Mostrando las entradas para la consulta ditz ordenadas por relevancia. Ordenar por fecha Mostrar todas las entradas
Mostrando las entradas para la consulta ditz ordenadas por relevancia. Ordenar por fecha Mostrar todas las entradas

martes, 12 de diciembre de 2023

Les quatre vertus cardinales, Deudes de Prades.

Les quatre vertus cardinales, par Deudes de Prades.

Ce poëme ou roman a été extrait d' un manuscrit conservé actuellement dans la Bibliothèque Saint-Marc à Venise, et qui fit autrefois partie de celle du chevalier Jacques Nani.

Honestatz es e cortesia

Pessar tal re que bona sia...

Car bos pessatz en ben dir torna

E bos ditz torna en ben obrar;

Per zo deu hom ades pessar.

Per bo pessar dig e obrat

Son tug li jen del mon trobat...

De se meteis es pessamentz

Caps e meis luecs e complimentz.

Qui be no pessa zo que pessa,

Per nient trebailla sa pessa;

Qui ben no pessa zo que ditz,

Sos ditz no an cap ni razitz;

Qui ben no pess' aco que fay,

Sos cutz es vas e tost desvay.

Pessatz en quatre partz si part:

E sab hom de cascuna part

Cossi a nom propriamen,

Car nom, segon qu' es obra, pren...

Cogitatios vai primeira

De las partz, qu' es de tal maneira

Qu' entendre la pot leu cascus...

Que negus hom no s' en deffen,

E per re no s' en pot deffendre;

Pero si vol un pauc entendre

A devezir e a jutgar...

So es deliberatios...

Apres si fai lo jutgamentz,

Adoncs ven lo consentimentz.

Cossentz es, car lo sens s' atrai

Al jutjament que razos fay,

Cant es jutgat e devezitz;

Adoncs ven delieg qu' es la fis...

… Tug cel que amon valor,

Vuel que pesson de sia amor;

Car vera amor es caritatz...

E per zo a nom caritatz,

Car es bona e ven de grat;

De grat ve e de grat si dona,

Que non aten c'om la semona.

Bona es e non costa ren,

Car a cels qui la volon ven...

Per amor de pessar diray

Un bon pessat que pessat m' ay:

De quatre vertutz principals

Que om apella cardenals,

Que deu aver totz Crestians

E totz Judieus e totz Pagans

E totz hom, segon son poder,

Qui vol proeza mantener

E conversar adrechamen,

Segon Dieu e segon la gen

Ab cui deu viure e estar,

Ses mal dire e ses mal far,

Ay bastit un petit romantz;

Mais qui be l' enten, ben es grantz.

De motz es paubres veramentz,

Mais de sen es rics e manentz;

A cels que apenre 'l volran,

E per obras lo compliran;

Cestas vertutz cardenals son,

E dirai vos per cal raizon:

Cest mot, que hom ditz cardenal,

Qui ben l' enten, pezillar val.

Cardenals ven de cardian,

Et, en grezesc, val aizo tan

Com pezillars en nostra lenga;

Per zo par be que d' aqui venga.


Pezillars es zo que la porta,

Sus el lundar, sufre e porta; (N. E. llindá; llindar; lumdar)

Clauzen e ubren la sosten,

E tornan en son luec reten.

Cardenal son dig per aizo

Cil de Roma, qui be 'ls espo;

Car regir devon e portar

Santa eglieiza e governar...

Vertutz es dita de verdor,

Car erba vert, segon color,

Ha en se forza de natura;

E, tan quan la verdors i dura,

Viu ades e creis e amplis

Cel luech on natura l' afis.

Vertutz es doncs verdor de cor,

Qu'el t'en vert dedins e defors,

Viu lo ten e fresc e rausen,

Que non tem freg ni caut ni ven.

Freg es malvestatz que destreyn

Los malautz tan fort qu' els esteyn;

E cautz es tribulatios,

Trebaill d' angoissa e passios

E tug enueg qu' el segle venon

A cels que mala vida menon...

Ventz es erguil de vanidat,

D'on nayson tug l' autre peccat;

Car ergueil es comenzamentz

E fis de totz los faillimentz...

Cil d' avant a nom Providenza

O Savieza o Prudenza.

Savieza noms vulgars es,

Mais l' autre dir, non o son ges

E nostra lenga en aissi,

Car trop retrazon al lati;

Mais, en Polla e en Toscana, (Apulia, Puglia)

Son vulgar e paraula plana.

Providenza vol dire tan

Com far luyn esgardar avan. 

Providenza fay loyn gardar,

Ab uills de cor, zo c'om deu far.

Aisso eis dizon l' autre nom,

Qui be 'ls enten, de cap e som...

E cel qui la vol e la te

Cosseill' ades per bona fe,

E parl' ab lui privadamen,

E 'l ditz: “Amics a mi enten,

Car be t promet, si creire m vols,

Ja no t venra ira ni dols

Que ben no t'o passes leumen.

E coseil ti premieiramen

Que totas causas ben cossires...

E non lur dons plus dignitat

Que natura lur n' a donat;

Car saber deus: moltas res son

Bonas e an mala faisson;

Autras n' i a de bon semblan

Que son malas, plenas d' engan.

Non las jutges doncs per semblanza,

Mas per ver e per esprovanza.

Totas cestas causas mondanas,

Que leu passon, tengas per vanas.


No t fazas plus ric ni plus gay

Per causa que tot jorn desvai.

Co que auras, sia ben tieu;

Per te o despen e per Deu.

De ton aver sias tan seyner

Que l' aver no t pusca destreyner;

Car jamais be no t' anaria,

Puis l' avers ton seyner seria.

No t fazas avol per non ren,

Car avers leu va e leu ven...

Mermars es quant om s' adolenta,

Per dan o per mal que turmenta;

Per cals n' i a son tan dolen,

Can ren perdon, que perdo 'l sen;

E merma s trop qui tan s' espert,

Si pert aver, qu' el sen ne pert.

Creissers es qui s' ergoillosis

Tant qu' en menspreza sos vezis.

Mermars s' aven de adversitat

E creissers de prosperitat.

Si savis yest, no t campjaras;

En totz luecs, totz tems, us seras.

Aissi com la mans, can s' esten,

Es mans, e pueis eissamen,

Cant hom l' a tornada en poyn,

Savis hom es us pres e loyn...

No deu hom desempre jutgar,

Ansz deu retener la sentenza

El cor, tro plena conoissenza

Aia d' aizo c'om li dira

E aissi plus savis parra.

Si savis iest, ren non aferms

Entro qu' en sias fort be ferms

Que es zo que vols afermar;

Car moltas vetz menzonja par

Aizo que sera veritatz,

E mantas vetz es falsetatz

Zo que de primas sembla ver;

Per zo coven ben a saber

Que diras, car, pueis que er dicha,

Ta paraula es cais escricha;

Pueis qu' es eissida del carcais,

Paraula non y torna mais.

Nulla paraula plus que ventz

Non a fre, mas passa las dens.

Si com l' amics fai mala cara

Mantas vetz, e 'l lausengier clara,

Aissi veritatz se rescon

Per semblan, et estai prion,

E falsedatz fai bel semblan

Per miels semenar son engan...

Savis hom non tem aventura,

Cals que sia o mala o dura.

Savis hom enquer per raizon

De tot fag, si es bon o non;

Lo comenzamen e la fi

Vol saber e 'l mei altresi.

A savi home si coven

Que sia ferms en tota ren,

E zo que aura comenzat

Sia per lui ben acabatz...

Usa de mi si com deuras,

A bona fe, on mais poyras;

Zo es a dir tot simplamen

Segras lo mieu comandamen...

Vertutz e escutz ti seray;

E, si creire no m' en volias,

Dieu e me e bon nom perdrias.

Bos noms vol dire bona fama

E cel a bon nom qui Dieu ama,

Car Dieus ama luy atressi

E fa 'l venir a bona fi...”

Cela vertutz que ven apres

Ten home ferme e dreg em pes...

Son amic garnis fizelmen

E mostra li cortesamen:

“Amics, si mon conseil vols segre,

Viure t farai totz jorns alegre...

E totz hom ti fara honor.

E, sapchas be, fort es grans bes

Qui es segur en totas res,

E sa vida en aissi garda,

Que de nuilla ren non ha garda;

Mas ab ferm cor e seguiran

Aten sa fin oy e deman...

Be sap que non pot esquivar

Mort, per zo non la vol duptar...

Amics, cant auras em poder

Ton enemic, faz ti saber

Que per venganza deu s comtar;

Car ti potz be de lui vengar:

Non es mai venganza tan bona,

Com qui s pot vengar e perdona.

Amics, e pretz e gasardon

Gasayna qui ventz ab perdon;

Dieus e segles ben l' ama plus

E ret l' en gazardon cascus;

Car Deus l' en dona plus soven

De sos enemics vencemen,

E totz lo segles ditz ne be...

Tot apertamen requeras

Ton enemic, quant li poyras

Faire mal de cors o d' aver,

O faras li avan saber

Que fayre vols ab lui batailla;

Car non coven que ieu assailla

Nuil home desapercebut...

Car qui subta, sembla que dupte

Que non aia de forza tan

Com cel cui vol subtar avan...

Ja non sera de ma compagnia

Qui trasnuecha per raubaria;

Ja non sera mos cavalliers

Qui per raubar se fa guerriers...

De lop e de volp es parentz

Qui de nueg fay mal a las gens...

Totz homs sab be s' arma vals mais

De son cors...

Per zo deu hom, ses tot coman,

Zo que plus val plus car tener.

Esforza t doncs de far plazer

A ta arma plus que a ton cors.

L' arma es dins e 'l cors defors:

Per zo deu hom de fors venir

Et anar dintz l' arma servir.

L' arma es dona e 'l cors sirventa;

E qui dona bella e genta,

Clara e pura, ben polida,

De bos aips e de sen complida,

Per sirventa laida e fada,

Que anc no fez blancha bugada,

Desempara, non es cortes...

Pessa que aias tal estar,

On layron no t puscon raubar;

E cel estars en tal luec sia

Qu' intre bos aers tot dia;

No y quieras plus adantimen,

Sol viure i puscas sanamen.

No vuellas esser conogutz

Per ta maiso ni mentagutz;

Car, sapchas be, no ve d' onor,

S' om per maison conois seynor...

De lag parlar ti fort garda;

Lag parlar es peira en ort...

Lag parlar cors laiza e boca,

Car de l' un nais e l' autre toca.

Lag parlar lageza noyris;

Per lag parlar net cor s' aunis.

Cor d' ome no pot hom jutgar,

Mais segon zo que l' au parlar.

S' el dig es netz, lo cors o er...

Dig e semblan son cais messatge

E cais mainada de coratge;

Et es paraula costumnada

C'om ditz: Cal seynor tal mainada.

Paraulas d' ops e drechurieras

Vueillas mais dir que plazentieras;

Que no redon nuilla sabor

Al dizen ni al auzidor,

Mas un paubre deleichamen,

Quan se dizon primeiramen,

C'ab eissas las paraulas fug,

Car non es dignes c'om l' estug...

Parlar pot hom cortessamen...

Car aitantas paraulas son

De cortesia e de pron

Coma d' autras vanas e bellas,

Que no valon, mas per novellas

Que baton l' aer solamen,

Aissi com fan il estrumen

C'om toca de mas o d' aizo,

Que no valon, mas cant el so...

Aias cortesia de grat,

No de joglar otracuiat

Que, sens enjan, zo lausara

Que ja nulla re no valrra,

E blasmara zo que bon es,

E cuiara esser cortes.

Per aital vana janglaria

Si destrui bona juglaria...”

La terza vertutz es tan bona

Que de totz bes porta corona:

Honesta es neta e pura

E per aquo a nom Mesura,

Contenenza o Atempranza,

Que fai sos afars ab balanza,

Ome ten gauzen e en patz

Et esta daus lo destre latz;

Car pus cauda es la mas destra,

Per natura, que la senestra,

Et obra plus apertamen

Ades e plus deslivramen

Que la senestra mas no fai...

Mesura es tan ben apresa

E tan dousa e tan cortesa,

Que son amic privat conseilla

Et estai ades ad aureilla:

“Amics, fai s' il, si m vols amar,

Superfluitat deus laissar...

Si mi amas...

De te mezeis pagatz seras,

Zo es a dir tu auras pro

Ab te mezeis, tota sazo.

Qui de se mezeis es pagatz,

Ab grans manentias fo natz.

A cobedeza met tal fre

Que la faza estar en se;

E aissi la tenga destrecha

Que no isca de via drecha...

Om cobes o vol tot aver

E hom avars tot retener;

Tot o perdon car tot o volon...

Cant Alexandres conqueria

De tot lo mon la seynoria

En Babilonia estet;

E car un pauc si delichet

Plus que a lui no covenia,

Mori n' avan que non devia...

No manges tan que desgerir

Ben non o puscas e sufrir...

De beure t pren aissi gran cura

Que no t sopte mal' aventura...

Ebrietatz es tals preisos

On ja non intrara hom pros...

Car aquest motz, ebrietatz

Ditz, en grezesc, fora de via;

Car totz homs ibris si forvia...

Per viure manja, no per al;

De manjar no faras jornal.

Al delieg non t' aprocharas,

Mas al condug can fam auras.

Fams t'i amene, no 'l sabors

Del condug, qu' entre las meillors

Salsas que son, deus fam comtar;

Sens aquela non aus manjar...

Ta paraula e tos sermos

Sia tot' ora profechos:

Enduire deu o monestar,

E confortar o comandar.

Enduyre es cant hora enseyna

Aiso c'om vol c'us altre faza,

Ses mandamen e ses menaza.

Monestars es mostrar blanden

Zo don pot pueis far mandamen,

Cant lo monestars non y val.

Confortars es qui, contra mal,

Que ira e dolor aporta,

Lo suffren us autres conorta.

Comendars es qui a menor

Ditz: Fai zo que deus per amor.

Non lauzes trop, non blasmes trop,

Car trop son trop, aissi o trop.

Trop lauzars es de lausengier

E trop blasmars de mal parlier;

Trop lauzar non sembla d' amic,

E trop blasmars es d' enemic;

Trop lauzars non par veritatz,

Trop blasmars par iniquitat;

Trop lausars es olis que oyn,

Trop blasmars aguilla que poyn...

Savis hom non es occios;

Son pessat part en tres sazos;

Zo qu' es present vol ordenar,

E zo qu' es passat recordar;

Aizo qu' es a venir cossira...

Qui zo qu' es passat non recorda

Ges de tot ab mi non s' acorda.

Per nient viu e ses maistre

Qui no vol recordar registre.

Registres son las escripturas

Que reconton las aventuras

Que son vengudas tro aissi;

E registres son atressi

Las images e las penchuras

C'om fai en peiras fortz e duras...

Qui 'l temps presen non sap passar

Adretamen, si com deu far,

Ges non es per savi tengutz,

Ans es vers fols et esperdutz...

Savis hom no vol ecercar

Causa que non pusca trobar...

Zo desira que dessirar

Pot totz bos hom, senes blasmar.

Savis hom en tal loc no s leva

On l' estar enueia e greva...

Qui fail e reconois sa failla,

Razos es que perdos li vailla;

Mas qui sos faillimentz razona,

Non sabra grat, s' om li perdona.

Qui de perdonar ti somo,

Leugerament li fai perdo.

Non es perdos, antz es grant pena

Qui loncs precs en perdo semena...

Qui mov son cor per leugeria,

Cel movementz ven de faillia.

Movre s deu hom per bon conseil,

Car bon conseil sembla espeil;

Si com cel qu' en l' espeil se mira,

Sa faizo garda, e cossira

Si ren i poiri' agenzar,

Si deu hom en consseil mirar.

Bos cosseils ditz lo pro e 'l dan

De tota ren c'om li deman...

Om, que mespreza son menor,

Er mesprezats de so maior;

E qui bona vida no mena,

Tem son maior qu' el done pena...

Tot servizi que far deuras,

O per adaut far lo volras;

Aissi 'l faras curosamen

Que ges no sembles negligen...

A totz omes sias benignes,

Car zo es de vertutz grantz signes...

Car benignitatz ven d' amor

E blandirs de lausenjadors.

A paucs d' omes seras privatz,

E aquels aias ben provatz;

Privadeza enten coral,

C'om sapcha ton ben e ton mal...

Net cor ama e bona fama,

Car net cor e bon nom Deus ama.

Ta lausor non prezicaras...

Sias ferms en adversitat

E homils en prosperitat;

Tos bos aips rescondras aissi

Com fan lurs malvais tey vezi...

Nuils hom, per paubre sen que aya,

En ton mensprezament no caya.

Mais ames ausir que parlar

E mais apenre qu' enseynar.

Pero d' enseynar e d' apenre

Seras cobes, senes repenre,

Zo que sabras, aissi enseyns

Que non y aia luech desdeins...

... Sias larcs e amoros,

Non gastaire luxurios...

Car anc, si Dieu platz, ieu no fui

Un jorn amiga de celui

Qu'e son cor recueil avareza,

Qu'es rouils de tot' avoleza.

Malvestatz e ipocrisia

Mi cuyon contrafar tot dia;

Mas, si de cor mi amas be,

D' elas ti gardaras jasse...”

La quarta vertutz es Drechura

E Leiautatz, qu' eissa natura

Trobet, per remezi de moltz,

Contra fols omes e estoltz...

Zo es forza, qui be s' o pessa,

On totz pros hom ten sa despesa,

Que ja no merma ni faillis

Tant cant li dura sos camis...

Nuils hom ses lieis non deu anar...

Car on plus om ne despendra,

E plus plena la trobara.

Zo es l' espaza flamegant

Qu'es daus ambas partz ben talantz;

L' us tails garda cel qui la ten

E l' autre cel qui vas lui ven.

Ab aquetz dos tails deu gardar

Om se e autrui de peccar...

Drechura ditz a son amic:

“Amics enten aizo qu' eu dic:

Ieu vueil et faz comendamen

Que Dieu ames ben coralmen,

E tu seras amatz de lui

Puis amaras te e autrui.

Saps cossi Dieu amaras?

Qu'el ressembles tant cant poyras,

Que vueillas plaser a chascu,

No vueillas nozer a negu.

Qui vol governar ni regir

Autrui, se garde de faillir.

Non es mos amics drechuriers

Qui a se mezeis noz primiers;

Ja d' autrui dan no s gardara

Om que dam a se mezeis fa...

Pueis a te e a ton vezi

Faras zo que deus atressi...

Mais qui m vol servir e honrar,

Garde si del autrui raubar,

E renda zo que tout aura,

E tolledors castiara.

Nuills hom, ses me, non es cortes,

Car totz hom, que mos amics es,

Si ten de tota raubaria...

Si per aventura s' aven

Que messorga dire coven.

No per falseza enantir,

Mas per ver gardar, si pot dir.

Qui per gardar fezeutat men,

Tals mentirs a escusamen;

Car, ges no pert sa honestat,

Qui men per salvar fezeutat.

Om drechurers secret reten

Que no 'l vol descobrir per ren.

Om just cela can deu celar,

E pus parla can deu parlar...

Ja mos amics no temera

Neguna re, car tortz non ha.

Segurs estai e vay e ve

Qui ama Dieu autrui e se...

Humilitatz es pezillars,

Claus e porta e lundars,

Per on trevon totas e passon

Las vertutz qu' en ome s' amasson.

Humilitatz es fondamentz

De totats las vertutz que son; (totas)

Ses lui, neguna no ten pron...”

Romanz, vay t'en tot dreg al Pueg;

Seynor ti do ses tot enueg,

Zo es l' avesques En Esteves; (1)

E, s' el trobas, paor no t leves

Que ben non sias acullitz

E ben honratz e ben grazitz;

E diras li tot suavet

Daude de Pradas mi tramet...

Aquest romanz es finit,

Dieus ne sia benesit.


(1) Étienne de Chalançon, devenu évêque en 1220, et mort en 1236.
(N. E. Wikipedia 8.2.1231)

Ce fut donc dans cet intervalle de seize ans que Deudes de Prades composa son poëme.

//

  1. Jean Perrel, Le Velay dans le domaine royal : une histoire de dupes, par quel subterfuge le Velay s'est trouvé dans le domaine royal (1213) : in Cahiers de la Haute-Loire 1981, Le Puy-en-Velay, Cahiers de la Haute-Loire (lire en ligne [archive])

sábado, 9 de diciembre de 2023

Pierre Cardinal. D'un sirventes faire no m tuelh;

Pierre Cardinal.

Pierre Cardinal. Peire Cardenal. Cardinal.


D'un sirventes faire no m tuelh;

E dirai vos razon per que,

Quar azir tort, aissi cum suelh,

Et am dreg, si cum fis ancse;

E qui qu' aia autre thesor,

Ieu ai leialtat en mon cor

Tant qu' enemic m' en son li plus leial;

E si per so m' aziron, no m' en cal.


On plus d' omes vezon miei huelh,

On mens pretz las gens e mais me;

Et on plus los siec, piegz lur vuelh

Et on mais los aug, mens los cre;

Et on plus intr' en lur demor,

Mens ai de plazer en mon cor;

Que, si pogues viure de mon captal,

Greu m' asegra la nueg en lur fogal.


Dels ricx malvatz barons mi duelh,

Quar son tant de malvestat ple;

Mal m' es quar la mortz no 'ls acuelh,

E piegz quar vida los soste;

E mal m' es quan malvatz hom mor,

Quar la malvestatz, qu' a el cor,

No mor ab el tot ensems, per engual,

Que non restes ab son filh al ostal.


Manta carta vei e mant fuelh

On aitals escritz se conte,

Que hom azir tort et erguelh,

E laisse 'l mal, e fassa 'l be;

Mas trastotz lo mons, d' or en or,

A juratz l' al re en son cor,

Que hom laisse lo ben, e fassa 'l mal,

E 'l dreg azir, et am lo tort mortal.


Ben camja civada per juelh,

E tiriaca per vere,

Et anguila per aneduelh,

Qui laissa Dieu per laia re.

Tan vai tracios a vil for,

Que si l' hom, que plus n' a el cor,

La trazia en plen mercat venal,

No 'l daria hom mealha del quintal.


Trachors, si 'n vos tricha no mor,

La malvestatz qu' avetz el cor

Vos menara a fort malvat ostal,

Qu'anc non fon us que non anes a mal.

___


L' arcivesques de Narbona

Ni 'l reis non an tan de sen,

Que de malvaisa persona

Puescon far home valen.

Dar pot hom aur et argen

E draps e vi et anona;

Mas lo belh ensenhamen

A selh a qui Dieus lo dona.


Quar, ab renda gran e bona,

Sai ieu un caitiu dolen

Que no fai condutz, ni dona

Ni somo ni acuelh gen;

Mal conquier, e pietz despen;

E si 'l donavatz Bayona,

Non despendria 'l renden,

Si cum valors o faissona.


Valors vol que hom somona

E meta e gast' e prezen;

Et a una companhona,

Caritat, que l' o cossen;

E lai on valors s' empren,

E caritatz esperona,

Malvestatz es per nien,

Quant ab ellas se tensona.


Tals a sus el cap corona,

E porta blanc vestimen,

Qu' il voluntatz es fellona,

Cum de lop o de serpen;

E qui tolh ni trais ni men

Ni auci ni empoizona,

Ad aquo es ben parven

Quals volers y abotona.


Ar diran que ieu despona

Mon sirventes a la gen,

Quais qu' ieu ai lengua bretona,

Que negus hom no m' enten;

Pro m' entendran li entenden,

Et a l' autra gen bricona

Chantarai dels filhs N' Arsen

E de Bueves d' Antona.


De traitor sobresaben

Dezir, que tals lo somona,

Que 'lh do d' atretal pimen

Com elh als autres dona.

-----


Qui vol aver

Fina valor entieyra,

Ab dire ver

Et ab dreit far la queyra,

Ab pron tener,

Lai on sera nescieyra;

Quar per valer

Es hom valen a tieyra,

E cuion cen

Esser valen,

Que us no sap la fieyra

On hom la valor ven.


No us cuietz pas

Valor venha de bada,

Ans es assas

Manta vetz car comprada;

Mas los malvas

No 'n compron denairada,

Abans son las

De la mieia jornada.

Donan, meten,

Plazers fazen,

Es valors recaptada,

E malvestatz tolen.


Grans erguelhs es

E grans desconoissensa,

Qui s fen cortes

E non fai captenensa,

Lai on merces

No fai frug ni semensa,

Ni negus bes

En elh non pren naissensa.

Pauc a de sen

Qui, per nien,

Cuid' esser de valensa,

E no i fai bastimen.


Bastimen fai

E valensa e mezura

Selh que s' atrai

Ab valor e s' atura,

Cui vertatz plai

E merces e dreitura,

E sai e lai

Sec razon e mezura;

Mas tan dolen

A en la gen,

Que d' aquo non an cura,

Per que valors deissen.

Deissen valors

E dechai quascun dia,

Et engans sors

E nais e multiplia;

E mor amors

El mon, e nais feunia;

Et es lauzors

Blasmes, e sens folhia;

E selh que men

Ad escien,

E trahis e gualia,

Renha saviamen.


Mas qui se ren

En tal coven,

Ges ieu la foldat mia

Non daria pel sieu sen.

____


Qui volra sirventes auzir,

Tescut d' enueitz, d' antas mesclat,

A mi 'l deman, qu' ieu l' ai filat,

E sai lo teisser et ordir;

E sai be los savais chauzir,

E conoisser lor malvestat;

E plazo mi 'l pro e 'lh prezat,

E 'ls fals e 'ls messongiers azir.


Dels deslials clergues me mir

Que an tot l' erguelh amassat

E l' engan e la cobeitat,

Que hom mais elhs no sap trahir;

E fan soven perdos venir,

Per aver so que ns es restat,

Et aquo lor es ben gardat,

Que hom ni Dieus non pot jauzir.


Mas elh auran tot, quan que tir,

Pus res non lor es amparat;

Qu'els no temon Dieu ni peccat,

Ni lunh lag estar far ni dir,

Sol las terras puescan chaupir;

Qui s vuelha n' aia l' uelh moilhat,

Que non an de re pietat,

Mas de lor ventre adumplir.


E d' aquo no 'ls pot hom partir,

Qu'aissi com son plus aut prelat

An mens de fe e de vertat,

E mais d' engan e de mentir;

E mens en pot hom de ben dir,

E mais hi a de falsetat,

E mens hi trob' om d' amistat,

E mais fan de mals us issir.


E fan soven pel mon auzir

Que raubador sian vedat,

E quant elh an tout et emblat,

Los veiretz del bordelh issir;

Cap dreg van al autar servir;

E si 'lh servizi cuelh en grat

Dieus, ben ten so per escampat

Que hom dona als paubres vestir.


Ab raubar gleizas e 'nvazir,

Et ab enguans son fals clergat,

Senhor del mon, e sotzplantat

Sotz els sels que degran regir:

Carles Martels los saup tenir;

Mas aquest rei conoisson fat,

Que 'l fan far del tot a lor grat,

E so qu' el degr' onrar, aunir.


Cavaliers degr' om sebelir

Que jamais d' els non fos parlat,

Quar aunit son e deshonrat,

Lor vida val mens de morir;

Que als clercx se laisson prestir,

E pel rei son desherat,

E, segon lo dreg de barat,

Jutjat son del tot a morir.

____


Aissi com hom planh son filh o son paire

O son amic, quan mortz lo l' a tolgut,

Planh ieu los vius que sai son remazut

Fals, desleials, fellons e de mal aire;

Messorguier truan,

Cobes de mal plan,

Raubador, lairo,

Jurador d' enguan,

Abric de trachors,

On Diables renha,

Qu'aissi los ensenha,

Com hom fai enfan,

E lor met denan

So per que Dieus los soan.


Tot home planc quant es glotz e raubaire,

E planc lo fort cant trop o a tengut,

E planc lo fort quar hom non l' a pendut,

E planc lo fort quar es trachers ni laire;

Non planc quar morran,

Mas quar vivon tan

Li malvat gloto;

E planc quar auran

Heres sordeiors;

Tan fan mala senha

Sels que Dieus destrenha,

Que, si gair' estan

En aissi obran,

Festa farem quan n' iran.


Tot lo mon planc, quar hi estan tant laire,

E quar si son enguanat e perdut,

Que dels vicis cuion sian vertut,

E del mal ben, so lor es aveiaire.

Que 'ls pros son blasman,

E 'lh malvat prezan,

E li avol bo,

E 'lh tort benestan,

E l' anta honors;

Malfaitz los ensenha,

Quar no vol qu' om tenha

Ren que Dieus coman,

Mas que quascus an

Lai on li desleial van.


Mout planc, quar quecs cuia valens faitz faire,

E s fenh fort francs, quan fort pro a begut;

Mas si sos faitz fasia, aissi com tut,

De la valor calri' al ren retraire.

Lai cug que segran

Li fals cug que an,

Que del fag felho

Lor fai ferm semblan,

Qu'es vera valors.

Gens, cui Dieus desdenha,

Cuiatz-vos que us venha

Bes per mal mazan

Ni pros per dar dan?

De tot fag voletz grat gran.


Ar m' es semblans que mos chans no val guaire,

Quar de mal dir l' ai ordit e tescut;

Mas de mal fuelh non cuelh hom leu bon frut,

Ni d' avol fag bon plag non sai retraire.

Dels laitz faitz qu' ilh fan

Lor ai dic lo dan,

Josta la razo,

E del felh talan

Enic dic lo cors;

Quar greu m' es qu' ieu penha

Lur error ni fenha,

Ni los an lauzan,

Ni 'l chant an dauran,

Mas per aital com seran.


Mos chantars ensenha

De que hom se tenha,

Ni qual fag soan

Selh que a talan

De valor e d' onor gran.

___


Tot farai una demanda

A cui que respondre m vuelha,

Si avers ni terra granda

A negun home aonda,

Qu' ieu vey los plus ricx e 'ls plus grans

Qu'en queron cent milia tans

Que aquilh que non an renda.


No vuelh esser reis d' Irlanda,

Per tal qu' ieu emble ni tuelha

Castelh ni tor ni baranda,

Ni que l' autra gent cofonda.

Qui pert Dieu per autruy anvans,

Ni s' arma per autruy besans,

Razos es que mal li 'n prenda.


Razos vol e dretz comanda

Que qui semena que cuelha;

Qualque semensa qu' espanda,

Aital frug coven que tonda;


E qui fai los enuegz ni 'ls dans,

Certz sia que, al autre lans,

Penra dan, quan que atenda.


Tal n' i a que non garanda

Mas son voler, cui qu' en duelha,

Mentre que porta guarlanda,

Et es guais ab testa blonda,

Gieta por lo joi de mil an,

Per estar un pauc en bobans;

Per qu' es razos que deissenda.


Non cre que il gens alamanda

Senhor tolledor acuelha,

Ni que mal parta vianda,

Ni que per manjar s' esconda,

Ni que sia dezeretans,

Ni que deseret los enfans,

Ni que condug lai revenda.


Tals cuia far gentils enfans,

Que 'ls fay renoviers e truans,

Tolledors, ples de rozenda.

___


Un sirventes vuelh far dels autz glotos

Que vendon Dieu, e destruizon la gen,

E prezicon que 'ls vivon sanctamen;

Ab belhs semblans cobron lurs tracios,

Per qu' ieu non vuelh jamais esser celaire

De lurs crois faitz, on es desleialtatz,

Pus qu' atrestan es vas Dieu encolpatz

Selh que manten lairon, com es lo laire.


Lairons son ilh, e renhon sobre nos;

Doncx ben em folhs et ab pauc d' escien;


Pus laires es qui al lairon cossen,

Que farem doncx, si no ns en val razos?

Cridem lo mal qu' ilh fan o que fan faire,

Si que 'lhs puescon conoisser lors peccatz;

E no s tenga negus asseguratz

Si ve desfar son vezi o son fraire.


Fraire son tug, mas no son pas engals

Las partz que 'lhs fan dels bens de Jhesu Crist.

Ai! verais Dieus, qu' ab ton sanc nos rempsist,

Veias com es sancta gleiza venals,

Que hom no i a dignetat ni prebenda,

Si non lur fai soven donar socors,

O non es neps o filhs de tos pastors,

O non cossen lor desleial fazenda!


Faitz an fellons e ditz esperitals,

Ab votz tenen et ab coratge trist;

Ieu cug que 'ls son messatge d' Antecrist.

Guardatz si d' els pot ben issir totz mals!

Mas Dieus en fai totz jorns corteza esmenda,

Qu'on plus aut son puiatz en las honors,

Cazon plus bas, ab penas et ab plors,

El fons d' iffern, et autre cuelh la renda.


Rendas queron per laissar als parens;

Et anc denant no fon tan lur amicx,

Que non sia per elhs tengutz mendicx,

Si non lor fai remembrans' ap presen.

Selh que conois e sap Sancta Escriptura,

Es pauc prezatz, si non sap de trafey,

E non conois la lur desleial ley,

Que fan semblar de tot mal tort drechura.


Guardon si selhs que fan de tort drechura,

Que solamen faun de lor ma rancura.

____


Selh jorn que ieu fui natz,

Me fo aitals dos datz,

Que m plagues captenensa

D' omes ensenhatz,

E m pezes malvestatz

E faitz desmezuratz;

Per qu' ieu port penedensa

Dels autruis peccatz,

Quar me do marrimen

Del autrui falhimen,

E no m volvi ni m vire

Ni m mudi leumen

Per negun estamen,

Qu'ades tort no m' azire,

E 'ls malvatz repren

E 'l mon, quar no los pen.



Ben son a parven

Li pro e li valen,

Que, ab joi et ab rire

Et ab parlar gen,

Estan entre la gen

Ab belh captenemen,

Ses enueg far e dire,

Aman e serven;

Mas d' aicels es viutatz,

Qu'el mon fon semenatz

D'una laida semensa

Que te empachatz

Los regnes e 'ls comtatz,

Don nais desconoissensa

E tortz e barratz

Que s' espan vas totz latz.


Tans vei d' omes fatz,

E tans de trop senatz,

Que negus en parvensa

Non es atempratz,

Quar a cavals cargatz

Trop los desmezuratz,

Que ses tota temensa

Fan las malvestatz;

L' us tolh e l' autre pren,

E l' autre escoyssen,

E l' autre es trahire

De la bona gen,

E l' autre embla e men,

E l' autre vai aucire

Homes per argen,

E l' autre per nien.


Ges no s' en repen

Qui tot l' an vay tollen,

Et estai en cossire

Et en pensamen

Del autrui cazamen,

Cossi 'lh fassa perden

Ab enguan, e que 'lh tire

L' aver e 'l renden;

Non deu esser nomnatz

Entre 'ls homes lauzatz,

Que la res que plus gensa

Los pros e 'ls prezatz

Es bona voluntatz,

E 'l res que plus bistensa

Los caitius malvatz

Es volers deshonratz.


Assatz es viltatz

De condugz e de blatz,

Mas d' amor es falensa

E de fagz honratz;

Et es petit amatz

Hom paubres e coytatz,

E troba bevolensa

Lo rics e 'l sobratz;

E 'l paubres non a sen

Encontra lo manen,

E sap mais us trahire

Que duy ignoscen;

E 'l dig de Moysen

No vol hom tant escrire,

Cum d' un mescrezen

Que sas paraulas ven.


Toloza, quan m' albire

Vostre fag valen

E vostre parlar gen,

Autras ciutatz azire

De bel captenemen.


Pro aura de martire,

Si no s' i repen

Aisel que, per argen,

Trais ni es trahire,

Qu' ins el foc arden

D' infern fai bastimen.

___


Aquesta gens, quan son en lur guayeza,

Parlon d' amor, e no sabon que s' es,

Quar fin' amors mov de gran leialeza

E de franc cor gentil e ben apres;

Et els cuion de luxuria

E de tort que bon' amors sia;

Mas en derrier o pot hom ben vezer,

Que lur amor viron en mal voler.


Cort cug qu' eu sai qu' es corta de largueza,

Ab cortz servirs, ab cortz dons, ab cortz bes,

Ab cort' amor et ab corta franqueza,

Ab cortz perdos et ab cortas merces;

Cortz es ab corta cortezia

Et ab corta dousa paria,

E, quar son cort li joy e li plazer,

Per aquo deu lo nom de cort aver.


Mas ieu quier cort que s descort ab cruzeza,

E que s' acort ab totz fis faitz cortes,

E qu' en plan pueg, pueg par fina proeza,

E quan que cost, so sia sos conques,

E cort de mil amicx amia,

On fals ni fragz non afadia;

Cort on s' acort la valors ab voler,

E 'l gaug ab dreg, e 'l donar ab dever.


Qui men soven e vol que hom lo creza,

Ab genz, ses sen, lauzara si meteis;

Qui 'l ven despen, en luec d' autra riqueza,

Don pren nien selh cuy ren a promes,

Engual li val oc que fadia;

Qu'en qualqu' aital mercadaria

D' enjan penran, aisso podon saber,

Cuian aver nien al cap del ser.


Que fan l' enfan d' aquella gen engleza,

Qu' avan no van guerreyar ab Frances;

Mal an talan de la terra engolmeza,

Tiran iran conquistar Gastines;

Ben sai que lai, en Normandia

Dechai, e chai lur senhoria,

Quar los guarzos vezon en patz sezer;

Anctos es tos que trop pert per temer.


Lo pros dels pros me plazeria,

E 'l mals dels mals, si s' avenia

Qu'en tal ostal estau mati e ser

On mielh que m vuelh ai trastot mon plazer.

___


Non es cortes, ni l' es pretz agradius,

Ni 'l plai en cort lauzors ni bos ressos,

Aiselhs que ditz que grans peccatz es dos,

Selh de joglar, per qu' es nominatius

Totz homs valens en mant bon luec per lor;

Quar anc, ses do, no vim far gran valor

A nulh home, e Dieus mandet, so cre,

Qu'a tot querent des hom, e que 'l fes be.


Quar ren no sap si dema sera vius

Lo plus paubres del mon ni 'l ricos,

O viura tant que torne sofrachos,

E solamen viva desagradius

Mest sos vezis qu' esti' a dezonor;

Qu'a vegadas passa l' aigua que cor

De sobre 'l pont, per forsa qu' a en se,

E pueis merma tant que non passa re.


Anc no vim an que no y fos us estius,

Et us yverns braus e contrarios,

Ni anc nulhs hom no y ac un gaug ni dos


Senes tres dols mals e fers et esquius,

Si visquet tant; per qu' es folhs qui non cor

Als cortes faitz, mentre que n' a legor;

Que, pueis qu' es mortz, selh a cui laissa re

Per s' amistat, non cug fassa gran be.


Mas la molher que ama lo caitius

Mais que si eis, ni nulha ren qu' anc fos,

E n' oblida parens et amics bos,

Et enantis los sieus com folhs aurius,

Penra marit dese a gran baudor,

Quant elh er mortz, son enemic peior.

E qui pert Dieu per tal molher, merce

Ni pretz, per filh, non deu trobar ni be.


Er dira hom que ieu sui mai mesclius

De las molhers e dels avols espos,

O qu' ieu dic mal, o qu' en sia gilos,

So qu' anc no fui, mas ben sui contrastius

En tot quan puesc, e lur nozi ancse

Ab sirventes et ab chans qu' en fauc be.

___


Tos temps vir cuiar en saber,

E camge so cug per so say,

E lays mentir per dire ver,

Et azir tort, e dreitz mi play,

E blasmi mal, e lauzi be,

E mostri joy, e dol rescon,

E suy companz de bona fe,

E quar es ab me, ab lieys son.

Pero n' ai pezar e plazer,

E m' en irasc, e m' en apay,

E n' ay amor e mal voler,

Ab tal que mal ni ben no m fay;

E per aisso ieu am, En Re,

Et azir En Cesto d' Amon;

Quar En Re fay so que s cove,

Et En Cesto escorgua e ton.


E per aisso no m puesc tener

Qu' ieu non digua d' aquelh de lay,

Que Dieus lo degra dechazer,

Si quon elh los autres dechay,

E que trobes aital merce

Cum trobon aquels qu' elh cofon;

Quar los destruy no say per que,

E los fay fugir no say on.


Mas qui pogues lo cor vezer

Del malvat ric home savay,

Hom hi vira tan fer aver

Que fera paor et esglay;

E per aisso quar hom non ve

Lo malvays voler deziron,

La gran malvestat qu' a en se

Portes escricha sus el fron.


Malvays ricx hom de gran poder

Que gent viest e manja e jay,

E no vol als autres valer,

Sembla lo ric, que hom retray,

Que manjava a gran esple,

E vestia lo mielhs del mon,

E, quar non dava son conre,

Deyssendet en yfern preon.


De las doas vias qu' hom te

Vos faray entendre quals son:

L' una fai mal, l' autra fai be;

L' una vay aval, l' autr' amon.

___


De sirventes suelh servir

Sai sus on eron volgut,

Dont ai maynt vil vol tolgut

Per far fals faitz esquivir,

E que hom ves valor vir;

E si per so platz als pros,

Pro m' es pros,

Qu' ieu am e dezir

Qu'om pros m' am, qui que m' azir.


A fers faitz fai afortir

Lo mons selhs que y son nascut,

Que quan quecx a pron viscut,

Quecx quier cum puesca murir

Ab tortz far et ab mentir;

Qu'en dos milliers non a dos,

Qu'ab dreitz dos,

Vuelhan devenir

Sai, on hom dous deu venir.


E, quan Vidal vol falhir,

Cuia far vera vertut,

Quan dis que siey aver tut

Sian dat al sebelhir,

Qu' estiers no 'l pot abellir

Donars, tant es cobeitos

E coytos

D' aver aculhir,

Tro mortz vay luy reculhir.


Dieus deu los barons grazir,

Quar ves luy son sort e mut,

Qu' el luec, on fon rezemut,

No 'l volon tan possezir

Com l' autruy terra saizir,

E no cug qu' el reys N Amfos

Aytals fos,

Quan volc descauzir

Turcs, per chrestias ayzir.


Malvestat vey espandir

Ves totas partz, a saubut,

Qu'el mon a tan corrumput

Que gaire non es a dir;

E qui o auzava dir,

Bays e bruns e blanc e ros

An tan ros

Que, quan m' o albir,

Dolor m' en ven arramir.


Un non truep, en cent guarsos,

Que gart sos,

Mays volon burdir

De chansos falaburdir.

___


Caritatz es en tan belh estamen

Que pietatz la resenh e la clau,

Vertatz la vol, dreytura la congau,

Merces la te, e patz la vay seguen;

Poder la defen,

Sabers l' es amicx,

E bontatz abricx

Sus el gra aussor,

Ab lo Dieu d' amor,

Cuy esperitz armatz ve

Ab los huelhs clars de la fe.


E sains es tortz que ab dreg conten,

Et es mentirs qui siec tort per esclau,

Et an enguan e bauzia e frau

E cobeytat et erguelh eissamen;

De lor parlamen

Salh us tals prezicx

Que conorta 'ls ricx,

Et ensenha lor

Que sian trachor

E de malvestat tug ple,

Tro que la mortz los enme.


Dreitz ditz a totz que vivan justamen,

Que Tortz peris, engal qu' el ben li clau;

E Tortz respon aquo que li abau:

Qu' els tieus son paubr' e li mieu son manen,

Dreitz dis que qui men

Es mos enemicx.

Tortz ditz: Si t' en gicx

Non auras ricor.

Dreitz ditz: Qu'om labor,

Et aura ricor e be.

Tortz ditz qu' om non li 'n lays re.


Tortz ditz als sieus qu' esgardon en presen,

Qu'om no val re qui l' aver non enclau;

E Dreitz respon: Aquel que Dieu non au,

El non au luy, ni sos precx non enten.

Tortz ditz que, qui pren

Es savis e ricx;

Dreitz ditz: Non t' aficx

En aital ricor.

Tortz ditz que honor

Maior a, qui mais rete.

Dreitz ditz: Non a ges ses me.


La gran folhor del mon Tortz ten a sen,

Et a folhor lo sen qu' ab Dieu s' enclau;

E 'lh dous voler de Dieu Tortz ten a brau,

E selh del mon a dous et a plazen;

Mas Dreitz lo repren

E ditz qu' als enicx

Es l' enans destricx,

Qu'el ris torna en plor

E 'l joy en dolor

E 'l gran poder en non re;

E dreitz vay lai on cove.


A belh amador,

Que a belh' amor

Qu'a donat son cor e se,

Ai donat m' amor e me.

___


Qui s vol tal fays cargar qu' el fays lo vensa,

En derrier repren la comensansa;

Per que s deu suenh donar, qui ben comensa,

Qu'el comens ab la fin ai' acordansa;

Qu'el comensars es honors,

Quant a la fin siec lauzors,

E 'l lauzors es en la fis

Dels bens ditz e dels faitz fis.


Quar lo bon comensars es conoyssensa,

Fes, leys e caritatz et abstinensa

Qu' hom aia en fatz, en ditz et en crezensa;

Quar comensar ses fi petit enansa;

Que dels grans comensadors

A pron per los refrectors,

E pels autres luecx assis,

A trop de pans e de vis.


Un sai que venc jurar obediensa,

Mas, prop del sagramen, agr' ops fermansa,

Quar no ten castetat ni penedensa,

Ans fer, franh et empenh, e peiras lansa;

Encaras veyrem priors

Combatens e jostadors;

Mas mal sembla sanh Danis

Qui se ni autre aunis.


Entre floc e gambays a differensa,

Et entre egua e buou, a ma semblansa;

Quar qui vay al mostier far penedensa,

Non porta son gambays, ni pren sa lansa;

Ni porta draps de colors,

Ni esparviers ni austors

Per anar en paradis,

Ans fay so que 'l regla dis.


Aquist ric hom no son ges de valensa,

Ans son d' aut guap, cum son feiras de Fransa;

Avols e vils e cruza es lur semensa,

De bauzar e d' escruzar es lur dansa,

E son finas lurs amors

Cum de lops e de pastors,

E lor solatz e lor ris

Cum dels ribautz de Paris.


Sirventes, vai t'en de cors

En Vianes per secors,

E sapchas me del Dalfis

Si es de guap o de ris.

____


Al nom del Seingnor dreiturier,

Dieus, qu' es senhers de tot quant es,

E nuills, mais el, senhers non es,

Ai cor de far vers vertadier;

Et el do m' en poder, qu' el mon soste,

De far aital, pos en coratge m ve;

Car nuill cantar non tanh si' apellatz

Vers, si non es vertadier ves totz latz.


Motz non deu aver hufanier...

Si totz motz adreitz e cortes

Met hom en maint chantar leugier;

Bels dictas fis, ab castic si cove

En vertz, qui 'l fa ab tant dobla son be;

Car, per bels motz, er sos chantars lauzatz,

E 'l casticx es fondemenz de peccatz.


Pos tant pot valer castier,

Ben voill qu' en mon vers sia mes;

E no i aura mais motz masclez,

E par me sia lo primier;

E fas l' ab joi, car hieu enten e cre

C'aissi foron faig li bon fag ancse.

Per que totz hom ri per outracuidatz

Cant no s da joi, quan pot estar onratz.


En aissi volgra 'l plus sobrier

D'aver castiar, s' en pogues,

Que non fos avars ni cobes,

E que s des joi et alegrier;

E volgra fort el castier metre

Que des per Dieu et que non tolgues re;

Mas cant lo rics er d' aisso castiatz,

Venra N Artus, sel qu' emportet lo catz.


Non sai si m n' auran per parlier

Li ric, s' ieu dic aizo que n' es;

Mas tant hieis de lor pauc de bes,

Per qu' eu no i conosc meillurer,

S' ieu dic lo ver, o si m' en lais dese;

Car so qu' ieu dic enten cascuns e ve,

E s' ieu dic plus serai per els blasmatz,

E si m' en lais non serai plus honratz.


Seingner Dieus vers, sobre vos non ha re,

Et en aissi com es vers hieu o cre,

Da mi poder qu' eu ame so que amatz...

___



Totz lo mons es vestitz et abrazatz

De fals enguans, e totz jorns vai creissen

Tan d' or en or que n' es sobreversatz;

E 'l sobrevers non pren nulh mermamen,

Que las gens vey renhar malvaizamen,

Que non porton l' us al autre fizansa;

Que cobeitatz a morta amistansa,

Et enveia, que om a e talen

De so d' autrui en que non a nien.


Qu' ieu non truep font don iesca leyaltatz,

Pretz ni valors, aissi m sal Dieus mon sen;

Mas pron truep fons don ieisson, malvestatz

Don ja per se non penran tarimen;

Qu'enans defalh selh que viu leyalmen

Que selh qu' esta tot jorn en malestansa;

Ab pauc no m part de Dieu mal' esperansa

Pus qu' els fals son abastat e manen;

Mas ieu non cre sian a Dieu plazen.


Ben ai per folhs e per trop dessenatz

Selhs que estan honest e leyalmen;

Si 'lh deslials eron per vos amatz,

Vers paire Dieus, ben ar i a pauc de sen;

Quar selhs qu' estan cofes e peneden,

De selhs cre ben que auran benanansa

En paradis, e 'ls fals la malanansa,

Del fuec d' ifern cremaran veramen;

S' ieu non dic ver, doncx l' Escriptura men.


Si 'ls abastes en aissi leyaltatz

Quon si depert, ja non fora plazen

Als Diables, ans ne foran iratz

Si que jamais dedintz en lur coven

Non intrera nulh' arma veramen:

Mas non lur cal aver nulha duptansa

Que ja mueira enguans ni malestansa,

Per secada ni per freg ni per ven,

Quar ab totz pren razitz e noirimen.


Pauc son d' aquels que son enraziguatz

En drechura ni en bon estamen,


E fenhon s' en gran ren que son malvatz,

E son plus fals que no fan a parven.

Aquelh fenhers es a dechazemen

De las armas, qu' en perdon alegransa;

Et en clergues es aquella uzansa

Que s fenhon bos, mas Dieus sap l' estamen

Dels fals clergues e dels laicx eyssamen.

___


D'un sirventes far suy aders

Merce Dieu e de mos vezis;

Que de Dieu me mov lo sabers,

E 'l razos dels barons mesquis,

Paubres d' amor e de feunia ricx,

Sors en erguelh, en valor deschauzitz,

Amicx de tort e de Dieu enemicx.


Mal lor di hom, mas lor es vers,

Qui los apela querentis

Ni renoviers d' autruy avers,

Ni raubadors d' autres camis,

Trebalh dels bos e dels layros abricx,

Cautz de tortz far, e de caritat frez,

Ricx en raubar, et en donar mendicx.


Lor pessatz es lo mieus plazers,

E lor plorar es lo mieus ris;

Qu' atrestan me play lo volers

D'un lop o d' una calcatris,

Quar si ligetz entr' els libres anticx,


Vos trobaretz de lops aitan adretz

Que n' an passat mans fels barons enicx.


D' els non van segurs laycx ni clers,

Ni monge niers ni blancx ni gris,

Que belhs manjars e belhs jazers

L' oste ni l' ostals non guaris,

Si lay a astz ni pals ni picx,

Que al levar s' en van ab los espletz,

So que no fai En Lobat ni En Tricx.


Be sai que terra ni avers

No met son don en paradis,

Ni grans thezaurs ni grans poders

Non salva ricx vilan fenhtis,

Quar l' enansar de sai, es lai destricx,

Quan l' arma siec lai los camis estretz,

E 'l cors es sai vianda dels lombricx.


Sapchas, mals hom, si de tortz far no t gicx,

Tan non penras ni de dos ni de pletz

Que tu non ans a mal quan que o tricx.

___


Aissi comensa la gesta de Fra Peyre Cardinal.


Car motz homes fan vers,

Ieu voly esser divers,

Que vuelh far una versa:

Lo mon es tant revers

Que fa del drech evers.

Tot cant veg es gorbilh,

Que lo paire ven lo filh

E l' un l' autre devora;

Lo plus gros blat es milh,

Lo camels es conilh;

Lo mon dins e defora (1: mon es un símbolo: + encima de O)

Es plus amar que thora.


Lo papa veg falhir,

Car vol ric enriquesir

E 'ls paubres no vol veyre;

Lo aver vol reculhir,

E fay se gent servir;

En draps daurats vol seyre, 

(2: (sic) Pour la rime, au lieu de sezer.)

E a 'ls bos mercadiers,

Que dona per deniers

Avesquatz e maynada;

Tramet nos ranatiers,

Quistans am lors letriers

Que dono perdo per blada,

Que fan pojezada.


Los cardenals ondratz

Estan apparelhatz

Tota la nuog e 'l dia

Per tost far un mercat:

Si voletz avescat,

O voletz abadia,

Si lor datz gran aver

Els vos faran aver

Capel vermelh o crossa;

Am fort pauc de saber,

A tort o a dever,

Vos auretz renda grossa,

May que pauc dar no y noza.


Dels avesques m' es bel,

Car escorjon la pel

Als cappelas que an renda;

Els vendo lor sagel,

En un pauc de cartel,

Dieu sab se y cal emenda!

E fan trop may de mal,

Que a un menestayral

Fan per deniers tonsura;

Tot es mal cominal

A la cort temporal,

Que y pert sa drechura,

E la glieyza ne pejura.


Ades seran trop may

Clergues, pestres, so say,

Que no so boayralha;

Cascus son par decay;

Ben so letratz, so say,

Ja dire no m' o calha;

Cascus son defalhens,

Que vendo sagramens

Et may que may las messas;

Cant coffesso las gens

Laygas, non malmerens,

Donan lor grans destressas,

Non pas a preveyressas.


Los ordes fan semblan

De penedensa gran,

May per cert non fan gayre,

Car mielhs vivo dos tans

Que no fazian avans

En l' ostal de lor payre,

Mielhs vivo atressi;

Mal fan com querenti,

Jotz l' abit fan la berta,

E mot home mesqui

En orde meton si,

Car non an renda certa;

Jotz l' abit fan cuberta.


Metges falces veg trops

Que fan falsses yssarops,

Copas e medecinas;

D'aqui raubo lor ops;

Cascus volrian fos clops,

Car fan falssas doctrinas;

Poticaris malvatz,

So consentens al fag,

E van per via torta,

E so tant maestratz

Que, am novels essagz,

An mota gen morta,

Pueys dizo aquo es sorta.


Falses avocatz veg

Que playdeio lo dreg

Per fort pauca de causa;

Am semblanssa de dreg

Faran libel ses leg;

De parlar non an pausa;

Plaideiar l' auso fort,

E non volo acort

Mas que hom se desavenga;

Tant home ric n' es mort,

Car els sosteno fort;

Mala mort los estrenga,

E lor sarre la lenga!


Trop obro falsamen,

Prejuran e menten, (1: (sic) Lisez perjuran.) 

Aquestz falses notaris;

Per decebre las gens,

Fan los encartamens

Que n' aio grans salaris;

Se carta lor queretz, (1: (sic) Lisez si, de même que plus bas.)

Diran digous venetz, (2: (sic) Lisez dijos.)

Que aras non letz a querre.

Empero se proferetz

V sols o VI o X

Vos o podetz conquerre,

Mas que bossa se serre. (3: (sic) Lisez borsa.)


Clergues studians

Que gasto los guazanhs

Que lor payre guazanha,

E 'ls van putaneian,

Las ribieyras sercan

Aqui que blat soffranha,

Quar se van deportar

Que deurian recordar;

Aprendo de l' escrima,

Mas legir ni cantar

No sabo al autar,

No, ni may dire prima,

Sitot s' an raza sima.


De totz clergues me duelh,

Tant los veg ples d' erguelh,

Que hom no m' en pot be dire;

Lor malfagz veg a huelh,

Mas dire non o vuelh,

Pro n' ay dig, a mon albire,

Tant los trobe malvatz,

Certas que me desplatz,

Car levo los deymaris;

Dieus, que foc clavelat,

Los fassa bos, s' elh platz,

Que tant trobi falsaris

Los seus malvatz vicaris.


Defalhir veg lo rey,

Car te gens senes ley,

E es semblan de erransa,

May defalhis, so vech,

Car no te d' un an dreg

Mesuras e ballansas;

E falh car vol levar

Subcidis, ni cambiar

Negun temps las monedas,

Al comu vol trencar

Costumas et mudar;

Tant vol tondre sas fedas,

Que non lor layssa sedas.


Thesaurier e baylius,

Jutges, sirvens caytius,

Trastot lo mon engano

En calque loc que sieu, (1: (sic) Pour la rime, au lieu de sian.)

Cascus de panar vieu,

E 'l dreg del senhor pano;

E 'ls serco mal tos temps;

Trops hostals an fagz sems

A tort senes forfach;

Totz pudo coma fems,

E ges trastotz essems

No valo pas dos datz;

Volgra fosso negatz.

Nos vezem entre nos

Paratges sofrachos,

Tant que vendo lor terra,

E creys lor metios;

Mas tan son ergolhos

Que no lor platz mas guerra;

E 'ls compro a matleu,

E pueis pago tant greu

C' om lor met en hostage.

Nos vezem leu que leu

Que decazo mot leu;

No conoyssi en paratge

Sino mal e dampnatge.


Mercadiers fan renou

Que aquels que vendo un huou

Els ne volo l' espera,

Els fan de blat vielh nou,

E del vedel fan buou...

Lo fais mercadier beu

Lo paubre cant li deu,

E del renou si clama;

Tot jorn pren d' aquo sieu

Entro que dis tot es meu

E l' estam e la trama,

Adonc lo caytieu brama.


Menestayrals ribaus

So del gazanh tant caus,

Per que falsso lors obras,

E 'ls vendo tant asaut,

E monto pretz tant naut

Que trobo largas sobras;

E 'ls vendo ses merce,

E dizo, per ma fe,

A autre non o dera,

E quant pagues dese;

Els vos contaran be

So qu' el pretz guazanhera.

A mon vol Dieus s' en vengera.


A n' y de gen d' affan

Que sabo tan d' engan,

Dieus vol que pauc lor sobra!

Cascus pana cad an

Del deyme tan o can,

Sa semensa ne cobra:

Ja non veyretz negu

D' aquestz vestitz de bru

Seno am lenga parlieyra, (1: (sic) Lisez sino.)

Car qui talha comu

Dizo mal a cascu,

Trop fora gen sobrieyra,

Si no fos la paubrieyra.


Aquestz paubres mendix

Vivo trastotz dels rix,

E gayre no los amo,

An certas ieu vos dic (2: (sic) Lisez ans.)

Que els son tan enix

Que tot jorn los deffamo;

Cant lo ric pren mescap

Al paubre trop bo sab,

E contra el s' en arma;

Pa ni vy ny may blat

Non agro, per mon cap,

Anz sentiro guazarma,

Si no fos mas per l' arma.


Jotglars an tost apres

Coblas e may versetz,

Cansos e bassas dansas,

Tot cant dizo fals es,

Car no se entendo ges

Per que fan gran falhesas.

Joglars vivo d' esquern

E so de mal govern,

L' enemic los governa,

E 'ls gazanho yffern;

L' estieu e may lo yvern

Non veyretz una terna

Que no ano a la taverna.


De hostaliers ay despieg,

Que se voletz hun lieg

Avans volran la paga...

Si voletz vy ni pa

L' argen metetz al ma

Tantost a lor maynada...

Trop lor plats la gen fada.


Regardatz en prion

Totas las gens del mon,

En totas trobi falha,

So d' aval veg d' amon,

Que l' un l' autre coffon,

E cascus lo mon baralha;

Mas aquel qu' es be vestit

Es per tot be aculhit,

E que el fos raubayre;

E lo mal abilhat

Es lo plus pauc presat,

E que fos predicayre,

O papa ny emperayre.


May dire no vuelh plus,

Maz qui vol poiar sus,

Sus en l' albre de vida,

Esforce se cascus

Que fassa bon conclus

E bona departida;

Totz los mals seran bos

Si laisso falhisos,

E que cascus se ature;

E si Dieu me perdo,

Lo mal ay dig per pro,

Que mal plus no pejure

E que be se melhure.


Ay! Regina del cel,

Plus dossa trop que mel,

Paradis me apparelha;

Dona, fay nos fizels,

Lials com fist Abel!

Tot lo mon, dona, velha

En tu rosa vermelha.