Mostrando las entradas para la consulta falta ordenadas por relevancia. Ordenar por fecha Mostrar todas las entradas
Mostrando las entradas para la consulta falta ordenadas por relevancia. Ordenar por fecha Mostrar todas las entradas

lunes, 26 de noviembre de 2018

dicsionari chapurriau castellá, N

Nadá – nado, nades, nade, nadém o nadám, nadéu o nadáu, náden – nadaría – nadára – nadaré nadar
nadabe, nadáe nadaba
nadadó, nadadós nadador, nadadores
nadáen, nadaben nadaban
Nadal, Nadals – Trong de Nadal, que cague turró y pixe vi blang Navidad, Navidades
nafra, ñafra, nafres, ñafres cicatriz, herida, cicatrices, heridas
nais, naix nace
náisse, náixe nacer
naissém, naixém nacemos
naisserán, naixerán nacerán
náisses, náixes naces
naissimén, naiximén nacimiento
naissó (per), per aissó, per aixó, per naixó por eso, por esto
naix nace
Naixco nazco
naixcuda nacida
naixcudes nacidas
naixcut nacido
naixcuts nacidos
Náixe - naixco, naixes, naix, naixém, naixéu, náixen – naixcut, naixcuda – naixquera, naixquéres, naixquére, naixquérem, naixquéreu, naixquéren nacer
naixém nacemos
náixen nacen
naixeríe nacería
naixes naces
naixéu nacéis
naixíe nacía
naixíen nacían
naiximén, naiximéns nacimiento, nacimientos
naixó, per naixó, per aixó por esto, por eso
naixquéres nacieras, nacieses
nanet, enanet, enano enanito
nano, enano - nano (Valénsia), vore aik enano
narcótic, narcótics narcótico, narcóticos
narcotisat, narcotisats narcotizado, narcotizados
narrades, contades narradas, contadas
narradó, narradós narrador, narradores
narrassió narración
narrassións narraciones
narratiu, narratius narrativo, narrativos
narrativa, narratives narrativa, narrativas
Narráu – narréu narrarlo, narráis
nas , nassos, lo home dels nassos ve lo día 31 de desembre, y te tans nassos com díes queden al añ nariz, narices
nascut nacido
nascuts nacidos
nasqueren, naixquéren nacieran, naciesen
nasset, nassets naricita, naricitas
nassional, nassionals nacional, nacionales
nassionalista, nassionalistes nacionalista, nacionalistas
nassións naciones
nássos, nas, nassos narices
natres, natros nosotros
natural, naturals natural, naturales
naturalesa naturaleza
naturalidat naturalidad
naturalisám (sense notíssies de Gurb) al cos de Marta Sánchez naturalizarme
naturaliso naturalizo
naturalmen naturalmente
naturals naturales
nau, naus, nave, naves nave, naves
nau, nou 9
naufragá naufragar
naufragán (g) naufragando
naufragio, naufragi, naufragios, naufragis naufragio, naufragios
náusees, ganes de vomitá nauseas
navalla, navalles navaja, navajas
navalleta, navalletes – platejá, platejada navajita, navajitas – plateá, plateada
nave nave
navegán navegando
navegassió navegación
naves naves
ne porte tres lleva tres
neboda, nebodes sobrina, sobrinas
nebodeta, nebodet sobrinita, sobrinito
nebot, nevot, nebots, nevots sobrino, sobrinos
negá negar
negá negar
negaba negaba
negabe (ell) negáe negaba
negada negada
negán (g) negando
negánlay negándoselo
negánli negándole
negassió, les tres negassións de Pedro a Jesús negación, negaciones
negat negado
negativa negativa
negatives negativas
negátos negaros
Negáu – négau ! Negarlo – niégalo !
nego niego
negossi, negossis - comers, transacsió, intercambi, permuta, compra, venta,
ganánsia, lucro, comisió, benefissi, dividendo, interés
negocio, negocios - comercio, transacción, intercambio, permuta, compra, venta, ganancia, lucro, comisión, beneficio, dividendo, interés
negossiá negociar
negossián, negossiáns negociante, negociando, negociantes
negossiassió, negossiassións negociación, negociaciones
negossiet negociete
negossiets negocietes
Negra – Fícam una servesa negra – Fícam una servesa, negra Negra – Ponme una cerveza negra - Ponme una cerveza, negra.
negre, negres negro, negros
negres negros, negras
negró, negrura negrura, oscuridad
negue niega
neguen niegan
neguitós, neguitosa, neguitosos, neguitoses - neguit, neguits nervioso, intranquilo – nerviosismo, intranquilidad
nell, per an ell para él
nella, per an ella para ella
nena, nenes nena, nenas
nervi, ñirvi, nervis, ñirvis nervio, nervios
nerviós, ñirviós nervioso
nerviosamen nerviosamente
nervioses, ñirvioses nerviosas
nerviosos nerviosos
nerviossisme nerviosismo
Nessedat - estupidés, majadería, disparate, memés, cretinisme, sandés, idiotés, imbessilidat, tontería, tontada, bobada, sabocada necedad, estupidez, majadería, disparate, memez, cretinismo, sandez, idiotez, imbecilidad, tontería, bobada
nessessari, nessessaris necesario, necesarios
nessessária, nessessáries necesaria, necesarias
nessessidat, nessessidats necesidad, necesidades
Nessessitá – nessessito, nessessites, nessessite, nessessitém o nessessitám, nessessitéu o nessessitáu, nessessíten – nessessidat, nessessitat, nessessitada necesitar
nessessitabe, nessessitáe necesitaba
nessessitaben, nessessitáen necesitaban
nessessitáem, nessessitabem necesitábamos
nessessitáreu necesitaréis
nessessitaríe necesitaría
nessessitaríen necesitarían
nessessite necesita
nessessitém necesitamos
nessessiten necesitan
nessessites necesitas
nessessitéu necesitáis
Nessessito Necesito – cuando él necesite
nessessiton necesiten
néssio, néssios, tonto, tontos, néssia, néssies necio, necios, tonto, tontos, necia, necias
net, nets nieto, nietos
neta, netes nieta, nietas
netet, netets nietecito, nietecitos
neu, neus - Aon ñague neu no hi aniguéu ! nieve, nieves
neumátic, neumátics, neumática, neumátiques neumático, neumáticos
neumonía neumonía
neutre, neutro, neutres, neutros neutro, neutros
nevá , neve, neu, nevada nevar, nieva, nieve, nevada
nevades (puntes) Puntas nevadas
neván nevando
nevats nevados
nevera, neveres nevera, neveras
nevot, nebot, nevots, nebots sobrino, sobrinos
ni ni
nial, nials, ous falsos de ges o de pedra per a motivá a les gallines a póndre ous. huevo falso de yeso o de piedra para motivar a las gallinas a poner huevos
nigromán, mago nigromante, mago
Nigromántica, nigromántiques nigromántica, nigrománticas
nils, ni los – ni les ni los - ni les
nina, nines de drap muñeca, muñecas de trapo
nincho, ninchos (del sementeri), nicho, nichos (de mercat) nicho, nichos
Nines – pupiles, nina, pupila pupila, pupilas
ningú, dingú nadie
ningún, cap ningún
ninguna, cap ninguna
ninja, ninges ninja, ninjas
nino, ninos – ninot, ninots muñeco, muñecos
ninotet, ninotets muñequito, muñequitos
niñera, niñeres niñera, niñeras
Niquitós, niquitosa, neguitós, neguitosa nervioso, intranquilo
nit , anit, s'ha fet de nit noche, anoche, se ha hecho de noche
nit, nits noche, noches
nitet (de) por la noche
Nitidés - llimpiesa, puresa, transparénsia, claridat, brillo nitidez, limpieza, pureza, transparencia, claridad, brillo
niu, nius - vore follanius nido, nidos - follanidos es quien coge huevos de los nidos
niuet, niuets nidito, niditos
nivell, nivells nivel, niveles
no no
No cal – no caldrá - no calíe – no cal patí no hace falta, no hará falta, no hacía falta, no hace falta sufrir
No me fa goch , no me chauche no me apetece
no'ls, no los no los
nobilíssim nobilísimo
nobilíssima nobilísima
nobilíssimamen nobilísimamente
nobilíssimes nobilísimas
nobilíssims, mol nobles nobilísimos
noblemen noblemente
noblesa baturra nobleza baturra
nocturno, nocturnos, de nit, de la nit nocturno, nocturnos
nol, no lo, no´l vach vore no lo vi
nols, no los, nol´s vach agarrá no los cogí
nom, noms nombre, nombres
nombrá nombrar
nombrabe nombraba
nombraben nombraban
nombrántos nombrándoos
nombrat, nombrats nombrado, nombrados
nombréu nombráis
nomená, anomená nombrar, nominar
nomenades, anomenades nombradas, de nombre
nomenál nombrarlo
nomenat, anomenat, nomenats, anomenats nombrado, de nombre, nombrados
només, sol nada más, solo
nominá nominar
nómina, nómines nómina, nóminas
nomináls nominarlos
nominatiu, nominatius nominativo, nominativos
noms nombres
nora, nores nuera, nueras
Noranta, 90 90 noventa
nordeste, nordest nordeste
norma, normes norma, normas
normal, normals normal, normales
normalisá lo chapurriau, escriure segóns una norma, no mos cal normalizar el chapurriau, escribir según una norma, no nos hace falta
normalissasió normalización
normalmen normalmente
Norocsidén, nort + ocsidén (oeste), noreste, norest noroccidente
nort, nord norte
Noruego, noruegos, noruega, noruegues, de Noruega noruego, noruega
nosa, fas nosa, estorbes, (noses en plural no se fa aná) estorbo, estorbar, molestar
noses estorbos
nossió, nossións noción, nociones
nossiu, lesiu nocivo, lesivo
nossiva, lesiva nociva, lesiva
nostalgia nostalgia
nostra nuestra
nostre nuestro
nostre, nostres, nostra, nostres – lo nostre poble, los nostres pobles, la nostra terreta, les nostres yayes nuestro, nuestros, nuestra, nuestras
Notá – noto, notes, note, notém o notám, notéu o notáu, nóten – (anotá se conjugue igual) notat, notada – si yo notara, notares, notare, notárem, notáreu, notáren – nota notar
nota, notes nota, notas
notabe notaba
notabes notabas
notablemen notablemente
notáe, notabe notaba
notáen, notaben notaban
notán (g) notando
notánlos notándolos
notari, notaris, notaria, notaries – notaría – notaríes es de notá, anotaríes de anotá notario, notarios, notaria, notarias – notaría – notarías de notar
notarial, notarials notarial, notariales
notaríe notaría
notaris notarios
Notat – anotat es apuntat Notado – anotado es apuntado
note nota
noten notan
notifique notifica
notíssia, notíssies noticia, noticias
notissiota, notissiotes noticieja, noticiejas
noto noto
nou, está com a nou, lo ponou, pon nou – 9 nuevo, está como nuevo, el puente nuevo – 9
nova, noves nueva, nuevas
novanta, noranta, 90 Noventa 90
novedat, novedats novedad, novedades
novela, noveles novela, novelas
novelán novelando
novelat novelado
noveles novelas
noveleta, noveletes, com les 100 del Decamerón en chapurriau novelita, novelitas
novembre noviembre
noves (notíssies) nuevas, notícias
novet, novets nuevecito, nuevecitos
noveta, novetes nuevecita, nuevecitas
novia, novies novia, novias
novio, novios novio, novios
novissiat, a dins del convén noviciado, dentro del convento
novíssies, monges novicias, monjas
nuclear nuclear
nuclears nucleares
nugo, nugos (anugá, lligá) nudo, nudos (anudar, atar, ligar)
nugo de un llasset groc per als catalanistes
nugo de un llasset groc per als catalanistes y atra brossa com Purna, Puyalón.






núgol, núgols, se anugole nube, nubes, se nubla
Nugolada : núgols que venen en l´aire, lleván, garbí, etc nubes que vienen con el aire
nugolet, nugolets nubecilla, nubecillas
núgols nubes
nugos nudos
nuguet, nuguets – los de los dits de les máns nudito, nuditos – nudillo, nudillos
numerals numerales
número, números número, números
numerós, numerosos numeroso, numerosos
numerosa, numeroses numerosa, numerosas
numerossíssim, numerossíssims, abundán, abundáns - vore caterva numerosísimo, numerosísimos
nupsial, núpsies, de matrimoni nupcial
https://chapurriau.blogspot.com/2018/11/dicsionari-chapurriau-castella-ñ

viernes, 14 de diciembre de 2018

JORNADA TERSERA. NOVELA QUINTA

Lo Assicalat li regale a micer Francesco Vergellesi un palafrén seu, y per naixó li parle a la seua dona en lo seu permís; y com ella calle, ell conteste com si fore ella, y a la seua resposta li seguíx lo efecte consiguién.

Habíe Pánfilo acabat la história del germá Puccio, no sense risses de les Siñores, cuan la Reina li va maná a Elisa que continuare, y ella aixina va escomensá a parlá:
Mols que mol saben, se creuen que los atres no saben res, y ells, moltes vegades, creuen que engañen als atres, pero después veuen que han sigut ells los engañats; per naixó reputo gran locura la del que se fique sense nessessidat de probá les forses del ingenio de un atre. Pero com potsé no tindríen tots la meua opinió, tos contaré lo que li va passá a un caballé pistoyés:
Va ñabé a Pistoya, a la família dels Vergellesi, un caballé de nom micer Francesco, home mol ric y sabut y ademés cautelós, pero mol agarrat; este, tenín que aná a Milán en lo cárrec de podesta, de totes les coses oportunes per a anáy honradamen se habíe provist, menos de un palafrén que fore prou bo per al seu rango; y no trobánne cap que li agradare, estabe preocupat per naixó.
Ñabíe entonses un jove a Pistoya de nom Ricciardo, de baix naiximén pero mol ric, que tan adornat y pulit anabe, que lo cridaben lo Assicalat; y durán mol tems habíe amat y festejat en vano a la dona de micer Francesco, que ere hermossíssima y mol honesta.

Pos éste teníe un dels palafréns mes majos de tota la Toscana, y lo teníe en mol apréssio per la seua hermosura; y sén públic a tot lo món que festejabe a la dona de micer Francesco, va habíe ñabé qui li va di que si ell lay demanare lo obtindríe per l´amor que lo tal Assicalat li teníe a la seua dona. Micer Francesco, portat per la avaríssia, fen cridá al Assicalat li va demaná que venguere lo seu palafrén, per a que lo Assicalat lay oferiguére de regalo. Lo Assicalat, al sentí alló, se va ficá contén, y va contestá al caballé:

- Micer, si me donáreu tot lo que teniu al món no podríeu comprám lo palafrén; pero tol donaría en esta condissió: que yo, abáns de que lo prengáu, puga, en la vostra venia y en la vostra presénsia a la casa, dili unes paraules a la vostra dona, sense la presénsia de ningú, mes que ella y yo.

Lo caballé, portat per la avaríssia y esperán podé burlál, va contestá que sí, cuan ell vullguere; y dixánlo a la sala del seu palau, sen va aná a la cámara de la Siñora, y cuan li habíe dit lo fássilmen que podíe guañás lo palafrén, li va maná que vinguere a sentí al Assicalat, pero que se guardare de contestáli ni poc ni mol a res del que ell li diguere. La Siñora va reprobá mol alló, pero com li conveníe donáli gust al home, va di que u faríe, y detrás del home sen va aná a la sala a sentí lo que lo Assicalat vullguere díli. Este, habén confirmat lo pacte en lo caballé, a una part de la sala bastán apartada de consevol persona se va assentá a la vora de la Siñora y li va escomensá a parlá aixina: 

- Honrada Siñora, me pareix está segú de que sou tan sabia, que mol be, fa mol tems, habréu pogut compéndre a cuán gran amor me ha portat a tíndretos la vostra hermosura, que sobrepasse a consevol atra que hayga pogut vore. Dixo a una vora les costums loables y les singulás virtuts que en vos ñan, que tindríen forsa per a apresá los ánims de consevol home; y per naixó no fa falta que tos mostra en paraules que aquell ha sigut lo mes gran que may cap home haygue sentit per cap dona, y aixina sirá sense falta mentres la meua misserable vida aguanto estes cames y brassos, y mes encara, que, si allá dal com aquí se ame, perpetuamen tos amaré. Y per naixó podéu está segura que res teniu, sigue pressiós o de poc valor, que mes vostre puguéu tíndre y en tot momén disposá de alló com de mí, pel que yo valga, y tamé de les meues coses. Y per a que tinguéu sertíssima proba de aixó, tos dic que reputaré com la mes gran grássia que consevol cosa que yo puguera fé y que tos vinguere en gana me manéu, que res ñaurá que, manánu yo, no me obeíxquen. Pel que, si soc tan vostre com sentíu que u soc, no osaré elevá los meus rogs a la vostra altesa, de la que tota la meua pas, tot lo meu be y la meua salut pot víndrem, y de cap atra part: y aixina com humildíssim criat tos rogo, volgut be meu y única esperansa de la meua alma, que esperán que lo amorós foc en vos se alimento, que la vostra benignidat sigue tanta, y aixina ablaníxque la vostra passada duresa mostrada cap a mí (que vostre soc) que yo, reconfortat en la vostra Piedat, puga di que com de la vostra hermosura me hay enamorat, per nella hay de tíndre la vida; y esta vida, si als meus rogs lo pujadet ánim vostre no se incline, sense falta se acabará y me moriré, y podréu sé cridada la meua homissida. Y dixém que la meua mort no tos faiguere honor, no dixo de creure que, tenín alguna vegada remordiméns de consiénsia no tos doldríe habéu fet, y potsé, milló disposada, en vos mateixa diríeu: 

«¡Ay!, ¡qué mal vach fé al no tíndre misericórdia del meu Assicalat!». 

Y no servín de res arrepentítos tos siríe ocasió de mes gran patimén; pel que, per a que no passo, ara que socórrem podéu, teníume llástima, y abáns de que me móriga tingáu misericórdia de mí, perque sol vos podéu fém lo mes felís o lo mes dolorit home que vigue. Espero que sigue tanta la vostra cortessía que no patiguéu que per tan y tal amor ressibíxca la mort per galardón, sino que en alegre resposta y plena de grássia reconfortéu lo meu espíritu que tot espantat tremole dabán la vostra presénsia.

Y callánse aquí, algunes llágrimes, después de profundíssims suspiros, vertides, se va ficá a esperá lo que la noble Siñora li habíe de contestá.
La Siñora, a la que lo llarg festejá, lo justá, les serenates y les atres coses paregudes an estes fetes pel Assicalat no habíen pogut conmoure, van conmoure ara les afectuoses paraules dites pel ferventíssim amán, y va escomensá a sentí lo que abáns may habíe sentit, aixó es, lo amor. Y encara que, per a obeí la orden donada pel home, callare, no va pugué per naixó dixá de amagá en algún suspiret lo que de bona gana, contestán al Assicalat, haguere manifestat.

Lo Assicalat, habén esperat una mica y veén que cap resposta li arribabe, se va extrañá, y enseguida va escomensá a donás cuenta de la artimaña del caballé; pero sin embargo, miránla a la cara y veén la fogossidat dels seus ulls cap an ell, y ademés de alló sentín los suspiros que en tota la forsa del seu pit dixabe eixí, va cobrá alguna esperansa y, ajudat per nella, va tíndre una rara idea; y va escomensá a parlá com si ell fore la Siñora, sentínu ella, a contestás an ell mateix de esta manera: 

- Assicalat meu, sense duda fa mol tems que me hay acatat de que lo teu amor cap a mí es grandíssim y perfecte, y ara per les teues paraules u sé, y estic contenta, com ha de sé. Pero, si dura y cruel te hay paregut, no vull que cregues al ánimo hay sigut com hay mostrat en lo gesto; pos sempre te hay amat y volgut mes que a consevol home, pero me ha convingut féu aixina per temó dels demés y per a preservá la meua fama de honestidat. Pero ara ve lo tems en que podré claramen mostrát si te vull y consedít lo galardón del amor que me has tingut y me tens; y per naixó consólat, guarda la esperansa, perque micer Francesco está per anássen dins de pocs díes a Milán com podesta, com ya saps. Per l´amor meu li has donat lo teu hermós palafrén; y cuan sen haygue anat, sense falta te dono la paraula, pel bon amor que te ting, que no passarán mols díes sense que te reuníxques en mí y al nostre amor li doném plassenté y sansé cumplimén. Y per a que no te tinga que parlá un atra vegada de esta materia, desde ara te dic que lo día en que veigues dos robetes esteses a la finestra de la meua alcoba, que done sobre lo nostre jardí, aquella nit, cuidán be de no sé vist, víne a mí per la porta del jardí: me trobarás allí esperánte y juns tindrém tota la nit festa y plaé la un en l´atre tan com dessichém.
Apenes habíe lo Assicalat parlat aixina com si fore ell la Siñora, que va escomensá a parlá en la seua veu:

- Volguda Siñora, está per la superabundán alegría de la vostra favorable resposta tan colmada tota la meua virtut que apenes puc formulá la resposta per a rendítos les debudes grássies, pero si puguera parlá com dessicho, cap terme es tan llarg que me bastare per a podé agraítos del tot com voldría y com me convendríe fé; y per naixó a la vostra discreta considerassió atañ sabé lo que yo, encara que u dessicho, no puc explicá en paraules. Sol tos dic que lo que me hau manat pensaré en fé sense falta, y potsé entonses, mes tranquilisat en tan gran don com me hau consedit, me imaginaré en donátos les grássies tan cuan puga. Que no quedo res per di, Siñora meua, Déu tos dono la alegría y be mes gran, a Déu tos encomano. 

A tot aixó no va di la Siñora cap paraula; lo Assicalat se va ficá de peu y va escomensá a caminá cap al caballé, que, veénlo de peu, va eixí a trobál, y enriénsen li va di: 

- ¿Qué te pareix? ¿hay cumplit be la meua promesa?

- Micer, no - va contestá lo Assicalat-, que me vau prometre dixám parlá en la vostra dona y me hau dixat parlá en una estatua de mármol.
Estes paraules van agradá mol al caballé, que, encara que ya teníe bona opinió de la seua dona, encara la va tíndre milló per nelles; y va di: 

- Ara es meu lo palafrén que va sé teu.

A lo que lo Assicalat va contestá:

- Micer, sí, pero si yo haguera cregut traure de esta grássia ressibida de vos tal fruit com hay tret, sense demanátosla to la haguera donat; y ojalá Déu que u haguera fet, perque vos hau comprat lo palafrén y yo no l´hay venut.
Lo caballé sen va enriure de aixó, y ya provist de palafrén, al cap de pocs díes se va ficá en camí cap a Milán com a podesta. 

La dona, quedánse libre a casa, donánli voltes a les paraules del Assicalat y al amor que li teníe y al palafrén que pel seu amor habíe regalat, y veénlo desde casa seua passá en molta frecuénsia, se va di:

«¿Qué es lo que fach?, ¿per qué pergo la meua juventut? Éste sen ha anat a Milán y no tornará hasta de aquí sis mesos; ¿y cuán me los tornará?, ¿cuan siga vella? 

Y ademés de aixó, ¿cuán tornaré a trobá un amán com lo Assicalat? 

Estic sola, de dingú ting que tindre temó; no sé perque no agarro lo goch mentres puc; no sempre tindré la ocasió com la ting ara: aixó no u sabrá may dingú, y si tinguere que sabés, milló es fé algo y arrepentís que no féu y arrepentís.» 

Y aixina aconsellánse an ella mateixa, un día va ficá dos robetes a la finestra del jardí, com li habíe dit lo Assicalat; estes van sé vistes pel Assicalat, que se va ficá contentíssim, y al vindre la nit, secretamen y sol sen va aná cap a la porta del jardí de la Siñora y la va trobá uberta; y de aquí va aná a un atra porta que donabe a la entrada de la casa, aon va trobá a la noble Siñora que lo esperabe. Ella, veénlo vindre, eixecánse a trobál, en grandíssima festa lo va ressibí, y ell, abrassánla y besánla sen mil vegades, per la escala amún la va seguí; y sense tardá se van gitá, y lo seu amor van contentá. Y no va sé esta vegada la radera, perque mentres lo caballé va está a Milán, y tamé después de la seua tornada, va torná allí, en grandíssim plaé de cada una dels parts, moltes mes vegades.

https://lo-decameron.blogspot.com/2018/12/jornada-tersera-novela-sexta.html

martes, 5 de octubre de 2021

Glosario, Ramon Lull, D.

D.

D' AÇO. V. D' AYÇO.

D' AÇO 'T. De esto te.
D' AQUEYLS. De aquellos.
D' ALCÚ. De alguno, de alguien.

D' ALS. De otra cosa.

D' ALT. De arriba.
D' AQUEST. De este.

D' ALTA. De alta.

D' ALTRE. De otro.

D' ALTR‘ EN. De otro en.

D' ALTRUY. De otro.

D' ALTRUYL. V. D' ALTRUY.

DAM. V. DAN.

DAMDÓS. De ambos.

D‘ AMDÓS. V. DAMDÓS.

DAMÉS. Demás.

DAMNAR. v. modo inf. Condenar.

DAMNAT. part. pas. de “dampnar". Condenado.

DAMONT. adv. Encima, sobre.

DAMPNACIÓ, sust. c. Condenación.

DAMPNADA. part. pas. de "dampnar” term. fem. Dañada, perjudicada, destruida, condenada.
DAMPNAT. part. pas. de "dampnar". Condenado.
DAMPNATJE, sust. c. Daño, perjuicio.

DAMPNITATS. sust. c. pl. daños, perjuicios.
DAMPNOSA. adj. Dañosa, perjudicial.

DAN. sust. c. Daño, mal. (dany)

DAQUEST. V. D‘ AQUEST.
D‘ AQUEST. De este. (aqueste en castellano antiguo)
D' AQUI. De aquí.

DARAY. v. Daré. (daré : donaré)

DARETS. v. Daréis. (dareu : donareu, donaréu)

DARIATZME. v. Dariaisme. (me daríais; me donaríeu)

DARLOT. A galope. - Trotant e darlot: al trote y a galope.

DARMETS. Me habéis de dar. (dar me havets : me hau de donar)

D' ASO. V. D' AÇO.

DATS. v. Dad, dais. (doneu, donau, donéu, donáu)

DATSLOS. Dadles. (doneulos, donaulos)

DATSME. Dadme, daisme. (doneume, donaume)

DATZ. V. DATS.

DAVÍ. adj. Divino. (diví)

D' AXO. De esto.
D' AYÇO. De esto, de eso.
D' AYSO. V. D' AYÇO.
D' AYTALS. De tales.

D' AYTANT. De tanto. - A veces: de ello.
DE. prep. De. - A veces a, p. e: no es qui de Deus vuyla donar lausor: no hay quien a Dios quiera alabar (quien de Dios quiera dar laor).
DEÇEBUT. part. pas. de "deçebrer". Engañado. (decepcionado)

DECEPCIÓ. sust. c. Decepción, engaño.

DECH. v. Debió.

DECLARAMENT. adv. Claramente.
DECORARVOS. v. Honraros. (teneros decoro)

DECORAT. part. pas. de “decorar”. Decorado, honrado.
DECORRIMENT. sust. c. Corriente o curso de algún líquido.
DECORRIA. v. Corría. (decorrer : transcurrir : correr)
DEEN. Décimo. (deén, desén, desé; decena, diez)
DEENE. Décima. (diezmo, de diez, la décima parte)

DEENE 's. Décima es.

DEFAL. v. Falta, delinque, falla; falte, delinca, falle.
DEFALA. V. Falte.

DEFALIMENT. sust. c. Falta. culpa. (fallo; fallar)

DEFAYLEX. v. Falta, delinque.

DEFAYLIR. v. modo inf. Faltar, delinquir.

DEFEN. v. Defiende. (defén; defendre; defender)

DEFENAM. v. Defendamos. (como aquellos aragoneses de esfendemos as luengas)
DEFENCIÓ. sust. c. Defensa.
DEFENDRE. v. modo inf. Defender. - Úsase, a veces como recíproco. - En algunos casos significa librarse.
DEFENEN. v. Defienden.
DEFENIMENT. sust. c. Defensa.
DEFENS. v. Defiendes.
DEFENSADOR. sust. c. Defensor.
DEFENSA ‘S. v. Defendióse. (
se defendió)
DEFENSIÓ. V. DEFENCIÓ.
DEFENT. v. Defiende.
DEFES, DEFESA. adj. Defendido, defendida.
DEFFALLIMENT. V. 
DEFALIMENT.
DEFFAYLIMENT. V. DEFALLIMENT.
DEFFENDRE. V. DEFENDRE.
DEFFENENT. v. gerundio de “deffendrer”. Defendiendo.
DEFFES. V. DEFES.
DEFORA. adv. Fuera. - Defora se: fuera de sí.
DEFORAS. A fuera, de fuera, por de fuera, en el exterior.
DEFORES. V. DEFORAS.
DEGASTABLE. adj. Desierta, desolada, abandonada.
DEGRA. v. Debiera. (
deguera, deguere)
DEIFICAR. v. modo inf. Deificar.
DEIFICAT. part. pas. de “deificar”. Deificado.
DEIG. v. Debo. (
dec, dech; deure; deber)
DEITAT. sust. c. Deidad.
DEIXAM. v. Dejamos.
DEJA. v. Deba. 
(dega)
DEJAM. v. Debamos. (
degam, deguem)
DEJATS. v. Debáis. (degáu, degau, deguéu, degueu)

DEJUNIS. sust. c. pl. Ayunos.

DEJUNAMENT, sust. c. Ayuno.

DEJUS. adv. Debajo. (de jus, dejús; Noguera jussana VS sobirana)

DE ‘L. De él.

DE LÁ. V. DELAY.
D' ELA. De ella.

DELAY. adv. De allí, en la otra vida, allí. (de lá)

DELECTABLE. adj. Deleitable, delicioso.

DELEN. v. Borran, destruyen. (inglés delete)

DELEX. v. Borra, destruye. (he, she, it deletes en inglés)

DELGAT. adj. Delgado. (cullóns, Pompeyo Fabra no usaba esta palabra?)

DELÍ. Borró, destruyó.

DELICAMENT. sust. c. Deleite.

DELICATS. v. Deleitáis.

DELICT. V. DELIT.

DELIR. Borrar, destruir.

DELIT. sust. c. Deleite. (disfrute; no significa delito)

DELIT. part. pas. de "delir”. Borrado, destruido.

DELITABLE. V. DELECTABLE.

DELITAMENT. sust. c. Deleite.

DELITAR. v. modo inf. Deleitar.

DELITATS. v. Deleitáis.

DELITZ. sust. c. pl. deleites.

DELS. De los, de las. - Dels claus de Sent Pera: de las llaves de San Pedro.

D' ELS. De ellos.
DE 'LS. De los.

DELONGAMENT. adv. Largamente. (longa, llarga; larga, luenga)

D' ÉLL. De él.

DEMAN. sust. c. Petición, demanda, súplica.

DEMANA ‘L. v. Le pidió.

DEMANÁN. v. gerundio de “demanar”. Pidiendo. (demanant)

DEMANATS. V. DEMANDATS.
DEMANDA. sust. c. Súplica, petición.

DEMANDATS. v. Pedís, pedid; demandáis, demandad.
DEMANDAVA. v. Pedía, demandaba.
DEMANS. v. Pidas.
DEMENTRA. Mientras, mientras tanto, mientras que, entretanto.
DEMENTR‘ EU. Mientras yo.
DEMONI. sust. c. Demonio. (dimoni)

DEMONI ‘L. Demio le, demonio el.
DEMONI ‘T. Demonio te.

DE ‘N. De don. - De ‘n Jacques: de don Jaime.
DENEJAR. v. modo inf. Limpiar. (nedea; neteja; nedeja; net)
DENANT, adv. Delante, antes. (devant)

DENYEN. v. Dignan. - No ‘us denyen veser: no se dignan veros.
DEPARTIR. v. modo inf. Partir, dividir, separar, explicar.

DEPARTIT. part. pas. de "depertir". Partido, dividido, separado, explicado.
DEPENYER. v. modo inf. Representar, describir, pintar, designar.
DEPERTIMENT sust. c. Partición, separación, división.

DEPERTIR. V. DEPARTIR.

DEPERTIT. V. DEPARTIT.

DEPORT. sust. c. Recreación, placer, diversión, reposo, descanso (deporte; sport, esport)

DEPORTANT. v. gerundio de "deportar”. Descansando.
DEPORTAR. v. modo inf. Descansar.

DEPUIS. adv. Después.

DEPUYS. adv. Después, después que.
DERROCAR. v. Derrocar, derribar.

DERROCAVEN. v. Derrocaban, derribaban.

DERROCA ‘L. Le derrocó, le derribó.

DES. v. Diese. (donés; donare)
DESÁ. V. DESAY.
DESAGUALAR. v. modo inf. Desigualar. (agual, agualar, Agualada)

DESAGUALTAT. sust. c. Desigualdad.
DESAMAR. v. modo inf. Desamar, aborrecer. (no amar, pero no odiar)

DESAMAT. part. pas. de “desamar”. Desamado, aborrecido.
DESAUNIT. part. pas. de “desaunir”. Desunido. (desunir)

DESAY. adv. De aquí, en esta vida, aquí. (de sá)

DESÇEBUT. part. pas. de “desçebre”. Engañado. (decepcionado)

DESÇEBUTZ. part. pas. de “desçebre”. Engañados. (decepcionados)

DESCONEIX. v. Desconoce.
DESCONEXENT. sust. c. El que desconoce. (desconeixent)

DESCONFORTAT. part. pas. de “desconfortar”. Desanimado, debilitado, privado de fuerza. (CONFORT. sust. c. Aliento, fortaleza, fuerza, ánimo. // reconfortar)

DESCONORT. sust. c. Desconsuelo. (título de un poema conocido)

DESCONORTAR. v. modo inf. Desconsolar.

DESCONORTAT. part. pas. de "desconortar”. Desconsolado.

DESCONSELLAT. part. pas. de “desconsellar”. Malaconsejado, desaconsejado.

DESCONSOLACIÓ. sust. c. Desconsuelo.

DESCONSOLAMENT. sust. c. Desconsuelo.

DESCORRE. v. modo inf. Discurrir.

DESCORTÉS, adj. Descortés.

DESCOVÉ. v. Desconviene.

DESCREENT. adj. Descreído, incrédulo.

DESCRESENT. v. gerundio de "descreser". Descreyendo.

DESE. Décimo, diezmo. (desé)

DESESPER. sust. c. Desesperación. (desespero)

DESESPERAMENT. sust. c. Desconfianza, desesperación.

DESFORMAR. v. modo inf. Desfigurar.

DESFORMAT. part. pas. de "desformar”. Desfigurado.

DESGRAT. sust. c. Desagrado.

DESHONRADAMENT. adv. Deshonradamente.

DESHONRAMENT. sust. c. Deshonra.

DESIA. v. Decía. (díe, die, diebe; deya; deye; deia; deie; deciba)

DESIG. sust. c. Deseo. (desitg; desich)

DESIJAMENT. V. DESIG.

DESIR. v. Deseo. (jo desitjo)

DESIRÁN. v. gerundio de "desirar". Deseando. - Úsase alguna vez este gerundio como adjetivo p.e: en vils fayts d‘ hon es desirán: en viles hechos de que está deseoso.

DESIRANT. V. DESIRÁN. (desitjant)

DESIRAR. v. modo inf. Desear.

DESIRAT. part. pas. de "desirar". Deseado. (desitjat)

DESIRATS. v. Deseáis.

DESIREN. v. Desean. (desitgen)

DESIRER. V. DESIRAR.

DESIRON. V. DESIREN.

DESIRÓS. adj. Deseoso. (desitjòs, desitjós)

DESITJATS. V. DESIRATS.

DESLEYA. Deslíe, disuelve, diluye (dilue). (verbo desleír)

DESLEYAL. adj. Desleal.

DESLEYALTAT. sust. c. Deslealtad.

DESLIAR. v. modo inf. Desligar, desatar, librar, libertar. (deslligar)

DESLIGARALNOTS. v. Librárnoslo. (librar + nos + lo; que ens el lliurés)

DESLIURAR. v. modo inf. Libertar, librar.

DESLIURAT. part. pas. de "desliurar”. Libertado. (liberado)

DESLIYAR. v. Desligar, desatar, o diluir, desleír, disolver.

DESOBEENT. adj. Desobediente.

DESOLAMENT. sust. c. Desolación.

DESORDONAT. part. pas. de "desordonar”. Desordenado.

DESOTS. adv. Debajo. (de sots, sotz; de sota)

DESPAGAT. part. pas. de "despagar”. Poco satisfecho, descontento.

DESPEN. v. Gasta, espende, (expende, expensas) emplea. (despén; despendre)

DESPES. part. pas. de “despendrer”. Expendido (espendido), gastado. (despés)

DESPLAENT. adj. Desagradable. (que no es plaent; que no place)

DESPLAER. sust. c. Desplacer, desagrado.

DESPLASENT. v. DESPLAENT.

DESPLASER. sust. c. Desplacer, desagradar.
DESPLAU. v. Desplace, desagrada. (si no us plau : us desplau)

DESPULLAR. v. modo inf. Desnudar, despojar.
DESPUYLANT. v. gerundio de "despuylar". Despojando, desnudando.

DESRAHÓ. V. DESRAYSÓ. (raysó, rahó, raó; razón)

DESRAYSÓ. sust. c. Sinrazón.

DESSÁ. Aquí, por esta parte, en esta parte. (de sá, de sa VS de llá, dellá)

DESSEMBLANÇA. sust. c. Desemejanza. (sembla, pareix, semella; semeja, parece)

DESSEMBLANT. adj. Desemejante, contrario.

DESSUS. adv. Encima, sobre. (de sus, de sús, dessús)

D' EST. De este. (usa aquest, est, est‘ )

DESTREU. v. Quita, saca, arranca, extrae (estrae).

DESTRICH. Embarazo, obstáculo, desestimación, apuro, angustia.

DESTRUA. v. Destruya.

DESTRUYR. v. modo inf. Destruir.

DESUS. V. DESSUS.
DESVAL. v. No vale.

DESVERGONYATS. part. pas. de "desvergonyar". Desvergonzado. (desvergonzados)

DESVIAMENT. sust. c. Desvío.

DESVIAR. v. modo inf. Desviar.

DETERMEN. Variante de "dretamen". Derechamente, con justicia.

DETERMENAT. v. part. pas. de “determenar”. Determinado.

DETRAS, adv. Detrás,

DEUNE. Debe (de ello o por ello). (E deune ser a mòrt jutjat)

DEURIETS. v. Deberíais.

DEUS. v. Debes.

DEUS. sust. pr. Dios.

DEVALÁ. v. Bajó, descendió. (devallá)

DEVASTAR. v. modo inf. Devastar.

DEVAYLÁ. V. DEVALÁ.

DEVEN. v. Deben. (deuen)

DEVENIR. v. modo inf. Empezar a ser una cosa diversa de lo que era; hacerse, volverse diferente, convertirse.

DEVENSIMENT. sust. c. Quizás signifique el acto de vencer.

DEVENTERA. sust. c. Delantera, vanguardia.

DEVENTERS. adj. pl. delanteros, los que pertenecen a la vanguardia.

DEVESIT. part. pas. de "devesir”. Dividido. (dividit)

DEVETS. v. Debáis.

DEVINA. v. Adivina, acierta.

DEXASER. adj. Quizás equivalga a las palabras castellanas defectuoso, indolente, pecador, engañoso, vicioso.

DEXENT. V. Desciende.

DEXESA. sust. c. Diosa.

DEY. v. Debo. (dec, dech)

DEYA. v. Decía. (deia, deie, deye, die, díe, diebe)

D' EYL. De él.

DEYM. v. Decimos. (deiem; diém, diem es metátesis de deym; deym e manam)

DEYNETS. v. Dignaos.

DEYTAT. sust. c. Deidad.

D' HON. De donde, de que.

DIATS. v. Decid. (digats; diguéu o digueu, digáu, o digau)

DICMENGA. sust. c. Domingo. (se encuentran variantes en textos antiguos; dicmenge)
DICTAMÉN. V. DICTAT.

DICTAMENT. sust. c. Dictamo. (dictado)

DICTAR. v. modo inf. Dictar.

DICTAT. part. pas. de "dictar". Dictado.

DICTAT. sust. c. Lo que se ha dictado o lo que se ha dicho, escrito o hablado.
DIEN. v. Dicen. (diuen)

DIÉN. V. DIENT.

DIENT. v. gerundio de "dir". Diciendo.

DIETS. v. Decís. (dieu, diéu; deieu, deyeu)

DIFFERENCIAR. v. modo inf. Diferenciar, distinguir.

DIFFERENCIEJAR. V. DIFFERENCIAR.

DIFFERENT. adj. Diferente.

DIFFICULTAT. sust. c. Dificultad.

DIFFINENT. v. gerundio de "diffinir”. Definiendo.

DIFFINICIÓ. sust. c. Definición.

DIFFINIMENT. V. DIFFINICIÓ.
DIFFINIR. v. modo inf. Definir.

DIFFINIT. part. pas. de "diffinir". Definido.

DIGATS. v. Decid, digáis.

DIGATSME. Decidme.

DIGES. v. Di. (digues)

DIGNAT. Variante. V. DIGNITAT.

DIGNITAT. sust. c. Dignidad, mérito.

DIGUT. part. pas. de "dever”. Debido. (degut)

DILIGÉN. adj. Diligente. (diligent)

DINTRE. adv. Dentro.

DIRAY. v. Diré.

DIRETS. v. Diréis.

DIR T‘ HA. Te ha de decir. (escrito DIRT‘ HA)

DISCORRIMÉN. V. DISCORRIMENT.

DISCORRIMENT. sust. c. Discurso, reflexión, el acto de discurrir.

DISCORRENT. v. gerundio de "discorrer”. Discurriendo, reflexionando.

DISCURRIMENT. V. DISCORRIMENT.

DISEM. v. Decimos. (diém, diem; deiem, deyem)

DISEN. v. Dicen. (diuen)

DISETS. v. Decís. (diéu, dieu; deieu, deyeu)

DISFORMAT. part. pas. de "disformar”. Desfigurado.

DISJUNTIVA. adj. term. fem. Disyuntiva.

DISLUNGAMENT. sust. c. Dislocación.

DISON. V. DISEN.

DISPUTAMENT. sust. c. Disputa, argumentación, controversia.

DISTINCCIONAR. v. modo inf. Distinguir, hacer distinción.

DISTINCCIONAT. part. pas. de “distinccionar”. Distinguido.

DISTINCS. adj. pl. Distintos.

DIT. sust. c. Dicho, palabra.

DITS. part. pas. pl. de "dir". Dichos.

DIVINITAT. sust. c. Divinidad.

DIVISIBILITAT. sust. e. Divisibilidad.

DIX. v. Dijo. (va dir)

DIXEREN. v. Dijeron.

DIXÉS. v. Dijese. (digués; diguere)

DIXLI. v. Díjole. (le dijo)

DIXME. v. Díjome.

DIXQUÉ. v. Dijo.

DÓ, v. Doy, dé. (dono; que yo dona; que jo doni)

DÓ, sust. c. Don, donativo, presente, dádiva.

DOCTRINAT. part. pas. de "doctrinar". Adoctrinado. (corriente en la Cataluña de Pujol)

DOLÇOR. V. DOUÇOR.

DOLEM. v. Dolemos.

DOLENT. adj. Doliente, afligido.

DOLER. v. modo inf. Doler.

DOLRE. V. DOLER.

DOLRÓS. adj. Doloroso.

DÓ ‘M. Déme, doyme. (me doy)

DON. sust. c. Don, dádiva, presente.

D' ON. V. D' HON.

DONA. sust. c. Señora, dama. (domina, domna, doña)

DONADOR. sust. c. El que da, dadivoso, amigo de dar.

DONALI. Dale.

DONÁLI. Le dio.

DONÁN. V. DONANT.

DONANT. v. gerundio de "donar”. Dando.

DONASSETS. v. Dieseis.

DONATS. v. Dais, dad.

DONATS. part. pas. pl. de "donar”. Dados.

DONATSME. v. Dadme. (donaume, doneume)

DONATZ. V. DONATS.

DONAVETS. v. Dabais. (donabeu, donáeu)

DONÇELL. sust. c. Doncel.

DONÇEYL. V. DONÇELL.

DONCHS. adv. Pues, entonces.

DONE. v. Doy, da. (jo done, éyl, ela done; yo dono, ella done)

DONESSON. v. Diesen. (donaren; donessin)

DONETS. v. Deis. (donéu o doneu)

DONME. v. Dóyme, entrégome. (me doy, me entrego; me dono; “em donu”)

DONQUES. V. DONCHS.

DONS. v. Des. (que tú me donos; me dons)

DONS. sust. c. pl. Dones, presentes, donativos.

DONS. adv. V. DONCHS.

D‘ ONT. V. D' HON.

DORS. adv. Detrás.
DORS. sust. c. Dorso, espalda.

DOUÇ, DOUÇA. adj. Dulce. (dols, dolsa; dolç, dolça)

DOUÇOR. sust. c. Dulzura. (dolsor, dolçor)
DOUS, DOUSA. V. DOUÇ, DOUÇA.

DREÇALÍ. Le dirigió, le enderezó. (dreçali)

DREÇAR. V. modo inf. Enderezar, dirigir.

DRET. sust. c. Derecho, justicia. - Se pogren de Deus per dret clamar: pudieran con justicia clamar a Dios.

DRETAMENT. adv. Derechamente, justamente, con justicia.

DRETEMENT. V. DRETAMENT.

DRETS. adj. pl. Justos. - No está drets: no es justo.

DRETURA. sust. c. Derechura, rectitud, justicia.

DUALITAT. sust. c. La cualidad de ser una cosa dual. (dualidad)

DUCHS, sust. c. pl. duques. (DUCHduc : duquedux; el que dirige, conduce, ductor)

DUPTE. V. Dude.

DUPTETS. v. Dudéis. (dudéu o dudéu; dupteu)

DUPTÓS. adj. Dudoso, perplejo.

DURABILITAT. sust. c. La cualidad que hace una cosa durable. (durabilidad)

DURABLE. adj. term. fem. Duradera, durable.

DURAMENT. sust. c. Duración.

DUY. De hoy, desde hoy. (d‘ huy)

DUYL. v. Duelo. - No ‘m duyl: no me duelo.

DUYMAY. V. D' UY MAYS.

D‘ UY MAYS. De hoy más. (huy, uy, avui, avuy, vuy)