a Mallorca es artícul, de ipsa latín, sa calobra, sa llengo, sa sobrasada, sa ensaimada, etc.)

Et, dans cette espérance, l'homme niais donna sa vache au prêtre avec le consentement de sa femme.

ANC. FR. Pour metre entre les rois acorde.

G. Guiart, t. 1, p. 120.

ANC. CAT. Acordi.

16. Acordier, Acorder, s. m., accord, traité.

E metria tot lo plag voluntier

En dos amicx per far bon acordier.

Le moine de Montaudon: Ayssi cum.

Et je confierais volontiers toute la contestation à deux amis pour faire un bon traité.

Tot acordiers m'en sera honratz.

Raimond de Miraval: Pus ogan.

Tout accord sera honoré par moi.

Avem faig acorder ab l'abat.

Tit. de 1182. DOAT, t. CXXXVIII, fol. 59.

Nous avons fait accord avec l'abbé.

17. Acordamen, s. m., accord, traité.

Si per lo mon fos bos acordamens,

Que cristias se denhesson amar.

R. Gaucelm: Ab grans.

Si par le monde était bon accord, de manière que les chrétiens daignassent s'aimer.

Qu'ilh et amors son d'un acordamen.

G. Riquier: Aissi cum selh que.

Qu'elle et l'amour sont d'un même accord.

- Concordance, règle.

D'arismetica sai totz los acordamens.

P. de Corbiac: El nom de.

Je sais toutes les concordances d'arithmétique.

ANC. FR. Pais ont faite e acordement.

B. de Sainte-Maure, Chr. de Norm., fol. 84.

ANC. ESP. Acordiamento. IT. Accordamento. (chap. acordamén, acord, trate, tratat)

18. Acordansa, s. f., accord, rapport, traité, concordance.

Qu'el comens ab la fi ay' acordansa.

P. Cardinal: Qui s vol.

Que le commencement ait accord avec la fin.

Aquelas acordansas ni 'ls contraliamens

Ab las autras estelas...

D'aquelas acordansas nais us atempramens.

P. de Corbiac: El nom de.

Ces rapports et les oppositions avec les autres étoiles.

De ces accords naît une combinaison.

S'ieu accort

E bon' acordanza

Trobes ab lieys qu'am plus fort.

Giraud de Salignac: Per solatz.

Si je trouvais accord et bon traité avec elle que j'aime plus fort.

ANC. FR. Après ceste accordance, ils murent tout maintenant de commun accord seur le roy Gontran.

Rec. des Hist. de Fr., t. III, p. 213.

E fu l'acordance d'iceux telle.

G. Guiart, t. 1, p. 31.

ANC. CAT. ANC. ESP. Acordanza. ANC. PORT. Acordança. IT. Accordanza.

19. Acordatiu, adj., qui accorde, accordatif.

Art muzical es de cauzas contrarias, quals so greu votz et aguda, acordativa.

Eluc. de las propr., fol. 282.

L'art musical est accordatif de choses contraires, telles que sont voix grave et aiguë.

20. Acordar, v., accorder, mettre d'accord, permettre, unir.

Per so no puesc motz ni sos acordar.

Aimeri de Bellinoi: Ailas! per que.

Pour cela je ne puis accorder mots ni sons.

Amors o vol e m'o acorda.

R. Vidal de Bezaudun: Unas novas.

Amour le veut et me l'accorde.

Ab lo rey mi vuelh acordar d'Aragon.

Bertrand de Born: Quan vei.

Je veux m'unir avec le roi d'Aragon.

Quan dui cor en un' amistat

S'acordon per leial amor.

Gui de Cavaillon: Ab tant de.

Quand deux coeurs s'unissent en un même attachement par loyal amour.

Echo... acorda se a tot aco que hom ditz.

V. et Vert., fol. 23.

Écho... s'accorde à tout ce qu'on dit.

Mas la quarta e la quinta...

S'acordon per descort.

P. de Corbiac: El nom de.

Mais la quarte et la quinte... s'accordent par discordance.

Part. prés. Acordans fo ab sos egals.

Brev. d'amor, fol. 92.

Il fut facile avec ses égaux.

E can son ben acordan

E ferm tuit trei d'un semblan.

Aimeri de Peguilain: Ancmais.

Et quand ils sont bien accordants et fermes tous trois de la même manière.

Part. pas. Quar ab mi vos vey acordat.

Raimond de Durfort: Turcmalet be us.

Car je vous vois accordé avec moi.

ANC. FR. Et ce fu accordet par l'evesque de Cambrai.

Charte de Valenciennes, 1114, p. 410.

CAT. ESP. PORT. Acordar. IT. Accordare. (chap. acordá: acordo, acordes, acorde, acordem o acordam, acordéu o acordáu, acorden.)

21. Acordadament, adv., conjointement, unanimement.

E seran signadas pel senhor e 'ls cossols acordadament.

Charte de Gréalou, p. 86.

Et seront signées par le seigneur et les consuls conjointement.

E issiron d'Egipte tug acordadamens.

(chap. Y van eixí, ixí, issí de Egipto tots acordadamen, conjuntamen, unánimemen.)

P. de Corbiac: El nom de.

Et sortirent d'Égypte tous conjointement.

Si s'esdevenia que toz lo covens acordadamen causis una persona.

Trad. de la règ. de S. Benoît, fol. 33.

S'il arrivait que tout le couvent choisît unanimement une personne.

ANC. CAT. Acordadament. ESP. PORT. Acordadamente. IT. Accordatamente.

22. Concordia, s. f., lat. concordia, concorde, union.

Qui rump la fraternal concordia fai contra Deu.

Trad. de Bède, fol. 22.

(chap. Qui rom, romp, trenque, la concordia fraternal, entre germans, fa contra Deu.)

Qui rompt la concorde fraternelle fait contre Dieu.

Lor promes... de recebre aquella patz et aquella concordia.

V. de Bertrand de Born.

Leur promit... d'accepter cette paix et cette union.

CAT. ESP. PORT. IT. Concordia. (chap. concordia, concordies; v. concordá, concordás; ñan mols textos antics aon se parle de concordia, pas, unió.)

23. Concordi, s. m., accord, traité.

Lo concordi entre vos et ella.

V. de Bertrand de Born.

L'accord entre vous et elle.

24. Concordar, Concordiar, v., lat. concordare, accorder, concorder.

Vas K. rei de Fransa qu'ieu m'en concort.

Roman de Gerard de Rossillon, fol. 41.

Que je m'en accorde avec Charles roi de France.

Si aquestas letras se concordian.

Priv. conc. par les rois d'Angleterre, fol. 10.

Si ces lettres s'accordaient.

ANC. FR. Concorde nos a nostre rei.

B. de Sainte-Maure, Chr. de Norm., fol. 40.

CAT. ESP. PORT. Concordar. IT. Concordare.

25. Descort, s. m., querelle, discord.

Com an vezi, an descortz.

Bertrand de Born: S'abrils.

Comme ils ont voisins, ils ont discords.

- Dissonance, terme de musique.

Mas la quarta et la quinta, que 'l son contrafezens,

S'accordon per descort ab leis molt dossamens.

P. de Corbiac: El nom de.

Mais la quarte et la quinte, qui lui sont contrefaisants, s'accordent par dissonances avec elle très doucement.

- Discord, sorte de poésie des troubadours.

Le petit Glossaire provençal manuscrit qui se trouve à la bibliothèque

Laurenziana, nous apprend que cette sorte de poésie avait des couplets inégaux, lesquels avaient chacun une musique différente:

cantilena habens sonos diversos.

La pièce de Rambaud de Vaqueiras: Eras quan vey verdeiar, est intitulée

Descort par le troubadour.

Elle est en cinq idiomes, qui diffèrent ainsi que les rimes et les airs de chaque couplet.

Eras quan vey verdeyar

Pratz e vergiers e boscatges,

Vuelh un descort comensar

D'amor.

Rambaud de Vaqueiras: Eras quan.

Maintenant que je vois verdoyer prés et vergers et bocages, je veux commencer un discord d'amour.

Descortz es dictatz mot divers, e pot haver aytantas coblas coma vers... desacordablas e variablas en accort, en so et en lengatge.

Leys d'amors, fol. 40.

Le discord est une composition très diverse, et elle peut avoir autant de couplets que le vers... discordants et variables en accord, en air et en langage.

26. Discordia, s. f., lat. discordia, discorde.

Apres la discordia moguda.

Cartulaire de Montpellier, fol. 52.

Après la discorde suscitée.

E lur mescla discordias et autras trebulations.

V. et Vert., fol. 92.

Et leur suscite discordes et autres tribulations.

CAT. ESP. PORT. IT. Discordia.

27. Discordi, s. m., désaccord, dispute.

Si discordis es d'aco que om demanda.

Trad. du Code de Justinien, fol. 93.

S'il est dispute de ce qu'on demande.

IT. Discordio.

28. Descordier, s. m., querelle.

Don l'amars s'azerma

Fors c'um volva descordier.

Pierre d'Auvergne: L'airs clairs.

Dont l'aimer s'exile excepté qu'on excite querelle.

29. Descordar, v., lat. discordare, désaccorder, déranger.

Car lo mirails e no vezer descorda

Tan mon acord, c' ab pauc no 'l desacorda.

La Dame Lombarde: Com volgr' aver.

Car le miroir et non voir dérange tant ma résolution, que peu s'en faut qu'il ne la désaccorde.

Part. prés. Roma descordans.

G. Figueiras: D'un sirventes.

Rome qui détruit l'accord.

ANC. FR. Les barons d'outre-mer se descordèrent du chastel refermer.

Joinville, p. 115.

Ne descordez à ces joyeux canticques.

Coquillart, p. 183.

CAT. ESP. PORT. Discordar. IT. Discordare.

30. Dezacort, s. m., mésintelligence, discord.

Et entre amicx dezacort

M'enueia e m fai piegz de mort.

Le moine de Montaudon: Mot m'enueia.

Et mésintelligence entre amis m'ennuie et me fait pire que mort.

ANC. CAT. Desacort. PORT. Desacordo. (ESP. Desacuerdo, malentendido.)

31. Dezacordamen, s. m., désaccord, mésintelligence.

Duran aquel dezacordamen.

(chap. Durán aquell malentés: mal entés, desacort.)

Regla de S. Benezeg, fol. 76.

Durant ce désaccord.

32. Dezacordansa, s. f., discord, contradiction.

M plagra fezessan accordansa

Dels reis que an guerr' e dezacordansa.

B. Carbonel: Per espassar.

Il me plairait qu'ils fissent l'accord des rois qui ont guerre et discord.

E fan desacordansas en la congregatio.

Regla de S. Benezeg, fol. 76.

Et font discords en la congrégation.

Aquesta varietat e desacordansa es per aventura per defauta dels escrivas. Cat. dels apost. de Roma, fol. 1.

Cette différence et contradiction est peut-être par la faute des écrivains.

ANC. FR. Si c'unc n'i sort desacordance.

B. de Sainte-Maure, Chr. de Norm., fol. 52.

ANC. CAT. Desacordansa. ANC. ESP. Desacordanza.

33. Desacordable, adj., discordant.

Aspra e desacordabla contentios de sillabas.

Leys d'amors, fol. 8.

Apre et discordant concours de syllabes.

ANC. FR. C'unc puis ne furent descordable.

B. de Sainte-Maure, Chr. de Norm., fol. 40.

34. Desacordar, v., désaccorder, ne pas s'accorder.

Se desacordon las IIII humors, en que es tota la complexio dels cors.

V. et Vert., fol. 60.

Les quatre humeurs, dans lesquelles est toute la complexion du corps, se désaccordent.

Per qu'ieu fauc desacordar

Los mots e 'ls sos e 'ls lenguatges.

Rambaud de Vaqueiras: Eras quan.

C'est pourquoi je fais désaccorder les mots et les airs et les langages.

Part. prés. Per dig desacordan

De lauzengier truan.

Raimond de Miraval: Aissi m.

Par dit désaccordant de médisant vil.

Substantiv. Aias patz ab los desacordans abans que sia nuch.

(chap. Tingues pau en los desacordans abans que sigue de nit. 

Fes les paus en los que no están de acuerdo, acord, en tú - perque de nit te buscarán, y te trobarán.)

Trad. de la règle de S. Benoît, fol. 7.

Aies paix avec les discordants avant qu'il soit nuit.

Part. pas. Qu'els reys trueps desacordatz

Que d'un voler no 'n sai dos.

G. Riquier: Cristias.

Que je trouve les rois désaccordés tellement que je n'en sais deux d'un même vouloir.

CAT. ESP. PORT. Desacordar. IT. Disaccordare.

35. Malacordanza, s. f., brouillerie.

Mas bos comjat m'a estort

De sa malacordansa.

Rambaud de Vaqueiras: Engles.

Mais bon congé m'a délivré de sa brouillerie.


Cordoan, s. m., cordouan.

Cascuna dotzena de cordoan III deniers.

De I trossel de cordoan XII deniers.

Cartulaire de Montpellier, fol. 113 et 116.

Chaque douzaine de cordouan trois deniers.

D'un trousseau de cordouan douze deniers.

Cordoan, tres deniers la dotzena.

Tit. du XIIIe sièc. DOAT, t. LI, fol. 156.

Cordouan, trois deniers la douzaine.

ANC. FR. Et de soulers de cordouan.

G. Guiart, t. 1, p. 136.

CAT. Cordoá. ESP. Cordobán (piel curtida de macho cabrío o cabra). PORT. Cordovão. IT. Cordovano. (chap. Pell curtida, cuero, de choto: cabrón, mascle de la cabra. Cabrit y cabridet es lo fill de la cabra y del choto; cabrida, cabrides, cabrideta, cabridetes, cabrit, cabrits, cabridet, cabridets.)

2. Cordoneir, s. m., cordonnier.

Cordoneirs... que al merchat ni a la feira venra.

Ch. de Besse en Auvergne de 1270.

Cordonnier... qui viendra au marché et à la foire.

IT. Cordovaniere. (chap. pelleté, que compre y ven pells, o curtidó de pells. A casa, a la esgorfa, sempre teníem pells secánse o ya seques, y veníe lo pelleté a compráles. Eren sobre tot de cabra o de cabrit, alguna de cordé y ovella. De choto o de mardá, mascle de la ovella, no sé si les guardabem, potsé que putiren, faigueren massa pudó; encara que estigueren a dal de tot de la casa allí secabem fruita, ameles, anous, etc., y pujabem a estendre la roba a la terrassa.)

Coriandre, s. m., lat. coriandrum, coriandre.

(N. E. Sale más arriba: Coliandre, s. m., lat. coriandrum, coriandre, herbe.)

Coriandre es gra redolent qui, begut ab vi, ret hom luxurios.

(chap. A mí no men cal beure, perque vach caure a la marmita cuan era sagalet, com Obélix. Julivert chino, les flos son com les del fonoll silvestre. “Coriandre” es un gra de bona auló que, begut en vi, fa al home lujuriós, cachondo, mogut.)

Eixecacódols, haciendo escuela, Moncho, pedrolo, piedra, roca

Eluc. de las propr., fol. 204.

Coriandre est un grain odorant qui, bu avec vin, rend l'homme luxurieux.

ANC. ESP. IT. Coriandro.


Corn, Cor, s. m., du lat. cornu, cor, clairon.

Trompas ni corns ni viulas ni tambors.

(chap. A vore si u entén lo aragonés catalanista de Valderrobres, lo trompetero Francisco Celma Tafalla; ¿o li hay de di Francesc o Xesc?)

Pons de Capdueil: Per joy d'amor.

Trompettes et clairons et vieles et tambours.

Entro que augatz mon cor per doas fetz (: vetz).

(chap. Hasta que escoltéu, sentiguéu lo meu cuerno dos vegades. En castellá, augatz : oigáis, este tz es de la segona persona del plural.)

Roman de Gerard de Rossillon, fol. 96.

Jusqu'à ce que vous entendiez mon cor par deux fois.

Aqui auzim vas mantas parts sonar

Man corn.

Rambaud de Vaqueiras: Senher.

Là nous entendîmes de divers côtés sonner maint cor.

ANC. FR. Ço fu le corn al rei Gunter...

Suz ciel n'aveit nul cheveler

Ke jà cel corn péust soner.

G. Gaimar, Poëme d'Haveloc, v. 673 et 675.

CAT. Corn. IT. Corno.

2. Corna, s. f., cor, clairon. (ESP. cuerna, corneta.)

Ab trombas et ab cornas et ab autres esturmens. Philomena.

Avec trompettes et avec clairons et avec autres instruments

3. Cornament, s. m., bourdonnement, retentissement.

Cornament o bruch d'aurelhas... cornament d'aurelhas.

Eluc. de las propr., fol. 56 et 81.

Bourdonnement ou bruit d'oreilles... Bourdonnement d'oreilles.

CAT. ESP. Cornamenta. IT. Cornamento.

4. Cornador, s. m., sonneur de la trompette, de la trompe, du cor, corneur.

Ab tant cornan la ost li cornador cortes.

Guillaume de Tudela.

En même temps les sonneurs de la trompette courtois sonnent l'armée.

Sonon joglar e cornador.

Roman de Flamenca, fol. 139.

Les jongleurs et les corneurs sonnent.

5. Cornar, v., corner, sonner de la trompette, de la tompe (trompe), donner du cor. (N. E. mi padre fue corneta cuando estuvo en la mili, el servicio militar, en Sabiñánigo. Él nació en 1938, creo que se iba a los 21, y duraba mínimo año y medio. Supongo que fue de la quinta del 1959, aún he conocido a varios de sus quintos que fueron al mismo cuartel. Estaba grabada la palabra Franco tres veces: Franco Franco Franco, sin coma, porque comían poco, y no se refería a Franco Battiato, que nació en 1945, sino a Francisco Franco Bahamonde, nacido en 1892, casi como el naranjito, caudillo de España, generalísimo, y demás. 

¡Qué vocecica más agradable tenía!, casi como la de Bartolo de José Mota. Yo nací en 1978, cuando ya estaba podrido su cadáver, pero los socialistas y derivados del 2024 aún apestan a su perfume, eau de malve de cunette.)

Que corn' ades lo corn maior.

Roman de Jaufre, fol. 101.

Qu'il corne maintenant le cor principal.

Per amor de lui corna la recrezuda.

G. de la Tour: Un sirventes.

Par amour de lui il sonne la retraite.

Comensero a cornar. Philomena.

Ils commencèrent à corner.

Et en apres cornet un gran corn de lato.

Roman de Fierabras, v. 3693.

Et ensuite il corna un grand cor de laiton.

Subst. Sel que del cornar ac desdenh.

G. de Durfort: Turcmalet.

Celui qui eut dédain du corner.

ANC. FR.

Tote noit fist ses gaites è hucier è corner.

Roman de Rou, v. 4775.

Li Rois fet corner la retrete.

Roman du Renart, t. III, p. 289.

CAT. Cornar. IT. Cornare. (chap. corná: tocá la corneta, lo cuerno, la corna; lo pregoné pregone cornán. Antigamén, “ara hojats” y varians.)

Corn, s. m., lat. cornu, corne.

Que 'l lauzengier e 'l trichador

Portesson corn el fron denan.

(chap. Que los maldiéns y los traidós portaren cuerno a dabán del fron.)

B. de Ventadour: Non es meravelha.

Que les médisants et les traîtres portassent corne au-devant du front.

La limassa que trazia sos corns. V. et Vert., fol. 12.

(chap. La babosa que traíe los seus cuernos.)

La limace qui tirait ses cornes.

Fig. Dresero los corns contra 'l comte de Montfort.

Cat. dels apost. de Roma, fol. 174.

Ils dressèrent les cornes contre le comte de Montfort.

Annas de corn e non aias temensa.

G. de Berguedan: Amicx marques.

Allez de front et n'ayez pas crainte.

ANC. FR. Serat eshalciet li corns de lui.

Anc. trad. du Psaut. de Corbie, ps. 88.

- Coin, angle.

Al corn del taulier.

T. d'Albertet et de Pierre: Peire.

A l'angle de l'échiquier.

Los IIII corns de la mayo.

(chap. Los cuatre cantons de la casa.)

Trad. de l'Évangile de Nicodème.

Les quatre coins de la maison.

Al dextre corn de l'altar.

Sermons en Provençal, fol. 19.

Au coin droit de l'autel.

- Canal, tuyau.

En aqui comenso li corn del plom... Aquel corn per on passa l'aigua... 

En laqual vinha a un corn que recep l'aigua.

Tit. de 1277. DOAT, t. LXXXVII, fol. 50.

Là commencent les tuyaux de plomb... Ce tuyau par où passe l'eau... 

En laquelle vigne il y a un canal qui reçoit l'eau.

2. Cornet, s. m., petite corne.

Limac... ha alcus cornetz. Eluc. de las propr., fol. 253.

Le limas... a aucunes petites cornes.

CAT. Cornet. ESP. Cornete. IT. Cornetto. (chap. La babosa té alguns cuernets.)

3. Cornea, s. f., lat. cornea, cornée tunique de l'oeil.

De la adherencia de la palpebra am la conjunctiva o am la cornea.

Trad. d'Albucasis, fol. 17.

De l'adhérence de la paupière avec la conjonctive ou avec la cornée.

Adjectiv. La tela cornea apelada, quar de corn luzent ha semblansa.

(chap. La tela cornea dita, ya que s'assemelle a un cuerno lluén.)

Eluc. de las propr., fol. 37.

La toile appelée cornée, parce qu'elle a la ressemblance de la corne luisante.

Non toces la tunica cornea. Trad. d'Albucasis, fol. 17.

(chap. No tocos la túnica cornea)

Que tu ne touches la tunique cornée.

CAT. ESP. PORT. IT. (chap.) Cornea.

4. Cornenc, adj., de la corne.

Unglas... han en si alguna luciditat cornenca. Eluc. de las propr., fol. 49.

Ongles... ont en soi quelque transparence de la corne.

5. Cornut, adj., lat. cornutus, cornu, à cornettes.

Aissi cum es arditz

Leos plus que cabritz

Et ors que buous cornutz.

P. Vidal: Dieus en sia.

Ainsi comme le lion est plus hardi que le chevreau, et l'ours que le boeuf cornu.

Porta cofa cornuda.

G. de Berguedan: Bernart.

Elle porte coiffe à cornettes.

Fig. Luna... appar cornuda. Eluc. de las propr., fol. 116.

La lune... paraît cornue.

Substantiv. Quar no vuelh ab nom de cornut,

Aver l'emperi dels Grifos.

Raimond de Miraval: Chansoneta.

Car je ne veux, avec le nom de cornu, avoir l'empire des Grecs.

CAT. Cornut. ESP. PORT. Cornudo. (N. E. Ver el video de Ivo Holanda, Brasil, corno e viado, pegadinha) IT. Cornuto. (chap. cornut, cornuts, cornuda, cornudes.)

6. Cornuda, s. f., cornue.

Non en cornuda ni en cuba.

Deudes de Prades, Auz. cass.

Non en cornue ni en cuve.

7. Cornadura, s. f., coup de corne.

Si es trenquat per aucuna cornadura de beu o de vaqua.

(chap. Si es trencat per alguna cornada de buey o de vaca. Lo bou nostre es tauro, toro en castellá.)

Ord. des R. de Fr., 1461, t. XV, p. 415.

S'il est cassé par aucun coup de corne de boeuf ou de vache.

ESP. Cornadura. (ESP, chap. cornada, cornades.)

8. Escornar, v., écorner.

De la part de Gavet li an si escornat

Que del castel de Lorda non receup poestat.

Guillaume de Tudela.

Ils lui ont tellement écorné de la part de Gavet qu'il ne reçut pas la propriété du château de Lorde.

CAT. Escornar. (N. E. Escornalbou) ESP. Descornar. IT. Scornare. (chap. escorná: escorno, escornes, escorne, escornem o escornam, escornéu o escornáu, escornen.)

9. Hunicorn, s. m., lat. unicornis, licorne.

Hunicorn es la pus salvatja bestia que sia, que non es res que l'auzes esperar ab I corn que a sul cap. Naturas d'alcunas bestias.

La licorne est la bête la plus sauvage qui soit, de sorte qu'il n'y a rien qui l'osât attendre avec une corne qu'elle a sur la tête.

CAT. Unicorn. ESP. PORT. Unicornio. IT. Liocorno. (chap. Unicornio, suposo que seríe lo rinoceronte, rino, rhino : nas.)


Cornamusa, s. f., cornemuse.

Salteriuns, arpas, cornamusa. Dialogue de l'âme et du corps.

Psaltérions, harpes, cornemuse.

CAT. ESP. PORT. (chap.) Cornamusa.

2. Cornomusaire, s. m., joueur de cornemuse.

Dos trompadors o I cornomusaire.

Tit. du XIVe sièc. DOAT, t. XCIII, fol. 260.

Deux joueurs de trompe ou un joueur de cornemuse.

CAT. Cornamuser. (chap. cornamusé, cornamusés, cornamusera, cornamuseres.)

3. Musar, v., jouer de la cornemuse.

L'us musa l'autre caramella.

Roman de Flamenca, fol. 11.

L'un joue de la cornemuse, l'autre joue du chalumeau.


Cornelha, s. f., lat. cornix, corneille.

Cornelha es auzel que viu lonc temps.

Eluc. de las propr., fol. 144.

La corneille est un oiseau qui vit long-temps.

CAT. Cornella. ESP. Corneja. IT. Cornacchia. (chap. Cornella, cornelles; no es igual que la gralla, ESP. grajo, pero són de la familia dels corvs.)

Cornella, cornelles; no es igual que la gralla, ESP. grajo, pero són de la familia dels corvs

Cornelina, s. f., lat. corneola, cornaline.

Naturalmen cornelina

A gran vertut, cant es fina,

Contra decorramen de sanc.

Brev. d'amor, fol. 40.

Naturellement la cornaline, quand elle est fine, a une grande vertu contre la perte du sang.

Cornelina... es peyra negra; mitiga iras.

Eluc. de las propr., fol. 186.

Cornaline... est pierre noire; elle adoucit les colères.

ANC. ESP. PORT. Cornelina. IT. Cornalina. (chap. Yo no la conec, pero se deu apareixe al heliotropo de Beseit.)

lunes, 26 de noviembre de 2018

dicsionari chapurriau castellá, M

Ma – ma yaya – aigua (sels diu als chiquets, ve del árabe “ma”) Mi abuela – agua
má, mans, maneta, manetes mano, manos, manecita, manecitas
macarróns macarrones
Maceta, macetes – masseta es una massa mes minuda Maceta – maza pequeña
macetero, maceteros macetero, maceteros
mach mayo
machacá machacar
machacáe, machacabe machacaba
machacáen, machacaben machacaban
machacán (g) machacando
machacat machacado
macho (béstia de cárrega), machos mulo
machó, majó mayor
machoría, majoría mayoría
machós, majós (festes) mayores, fiestas
madalap, madalaps – madalap de llana (lo colchonero “lanero”) colchón, colchones – de lana
madalapot, madalapots colchón (despectivo)
madalena, magdalena, selidónia – de minjá – Magdalena de la Biblia magdalena de comer - Biblia
madalenes, magdalenes, selidónies – Magdalenes magdalenas de comer – Biblia
madú, madura, madús, madures maduro, madura, maduros, maduras
madurá madurar
madurada, madurades – madura madurada, maduradas
maduráe, madurabe maduraba
maduraríe maduraría
madurassió maduración
madurat, madurats – madú, madús madurado, madurados – maduro, maduros
maestre, mestre (de magister), Maestrazgo, Maestrat maestro, maestre – Maestrazgo
magatóns, a magatóns, amagatóns (de amagá) a escondidas
mages majas
majetón, majo, una mica gort majo, un poco gordo
magia, magies magia, magias
mágic, mágics mágico, mágicos
mágica, mágiques mágica, mágicas
magistral magistral
magistralmen magistralmente
magistrat, magistrats magistrado, magistrados
magnánim, magnánims magnánimo, magnánimos
magnánimamen magnánimamente
magnanimidat magnanimidad
magnífic, magnífics magnífico, magníficos
magnífica, magnífiques magnífica, magníficas
magníficamen magníficamente
magnifissénsia, magnifissénsies magnificencia, magnificencias
magno, magnos magno, magnos
mago, magos, que fa magia, maga, magues mago, magos, maga, magas
magra (carn) carne magra
magre (cuixot, espaleta), magres (cuixots) jamón (pierna o paletilla), jamones
magullat, magullada Magullado, magullada, lisiado, lisiada, golpeado, golpeada
mahonesa, de Mahó, mayonesa mahonesa, mayonesa
mai, may nunca
maitín, matí, maitines maitines, madrugada
maja maja
maja, mages maja, majas
majareta, majaretes majareta, majaretas
majestat, rey majestad, rey
majestuós majestuoso
majíssim majísimo
majíssima majísima
majo, majos majo, majos
majoría mayoría
majós (festes) – la gen gran mayores (fiestas) – los mayores
mal mal, daño
mala mala
malal, dolén enfermo
malals, doléns (latín dolens) enfermos
malalta, dolenta enferma
malamén malamente
malandrín, malandríns malandrín, malandrines
malaventurat malaventurado
malbé (fet) echado a perder, estropeado
malcriat, malcriats malcriado, malcriados
maldat maldad
maldats maldades
maldecap, mal de cap, maldecaps, mal de caps dolor de cabeza, preocupación
Maldí – maldic, maldius, maldiu, maldíem, maldiéu, maldíuen maldecir
maldién (g) maldiciendo
maldiénlo maldiciéndolo
maldigue maldiga
maldissió, maldissións maldición, maldiciones
maldit, maldits maldito, malditos
maldita, maldites maldita, malditas
malea, malées, - vore brosquill, brosquills maleza, malezas
maleable, maleables maleable, maleables
maleán, maleáns, maleante maleante, maleantes
malefissi, malefissis maleficio, maleficios
malentés, mal entés malentendido, mal entendido
males, a bones o a males – roínes malas
malesa, maleses, fé lo roín, fé lo mal barrabasada, algo mal hecho
malestá malestar
maleta maleta
maletes maletas
maleteta, maletetes maletita, maletitas
maletín, maletíns maletín, maletines
malfarjat, mal vestit, com Cantinflas mal vestido, Cantinflas
Malfet, deforme, deformat mal hecho, deforme, deformado
malgastá malgastar
malgastat, malgastats malgastado, malgastados
maligna, malignes maligna, malignas
maligne, malignes maligno, malignos
malíssia malicia
malissiós, malissiosa, malissioset, malissioseta Malicioso, maliciosa, maliciosillo, maliciosilla
malissiosa maliciosa
malissiosamen maliciosamente
malissioses maliciosas
malissiosos maliciosos
mall per a partí (asclá) lleña – massa mazo, maza para partir leña, mallo
mallorquí, mallorquíns mallorquín, mallorquines
malmetéu (malmétre, fé malbé) estropeáis, echáis a perder - de malmeter
malmetréu, faréu malbé estropearéis
malmetuda, feta malbé, malmetudes, fetes malbé estropeada, estropeadas
malmetut, malmetuts, fets malbé estropeado, estropeados
malnóm, malnóms, motes que no sénten be mal nombre, mote
malparat, malparats (han quedat) han quedado malparados
malparida, mal parida, mal naixcuda, mal cagada mal parida, mal nacida
malparit, mal parit, mal naixcut , mal cagat mal parido, mal nacido
malpensamén, mal pensamén mal pensamiento
malpensaren, mal pensaren (que) Que mal pensaran, que pensaran mal
Malrassat, malrassats, malrassada, malrassades, mal rassats, de mala rassa De mala raza
mals males
malsón, mal son pesadilla, mal sueño
malsonán malsonante
malta de sibada malta de cebada
maltratá, tratá mal maltratar
maltratada, maltratades maltratada, maltratadas
Maltratán (g) maltratando, tratando mal
Malvada, malvades Malvada, malvadas
malvadamen malvadamente
malvadíssim malvadísimo
malvat, malvats malvado, malvados
malviure, mal viure, viure mal Mal vivir
mam, mamera, beguda en alcohol bebida con alcohol
Mamá – mamo, mames, mame, mamém o mamám, maméu o mamáu, mámen – mamaría – mamára – máma de aquí - daball del llit té la má María – mamón, mamóns, mamona, mamones mamar
mama, mare mamá, madre
mamaben mamaban
mamadó, mamadós mamador, mamadores
mamella, mamelles teta, tetas, pecho, pechos, ubre, ubres
Mamelleta (de monja), mamelletes tetilla (de monja): algo muy bueno, tetillas
mamellota, mamellotes, vore cantrella Teta grande, tetas grandes, ubre, ubres
mamera, beguda alcohólica bebida con alcohol
mampostería (construcsió) mampostería
mamut, mamuts, allacuanta corríen per la zona de les roques del Masmut, a Penarroija de Tastavins mamut, mamuts
Maná – mano, manes, mane, maném o manám, manéu o manáu, mánen – manat, manada - mando – si yo manára a casa meua, manáres, manáre, manárem, manáreu, manáren mandar
Manabe, manáe – fon – maná manaba, mandaba
manáen, manaben Mandaban – manaban
manáli mandarle
manamén, manaméns mandamiento, mandamientos
manán (g) mandando
manánli, manánlo mandándole
manantial, manantials, fon manantial, manantiales, manantillo, hontanar
manare mandara
manaríe mandaría
manat, manats mandado, mandados
manátos mandaros
manchá (mancha), unflá en una mancha – marejá an algú – follá hinchar con una bomba de aire – marear, molestar – follar
mancha, manches per a unflá neumátics, rodes bomba de aire
mandarina, clementina, mandarines, clementines mandarina, clementina, mandarinas, clementinas
mandato, que algú mane algo mandato, que alguien manda algo
Mandíbula, mandíbules (vore barres) mandíbula, mandíbulas
mandil, borrassa de roba mandil, mandiles, telas para recoger olivas, almendras
mando mando
mandos mandos
mandra, perea, galvana, galbana galbana, pereza
mandril (tipo de mono) mandril
Manduca – a Beseit ña un mote : manduco comida
manducá, minjá, manduca manducar, comer
manducadó, minjadó, lo que ve a minjá comedor, el que viene a comer
mane manda
mane manda
mánec, mánecs mango, mangos
mánega, mániga, mánegues, mánigues – Daniel Albesa Vidal de Fondespala es mes curt que les mánegues de un chaleco, ell escriu txaleco y “fins i tot” - mánega curta manga, mangas del chaleco, manga corta
Manejá – manejo, maneges, manege, manegém o manejám, manegéu o manejáu, manégen – manejat, manejada – si yo manejára, manejáres, manejáre, manejárem, manejáreu, manejáren manejar
manejo manejo
manera, maneres – forma, formes manera, maneras – forma, formas
manes mandas
manéu mandáis
mangá robar, mangar
mangada, mangades robada, robadas
mangám mangarme
mangán, mangante, lladre mangante, ladrón
mangáns mangantes
mangrana, mangranes, fruita, mangraneta, mangranetes – MANsana GRANAda granada (fruta)
mangranes granadas
manguera manguera
mangueres mangueras
manía, maníes manía, manías
maniátic, maniátics maniático, maniáticos
manifest manifiesto
manifesta manifiesta
manifestá, manifestás manifestar, manifestarse
manifestabe manifestaba
manifestaben manifestaban
manifestáe, manifestabe manifestaba
manifestáli manifestarle
manifestamen manifiestamente
manifestán (g) manifestando
manifestánli manifestándole
manifestassió, manifestassións manifestación, manifestaciones
manifestat manifestado
manifestáu manifestáis
manillá de una bissi, manillás manillar de una bici, manillares
maniobrá Maniobrar – conchabar, conchabarse, confabular, conspirar, intrigar, maquinar, tramar
maniobra, maniobres maniobra, maniobras
manipulá manipular
Manipulán manipulando
manipulassió, manipulassións manipulación, manipulaciones
manjar, manjars manjar, manjares
mano mando
manoll, manolls, ram de flos o de atres coses que se aguante en la má / títul de un llibre editat per la Ascuma de Calaseit, de Julio Micolau, lo Miguel Hernández del Matarraña manojo, manojos
manollet, manollets manojillo, manojillos
manómetro, manómetros manómetro, manómetros
mánon manden
manotada, manotades – si es a la esquena : esplanissada manotazo, manotazos
mans manos
mansalva mansalva
mansamen mansamente
Mansana, mansanes, poma, pomes manzana, manzanas
Mansanera, mansaneres manzanos
mansanilla, camomila, flo pareguda a la margarita manzanilla, camomila, margarita
mansedumbre mansedumbre
mansió, mansións mansión, mansiones
manso, mansos – cabestro (bou manso) manso, mansos – cabestro, toro manso
Manta – portá una manta damún (mandra) Manta – tener pereza, vagancia
manté mantiene
mantecat, mantecats, pasta de manteca de gorrino (vore ensaginada de sagí) mantecado, de manteca
mantejá mantear
mantel, mantell, mantels, mantells mantel, manteles
mantellet mantilla
mantellets mantillas
mantellina mantilla
mantellines mantillas
mantells, mantels manteles
manténen mantienen
mantengut, mantingut – m´han tingut Mantenido – me han tenido
manteníen mantenían
mantenín (g) manteniendo
mantenínse manteniéndose
mantequilla mantequilla
mantes mantas
mantes mantas
mantíndre mantener
Mantíndre – yo manting o mantinc, manténs, manté, mantením, manteníu, manténen – mantingut, mantinguda – mantenimén mantener
mantíndrela mantenerla
manting, mantinc mantengo
mantingue mantenga
mantinguere mantuviera, mantuviese
mantis religiosa mantis religiosa
manto, mantos de la vírgen del Pilá manto, mantos
manual, manuals manual, manuales
manuscrit, manuscrits, escrits a ma manuscrito, manuscritos, escritos a mano
manutensió manutención
maño, germá, mano, maña, germana hermano, hermana – maño, maña, de Zaragoza y por extensión de Aragón.
maño, maña – germá, germana – maño de Zaragoza o Aragón (mañico, mañica) hermano, hermana – maño, maña, de Zaragoza y por extensión de Aragón.
mañós , mañosa, que té trassa mañoso, mañosa, que tiene traza
maquillá, maquillás maquillar, maquillarse
maquillen maquillan
maquiná maquinar, conchabar, conchabarse, confabular, conspirar, intrigar, tramar, maniobrar
máquina máquina
maquines maquinas
máquines máquinas
maquiniste, maquinistes – Dona desesperada sen va a tirás al tren. Arrepentida, torne a casa, en ves de tirás al tren s´ha tirat al maquiniste maquinista, maquinistas
mar - Lo mar, la mar, sol la mar (Rafael Alberti tamé parláe chapurriau) – apellit (La Portellada, per ejemple, belet) mar
maravillabe, maravilláe maravillaba
maravillánse maravillándose
maravillás, extrañás (al Decamerón ix mol) maravillarse, extrañarse
maravillat, maravillats maravillado, maravillados
maravillós, maravillosos, meravillós maravilloso, maravillosos
maravillosa, meravillosa, maravilloses, meravilloses maravillosa, maravillosas
maravillosamen maravillosamente
Marcá – yo marco, marques, marque, marquém o marcám, marquéu o marcáu, márquen – marcat, marcada, marca – si yo marcara, marcares, marcare, marcárem, marcáreu, marcáren – marcadó, marcadora, marcar
marca, marques marca, marcas
marcades marcadas
marcadó, marcadós marcador, marcadores
marcáen, marcaben marcaban
marcaréu marcaréis
marcat, marcats marcado, marcados
marchá marcharse, irse
marcha, marches – marcha de aquí, vésten ! Marcha – vete de aquí !
marcharíe se iría
marchat marchado, ido
marchitá, semá, marchitás, semás marchitar, marchitarse
marchitat, semat marchitado
marciano, marcianos, marciana, marsianes, marsiano, marsianos, marsiana marciano
mardá, mardáns, mascle de la ovella, borrego borrego, macho de la oveja
mare, mares – la mare que t´ha parit ! madre, madres – la madre que te ha parido !
marea (mar) marea
marech, marechos, marejos mareo, mareos
marechá, marejá, marechás, marejás marear, marearse
marechat, marejat mareado
marechos marees
Marededéu, mare de Déu, vírgen Madre de Dios, vírgen
marées (mar) mareas
marejá, marejás marear, marearse
marejada marejada
marejadilla marejadilla
marejáen, marejaben mareaban
marejo mareo
marejos marees
mares madres
márfega, llit fet en barrallofes o ballarofes (vore fullarasca) de panís cama hecha con una parte de la mazorca del maíz
márge, márges, márgens margen, márgenes
marianes marianas
maricón, maricóns, maricona, maricones maricón, gay
marina (mar) marina
mariné, marinero, marino marinero, marino
marinés marineros, marinos
maripossa, mariposses mariposa, mariposas
maripossetes al estómec mariposillas en el estómago
marisquería, marisqueríes marisquería, marisquerías
Marmita, caldera, alambique si es per a destilá marmita, caldera, alambique
mármol mármol
marmoliste, que treballe en mármol, fa lápides marmolista
marmolistes marmolistas
maroma, maromes maroma, maromas
maroteta madrecita
marque marca
marque marca
marques marcas
marqués, marquesos, marquesa, marqueses marqués, marqueses, marquesa, marquesas
marquesat marquesado
marquesos marqueses
marramiaus (a) – ixí a marramiaus : begut, borracho, a cuatre potes ir a cuatro patas (borracho)
marrano, marrana, gorrino, gorrina, verro, verra, tossino, tossina, etc marrano, cerdo, marrana, cerda
marrón, marróns – Napoleón Bonaparte sempre anabe en camisa roija a la batalla per si lo feríen; Carlos Puigdemont va en pantalóns marróns. marrón, marrones
mars mares
mars marzo
martell, martells martillo, martillos
Martellada – fótre la martellada an algú es jusgál (sense sé juez o júche) Martillazo – juzgar a alguien
martellejáe, martellejabe, martelláe martilleaba
martinet, martinets, batá, piló, massa, martell – De Valderrobres a Beseit está lo camí del martinet, de este martinet se va quedá un mote al poble. martinete, batán, pilón, mazo, martillo
mártir, mártirs mártir, mártires
martiri, martiris martirio, martirios
masada, mas masía
masades, masos, masáes masías
mascará ensuciar de negro, tiznar
máscara, máscares máscara, máscaras
mascarat, mascarats, mascarada, mascarades, embrutat de negre (en un tió, teó) ensuciado de negro (con un tizón)
mascle, mascles masculino, macho, masculinos, machos
masclet, masclets machito, machitos
Masculí, masculino, masculíns masculino, masculinos
maset, masets – a Alcañís li diuen masico pero algúns són com chalets masía, masías
massa (adv de cantidat) demasiado
massaje, massajes (vore esfrega) masaje, masajes
massajista, massajiste masajista
Massalió, massa + lió (leó, león) Mazaleón
Massecha, masseches tirachinas
masseta per a enclavá claus, massetes (macetes per a les flos) maza pequeña para clavar clavos (macetas para las flores)
massiva, massives masiva, masivas
Massola , massoles – tamé se li diu an algú torpe o que trenque coses (com una massa) maza, mazas – torpe
mastegá masticar
mastegadet, mastegadets masticadito, masticaditos
mastego mastico
mastegue mastica
mastegues masticas
mástil, mástils mástil, mástiles
mastín del Pirineu, mastíns mastín del Pirineo, mastines
Matá , matám (a mí) yo (me) mato, mates, mate, matém o matám, matéu o matáu, máten – Si es fill se dirá Mateu, y si es filla Matéula – matára, matáres, matáre, matárem, matáreu, matáren – matarife, matadó, matadora, matadero, matadissa o matadina, matánsa del gorrino, matar
matabe mataba
matabous (mote de Beseit y Valderrobres) matatoros
matacabra, entre granís y neu matacabra, entre granizo y nieve
matada, matades matada, matadas
matadero, mataderos matadero, mataderos
matáe, matabe mataba
matáem, matabem matábamos
matál matarlo
mátal mátalo
mátala mátala
matallops matalobos
matáls matarlos
matáls matarles
matám matarme
mátamos mátanos
matán (g) matando
matánlos matándolos
matánmos matándonos
matansa, matanses matanza, matanzas
matapaelles, mote de Beseit matasartenes, mote de Beceite
mataparén, mataparéns (bolet) mata parientes, seta
matarán matarán
mataréu mataréis
mataríe mataría
mataríen matarían
matarife, matadó, qui mate a un animal com lo gorrino matarife
matarifes matarifes
Matarraña, riu, comarca, a Teruel, Aragó Matarraña, río, comarca, Teruel
matat, matats matado, matados
mate mata
matéis, mateix mismo
matéisa, mateixa misma
mateises, mateixes mismas
matéisos, mateixos mismos
mateix mismo
mateixa misma
mateixes mismas
mateixos mismos
maten matan
materia materia
material material
materialisada materializada
Matéula – Si es chiquet li ficarém Mateu – Y si es chiqueta ? matadla
matí madrugada, mañana
matiná madrugar
matinada madrugada, mañana
matinadó, matinadós madrugador, madrugadores
matináe, matinabe madrugaba
matináen, matinaben madrugaban
matinal matinal
matinals matinales
matinán (g) madrugando
matinare madrugara, madrugase
Matinaré madrugaré
matinaríe madrugaría
matinat madrugado
matiné, matinés madrugador
matínen madrugan
matinera, matineres madrugadora, madrugadoras
matinet madrugada, mañana
matinéu madrugáis
matino madrugo
matíns maitines, madrugadas, mañanas
matoll, matolls matojo, matojos
matóns, com Ignacio Sorolla Vidal y José Miguel Gracia Zapater per al catalá de Pompeyo matones
matorral, matorrals – vore brosquill matorral, matorrales
matraca, matraques – instrumén de fusta que se fa aná a Semana Santa, carrau, carracla, carraca matraca, matracas, instrumento de madera que se usa en Semana Santa.
matrícula, matrícules matrícula, matrículas
matriculat, matriculats matriculado, matriculados
matrimoni, matrimonis matrimonio, matrimonios
mau, mou mueve
mauen, mouen mueven
maulit, maulits maullido, maullidos
maurada, maurades : oliva negra que se cou a la serena, en pells de taronja o llimó oliva negra que se “cuece” a la serena, con pieles de naranja o limón
mauragues, moragues, olives fetes a la sendra y caliu olivas negras hechas en los rescoldos, se comen con bastante sal
maure, moure mover
maures, moures moverse
maus, mous mueves
máxim máxim
máxima máxima
máximamen máximamente
Máximes Máximas
may, mai nunca
mayordomo, mayordomos – los de la comisió de San Cristóbal a Valderrobres mayordomo, mayordomos
mayoría mayoría
mayoritaria mayoritaria
mazmorra, presó, garjola, presoneta, gábia mazmorra
me minjo me como
mecagondéu, me cago en Déu me cago en Dios, cagüendiós, mecaguendiós
mecánic, mecánics mecánico, mecánicos
mecánica, mecániques mecánica, mecánicas
mecánicamen mecánicamente
mecanisme, mecanismes mecanismo, mecanismos
mecha, meches – mechero (chisquero) – mecha al pel – mecha de un cohet (algúns de Calaseit com Juaquinico Monclús o Carlos Rallo Badet tamé tenen mecha) Yesca - chisquero – mechas del pelo – mecha de un cohete o petardo
meche, dotó, mechesa, dotora doctor, médico, doctora
mechesa médico
mechón mechón
mechonet de pel mechoncito
medalla, medalles medalla, medallas
Medí - medixco, medíxes, medíx, medím, medíu, medíxen – medit, medida (mida es medida o talla en castellá) medir
mediassió, mediassións mediación, mediaciones
medicá, medicás, automedicás medicar, medicarse, automedicarse
medicaben medicaban
medicamén, medicaméns medicamento, medicamentos
medicassió, medissines medicación, medicinas
Medida – mida medida
medides medidas
Mediguéren – me diguéren Midieran – me dijeran
medín (g) midiendo
medínse midiéndose
medissina medicina
medissines medicinas
medit, medits medido, medidos
meditá meditar
meditáe, meditabe meditaba
meditán (g) meditando
meditassió meditación
Mediterráneo Mediterráneo
medito medito
medíu medir, medirlo
medíx mide
medrós, temorica, achantat, assustadís, apocat, cobard, pussilánime medroso, miedoso, achantado, asustadizo, apocado, cobarde, pusilánime
megáfono, megáfonos megáfono, megáfonos
megua, meua mía
megües, meues mías
mejicano, mejicanos mejicano, mejicanos
Mejicano, mejicanos Mejicano, mejicanos, Mexicano, mexicanos
Mel – qué es mes dols que la mel? - Una figa en pel ! miel
melancolía melancolía
melancólic, melancólics, melancólica, melancóliques melancólico, melancólicos, melancólica, melancólicas
melca (herba), sorgum vulgare Sorgum vulgare, alcandía
melena, melenes melena, melenas
meleneta, melenetes melenita, melenitas
melic, melics (latín umbilīcu) ombligo, ombligos
melindrós, que té melindres, ñoño, cursi, mimós, blandengue, remilgat melindroso, ñoño, cursi, mimoso, blandengue, remilgado, gazmoño
mella, melles - vore bada y esquerda mella, mellas, melladura, hendidura, raja, grieta
desperfecto, deterioro, rotura
meló, melóns (latín melōne), cucumis Melo (parén de les carbasses y pepino) - L'amor de la joveneta | l'acompar a un meló: | defora, sa cara alegre; | de dins, sa traïció (Menorca) melón, melones
melodía, melodíes melodía, melodías
meloná, melonás melonar, melonares
melonera, meloneres melonera, plata del melón
mels mieles
memo, memos memo, memos
memorable, memorables memorable, memorables
memória memoria
memorial memorial
memóries memorias
memorisá, fé memoria memorizar, recordar, “hacer memoria”
men – men vach, men entorno me voy, vuelvo
men (servell) mente (cerebro)
mendicán mendicante
mendigo, mendigos mendigo, mendigos
mendrugo, mendrugos, corrusco, currusco mendrugo, mendrugos
menejá, menejás - (me) menejo, meneges, menege, menegem, menegeu o menejau, menegen menear, menearse
menejabe meneaba
menejál menearlo
meneján meneando
menejánlo meneándolo
meneját menearte
meneo meneo
meneos meneos
menescal, veterinari veterinario, menescal
Menesté – lo que sigue menesté, lo que faigue falta menester, lo que sea necesario, lo que haga falta
menguá menguar
menguat, menguats menguado, menguados
mengüe mengua
mengüen menguan
mengües menguas
menguo menguo
menobré, menobrés, menobra peón de albañil
menorquí, menorquíns, menorquina, menorquines menorquín, menorquines, menorquina, menorquinas
menos menos
menoscabo menoscabo
menospréssio, menospreu menosprecio
mensaje mensaje
mensaje, missache mensaje
mensajero, mensajeros, missaché mensajero, mensajeros
mensajes, missaches mensajes
mensió, mensións mención, menciones
Mensioná – mensiono, mensiones, mensione, mensioném o mensionám, mensionéu o mensionáu, mensiónen – mensionat, mensionada, mensió mencionar
mensionat, mensionát mencionado
mensionats mencionados
mental mental
mentalidat mentalidad
mentalmén mentalmente
mentecato, mentecatos, tonto, saboc, etc mentecato, mentecatos
mentí, di mentires – mentixco, mentíxes, mentíx, mentím, mentíu, mentíxen – yo dic mentires, dius, diu, diém, diéu, díuen – mentit mentir
mentides, mentires mentiras
mentíe mentía
mentira, mentida mentira
mentirós mentiroso
Mentiroses mentirosas
mentisco, mentixgo miento
mentíxen mienten
mentre mientras
mentres mientras
mentretán, mentrestán, entretán mientras tanto
menuda, minuda menuda, pequeña
menudes, minudes menudas, pequeñas
menudet, minudet, menudets, minudets pequeñito, pequeñitos
menudeta, menudetes, minudeta, minudetes pequeñita, pequeñitas
menudíssim, minudíssim, menudíssims, minudíssims menudísimos, menudísimos
menut, minut, menuts, minuts pequeño, menudo
meravella, maravilla, meravelles, maravilles – cova de les maravelles a Beseit maravilla, maravillas
mercadé, comersián, comersial mercader, comerciante
mercadés, comersiáns, comersials mercaderes, comerciantes
mercansía, mercansíes mercancía, mercancías
mercantil mercantil
mercantils mercantiles
mercat, mercats mercado, mercados
mercromina mercromina
merda Mierda / merde en francés
merdes Mierdas
meréissen, meréixen merecen
meréisses, meréixes mereces
mereissíe, mereixíe merecía
mereissíen, mereixíen merecían
mereix merece
mereixco merezco
mereixcuda, mereixcudes merecida, merecidas
mereixcudamen merecidamente
mereixcut, mereixcuts merecido, merecidos
mereixém merecemos
meréixen merecen
meréixes mereces
meréixet merecer
mereixéu merecéis
meréixeu merecerlo
mereixíe merecía
mereixíen merecían
merescuda, mereixcuda, merescudes, mereixcudes merecida, merecidas
merescut, mereixcut, merescuts, mereixcuts merecido, merecidos
merina (ovella), ovella paloma : tota blanca – ovella ullada es la ojinegra merina, oveja “paloma”
merines (ovelles blanques) merinas
mérit, mérits mérito, méritos
merla, merles, merleta, merletes – sé una merla blanca : sé algo raro, espessial, únic mirlo, mirlos – ser un mirlo blanco
merlusa, vore llus merluza, pescadilla – lucio
mermelada, mermelades, confitura, confitures mermelada, mermeladas, confitura, confituras
Mersé – Mercedes, com man germana y ma yaya pelaya merced, mercedes
Mes – adv – del añ – Este mes tením mes faena de lo normal Más – mes del año – Este mes tenemos más faena (trabajo) de lo normal
mescla, mescles mezcla, mezclas
mesclá, mescllá a la Litera y mes amún – mesclo, mescles, mescle, mesclém o mesclám, mescléu o mescláu, mésclen – mesclaría – mesclaré – mesclára mezclar
mesclaben mezclaban
mesclada mezclada
mesclada, mesclades mezclada, mezcladas
mesclades mezcladas
mescláe, mesclabe mezclaba
mescláen, mesclaben mezclaban
mesclán (g) mezclando
mesclare mezclara, mezclase
mesclat, mesclats mezclado, mezclados
mescles mezclas
mescllá, mesclá mezclar
mesdiá, mesiades, michdiada, michdiades (en pijama y bassí) – dormí después de minjá a mich día – becaina, becaineta siesta (con pijama y orinal), dormir después de comer a medio día
mesos meses
mesquindat, sé roín o ruín mezquindad, ser malo
messilla, messita, la que se sol tíndre a la vora del llit mesilla, mesita, la que se suele tener al lado de la cama
messilles, messites mesillas, mesitas, las que se sueles tener al lado de la cama
messón, fonda, possada (com la antiga possada de Roda a Beseit), hostal, venta mesón, fonda, posada, hostal, venta
messoné, messonero, messonés, messoneros mesonero, mesoneros
messonera, messoneres mesonera, mesoneras
mestra, maestra, mestres, maestres maestra, maestras
mestre, maestre, mestres, maestres – Maestre de les órdens militars, de aon ve lo nom de lo territori – comarca Maestrazgo – Maestrat – Lo lleó del Maestrat es Julián Segarra, lo que fa licors maestro, maestros – Maestre
mestres (les) las maestras
mesura, equilibri, estabilisassió, igualdat, armonía, proporsió, contrapés, simetría, consonánsia, contrapartida, ponderassió, ecuanimidat, sensatés, moderassió, quietut Mesura
mesuradamen mesuradamente
metabolisme metabolismo
metal, metals metal, metales
metálic, metálics metálico, metálicos
metálica, metáliques metálica, metálicas
método, métodos método, métodos
metodológic, metodológics metodológico, metodológicos
metro, metros metro, metros
meu mío
meua mía
meues mías
meues mías
meus míos
mí – per a mí – pa yo a la Litera Mí – para mí
mial, mel miel
miárit, mérit, miárits, mérits mérito, méritos
miarla, merla mirlo
miarles, merles mirlos
mica, miqueta (una) poco, poquito, un poco, un poquito
mich medio
mich medio
micha, mija media
michá, mijá mediano, ni grande ni pequeño
michanamen, mijanamen medianamente
michané, mijané, migé, que va a miges, se partíxen faena y ganánsia medianero, que va a medias, se dividen trabajo y ganancia
michanes, mijanes medianas
michanet, mijanet, ni gran ni minut medianito, ni grande ni pequeño
micháns, mijáns medios
michdía mediodía
michdiá, michdiada siesta (con pijama y orinal), dormir después de comer a medio día
michdiadeta, michdiadetes siestecita, siestecitas
Michelíns (a la pancha), plec, plecs, quines molles !  michelines, pliegues, mollas (carnes)
miches medias
michos, mijos medios
mico, mono – Lo mico es un mote de Valderrobres:
uy qué mono es lo sagal del mico !
mico, mono
micro micro
micrófono, micrófonos micrófono, micrófonos
microondes, microondas microondas
microorganisme, microorganismes, esta paraula la fan aná mol los pastós com Julio Micolau cuan están plantats a la vora de una bassa y miren los cullerots, los “zapateros”, les ranes, y pensen “cuans microorganismes que ñan an este bassot”. microorganismo, microorganismos
mida, mides medida, medidas
miembro, miembros miembro
mies, sereal mies, cereal
miges (a) – M´has dixat a miges, carnús, ara a repetí ! medias (a) – Me has dejado a medias, carnuz, ahora a repetir !
Miguel, Miquel, Miquial Miguel
mija media
Mijana – servesa de 33 cl Mediana – cerveza de 33 cl
mijanit, mija nit medianoche, media noche
mijanot, mijanots mediano (despectivo)
Mijáns – ni grans ni minuts, mijáns – los mijáns de comunicassió de la comarca del Matarraña ... Medianos – medios
mil, un milená, mils Mil, 1000, miles
milacre, milagre, milacres, milagres – los milacres del Sebeta milagro, milagros
milagre, milagres milagro, milagros
Milagrós , milagrosa, milagrosos , milagroses – Milagros (nom propi), si la Milagros está gorda o grossa, entonses es Mila grossa, pero no té perqué fé milagres milagroso, milagrosa, milagrosos, milagrosas
milanesa, de Milán milanesa
milená, milenás Mil, 1000, miles
milenarisme milenarismo
milla milla
milles millas
Milló (1.000.000) millón
milló (adv) mejor
millonari, millonaris millonario, millonarios
millóns millones
millora mejora
millorá, millorás, amillorá, amillorás, “una tasseta de lleit y a millorás” díe lo meche Javier de Luna a Beseit – yo amilloro, amillores, amillore, amillorém o amillorám, amilloréu o amilloráu, amillóren – amilloraría – amillorára – amilloraré – amillorat, amillorada – la millora mejorar, mejorarse
millorada, millorades (milló) mejorada, mejoradas
milloraríe mejoraría
millorat, millorats mejorado, mejorados
millore mejora
milloría, millora, milloríes, millores mejoría, mejora, mejorías, mejoras
millós mejores
milorcha, grúa milorcha, grúa
Mimá – mimo, mimes, mime, mimém o mimám, miméu o mimáu, mímem – mimaría – mimára – mimaré mimar
mimat, mimats mimado, mimados
mimo, mimos (mimá) mimo, mimos (mimar)
mina, mines mina, minas
mina, mines, com la María Dolores y la Maruja a Beseit mina, minas
Míncha ! Mínja ! Come !
minchá (minjada) comida del día
minchá, minjá comer
minchaba, minjaba comía
minchabe, minjabe (ella) comía
minchabes, minjabes comías
minchada, minjada, minchades, minjades comida, comidas
minchades, minjades comidas
minchadó, minjadó, minchadós, minjadós comedor, comensal
minchadora, minjadora, minchadores, minjadores comedero (animales), comensal femenino
mincháe, minchabe, minjáe, minjabe comía
mincháem, minchabem, minjáem, minjabem comíamos
mincháen, minchaben, minjáen, minjaben comían
minchán (g) minján comiendo
minchánme, minjánme comiéndome
minchará, minjará comerá
mincharás, minjarás comerás
minchare, minjare comiera, comiese
mincharé, minjaré comeré
mincharen, minjaren comieran, comiesen
mincharíe, minjaríe comería
mincharíes, minjaríes comerías
minchás, minjás – verbo – los minjás, minchás, les minjades, minjáes, minchades, mincháes Comerse – comidas
minchássela, minjássela comérsela
minchat, minjat comido
mínchen, míngen comen
mínches, mínges comes
minchéu, mingéu coméis
mincho, minjo como
mínchon, mínjon (cuan ells) coman (cuando ellos)
mínchos, mínjos comas
mindundi mindundi
mineral, minerals mineral, minerales
minero (miné), mineros (minés) minero, mineros
minge come
mingém comemos
míngen comen
mingéu coméis
mini mini
minibar, minibars minibar, minibares
mínim, mínims mínimo, mínimos
mínima, mínimes mínima, mínimas
minipimer, batidora de ma, pren lo nom de una marca antiga, com la Aspirina (analgéssic) minipimer, batidora
ministeri, ministeris ministerio, ministerios
ministerial, ministerials ministerial, ministeriales
mínja Come !
minjá, minjo, minges, minge, mingém o minjám, mingéu o minjáu, míngen – que yo minja, minjos, minjo, mingém, mingéu, mínjon comer
minjabe, minjáe comía
minjada comida
minjada comida
minjades comidas
minjadó comedor, comensal
minjáen, minjaben comían
minjám comerme
minjámels comérmelos
minján (g) comiendo
minjará comerá
minjare comiera, comiese
minjaríe comería
minjás comerse, comidas
minjat comido
minjo como
minuda, minudes, menuda, menudes menuda, pequeña
minudet, minudets pequeñito, pequeñitos
minudeta, minudetes pequeñita, pequeñitas
minudíssima, menudíssima, minudíssimes, menudíssimes menudísima, menudísimas, pequeñísima
Minut – menut Minuto – pequeño, menudo
minuts Minutos – pequeños, menudos
miqueta (una), mica poquito (un)
Miquial, Miguel a Valchunquera Miguel en Valjunquera
Mirá – miro, mires, mire, mirém, miréu, míren – mirat, mirada – si yo mirara, mirares, mirare, mirárem, miráreu, miráren – Míra, guáita, aguáita mirar
Mira, guáita, aguáita Mira !
miraba (yo) miraba
mirabe (ell), miráe miraba
miraben, miráen miraban
mirada, mirades – si les mirades mataren mirada, mirades – si las miradas mataran o matasen
miráem, mirabem mirábamos
miráen, miraben miraban
miráes, mirabes, mirades miradas, mirabas
mirál mirarlo
Míral ! Míralo !
mirála mirarla
Mírala ! Mírala !
miráles mirarlas
miráls mirarlos
miráls mirarlos
mirám mirarme
míram als ulls mírame a los ojos
miramén, miraméns - atensió, cautela, cuidado, prudénsia, recato, respecte, respiate, considerassió, cortessía miramiento, miramientos - atención, cautela, cuidado, prudencia, recato, respeto, consideración, cortesía
mirán (g) mirando
miránla, miránles mirándola, mirándolas
miránlo, miránlos mirándolo, mirándolos
miránme fíxamen mirándome fíjamente
miránse mirándose
mirántos mirándoos
mirare mirara, mirase
miraríe miraría
miraríen mirarían
mirássels, mirásseles mirárselos, mirárselas
mirat, mirats mirado, mirados
mirátos miraros
Miráu (aixó no vull miráu) esto no quiero mirarlo
miráu, miréu ! Veigáu, veiguéu ! Mirad !
miráume, miréume miradme
miráutos, miréutos miraos
mire mira
mirém miramos
miren miran
miréula miradla
mirilla de la porta, per a mirá quí está al atre costat, mirilles, foradet de la porta mirilla, ventanillo, abertura, rejilla
mirra, or, incienso mirra, oro, incienso
miscelánea, mescla, variedat, combinassió, amalgama, revolt, vore variadet miscelánea, mezcla, variedad, combinación, amalgama, revoltijo
míseramen, en miséria míseramente
miséria, miséries – pobresa, indigénsia, escassés, estretó, nessessidat, penúria, desventura, desgrássia, infortunio, desdicha, avaríssia, tacañería, mesquindat, ruindat, sicatería, roñosería miseria, pobreza, indigencia, escasez, estrechez, necesidad, penuria, desventura, desgracia, infortunio, desdicha, avaricia, tacañería, mezquidad, ruindad, cicatería, roñosería, sordidez
misericórdia, piedat, compasió, cleménsia, comprensió, llástima, ternura, tendresa, bondat misericordia, piedad, compasión, clemencia, conmiseración, comprensión, lástima, ternura, bondad
misericordiós, misericordiosos misericordioso, misericordiosos
misericordiosa, misericordioses misericordiosa, misericordiosas
miss Teruel, la mes guapa de la provínsia miss Teruel
Missa – An algún puesto se li diu missa tamé a la iglesia misa
missache , missaches mensajes
missache, mensaje mensaje
misserable, los misserables, com la novela de Víctor Hugo miserable, miserables
misserablemen miserablemente
misserablemen miserablemente
misses misas
missió, misió, missións, misións misión, misiones
missionero, missioneros, missioné, missionés, com Arturo Quintana Font, missionero del catalá de Pompeyo a Aragó misionero
misteri, misteris, vore coses rares del agüelo Sebeta misterio, misterios
misteriosa misteriosa
misterioses misteriosas
misto, mistos, Aquí descanse Fulano, Mengano, que va aná a vore en un misto si ñabíe gas al depósit, y sí que ne quedáe. RIP (no ton enriguéu o enrigáu) cerilla, cerillas
mitat mitad
mitats mitades
Mitigá - suavisá, paliá, moderá, calmá, aplacá, atemperá, aminorá, disminuí, reduí mitigar, suavizar, paliar, moderar, calmar, aplacar, atemperar, aminorar, disminuir
mitigat, mitigats mitigado, mitigados
mixo, gat, mixino, gatet gato, minino
mo se fa tard – mo se han minjat los raíms los muixóns se nos hace tarde – se nos han comido las uvas los pájaros
mobiliari, mobiliaris, moble, mobles mobiliario, mobiliarios, mueble, muebles
moble, mobles - La Sénia a Tarragona es coneguda per la indústria del moble mueble, muebles – La Cenia en Tarragona es conocida por la industria del mueble.
moc, mocs – gargall moco, mocos – gargajo
mocá, mocás sonar, sonarse los mocos
mocadó, mocadós, de moc, mocs, mocá, mocás pañuelo
mocadoret pañuelico, pañuelito
mocassíns, sabates mocasines (zapatos)
mocat sonado (mocos)
mochila, mochiles, com la de Dora la exploradora mochila, mochilas
mocho, mocha : cabra, cabrit sense cuernos cabra, cabrito sin cuernos
moda, modes moda, modas
modalidat, modalidats modalidad, modalidades
modals modales
modelo, modelos modelo, modelos
moderada moderada
moderadamen moderadamente
moderades moderadas
Moderassió - equilibri, estabilisassió, igualdat, armonía, proporsió, contrapés, simetría, consonánsia, contrapartida, ponderassió, ecuanimidat, sensatés, moderassió, mesura, quietut moderación
moderat, moderats, moderada, moderades moderado, moderados, moderada, moderadas
modern, moderns moderno, modernos
modernes modernas
modernidat modernidad
moderns modernos
modesto, modestos, humilde, humil, sensill, moderat, pobre, sobrio, austero, minut, insignificán, tímit modesto, modestos, humilde, sencillo, moderado, pobre, sobrio, austero, pequeño, insignificante, tímido
modiarn, modiarns moderno, modernos
modificá modificar
modificable, modificables, que se pot modificá modificable, modificables
modificat, modificats modificado, modificados
modo, modos – manera, maneres modo, modos – manera, maneras
modorra (ovella), que té falera : enfermedat
de les ovelles, produída per massa minjá y forsa a la sang, pareguda a un ictus, embólia o mal de esfelíssia a les persones. Pujada de sang díe mon pare, y cuan u notabe los fée un tall a la orella per a aliviá la presió al cap.
Oveja que tiene galbana, está modorra, enfermedad de las ovejas producida por demasiada comida y fuerza en la sangre (parecida a un ictus humano)
modorro (vore modorra) cabizbajo, alicaído, que tiene la cabeza distraída
Moguda, mogudes – femella moguda : en sel Movida – en celo
mógue (que se) mueva (que se)
moguéra (yo) moviera, moviese
moguére (ell) moviera, moviese
mógues muevas
Mogut, moguts – mascle mogut : en sel Movido – en celo
mohíns, gestos, guiños (clucá l´ull), momos, tic, ademáns mohínes, gesto, guiño, mueca, tic, visaje, ademán
moimén, movimén, moiméns, moviméns movimiento, movimientos
moiméns, moviméns movimientos
mojigatisme, mojigata, mojigato mojigatismo, mojigato, mojigata
mol muy
mola (montaña) – La mola del Lino a Beseit alto de una montaña
molá, aixó me mole molar, esto me mola
mola, moles de móldre – muela de diente es quixal muela, muelas de moler
Móldre – molgo, mols, mol, molém, moléu, mólen – moldría – molguéra – moldré moler
molecular molecular
molen Muelen – molan
molén (g) moliendo
molestá molestar
molestá molestar
molestáe, molestabe molestaba
molestáen, molestaben molestaban
molestál molestarlo
molestála molestarla
molestáls molestarlos
molestará molestará
molestare molestara, molestase
molestaríen molestarían
molestaríes molestarías
molestat molestado
moleste molesta
molesten molestan
moléstia, molésties molestia, molestias
moleston molesten
molí, molíns de móldre – ne ñan de oli, farina – martinet molino, molinos
molíe molía
Moll, Molls suelto, flojo, sueltos, flojos
molla (moll), molles suelta, floja
molles (moll) sueltas, flojas
molles, molla, molletes, molleta - magro, magra, magre, carnosidat, pulpa, chicha, michelín molla, magro, carnosidad, pulpa, chicha, michelín
Mols muchos
molt (móldre) – molgut molido
molta (móldre), moltes molida, molidas
Molta fam mucha hambre (fame)
Moltes – moltes coses – llegúms moltes Muchas cosas / legumbres molidas
moltíssim muchísimo
moltíssims muchísimos
molts (móldre) – molguts molidos
Molusco, moluscos, vore musclo, musclos moluscos
momén momento
moméns momentos
momentet, momentets momentito, momentitos
momificassió momificación
momos (fé), carusses poner caras raras, muecas
MON pare / MA mare mi padre / mi madre
mon pare no te nas, mon pare no te nas, ma mare es chata, y un germanet que ting, y un germanet que ting, té un nas de pataca mi padre no tiene nariz ...
Món, móns mundo
mona de Pascua, los padríns solen regalála als fillols y filloles – mones pastel de Pascua, los padrinos suelen regalarla a los ahijados y ahijadas.
mona, mones mona, monas
mona, mones, guapa, guapes guapa, guapas
monada, monades monada, monadas
monaguillo, monaguillos, sagals que li ajuden al móssen per a prepará la missa y durán la missa. Algúns s´amorren a les vinagreres, sobre tot al vi de missa, pero yo no u vach fé may :) monaguillo, monaguillos
monasteri, monasteris, convén, convéns monasterio, monasterios, convento, conventos
Monclús, apellit de lo directó de la ASCUMA de Calaseit, Juaquinico lo cohet, que a vegades escriu MonTclus, en t, y datres no. An aixó se li diu personalidat. Monclús, apellido del director de la ASCUMA de Calaceite, que a veces escribe MonTclús, con t, y otras no, a esto se le llama personalidad.
Mondonguilla, mondonguilles (vore mondongo) Albóndiga, albóndigas
moneda, monedes moneda, monedas
Monería, monada, moneríes, monades monería, monada
monflorito, monfloritos – vam tíndre un choto monflorito, blang, mol majo hermafrodita, hermafroditas
mongería (de monja) monjío (monja)
monges monjas
monges monjas
monigot, monigots, ninot, ninots, estaquirot, estaquirots, títere, títere, titella, titelles, marioneta, marionetes, fantoche, fantoches, pelele, peleles, espantall, espantalls monigote, muñeco, títere, marioneta, fantoche, pelele, espantajo
monjo, monjos, flare, flares (de frater) monje, monjes, frater
mono, mona, monos, mones (primates) mono, mona, monos, monas (primates)
mono, monos, guapo, guapos mono, monos, guapo, guapos
monóton, monótono, monótons, monótonos – mono (1) + tono monótono, monótonos
monótona, monótones – mono (1) + tono monótona, monótonas
monotonía monotonía
Monroch, Teruel, Monte Royo, Monroy, Monte Rojo, Mont-Roig en catalá Monroyo, Teruel
Móns – mon aném per estos móns, a vegades se diu sense ixí del terme Mundos – nos vamos por estos mundos, a veces se dice sin salir del término
mons pares mis padres
Monserrate, santuari de Fórnols Monserrate, santuario de Fórnoles
monstruo, monstruos monstruo, monstruos
monstruós, monstruosos monstruoso, monstruosos
monstruosa, monstruoses monstruosa, monstruosas
monstruosidat monstruosidad
montá, montás, muntá, muntás – yo me monto, montes, monte, montém o montám, montéu o montáu, mónten – montaría – montára – montaré montar, montarse
montabe montaba
Montabem, montáem montábamos
montaben montaban
montábeu, montáeu montabais
montála montarla
móntala, múntala móntala
montáls montarlos
móntals móntalos
montán (g) montando
montaña, montañes montaña, montañas
montañé, montañés, montañero, montañeros montañero, montañeros
montañera, montañeres montañera, montañeras
montañes montañas
montañeta, montañetes montañita, montañitas
montat, montats montado, montados
monte, montes – tamé se li diu al cam, campo, finca si está prop del monte, al horta no se li diu monte, montes – campo, campos
montém, muntém montamos
montés, cabra montés = salvache = íbex montés, cabra montesa o montés (íbex)
monteses, montesses (cabres), montesa, montessa montesa, montesas
monto, munto monto
montura, montures montura, monturas
monumén, monuméns monumento, monumentos
Monzón, Monsó Monzón
moñiga, boñiga, caguerada, excremén, bosta, fem  Boñiga, bosta, excremento, estiércol, heces
moño, moños (pel, pels) moño, moños, pelo, pelos
mopa, mopes, fregona, fregones mopa, mopas
moqueta, moquetes moqueta, moquetas
mor muere
mora, mores – de minjá, romiguera – de Marruecos o nord de África mora, moras – zarzamora
morada, morades morada, moradas
moradura, moradures Moradura, cardenal, equimosis, moretón, hematoma, matadura, cardenales
Moraga, moragues, olives cuites al caliu, les preparen mol be los maños Moragrega al hotel restaurán La fábrica de Solfa, quin sol fa a Beseit, la Margarita Celma Tafalla fique lo puntet de sal. - tamé ne ñan maurades olivas negras hechas en los rescoldos, se comen con bastante sal
moral, morals moral, morales
morat, morats morado, morados
morca, solada de l'oli (al tinet) precipitados del aceite
mordasses, mordassa mordazas, mordaza
mordén, cáustic, ássit, fixadó, corrosiu mordiente, cáustico, ácido, fijador, corrosivo
Morena - del cul, almorrana – morenes – moreno del sol Morena – almorrana – moreno
morenes (a la franja del cul) almorranas
moreno, morenos, de pell oscura o fosca, als negres com lo del whatsapp tamé sels diu moreno, morenos
morenot moreno, despectivo o aumentativo
morenota Morena, despectivo o aumentativo
Morfología – gramática morfología, figura, forma, hechura, configuración, formato
morfosintaxis morfosintaxis
moríen morían
moríes morías
móriga (cuan yo me) muera (cuando yo me)
mórigo muero
mórigue muera
móriguen mueran
moriguéren, moriren murieran, muriesen
morím morirme
morín (g) muriendo
morínse muriéndose
morirá morirá
morire, moriguére muriera, muriese
moriríe (ell) moriría
moriríem moriríamos
moriríeu moriríais
morís, morís – yo me mórigo, tú te mors, mor, morím, moríu, móren – mort, morta, mortandat – si yo me moriguéra, moriguéres, moriguére, moriguérem, moriguéreu, moriguéren - yo me moriría, moriríes, moriríe, moriríem, moriríeu, moriríen morir, morirse
morisque, mórigue muera
morísseli morírsele
moríssen, moren mueren
moríu morís
morra, joc en los dits de una ma https://www.youtube.com/watch?v=mOvcJ0G52ao , tú traus un número de dits y l´atre un atre, y se ha de di la suma dels dos, qui u enserte guañe una tanda. An este vídeo de Valderrobres ix la Silvia Dilla , Santi Gracia “pataqué” y molta mes gen, hómens y dones. morra, juego con los dedos de una mano
morral, macuto, taleca, bossa, sac Morral, macuto, zurrón, talego, bolsa, saco
morrejá, morrejás morrear, morrearse
morriña, añor - eñor, añorá – añorás, melancolía, nostalgia, tristesa, pena morriña, añoranza, melancolía, nostalgia, tristeza, pena
Morro – boca – morro del gorrino fregit morro, boca – morro del cerdo frito
morró, morrón (primentó) pimiento morrón
mort (está) – la mort, que se represente en una dalla – díxat mort (al aigua) per a pugué flotá Muerto – muerte – déjate muerto (en el agua) para poder flotar
morta muerta
mortadela mortadela
mortal mortal
mortalmen ferit, ferit de mort mortalmente herido
mortals mortales
mortandat mortandad
morts muertos
Mos - de mossegá - natres mos fem vells Mordisco – nosotros nos hacemos viejos
Mos, mossos mordisco, mordiscos
mosaic, mosaics, mossaic, mossaics mosaico, mosaicos
Moscá , anou moscada nuez moscada
Mosca, mosques mosca, moscas
moscardó, moscardóns moscardón, moscardones
moscatell, raím y vi dols – la mistela es vi dols de un atra classe de raím moscatel, uva y vino dulce – la mistela es vino dulce de otro tipo de uva
mosquejá, mosquejás - amoscás, molestás, escamás, resselá, sospechá,
cabrejás, indignás, irritás, oféndres, disgustás
mosquear, mosquearse, amoscarse, molestarse, escamarse, recelar, sospechar, cabrearse, indignarse, irritarse, ofenderse, disgustarse
mosques moscas
mosquits, coíns mosquitos
mossa, mosseta moza, mocica, mocita
Mossarabisme, mozarabisme, paraula que mos ve del mossárabe o mozárabe mozarabismo
mossegá morder
mossegaba (yo) mordía
mossegada mordida, mordisco
mossegadó, mossegadós (macho, burro) mordedor, mordedores
mossegadora, mossegadores (yegua, mula) mordedora, mordedoras
mossegáe o mossegabe mordía
mossegánme mordiéndome
mossegue, mosseguen muerde, muerden
mossegues muerdes
MÓSSEN, MÓSSENS. A Beseit sels ficabe motes, com móssen pesseta o móssen Enfoten cura, mosén, clérigo, eclesiástico
mosset, mossets (mos) mordisquito, mordisquitos
mosseta, mossetes mocica, mocita, mocicas, mocitas
mosso, mosset mozo, mocito, mocico
Mossos – mossos de cuadra, los encarregats dels caballs – mossos d'Esquadra = polissía de Cataluña mozos
mostachó, mostachóns Mostachón, mostachones, bizcochos elaborados con clara de huevo batida y mezclada con harina tamizada
mostacho, mostachos, bigot (catalá en bigot, ojo muixonot), bigots, bigotut


Héctor Moret y Cusco, no es catalá, sino aragonés, y al seu poble se parle chapurriau
Héctor Moret y Cusco, no es catalá, sino aragonés, y al seu poble se parle chapurriau

bigote, mostacho, bigotudo
mostassa mostaza
mostra (escola) muestra (escuela)
mostrá, mostrás – amostrá – mostro, mostres, mostre, mostrém o mostrám, mostréu o mostráu, móstren – mostrára – mostraré – mostaría mostrar, enseñar
mostrabe mostraba
mostraben mostraban
mostrades mostradas
mostradó mostrador
mostráe o mostrabe mostraba
mostrála mostrarla
mostráli mostrarle
mostrán (g) mostrando
mostránles mostrándolas
mostránli mostrándole

mostránse mostrándose
mostrari, mostraris – selecsió, repertori, colecsió, serie, conjún muestrario, selección, repertorio, colección, serie, conjunto
mostrásseli mostrársele
mostrat, mostrats mostrado, mostrados
mostrátos mostraros
móstren muestran
mostres muestras
mostréu, amostréu mostráis
mostro, amostro muestro
mota, motes (planta) mata, matas (planta)
mote, motes, sobrenóm, malnóm mote, motes
motejá motejar, poner mote
motejadó motejador, que pone motes
motejámos motejarnos, ponernos mote
motiu, motius, raó, raóns motivo, motivos, razón, razones
moto, motos moto, motos
motor, motors motor, motores
mou – Mou lo del flamejat inventat a Beseit mueve
mouen mueven
móuen mueven
Móure, móures – (me) moc, mous, mou, movém, movéu, móuen – mogut (un choto es sel tamé está mogut), moguda (una femella en sel va moguda) – movimén mover, moverse
móurel moverle, moverlo
móuretos moveros
mous mueves
móute muévete
movém movemos
movén (g) moviendo
movénlos moviéndolos
movénse moviéndose
movíe movía
movíen movían
movilidat movilidad
móvils móviles
movimén, moimén, moviméns, moiméns movimiento, movimientos
mozárabe, mossárabe, mozárabes, mossárabes mozárabe, mozárabes
muda, mudes muda, mudas – ropa - que no puede hablar
Mudades – que s´han mudat – que han cambiat que se han cambiado de ropa – que han mudado, cambiado
mudáe, mudabe mudaba
mudámos mudarnos, vestirnos de domingo
mudánles mudándolas
mudansa, mudanses mudanza, mudanzas
mudaréu mudaréis
mudaríeu mudaríais
mudás, vestís de domenge – cambiá de domissili mudarse, vestirse de domingo, cambiar de domicilio
mudáu, mudéu mudáis
muermo - enfermedat de les caballeríes – sé un muermo, aburrit Muermo - El muermo es una enfermedad infecciosa, producida por la bacteria Burkholderia mallei (antes Pseudomonas mallei) – ser un muermo
muissó, muixó, muissóns, muixóns pájaro, pájaros
muissona, muixona, pájara pájara
muissonet, muixonet pajarito
muissoneta, muixoneta pájaro hembra pequeño
muissonets, muixonets – Pajaritos ere un home de Valderrobres, Salvador Benítez, que se vestíe en trajes de botóns, se dixáe vore al sorteo de Nadal de la lotería. pajaritos
muixó negre estornino o cualquier otro pájaro negro desconocido
muixó, muixóns - catalá en bigot, ojo muixonot ! Tamé val per a aragonesos catalanistes com Héctor Moret y Cusgo pájaro, pájaros – catalán con bigote, ojo pajarraco !
mula, mules mula, mulas
muladá, aon se tiraben les mules y los cadávers de atres animals - bassurero, femé, vertedero, soll, sumidero muladar, lugar donde se tiraban las mulas muertas y otros cadáveres de animales, basurero, estercolero, vertedero, zahurda, pocilga, sumidero
mullarero, mullareros - préssec, presquilla, bresquilla a Fraga melocotón, melocotones en Fraga
mullé, dona en la que estás casat mujer con la que estás casado
mullit, tou mullido
multiforme, multiformes multiforme, multiformes
múltiple, múltiples múltiple, múltiples
multiplicá multiplicar
multiplicabe multiplicaba
multiplicaben multiplicaban
multiplicán (g) multiplicando
multiplícat per cero multiplícate por cero
multisectorial multisectorial
multissine multicine
multitut multitud
mun de coses, muns – mun pare = mon pare, muns pares = mons pares Montón – mi padre
mundana, mundanes mundana, mundanas
munissipal, munissipals municipal, municipales
muntá, montá montar
muntada, montada montada
muntat, montat montado
munten, monten montan
muntet, muntets, muntechs montoncito, montoncitos
Muñí les cabres ordeñar las cabras
muñica, muñiques de les mans muñeca de la mano
muralla, muralles muralla, murallas
murga, murgues murga, murgas
murmull, murmullo, murmulls, murmullos murmullo, murmullos
Murmurá = rossegá, qué rossegues ? murmurar
murmurabe, murmuráe murmuraba
murmuráen, murmuraben murmuraban
murmurám, murmurém murmuramos
murmurán (g) murmurando
murmurassió, murmurassións murmuración, murmuraciones
muro, muros – costa del muro a Valderrobres muro, muros
Múrsia, Murcia – Múrsia, Múrsia, qué bonica que eres, acho, pijo, es que no u veus ? Murcia
muscle, muscles hombro, hombros
musclejá – moure un muscle o los dos - eixecá los muscles signifique que no saps lo que te han preguntat mover los hombros – alzar los hombros = no saber
musclo, musclos : mejillóns en la clasca Mejillón, mejillones con la concha
múscul, músculs músculo, músculos
musculá, fé múscul muscular
musculat, musculats com Cristian Queral Bosque de Beseit musculado, musculados
museu, museus - museu arqueológic museo, museos – arqueológico
musgo, siñale humitat, lo nord musgo, señala humedad, el norte
músic, músics com Francisco Celma Tafalla, trompetero y trompetiste, de la coral de Beseit o los draps de Penarroija músico, músicos
música, músiques música, músicas
musical, musicals musical, musicales
músics músicos
musitá, bisbisejá, cuchicheá, sussurrá, murmurá, farfullá, balbucejá musitar, bisbisear, cuchichear, mascullar, susurrar, murmurar, farfullar, balbucear
musitán (musitá) mussitán musitando
mussa, musa - inspirassió, intuissió, fantassía, vena musa, inspiración, numen, intuición, fantasía, vena
musseo, musseos museo, museos – arqueológico
musses, muses musas
mussol, mussols – mote de Fórnols – al ull = orzuelo búho, búhos – mote de Fórnoles – orzuelo
mussola, mussoleta, mussoles, mussoletes búho hembra – mujer de Fórnoles
mussolet, mussolets búho pequeño, buhíto
Mussulmán, mussulmana musulmán, musulmana
mustia, musties mustia, mustias
mustio, mustios – semat, marchitat, apagat, decaigut, melancólic, mohíno, triste, abatut, deprimit, apocat mustio, mustios - marchito, ajado, apagado, decaído, lacio, lánguido, melancólico, mohíno, triste, abatido, deprimido
mut, muts, que no pot parlá mudo, mudos
mután (g) cambián – que cambie, com lo virus de la gripe mutando, mutante
mutassió, mutassións mutación, mutaciones
mutis y a la gábia, callá, chitón, calladet, callada, etc mutis y a la jaula, callar
muts mudos
mutuamen, la un al atre, la una al atra mutuamente, el uno al otro