Nadá – nado, nades, nade, nadém o nadám, nadéu o nadáu, náden – nadaría – nadára – nadaré | nadar | ||
nadabe, nadáe | nadaba | ||
nadadó, nadadós | nadador, nadadores | ||
nadáen, nadaben | nadaban | ||
Nadal, Nadals – Trong de Nadal, que cague turró y pixe vi blang | Navidad, Navidades | ||
nafra, ñafra, nafres, ñafres | cicatriz, herida, cicatrices, heridas | ||
nais, naix | nace | ||
náisse, náixe | nacer | ||
naissém, naixém | nacemos | ||
naisserán, naixerán | nacerán | ||
náisses, náixes | naces | ||
naissimén, naiximén | nacimiento | ||
naissó (per), per aissó, per aixó, per naixó | por eso, por esto | ||
naix | nace | ||
Naixco | nazco | ||
naixcuda | nacida | ||
naixcudes | nacidas | ||
naixcut | nacido | ||
naixcuts | nacidos | ||
Náixe - naixco, naixes, naix, naixém, naixéu, náixen – naixcut, naixcuda – naixquera, naixquéres, naixquére, naixquérem, naixquéreu, naixquéren | nacer | ||
naixém | nacemos | ||
náixen | nacen | ||
naixeríe | nacería | ||
naixes | naces | ||
naixéu | nacéis | ||
naixíe | nacía | ||
naixíen | nacían | ||
naiximén, naiximéns | nacimiento, nacimientos | ||
naixó, per naixó, per aixó | por esto, por eso | ||
naixquéres | nacieras, nacieses | ||
nanet, enanet, enano | enanito | ||
nano, enano - nano (Valénsia), vore aik | enano | ||
narcótic, narcótics | narcótico, narcóticos | ||
narcotisat, narcotisats | narcotizado, narcotizados | ||
narrades, contades | narradas, contadas | ||
narradó, narradós | narrador, narradores | ||
narrassió | narración | ||
narrassións | narraciones | ||
narratiu, narratius | narrativo, narrativos | ||
narrativa, narratives | narrativa, narrativas | ||
Narráu – narréu | narrarlo, narráis | ||
nas , nassos, lo home dels nassos ve lo día 31 de desembre, y te tans nassos com díes queden al añ | nariz, narices | ||
nascut | nacido | ||
nascuts | nacidos | ||
nasqueren, naixquéren | nacieran, naciesen | ||
nasset, nassets | naricita, naricitas | ||
nassional, nassionals | nacional, nacionales | ||
nassionalista, nassionalistes | nacionalista, nacionalistas | ||
nassións | naciones | ||
nássos, nas, nassos | narices | ||
natres, natros | nosotros | ||
natural, naturals | natural, naturales | ||
naturalesa | naturaleza | ||
naturalidat | naturalidad | ||
naturalisám (sense notíssies de Gurb) al cos de Marta Sánchez | naturalizarme | ||
naturaliso | naturalizo | ||
naturalmen | naturalmente | ||
naturals | naturales | ||
nau, naus, nave, naves | nave, naves | ||
nau, nou | 9 | ||
naufragá | naufragar | ||
naufragán (g) | naufragando | ||
naufragio, naufragi, naufragios, naufragis | naufragio, naufragios | ||
náusees, ganes de vomitá | nauseas | ||
navalla, navalles | navaja, navajas | ||
navalleta, navalletes – platejá, platejada | navajita, navajitas – plateá, plateada | ||
nave | nave | ||
navegán | navegando | ||
navegassió | navegación | ||
naves | naves | ||
ne porte tres | lleva tres | ||
neboda, nebodes | sobrina, sobrinas | ||
nebodeta, nebodet | sobrinita, sobrinito | ||
nebot, nevot, nebots, nevots | sobrino, sobrinos | ||
negá | negar | ||
negá | negar | ||
negaba | negaba | ||
negabe (ell) negáe | negaba | ||
negada | negada | ||
negán (g) | negando | ||
negánlay | negándoselo | ||
negánli | negándole | ||
negassió, les tres negassións de Pedro a Jesús | negación, negaciones | ||
negat | negado | ||
negativa | negativa | ||
negatives | negativas | ||
negátos | negaros | ||
Negáu – négau ! | Negarlo – niégalo ! | ||
nego | niego | ||
negossi, negossis - comers, transacsió, intercambi, permuta, compra, venta, ganánsia, lucro, comisió, benefissi, dividendo, interés |
negocio, negocios - comercio, transacción, intercambio, permuta, compra, venta, ganancia, lucro, comisión, beneficio, dividendo, interés | ||
negossiá | negociar | ||
negossián, negossiáns | negociante, negociando, negociantes | ||
negossiassió, negossiassións | negociación, negociaciones | ||
negossiet | negociete | ||
negossiets | negocietes | ||
Negra – Fícam una servesa negra – Fícam una servesa, negra | Negra – Ponme una cerveza negra - Ponme una cerveza, negra. | ||
negre, negres | negro, negros | ||
negres | negros, negras | ||
negró, negrura | negrura, oscuridad | ||
negue | niega | ||
neguen | niegan | ||
neguitós, neguitosa, neguitosos, neguitoses - neguit, neguits | nervioso, intranquilo – nerviosismo, intranquilidad | ||
nell, per an ell | para él | ||
nella, per an ella | para ella | ||
nena, nenes | nena, nenas | ||
nervi, ñirvi, nervis, ñirvis | nervio, nervios | ||
nerviós, ñirviós | nervioso | ||
nerviosamen | nerviosamente | ||
nervioses, ñirvioses | nerviosas | ||
nerviosos | nerviosos | ||
nerviossisme | nerviosismo | ||
Nessedat - estupidés, majadería, disparate, memés, cretinisme, sandés, idiotés, imbessilidat, tontería, tontada, bobada, sabocada | necedad, estupidez, majadería, disparate, memez, cretinismo, sandez, idiotez, imbecilidad, tontería, bobada | ||
nessessari, nessessaris | necesario, necesarios | ||
nessessária, nessessáries | necesaria, necesarias | ||
nessessidat, nessessidats | necesidad, necesidades | ||
Nessessitá – nessessito, nessessites, nessessite, nessessitém o nessessitám, nessessitéu o nessessitáu, nessessíten – nessessidat, nessessitat, nessessitada | necesitar | ||
nessessitabe, nessessitáe | necesitaba | ||
nessessitaben, nessessitáen | necesitaban | ||
nessessitáem, nessessitabem | necesitábamos | ||
nessessitáreu | necesitaréis | ||
nessessitaríe | necesitaría | ||
nessessitaríen | necesitarían | ||
nessessite | necesita | ||
nessessitém | necesitamos | ||
nessessiten | necesitan | ||
nessessites | necesitas | ||
nessessitéu | necesitáis | ||
Nessessito | Necesito – cuando él necesite | ||
nessessiton | necesiten | ||
néssio, néssios, tonto, tontos, néssia, néssies | necio, necios, tonto, tontos, necia, necias | ||
net, nets | nieto, nietos | ||
neta, netes | nieta, nietas | ||
netet, netets | nietecito, nietecitos | ||
neu, neus - Aon ñague neu no hi aniguéu ! | nieve, nieves | ||
neumátic, neumátics, neumática, neumátiques | neumático, neumáticos | ||
neumonía | neumonía | ||
neutre, neutro, neutres, neutros | neutro, neutros | ||
nevá , neve, neu, nevada | nevar, nieva, nieve, nevada | ||
nevades (puntes) | Puntas nevadas | ||
neván | nevando | ||
nevats | nevados | ||
nevera, neveres | nevera, neveras | ||
nevot, nebot, nevots, nebots | sobrino, sobrinos | ||
ni | ni | ||
nial, nials, ous falsos de ges o de pedra per a motivá a les gallines a póndre ous. | huevo falso de yeso o de piedra para motivar a las gallinas a poner huevos | ||
nigromán, mago | nigromante, mago | ||
Nigromántica, nigromántiques | nigromántica, nigrománticas | ||
nils, ni los – ni les | ni los - ni les | ||
nina, nines de drap | muñeca, muñecas de trapo | ||
nincho, ninchos (del sementeri), nicho, nichos (de mercat) | nicho, nichos | ||
Nines – pupiles, nina, pupila | pupila, pupilas | ||
ningú, dingú | nadie | ||
ningún, cap | ningún | ||
ninguna, cap | ninguna | ||
ninja, ninges | ninja, ninjas | ||
nino, ninos – ninot, ninots | muñeco, muñecos | ||
ninotet, ninotets | muñequito, muñequitos | ||
niñera, niñeres | niñera, niñeras | ||
Niquitós, niquitosa, neguitós, neguitosa | nervioso, intranquilo | ||
nit , anit, s'ha fet de nit | noche, anoche, se ha hecho de noche | ||
nit, nits | noche, noches | ||
nitet (de) | por la noche | ||
Nitidés - llimpiesa, puresa, transparénsia, claridat, brillo | nitidez, limpieza, pureza, transparencia, claridad, brillo | ||
niu, nius - vore follanius | nido, nidos - follanidos es quien coge huevos de los nidos | ||
niuet, niuets | nidito, niditos | ||
nivell, nivells | nivel, niveles | ||
no | no | ||
No cal – no caldrá - no calíe – no cal patí | no hace falta, no hará falta, no hacía falta, no hace falta sufrir | ||
No me fa goch , no me chauche | no me apetece | ||
no'ls, no los | no los | ||
nobilíssim | nobilísimo | ||
nobilíssima | nobilísima | ||
nobilíssimamen | nobilísimamente | ||
nobilíssimes | nobilísimas | ||
nobilíssims, mol nobles | nobilísimos | ||
noblemen | noblemente | ||
noblesa baturra | nobleza baturra | ||
nocturno, nocturnos, de nit, de la nit | nocturno, nocturnos | ||
nol, no lo, no´l vach vore | no lo vi | ||
nols, no los, nol´s vach agarrá | no los cogí | ||
nom, noms | nombre, nombres | ||
nombrá | nombrar | ||
nombrabe | nombraba | ||
nombraben | nombraban | ||
nombrántos | nombrándoos | ||
nombrat, nombrats | nombrado, nombrados | ||
nombréu | nombráis | ||
nomená, anomená | nombrar, nominar | ||
nomenades, anomenades | nombradas, de nombre | ||
nomenál | nombrarlo | ||
nomenat, anomenat, nomenats, anomenats | nombrado, de nombre, nombrados | ||
només, sol | nada más, solo | ||
nominá | nominar | ||
nómina, nómines | nómina, nóminas | ||
nomináls | nominarlos | ||
nominatiu, nominatius | nominativo, nominativos | ||
noms | nombres | ||
nora, nores | nuera, nueras | ||
Noranta, 90 | 90 noventa | ||
nordeste, nordest | nordeste | ||
norma, normes | norma, normas | ||
normal, normals | normal, normales | ||
normalisá lo chapurriau, escriure segóns una norma, no mos cal | normalizar el chapurriau, escribir según una norma, no nos hace falta | ||
normalissasió | normalización | ||
normalmen | normalmente | ||
Norocsidén, nort + ocsidén (oeste), noreste, norest | noroccidente | ||
nort, nord | norte | ||
Noruego, noruegos, noruega, noruegues, de Noruega | noruego, noruega | ||
nosa, fas nosa, estorbes, (noses en plural no se fa aná) | estorbo, estorbar, molestar | ||
noses | estorbos | ||
nossió, nossións | noción, nociones | ||
nossiu, lesiu | nocivo, lesivo | ||
nossiva, lesiva | nociva, lesiva | ||
nostalgia | nostalgia | ||
nostra | nuestra | ||
nostre | nuestro | ||
nostre, nostres, nostra, nostres – lo nostre poble, los nostres pobles, la nostra terreta, les nostres yayes | nuestro, nuestros, nuestra, nuestras | ||
Notá – noto, notes, note, notém o notám, notéu o notáu, nóten – (anotá se conjugue igual) notat, notada – si yo notara, notares, notare, notárem, notáreu, notáren – nota | notar | ||
nota, notes | nota, notas | ||
notabe | notaba | ||
notabes | notabas | ||
notablemen | notablemente | ||
notáe, notabe | notaba | ||
notáen, notaben | notaban | ||
notán (g) | notando | ||
notánlos | notándolos | ||
notari, notaris, notaria, notaries – notaría – notaríes es de notá, anotaríes de anotá | notario, notarios, notaria, notarias – notaría – notarías de notar | ||
notarial, notarials | notarial, notariales | ||
notaríe | notaría | ||
notaris | notarios | ||
Notat – anotat es apuntat | Notado – anotado es apuntado | ||
note | nota | ||
noten | notan | ||
notifique | notifica | ||
notíssia, notíssies | noticia, noticias | ||
notissiota, notissiotes | noticieja, noticiejas | ||
noto | noto | ||
nou, está com a nou, lo ponou, pon nou – 9 | nuevo, está como nuevo, el puente nuevo – 9 | ||
nova, noves | nueva, nuevas | ||
novanta, noranta, 90 | Noventa 90 | ||
novedat, novedats | novedad, novedades | ||
novela, noveles | novela, novelas | ||
novelán | novelando | ||
novelat | novelado | ||
noveles | novelas | ||
noveleta, noveletes, com les 100 del Decamerón en chapurriau | novelita, novelitas | ||
novembre | noviembre | ||
noves (notíssies) | nuevas, notícias | ||
novet, novets | nuevecito, nuevecitos | ||
noveta, novetes | nuevecita, nuevecitas | ||
novia, novies | novia, novias | ||
novio, novios | novio, novios | ||
novissiat, a dins del convén | noviciado, dentro del convento | ||
novíssies, monges | novicias, monjas | ||
nuclear | nuclear | ||
nuclears | nucleares | ||
nugo, nugos (anugá, lligá) | nudo, nudos (anudar, atar, ligar) | ||
|
|||
núgol, núgols, se anugole | nube, nubes, se nubla | ||
Nugolada : núgols que venen en l´aire, lleván, garbí, etc | nubes que vienen con el aire | ||
nugolet, nugolets | nubecilla, nubecillas | ||
núgols | nubes | ||
nugos | nudos | ||
nuguet, nuguets – los de los dits de les máns | nudito, nuditos – nudillo, nudillos | ||
numerals | numerales | ||
número, números | número, números | ||
numerós, numerosos | numeroso, numerosos | ||
numerosa, numeroses | numerosa, numerosas | ||
numerossíssim, numerossíssims, abundán, abundáns - vore caterva | numerosísimo, numerosísimos | ||
nupsial, núpsies, de matrimoni | nupcial | ||
champouirau, chapurriau, chapurriat, chapurreau, la franja del meu cul, parlem chapurriau, escriure en chapurriau, ortografía chapurriau, gramática chapurriau, lo chapurriau de Aguaviva o Aiguaiva, origen del chapurriau, dicsionari chapurriau, yo parlo chapurriau; chapurriau de Beseit, Matarranya, Matarraña, Litera, Llitera, Mezquín, Mesquí, Caspe, Casp, Aragó, aragonés, Frederic Mistral, Loís Alibèrt, Ribagorça, Ribagorsa, Ribagorza, astí parlem chapurriau, occitan, ocsitá, òc, och, hoc
lunes, 26 de noviembre de 2018
dicsionari chapurriau castellá, N
viernes, 14 de diciembre de 2018
JORNADA TERSERA. NOVELA QUINTA
Ñabíe entonses un jove a Pistoya de nom Ricciardo, de baix naiximén pero mol ric, que tan adornat y pulit anabe, que lo cridaben lo Assicalat; y durán mol tems habíe amat y festejat en vano a la dona de micer Francesco, que ere hermossíssima y mol honesta.
- Honrada Siñora, me pareix está segú de que sou tan sabia, que mol be, fa mol tems, habréu pogut compéndre a cuán gran amor me ha portat a tíndretos la vostra hermosura, que sobrepasse a consevol atra que hayga pogut vore. Dixo a una vora les costums loables y les singulás virtuts que en vos ñan, que tindríen forsa per a apresá los ánims de consevol home; y per naixó no fa falta que tos mostra en paraules que aquell ha sigut lo mes gran que may cap home haygue sentit per cap dona, y aixina sirá sense falta mentres la meua misserable vida aguanto estes cames y brassos, y mes encara, que, si allá dal com aquí se ame, perpetuamen tos amaré. Y per naixó podéu está segura que res teniu, sigue pressiós o de poc valor, que mes vostre puguéu tíndre y en tot momén disposá de alló com de mí, pel que yo valga, y tamé de les meues coses. Y per a que tinguéu sertíssima proba de aixó, tos dic que reputaré com la mes gran grássia que consevol cosa que yo puguera fé y que tos vinguere en gana me manéu, que res ñaurá que, manánu yo, no me obeíxquen. Pel que, si soc tan vostre com sentíu que u soc, no osaré elevá los meus rogs a la vostra altesa, de la que tota la meua pas, tot lo meu be y la meua salut pot víndrem, y de cap atra part: y aixina com humildíssim criat tos rogo, volgut be meu y única esperansa de la meua alma, que esperán que lo amorós foc en vos se alimento, que la vostra benignidat sigue tanta, y aixina ablaníxque la vostra passada duresa mostrada cap a mí (que vostre soc) que yo, reconfortat en la vostra Piedat, puga di que com de la vostra hermosura me hay enamorat, per nella hay de tíndre la vida; y esta vida, si als meus rogs lo pujadet ánim vostre no se incline, sense falta se acabará y me moriré, y podréu sé cridada la meua homissida. Y dixém que la meua mort no tos faiguere honor, no dixo de creure que, tenín alguna vegada remordiméns de consiénsia no tos doldríe habéu fet, y potsé, milló disposada, en vos mateixa diríeu:
«¡Ay!, ¡qué mal vach fé al no tíndre misericórdia del meu Assicalat!».
Y no servín de res arrepentítos tos siríe ocasió de mes gran patimén; pel que, per a que no passo, ara que socórrem podéu, teníume llástima, y abáns de que me móriga tingáu misericórdia de mí, perque sol vos podéu fém lo mes felís o lo mes dolorit home que vigue. Espero que sigue tanta la vostra cortessía que no patiguéu que per tan y tal amor ressibíxca la mort per galardón, sino que en alegre resposta y plena de grássia reconfortéu lo meu espíritu que tot espantat tremole dabán la vostra presénsia.
La Siñora, a la que lo llarg festejá, lo justá, les serenates y les atres coses paregudes an estes fetes pel Assicalat no habíen pogut conmoure, van conmoure ara les afectuoses paraules dites pel ferventíssim amán, y va escomensá a sentí lo que abáns may habíe sentit, aixó es, lo amor. Y encara que, per a obeí la orden donada pel home, callare, no va pugué per naixó dixá de amagá en algún suspiret lo que de bona gana, contestán al Assicalat, haguere manifestat.
- Assicalat meu, sense duda fa mol tems que me hay acatat de que lo teu amor cap a mí es grandíssim y perfecte, y ara per les teues paraules u sé, y estic contenta, com ha de sé. Pero, si dura y cruel te hay paregut, no vull que cregues al ánimo hay sigut com hay mostrat en lo gesto; pos sempre te hay amat y volgut mes que a consevol home, pero me ha convingut féu aixina per temó dels demés y per a preservá la meua fama de honestidat. Pero ara ve lo tems en que podré claramen mostrát si te vull y consedít lo galardón del amor que me has tingut y me tens; y per naixó consólat, guarda la esperansa, perque micer Francesco está per anássen dins de pocs díes a Milán com podesta, com ya saps. Per l´amor meu li has donat lo teu hermós palafrén; y cuan sen haygue anat, sense falta te dono la paraula, pel bon amor que te ting, que no passarán mols díes sense que te reuníxques en mí y al nostre amor li doném plassenté y sansé cumplimén. Y per a que no te tinga que parlá un atra vegada de esta materia, desde ara te dic que lo día en que veigues dos robetes esteses a la finestra de la meua alcoba, que done sobre lo nostre jardí, aquella nit, cuidán be de no sé vist, víne a mí per la porta del jardí: me trobarás allí esperánte y juns tindrém tota la nit festa y plaé la un en l´atre tan com dessichém.
A tot aixó no va di la Siñora cap paraula; lo Assicalat se va ficá de peu y va escomensá a caminá cap al caballé, que, veénlo de peu, va eixí a trobál, y enriénsen li va di:
- ¿Qué te pareix? ¿hay cumplit be la meua promesa?
Estes paraules van agradá mol al caballé, que, encara que ya teníe bona opinió de la seua dona, encara la va tíndre milló per nelles; y va di:
- Ara es meu lo palafrén que va sé teu.
La dona, quedánse libre a casa, donánli voltes a les paraules del Assicalat y al amor que li teníe y al palafrén que pel seu amor habíe regalat, y veénlo desde casa seua passá en molta frecuénsia, se va di:
Y ademés de aixó, ¿cuán tornaré a trobá un amán com lo Assicalat?
Estic sola, de dingú ting que tindre temó; no sé perque no agarro lo goch mentres puc; no sempre tindré la ocasió com la ting ara: aixó no u sabrá may dingú, y si tinguere que sabés, milló es fé algo y arrepentís que no féu y arrepentís.»
Y aixina aconsellánse an ella mateixa, un día va ficá dos robetes a la finestra del jardí, com li habíe dit lo Assicalat; estes van sé vistes pel Assicalat, que se va ficá contentíssim, y al vindre la nit, secretamen y sol sen va aná cap a la porta del jardí de la Siñora y la va trobá uberta; y de aquí va aná a un atra porta que donabe a la entrada de la casa, aon va trobá a la noble Siñora que lo esperabe. Ella, veénlo vindre, eixecánse a trobál, en grandíssima festa lo va ressibí, y ell, abrassánla y besánla sen mil vegades, per la escala amún la va seguí; y sense tardá se van gitá, y lo seu amor van contentá. Y no va sé esta vegada la radera, perque mentres lo caballé va está a Milán, y tamé después de la seua tornada, va torná allí, en grandíssim plaé de cada una dels parts, moltes mes vegades.
https://lo-decameron.blogspot.com/2018/12/jornada-tersera-novela-sexta.html
martes, 5 de octubre de 2021
Glosario, Ramon Lull, D.
D.
D' AÇO. V. D' AYÇO.
D' AÇO 'T. De esto te.
D' AQUEYLS. De aquellos.
D' ALCÚ. De alguno, de alguien.
D' ALS. De otra cosa.
D' ALT. De arriba.
D' AQUEST. De este.
D' ALTA. De alta.
D' ALTRE. De otro.
D' ALTR‘ EN. De otro en.
D' ALTRUY. De otro.
D' ALTRUYL. V. D' ALTRUY.
DAM. V. DAN.
DAMDÓS. De ambos.
D‘ AMDÓS. V. DAMDÓS.
DAMÉS. Demás.
DAMNAR. v. modo inf. Condenar.
DAMNAT. part. pas. de “dampnar". Condenado.
DAMONT. adv. Encima, sobre.
DAMPNACIÓ, sust. c. Condenación.
DAMPNADA. part. pas. de "dampnar” term. fem. Dañada, perjudicada, destruida, condenada.
DAMPNAT. part. pas. de "dampnar". Condenado.
DAMPNATJE, sust. c. Daño, perjuicio.
DAMPNITATS. sust. c. pl. daños, perjuicios.
DAMPNOSA. adj. Dañosa, perjudicial.
DAN. sust. c. Daño, mal. (dany)
DAQUEST. V. D‘ AQUEST.
D‘ AQUEST. De este. (aqueste en castellano antiguo)
D' AQUI. De aquí.
DARAY. v. Daré. (daré : donaré)
DARETS. v. Daréis. (dareu : donareu, donaréu)
DARIATZME. v. Dariaisme. (me daríais; me donaríeu)
DARLOT. A galope. - Trotant e darlot: al trote y a galope.
DARMETS. Me habéis de dar. (dar me havets : me hau de donar)
D' ASO. V. D' AÇO.
DATS. v. Dad, dais. (doneu, donau, donéu, donáu)
DATSLOS. Dadles. (doneulos, donaulos)
DATSME. Dadme, daisme. (doneume, donaume)
DATZ. V. DATS.
DAVÍ. adj. Divino. (diví)
D' AXO. De esto.
D' AYÇO. De esto, de eso.
D' AYSO. V. D' AYÇO.
D' AYTALS. De tales.
D' AYTANT. De tanto. - A veces: de ello.
DE. prep. De. - A veces a, p. e: no es qui de Deus vuyla donar lausor: no hay quien a Dios quiera alabar (quien de Dios quiera dar laor).
DEÇEBUT. part. pas. de "deçebrer". Engañado. (decepcionado)
DECEPCIÓ. sust. c. Decepción, engaño.
DECH. v. Debió.
DECLARAMENT. adv. Claramente.
DECORARVOS. v. Honraros. (teneros decoro)
DECORAT. part. pas. de “decorar”. Decorado, honrado.
DECORRIMENT. sust. c. Corriente o curso de algún líquido.
DECORRIA. v. Corría. (decorrer : transcurrir : correr)
DEEN. Décimo. (deén, desén, desé; decena, diez)
DEENE. Décima. (diezmo, de diez, la décima parte)
DEENE 's. Décima es.
DEFAL. v. Falta, delinque, falla; falte, delinca, falle.
DEFALA. V. Falte.
DEFALIMENT. sust. c. Falta. culpa. (fallo; fallar)
DEFAYLEX. v. Falta, delinque.
DEFAYLIR. v. modo inf. Faltar, delinquir.
DEFEN. v. Defiende. (defén; defendre; defender)
DEFENAM. v. Defendamos. (como aquellos aragoneses de esfendemos as luengas)
DEFENCIÓ. sust. c. Defensa.
DEFENDRE. v. modo inf. Defender. - Úsase, a veces como recíproco. - En algunos casos significa librarse.
DEFENEN. v. Defienden.
DEFENIMENT. sust. c. Defensa.
DEFENS. v. Defiendes.
DEFENSADOR. sust. c. Defensor.
DEFENSA ‘S. v. Defendióse. (se defendió)
DEFENSIÓ. V. DEFENCIÓ.
DEFENT. v. Defiende.
DEFES, DEFESA. adj. Defendido, defendida.
DEFFALLIMENT. V. DEFALIMENT.
DEFFAYLIMENT. V. DEFALLIMENT.
DEFFENDRE. V. DEFENDRE.
DEFFENENT. v. gerundio de “deffendrer”. Defendiendo.
DEFFES. V. DEFES.
DEFORA. adv. Fuera. - Defora se: fuera de sí.
DEFORAS. A fuera, de fuera, por de fuera, en el exterior.
DEFORES. V. DEFORAS.
DEGASTABLE. adj. Desierta, desolada, abandonada.
DEGRA. v. Debiera. (deguera, deguere)
DEIFICAR. v. modo inf. Deificar.
DEIFICAT. part. pas. de “deificar”. Deificado.
DEIG. v. Debo. (dec, dech; deure; deber)
DEITAT. sust. c. Deidad.
DEIXAM. v. Dejamos.
DEJA. v. Deba. (dega)
DEJAM. v. Debamos. (degam, deguem)
DEJATS. v. Debáis. (degáu, degau, deguéu, degueu)
DEJUNIS. sust. c. pl. Ayunos.
DEJUNAMENT, sust. c. Ayuno.
DEJUS. adv. Debajo. (de jus, dejús; Noguera jussana VS sobirana)
DE ‘L. De él.
DE LÁ. V. DELAY.
D' ELA. De ella.
DELAY. adv. De allí, en la otra vida, allí. (de lá)
DELECTABLE. adj. Deleitable, delicioso.
DELEN. v. Borran, destruyen. (inglés delete)
DELEX. v. Borra, destruye. (he, she, it deletes en inglés)
DELGAT. adj. Delgado. (cullóns, Pompeyo Fabra no usaba esta palabra?)
DELÍ. Borró, destruyó.
DELICAMENT. sust. c. Deleite.
DELICATS. v. Deleitáis.
DELICT. V. DELIT.
DELIR. Borrar, destruir.
DELIT. sust. c. Deleite. (disfrute; no significa delito)
DELIT. part. pas. de "delir”. Borrado, destruido.
DELITABLE. V. DELECTABLE.
DELITAMENT. sust. c. Deleite.
DELITAR. v. modo inf. Deleitar.
DELITATS. v. Deleitáis.
DELITZ. sust. c. pl. deleites.
DELS. De los, de las. - Dels claus de Sent Pera: de las llaves de San Pedro.
D' ELS. De ellos.
DE 'LS. De los.
DELONGAMENT. adv. Largamente. (longa, llarga; larga, luenga)
D' ÉLL. De él.
DEMAN. sust. c. Petición, demanda, súplica.
DEMANA ‘L. v. Le pidió.
DEMANÁN. v. gerundio de “demanar”. Pidiendo. (demanant)
DEMANATS. V. DEMANDATS.
DEMANDA. sust. c. Súplica, petición.
DEMANDATS. v. Pedís, pedid; demandáis, demandad.
DEMANDAVA. v. Pedía, demandaba.
DEMANS. v. Pidas.
DEMENTRA. Mientras, mientras tanto, mientras que, entretanto.
DEMENTR‘ EU. Mientras yo.
DEMONI. sust. c. Demonio. (dimoni)
DEMONI ‘L. Demio le, demonio el.
DEMONI ‘T. Demonio te.
DE ‘N. De don. - De ‘n Jacques: de don Jaime.
DENEJAR. v. modo inf. Limpiar. (nedea; neteja; nedeja; net)
DENANT, adv. Delante, antes. (devant)
DENYEN. v. Dignan. - No ‘us denyen veser: no se dignan veros.
DEPARTIR. v. modo inf. Partir, dividir, separar, explicar.
DEPARTIT. part. pas. de "depertir". Partido, dividido, separado, explicado.
DEPENYER. v. modo inf. Representar, describir, pintar, designar.
DEPERTIMENT sust. c. Partición, separación, división.
DEPERTIR. V. DEPARTIR.
DEPERTIT. V. DEPARTIT.
DEPORT. sust. c. Recreación, placer, diversión, reposo, descanso (deporte; sport, esport)
DEPORTANT. v. gerundio de "deportar”. Descansando.
DEPORTAR. v. modo inf. Descansar.
DEPUIS. adv. Después.
DEPUYS. adv. Después, después que.
DERROCAR. v. Derrocar, derribar.
DERROCAVEN. v. Derrocaban, derribaban.
DERROCA ‘L. Le derrocó, le derribó.
DES. v. Diese. (donés; donare)
DESÁ. V. DESAY.
DESAGUALAR. v. modo inf. Desigualar. (agual, agualar, Agualada)
DESAGUALTAT. sust. c. Desigualdad.
DESAMAR. v. modo inf. Desamar, aborrecer. (no amar, pero no odiar)
DESAMAT. part. pas. de “desamar”. Desamado, aborrecido.
DESAUNIT. part. pas. de “desaunir”. Desunido. (desunir)
DESAY. adv. De aquí, en esta vida, aquí. (de sá)
DESÇEBUT. part. pas. de “desçebre”. Engañado. (decepcionado)
DESÇEBUTZ. part. pas. de “desçebre”. Engañados. (decepcionados)
DESCONEIX. v. Desconoce.
DESCONEXENT. sust. c. El que desconoce. (desconeixent)
DESCONFORTAT. part. pas. de “desconfortar”. Desanimado, debilitado, privado de fuerza. (CONFORT. sust. c. Aliento, fortaleza, fuerza, ánimo. // reconfortar)
DESCONORT. sust. c. Desconsuelo. (título de un poema conocido)
DESCONORTAR. v. modo inf. Desconsolar.
DESCONORTAT. part. pas. de "desconortar”. Desconsolado.
DESCONSELLAT. part. pas. de “desconsellar”. Malaconsejado, desaconsejado.
DESCONSOLACIÓ. sust. c. Desconsuelo.
DESCONSOLAMENT. sust. c. Desconsuelo.
DESCORRE. v. modo inf. Discurrir.
DESCORTÉS, adj. Descortés.
DESCOVÉ. v. Desconviene.
DESCREENT. adj. Descreído, incrédulo.
DESCRESENT. v. gerundio de "descreser". Descreyendo.
DESE. Décimo, diezmo. (desé)
DESESPER. sust. c. Desesperación. (desespero)
DESESPERAMENT. sust. c. Desconfianza, desesperación.
DESFORMAR. v. modo inf. Desfigurar.
DESFORMAT. part. pas. de "desformar”. Desfigurado.
DESGRAT. sust. c. Desagrado.
DESHONRADAMENT. adv. Deshonradamente.
DESHONRAMENT. sust. c. Deshonra.
DESIA. v. Decía. (díe, die, diebe; deya; deye; deia; deie; deciba)
DESIG. sust. c. Deseo. (desitg; desich)
DESIJAMENT. V. DESIG.
DESIR. v. Deseo. (jo desitjo)
DESIRÁN. v. gerundio de "desirar". Deseando. - Úsase alguna vez este gerundio como adjetivo p.e: en vils fayts d‘ hon es desirán: en viles hechos de que está deseoso.
DESIRANT. V. DESIRÁN. (desitjant)
DESIRAR. v. modo inf. Desear.
DESIRAT. part. pas. de "desirar". Deseado. (desitjat)
DESIRATS. v. Deseáis.
DESIREN. v. Desean. (desitgen)
DESIRER. V. DESIRAR.
DESIRON. V. DESIREN.
DESIRÓS. adj. Deseoso. (desitjòs, desitjós)
DESITJATS. V. DESIRATS.
DESLEYA. Deslíe, disuelve, diluye (dilue). (verbo desleír)
DESLEYAL. adj. Desleal.
DESLEYALTAT. sust. c. Deslealtad.
DESLIAR. v. modo inf. Desligar, desatar, librar, libertar. (deslligar)
DESLIGARALNOTS. v. Librárnoslo. (librar + nos + lo; que ens el lliurés)
DESLIURAR. v. modo inf. Libertar, librar.
DESLIURAT. part. pas. de "desliurar”. Libertado. (liberado)
DESLIYAR. v. Desligar, desatar, o diluir, desleír, disolver.
DESOBEENT. adj. Desobediente.
DESOLAMENT. sust. c. Desolación.
DESORDONAT. part. pas. de "desordonar”. Desordenado.
DESOTS. adv. Debajo. (de sots, sotz; de sota)
DESPAGAT. part. pas. de "despagar”. Poco satisfecho, descontento.
DESPEN. v. Gasta, espende, (expende, expensas) emplea. (despén; despendre)
DESPES. part. pas. de “despendrer”. Expendido (espendido), gastado. (despés)
DESPLAENT. adj. Desagradable. (que no es plaent; que no place)
DESPLAER. sust. c. Desplacer, desagrado.
DESPLASENT. v. DESPLAENT.
DESPLASER. sust. c. Desplacer, desagradar.
DESPLAU. v. Desplace, desagrada. (si no us plau : us desplau)
DESPULLAR. v. modo inf. Desnudar, despojar.
DESPUYLANT. v. gerundio de "despuylar". Despojando, desnudando.
DESRAHÓ. V. DESRAYSÓ. (raysó, rahó, raó; razón)
DESRAYSÓ. sust. c. Sinrazón.
DESSÁ. Aquí, por esta parte, en esta parte. (de sá, de sa VS de llá, dellá)
DESSEMBLANÇA. sust. c. Desemejanza. (sembla, pareix, semella; semeja, parece)
DESSEMBLANT. adj. Desemejante, contrario.
DESSUS. adv. Encima, sobre. (de sus, de sús, dessús)
D' EST. De este. (usa aquest, est, est‘ )
DESTREU. v. Quita, saca, arranca, extrae (estrae).
DESTRICH. Embarazo, obstáculo, desestimación, apuro, angustia.
DESTRUA. v. Destruya.
DESTRUYR. v. modo inf. Destruir.
DESUS. V. DESSUS.
DESVAL. v. No vale.
DESVERGONYATS. part. pas. de "desvergonyar". Desvergonzado. (desvergonzados)
DESVIAMENT. sust. c. Desvío.
DESVIAR. v. modo inf. Desviar.
DETERMEN. Variante de "dretamen". Derechamente, con justicia.
DETERMENAT. v. part. pas. de “determenar”. Determinado.
DETRAS, adv. Detrás,
DEUNE. Debe (de ello o por ello). (E deune ser a mòrt jutjat)
DEURIETS. v. Deberíais.
DEUS. v. Debes.
DEUS. sust. pr. Dios.
DEVALÁ. v. Bajó, descendió. (devallá)
DEVASTAR. v. modo inf. Devastar.
DEVAYLÁ. V. DEVALÁ.
DEVEN. v. Deben. (deuen)
DEVENIR. v. modo inf. Empezar a ser una cosa diversa de lo que era; hacerse, volverse diferente, convertirse.
DEVENSIMENT. sust. c. Quizás signifique el acto de vencer.
DEVENTERA. sust. c. Delantera, vanguardia.
DEVENTERS. adj. pl. delanteros, los que pertenecen a la vanguardia.
DEVESIT. part. pas. de "devesir”. Dividido. (dividit)
DEVETS. v. Debáis.
DEVINA. v. Adivina, acierta.
DEXASER. adj. Quizás equivalga a las palabras castellanas defectuoso, indolente, pecador, engañoso, vicioso.
DEXENT. V. Desciende.
DEXESA. sust. c. Diosa.
DEY. v. Debo. (dec, dech)
DEYA. v. Decía. (deia, deie, deye, die, díe, diebe)
D' EYL. De él.
DEYM. v. Decimos. (deiem; diém, diem es metátesis de deym; deym e manam)
DEYNETS. v. Dignaos.
DEYTAT. sust. c. Deidad.
D' HON. De donde, de que.
DIATS. v. Decid. (digats; diguéu o digueu, digáu, o digau)
DICMENGA. sust. c. Domingo. (se encuentran variantes en textos antiguos; dicmenge)
DICTAMÉN. V. DICTAT.
DICTAMENT. sust. c. Dictamo. (dictado)
DICTAR. v. modo inf. Dictar.
DICTAT. part. pas. de "dictar". Dictado.
DICTAT. sust. c. Lo que se ha dictado o lo que se ha dicho, escrito o hablado.
DIEN. v. Dicen. (diuen)
DIÉN. V. DIENT.
DIENT. v. gerundio de "dir". Diciendo.
DIETS. v. Decís. (dieu, diéu; deieu, deyeu)
DIFFERENCIAR. v. modo inf. Diferenciar, distinguir.
DIFFERENCIEJAR. V. DIFFERENCIAR.
DIFFERENT. adj. Diferente.
DIFFICULTAT. sust. c. Dificultad.
DIFFINENT. v. gerundio de "diffinir”. Definiendo.
DIFFINICIÓ. sust. c. Definición.
DIFFINIMENT. V. DIFFINICIÓ.
DIFFINIR. v. modo inf. Definir.
DIFFINIT. part. pas. de "diffinir". Definido.
DIGATS. v. Decid, digáis.
DIGATSME. Decidme.
DIGES. v. Di. (digues)
DIGNAT. Variante. V. DIGNITAT.
DIGNITAT. sust. c. Dignidad, mérito.
DIGUT. part. pas. de "dever”. Debido. (degut)
DILIGÉN. adj. Diligente. (diligent)
DINTRE. adv. Dentro.
DIRAY. v. Diré.
DIRETS. v. Diréis.
DIR T‘ HA. Te ha de decir. (escrito DIRT‘ HA)
DISCORRIMÉN. V. DISCORRIMENT.
DISCORRIMENT. sust. c. Discurso, reflexión, el acto de discurrir.
DISCORRENT. v. gerundio de "discorrer”. Discurriendo, reflexionando.
DISCURRIMENT. V. DISCORRIMENT.
DISEM. v. Decimos. (diém, diem; deiem, deyem)
DISEN. v. Dicen. (diuen)
DISETS. v. Decís. (diéu, dieu; deieu, deyeu)
DISFORMAT. part. pas. de "disformar”. Desfigurado.
DISJUNTIVA. adj. term. fem. Disyuntiva.
DISLUNGAMENT. sust. c. Dislocación.
DISON. V. DISEN.
DISPUTAMENT. sust. c. Disputa, argumentación, controversia.
DISTINCCIONAR. v. modo inf. Distinguir, hacer distinción.
DISTINCCIONAT. part. pas. de “distinccionar”. Distinguido.
DISTINCS. adj. pl. Distintos.
DIT. sust. c. Dicho, palabra.
DITS. part. pas. pl. de "dir". Dichos.
DIVINITAT. sust. c. Divinidad.
DIVISIBILITAT. sust. e. Divisibilidad.
DIX. v. Dijo. (va dir)
DIXEREN. v. Dijeron.
DIXÉS. v. Dijese. (digués; diguere)
DIXLI. v. Díjole. (le dijo)
DIXME. v. Díjome.
DIXQUÉ. v. Dijo.
DÓ, v. Doy, dé. (dono; que yo dona; que jo doni)
DÓ, sust. c. Don, donativo, presente, dádiva.
DOCTRINAT. part. pas. de "doctrinar". Adoctrinado. (corriente en la Cataluña de Pujol)
DOLÇOR. V. DOUÇOR.
DOLEM. v. Dolemos.
DOLENT. adj. Doliente, afligido.
DOLER. v. modo inf. Doler.
DOLRE. V. DOLER.
DOLRÓS. adj. Doloroso.
DÓ ‘M. Déme, doyme. (me doy)
DON. sust. c. Don, dádiva, presente.
D' ON. V. D' HON.
DONA. sust. c. Señora, dama. (domina, domna, doña)
DONADOR. sust. c. El que da, dadivoso, amigo de dar.
DONALI. Dale.
DONÁLI. Le dio.
DONÁN. V. DONANT.
DONANT. v. gerundio de "donar”. Dando.
DONASSETS. v. Dieseis.
DONATS. v. Dais, dad.
DONATS. part. pas. pl. de "donar”. Dados.
DONATSME. v. Dadme. (donaume, doneume)
DONATZ. V. DONATS.
DONAVETS. v. Dabais. (donabeu, donáeu)
DONÇELL. sust. c. Doncel.
DONÇEYL. V. DONÇELL.
DONCHS. adv. Pues, entonces.
DONE. v. Doy, da. (jo done, éyl, ela done; yo dono, ella done)
DONESSON. v. Diesen. (donaren; donessin)
DONETS. v. Deis. (donéu o doneu)
DONME. v. Dóyme, entrégome. (me doy, me entrego; me dono; “em donu”)
DONQUES. V. DONCHS.
DONS. v. Des. (que tú me donos; me dons)
DONS. sust. c. pl. Dones, presentes, donativos.
DONS. adv. V. DONCHS.
D‘ ONT. V. D' HON.
DORS. adv. Detrás.
DORS. sust. c. Dorso, espalda.
DOUÇ, DOUÇA. adj. Dulce. (dols, dolsa; dolç, dolça)
DOUÇOR. sust. c. Dulzura. (dolsor, dolçor)
DOUS, DOUSA. V. DOUÇ, DOUÇA.
DREÇALÍ. Le dirigió, le enderezó. (dreçali)
DREÇAR. V. modo inf. Enderezar, dirigir.
DRET. sust. c. Derecho, justicia. - Se pogren de Deus per dret clamar: pudieran con justicia clamar a Dios.
DRETAMENT. adv. Derechamente, justamente, con justicia.
DRETEMENT. V. DRETAMENT.
DRETS. adj. pl. Justos. - No está drets: no es justo.
DRETURA. sust. c. Derechura, rectitud, justicia.
DUALITAT. sust. c. La cualidad de ser una cosa dual. (dualidad)
DUCHS, sust. c. pl. duques. (DUCH, duc : duque; dux; el que dirige, conduce, ductor)
DUPTE. V. Dude.
DUPTETS. v. Dudéis. (dudéu o dudéu; dupteu)
DUPTÓS. adj. Dudoso, perplejo.
DURABILITAT. sust. c. La cualidad que hace una cosa durable. (durabilidad)
DURABLE. adj. term. fem. Duradera, durable.
DURAMENT. sust. c. Duración.
DUY. De hoy, desde hoy. (d‘ huy)
DUYL. v. Duelo. - No ‘m duyl: no me duelo.
DUYMAY. V. D' UY MAYS.
D‘ UY MAYS. De hoy más. (huy, uy, avui, avuy, vuy)