Mostrando las entradas para la consulta almoina ordenadas por relevancia. Ordenar por fecha Mostrar todas las entradas
Mostrando las entradas para la consulta almoina ordenadas por relevancia. Ordenar por fecha Mostrar todas las entradas

lunes, 4 de octubre de 2021

Glosario, obras rimadas Ramon Lull, catalan-provenzal, Gerónimo Rosselló - A

GLOSARIO.

Advertencia.

La multitud de voces desusadas ya en el día que emplea Lulio en sus producciones, y cuya significación ha de ser sin duda ignorada de todos aquellos que no se hallan versados en la lectura del lemosin, nos ha determinado a arrostrar dificultades y ofrecer al lector un Glosario en donde pudiese fácilmente hallar la equivalencia castellana de aquellos vocablos. Tarea es esta harto ímproba, atendida la circunstancia de tratarse de un idioma tan poco estudiado como digno de llamar la atención del mundo científico y literario, y por consiguiente tan escaso de autoridades donde acudir en los casos de duda o perplejidad. Así pues, solos en el piélago inmenso de dificultades que nos ha rodeado, no hemos tenido con frecuencia más medio de salir de él, que la escrupulosa comparación de unos mismos vocablos entre sí atendiendo al buen sentido de las frases, y andar a la luz de nuestro caudal de lectura lemosina. En estas circunstancias no creemos haber hecho un trabajo completamente exento de errores, pero sí haber prestado un corto servicio siquiera a esa rica literatura destinada a figurar un día entre las más notables de Europa.

En este Glosario continuamos todas las palabras que en el día han caído ya en desuso y las que si bien se usan aún, escríbense con distinta ortografía. Como hay también alguna diferencia entre la conjugación antigua de los verbos y la moderna, continuamos para la mejor inteligencia del texto, todos aquellos, sea cual fuere el tiempo en que están usados, cuyas terminaciones antiguas de sus mismos tiempos difieran algo de las modernas; p. e. el verbo acabar es de bastante uso todavía en el lemosin moderno, pero de ninguna manera se emplea el vocablo acabats por acabáis segunda persona del plural del presente de indicativo; y no pudiendo el lector echar mano de gramática alguna, se vería a cada momento dudoso y perplejo si no continuásemos en los diferentes tiempos en que los hemos hallado todos aquellos verbos que aunque iguales a los modernos en su modo infinitivo ofrecen diferencia en la manera de conjugarse.

Incluimos también los nombres que si bien están hoy en uso, tienen una acepción distinta de la que tenían en el siglo XIII; pero omitimos los diferentes tiempos de los verbos antiguos que están continuados en su modo infinitivo, mientras su conjugación sea regular; así como también, por cuanto no tienen equivalencia castellana, todas aquellas palabras exclusivamente propias del arte luliano, y que creó nuestro autor para el mejor desarrollo y más fácil aplicación de su sistema. No abultaremos por consiguiente este Glosario con el largo catálogo (catálago) de las palabras que solo Lulio emplea y que no se encuentran en ningún autor lemosín, como p. e. los vocablos essenciantessenciaressenciatinfinirinfiniententificantentificareternanteternableeternatpossificantpossificablepossificarespirabilitatespirativitatinfinitarintelligibilitatdeitarbonificablemaleficarvirtuificarbonificativitatbonificaciómajorificatcomplentmagnificabilitatnaturantnaturarangelicar, y otros muchos, intraducibles como no sea castellanizándolos de este modo: esenciante, esenciar, esenciado; infinir, infiniente; entificante, entificar; eternante, eternable, eternado; posificante, posificable, posificar; espirabilidad, espiratividad, infinitar, inteligibilidad, deitar, bonificable, maleficar, virtuificar, bonificatividad, bonificación, mayorificado, cumpliente, magnificabilidad, naturante, naturar y angelicar.

Por último es necesario advertir que Lulio hace uso muy a menudo de licencias poéticas, obligado de la rima. Así es que muchas veces se ve empleado el singular por el plural y viceversainfinitivos por sustantivos, y así de otras varias. Nosotros continuaremos la equivalencia que tenga absolutamente en sí la palabra, no la que tenga con referencia al pasaje en que está usada.

(Consultar Lou tresor dou Felibrige, de Frèderic Mistral para información ampliada de la mayoría de estos vocablos

EXPLICACIÓN

DE LAS ABREVIATURAS QUE SE HALLAN EN ESTE GLOSARIO.

adj. adjetivo.
adv. adverbio.
art. artículo.
conj. conjunción.
int. interjección.
modo inf. modo infinitivo.
part. a. participio activo.
part. pas. participio pasado.
p.e. por ejemplo
pl. plural.

prep. preposición.

pron. pronombre.

sust. c. sustantivo común.
sust. p. sustantivo propio.
term. fem. terminación femenina.
term. mas. terminación masculina.
v. verbo.
V. Véase.


GLOSARIO.




A.

A. prep. a. - A veces de, p. e: no l' ha a començar: no lo ha de empezar. A veces por, p.e: perdonar a tots lats: perdonar por todos lados. Otras veces para, p.e: a procurar: para procurar.
AB. prep. Con, con tal. (amamb)
ABANDÓ. Sust. c. Abandono. - A veces abandonado, con abandono.
ABASTANS. part. a. de “abastar". Bastantes.
ABASTAR. v. modo inf. Bastar, abastecer.
ABASTAT. part. pas. de "abastar". Bastado, abastecido.
ABATRE. v. modo inf. Abatir, vencer.
ABDÓS. V. AMDÓS. (ambos)
ABDUY. V. AMDÓS. (ambos)
ABELIR. v. modo inf. Embellecer. (bel, bell, bello)

ABELIRSE. V. modo inf. Embellecerse.

ABELLIR. V. ABELIR.

ABEYLIT. part. pas. de "abeylir". Embellecido, ennoblecido.

ABÍS. sust. c. Abismo.

ABISAR. v. modo inf. Abismar. - A veces significa también abismo, p.e: assís en
l‘ abisar: sentado en el borde del abismo.

AB QUE. Con tal que. (con tal de que)
ABRAÇAT. part. pas. de "abraçar". Abrazado, embrazado.

ABREUJAR. v. modo inf. Abreviar.

para, p.e: a procurar: para procurar.

ABSCONDÚT. part. pas. de "abscondir”. Escondido, oculto.
ABSÍ. pron. Consigo. (ab sí; am sí; amb sí; en sí)

ABSTÉ. V. Abstiene.

ABSTENER. V. ABSTENIR.

ABSTENIMENT. sust c. Abstinencia.

ABSTENIR. v. modo inf. Abstener. - Úsase comúnmente como recíproco.
ABSTRACCIÓ. sust. c. Abstracción.

ABSTRACTS. adj. Abstractos.
ABSTRAENT. v. Abstrayendo.

ABUNDAMENT. sust. c. Abundancia.

ABUNDATS. v. Abundáis.
ABUNDONAT. adj. Abundante, abundoso.

ABUNDÓS. adj. Abundoso.
ACABAT part. pas. de "acabar". Acabado, llevado a ejecución.
ACABATS. v. Acabáis:

ACCIDENTAR. v. modo inf. Accidentar. - Essencialment sens negun accidentar: esencialmente sin ningún accidente.
ACCIDIA. sust. c. Pereza, mala voluntad.

ACCIDIÓS. adj. Perezoso, de mala voluntad. (pererós)
ACCUSAMENT. sust. c. Acusación.
ACCUSAR. v. modo inf. Acusar.
ACELL. pron. Aquel (aquell).
ACESTA. pron. Esta (aquesta).
ACOBRAR. v. modo inf. Recobrar.
ACOMPANYAT, DA. part. pas. de “acompanyar”. Acompañado, da.
ACONORTAR. v. modo inf. Consolar.
ACONSEGUEIX. v. Consigue.
ACONSEGUEX. V. ACONSEGUEIX.

ACONSEGUIR. v. modo inf. Conseguir.
ACONSELLAR. v. modo inf. Aconsejar.
ACONSOLAR. v. modo inf. Consolar.
ACORD. V. ACÒRT.
ACORDAMENT. sust. c. Acuerdo, concordación, concordancia.
ACORDÀN. V. ACORDANT.
ACORDANT. adj. Acorde, conforme, correspondiente.
ACORDANT. v. gerundio de “acordar”. Conviniendo, acordando, concordando, poniendo acorde.
ACORDAR. v. modo inf. Convenir, poner acorde, acordar, concordar. - Úsase comúnmente como recíproco.
ACORDAT. part. pas de “acordar”. Convenido, acordado, concordado.
ACORRE. v. Socorre, ayuda, ampara.
ACORREGUT. part. pas. de “acorrir”. Socorrido, ayudado, amparado.
ACORRIMENT. sust. c. Socorro, ayuda, amparo.
ACORRIR. v. modo inf. Socorrer, ayudar, amparar.
ACORT. sust. c. Acuerdo.
ACOSTÁ ‘S. v. se acercó, se arrimó.
ACOSTAMENT. sust. c. Arrimo.
ACTU. Palabra latina. Acto.
ACULL. v. Acoge.
ACUSTUMAR. v. modo inf. Acostumbrar.
ACUSTUMAT. part. pas. de “acustumar”. Acostumbrado. - Ben acustumat: de buenas costumbres.
AÇEYLLS. pron. Aquellos (aquells).
AÇI. adv. Aquí.
AÇO. pron. Esto. (aixó, això, axò, axó; assó)
AÇO ‘S. Esto se, esto es.

AÇO ‘T. Esto te.

ADDIMEN. sust. c. Adición.

ADEBADAS. En vano, inútilmente. (debades)

ADENANTAR. v. modo inf. Adelantar, llevar adelante.

ADES. adv. Desde luego, enseguida.
ADIMENT. V. ADDIMEN.
ADONCH. V. ADONCHS.
ADONCHS. adv. Entonces. (donchs, etc)
ADOSSAR. v. modo inf. Cubrir.
ADREÇARÁ. v. Enderezará, dirigirá.
ADRET o Á DRET. A derecho, con justicia; derecho, justo.
ADRETAMENT. adv. Derechamente, con justicia.
ADUNANZA. sust. c. Unión, congregación, coalición.
ADUR. v. modo inf. Llevar, traer.
ADVOCA. v. Advoca.
ADVOCACIÓ. sust. c. Advocación.
AER. sust. c. Aire, viento.
AESMAR. V. ASMAR.
AEVANT. V. AVANT.
AFAMA. v. Infamadifama.
AFAMAR. v. modo inf. Infamar, difamar.
AFANY. sust. c. Afán, fatiga.
AFARS. V. AFFERS.
AFAYN. V. AFANY.
AFERMA. v. Afirma.
AFERMANT. V. AFFERMANT.
AFFAR. sust. c. Conversación.
AFFERMANT. v. gerundio de “affermar”. Afirmando.
AFFERMAR. v. modo inf. Afirmar.
AFFERMATS. v. Afirmáis.
AFFERS. sust. c. plural. Negocios.
AFFINAMENT. sust. c. Fin.
AFFINAT. part. past. de “affinar”. Acabado, concluido, finalizado.
AFIGS. v. Añade. (afegix; afegeix; afegir)

AFIGURAMENT. sust. c. Figura, representación.
AFINA. v. Afina, refina, encuentra.
AFINAT. part. pas. de “afinar”. Afinado, refinado, encontrado.

AFOLLA. Maltrata, daña, echa a perder.

AFOYLAT. part. pas. de "afoylar”. Dañado, maltratado, echado a perder.
AFREVOLIT. part. pas. de “afrevolir”. El que o lo que se ha hecho fútil, el que o lo que se ha hecho frívolo.
AGAYT. sust. c. Lazo, asechanza, emboscada. (aguaytar : vigilar, esperar, mirar)
AGENOLLÁ ‘S. v. Arrodillóse (se arrodilló).
AGENSAMENT. sust. c. Adorno, compostura, arreglo. - Agensament de paraulas: adorno, compostura, orden o buena disposición de palabras.
AGENT. sust. c. Agente.
AGLAN. sust. c. Bellota. (glà)
AGRACIAT. part. pas. de “agraciar”. Favorecido, agraciado.
AGRAUJATS. part. pas. de “agraujar”. Agraviados. (greugegreuges; agreujar)
AGREM. V. HAGREM.
AGREN. v. Hubieron, tuvieron.
AGRETS. V. HAGRETS.
AGUAYT. sust. c. Acecho.
AGUAYTAS. sust. c. pl. Vigías, centinelas.
AGUÍ. Hube, tuve. (haguí)
AGUILÓ. sust. c. Aquilón, viento.
AGUIST. V. HAGUIST.
AHON. adv. A donde. (a hon; aón; a hont)
AHÓN. sust. c. Abundancia.
AHONDA. v. Abunda, llena, colma.
AHONTAT. part. pas. de “ahontar”. Afrentado, avergonzado, puesto a la vergüenza.
AIRAT. V. AYRAT.
AJATS. v. Tened, habed; tengáis, hayáis. (HAJATS)
AJUDADOR. sust. c. El que ayuda.
AJUDANT. part. a. (sustantivo) Ayudante, el que ayuda.

AJUDATS. v. Ayudáis, ayudad.
AJUDATSME. Ayudadme.
AJUDETS. v. Ayudéis.
AJUST. v. Junto, reúno; junte, reúna. (yunta; como ayuntamiento)

AJUSTA. v. Junta, reúne, ajusta.
AJUSTÁ. v. Juntó, reunió.
AJUSTAMENT. sust. c. Conjunto, unión, reunión. (ajuntament : ayuntamiento)

AJUSTAR. v. modo inf. Juntar, reunir y alguna vez ajustar.
AJUSTÁRENSE. v. Juntáronse.

AJUSTAT. part. pas. de “ajustar”. Juntado, reunido y alguna vez ajustado.
AJUT. v. Ayudo, ayude.
AJUTME. (que me ayude), Ayúdome, ayúdeme.

AJUTS. v. Ayudes.
AJUTTE. Ayúdote (te ayudo), ayúdete.
AJUTVOS. Os ayudo, os ayude.
ALARGAT. part. pas. de “alargar” (allargar). Alargado (allargat, allargada).

ALBA. sust. c. Alba, aurora. (auba)
ALBERGA. v. Alberga.
ALBERGAT. part. pas. de “albergar”. Albergado.
ALBERGON. v. Albergan.
ALBIR. sust. c. Albedrío y otras veces opinión, parecer propio.
ALBOR. sust. c. Albor, alborada.
ALCORÁ. sust. p. (Corán), KoránAlcorán.

ALCÚ. pron. Alguno. (Algú : alguien)
ALCUN, ALCUNA. pron. Algún, alguna.
ALGÚ. V. ALCÚ.
ALEGRAMEN. adv. Alegremente. (alegrement)

ALEGRAMENT. sust. c. Alegría, contento.
ALEGRANÇA. sust. c. Alegría.
ALEGRAT. v. Alégrate. (con el acento en la e; con acento en la segunda a : alegrado)
ALEGRATS. v. Alegráis.
ALEXANDRE. sust. p. Alejandro. (magno)
ALFABET. sust. c. Alfabeto.
ALMOYNA. sust. c. Limosna. (almoina; elemosina)
ALONGAMENT. sust. c. Dilación.
ALONGANT. v. gerundio de “alongar”. Alargando, dilatando. (llonch, lonch)
ALONGER. sust. c. Dilación. - Te meta a lo mal far sens alonger: te induzca a que sin dilación hagas el mal.

ALORS. adv. Entonces.
ALORS! exclamación que equivale a Adelante! vamos! (como en la marsellesa : allons)
ALQUNA. V. ALCUNA.
ALS. A los.
ALTEA. sust. c. Alteza, elevación. (altesa)

ALTETAT. sust. c. Alteza, altura, elevación.
ALTR‘. síncope de “altre”. Otro, otra. (altra)
ALTREJATS. V. AUTREJATS.
ALTR‘ EN. Otro en.
ALTRE ‘S. Otro es, otro se.
ALTRE ‘T. Otro te.
ALTRUY. V. ALTRUYL.
ALTRUYL. pron. Otro. (altre)
ALLONGAT. part. pas. de “allongar”. Alargado, dilatado.
AM. prep. V. AB. (de este AM y AB salió el AMB)
AM. v. Ame.
AMABILITAT. sust. c. Amabilidad.
AMADOR. sust. c. Amador.
AMAMENT. sust. c. Amor.
AMAN. V. AMANT.
AMANT. v. gerundio de “amar”. Amando.
AMANT. part. a. de “amar”. Amante.
AMAR. v. modo inf. Amar.
AMAR. adj. Amargo. (amarg, amarc; amaro, amaretto)
AMARGÓS. adj. Amargo.
AMARGOR. sust. c. Amargura.
AMAT, AMADA. part. pas. de “amar”. Amado, amada.
AMATS. v. Amáis, amad.
ÁMBRE. sust. c. Ámbar.
AMDÒS. adj. Ambos.
AMDUAS. adj. pl. term. fem. Ambas. (ambduas, ambdues)
AMDUES. V. AMDUAS.
AMÉ. v. Amé, he amado.
AMENADA. part. pas. de “amenar”. Llevada, conducida. (menada)
AMENAR. v. modo inf. Llevar, conducir, y a veces agenciar. (menar)
AMET. v. Amó.
AMETS. v. Améis.
AMIST. V. MIST.

AMISTANÇA. sust. c. Amistad.
AMISTAT. part. pas. de “amistar”. Amistado, reconciliado.
AMONESTAMENT. sust. c. Amonestación.
AMPRÉS. Variante de “ha ‘m pres”. Me ha preso, me ha sujetado, me ha aprisionado.
AMS. v. Ames.
AMUSAR. v. modo inf. Divertir. - Úsase como recíproco. (inglés amusement)

AN. síncope de “a en”. A don. - An Jacques: a don Jaime.
AN. V. HA ‘N.
ANANS. adv. Antes. (avanç, avans)
ANAR. v. modo inf. Ir.
ANATS. v. Vais, id. (aneu, anéu)
ANATZ. V. ANATS.
ANAVETS. v. Ibais. (anaveu, anaeu)

ANAXALLER. Variante de “en exeller”. En destierro. (exilio)
ANC. V. HANC.
ÁNCHORAS. sust. c. l. Áncoras (anclas).
ANÉ. v. Fui, he ido.
ANELS. sust. c. pl. Anillos. (anells, aneyls)
ANÉS. v. Fuese, anduviese.
ANETS. v. Vayais. (aneu, anéu)
ANEY. V. ANÉ.
ANGOXA. sust. c. Angustia, congoja. (angoixa, engoixa; ansiedad)

ANGOXANT. v. gerundio de “angoxar”. Angustiando, acongojando.
ANGOXAR. v. modo inf. Angustiar, acongojar.
ANGOXÓS. ANGOXOSA. adj. Angustioso, angustiosa, congojoso, congojosa.
ANOMENADOR. sust. c. El que nombra. (nombrador)
ANS. adv. Antes, antes bien. (avanç, avans, anans)
ANTIQUITAT. sust. c. Antigüedad. (antiquitas)
ANUJAR. v. modo inf. Enojar.
ANUJAT. part. pas. de “anujar”. Enojado, resentido.
ANUJÓS. adj. Enojoso.
ANYELL. sust. c. Cordero. (agnus; acne en búlgaro y otras lenguas)

ANYOR. sust. c. Palabra que no tiene equivalencia castellana y que significa el Sentimiento de la ausencia o nostalgia. (de añorar, añoranza)

ANYS. sust. c. pl. Años.
AONDÓS. adj. Abundoso. (abundante)
AOR. v. Adoro. (ador; adorar)
AORTE. Adórote, te adoro.
AORVOS. Os adoro. (a vos, o a vosotros)
APAR. v. Parece, aparece. (pareix)
APARALAMENT. sust. c. El acto de aprontar, de preparar. (aparellar; aparellament; parati)
APARAYLÁ. V. APAREYLÁ.
APARELL. v. Preparo, apronto, aparejo; prepare, apronte, apareje.
APARELLATS. part. pas. pl. de “aparellar”. Prontos, preparados, aparejados.
APARELLEM. v. Preparemos, aprontemos, aparejemos.
APARENTAT. part. pas. de “aparentar”. Emparentado.
APAREYLÁ. v. Preparó, aprontó, aparejó.
APAREYLAR. v. modo inf. Aparejar, aprontar, disponer, preparar.
APAREYLAT. part. pas. de “apareylar”. Aparejado, pronto, dispuesto.
APAREYLON. v. Preparan, aprontan, aparejan, atavían. (aparellen, aparellan)
APELAM. v. Llamamos.

APELAT. V. APELLAT.
APELL. v. Llamo, llame. (francés je m‘ apelle : yo me llamo; apellido, apellidar)

APELLA. v. Llama.

APELLAT. part. pas. de “apellar”. Llamado.

APENDRE. V. APENDRER.
APENDRER. modo inf. Aprender. (adependre; antiguo castellano aprehender)
APENDRETS. v. Aprenderéis.

APENSAT. adj. Pensativo, reflexivo (reflecsivo), meditabundo.

APERÇEBUT. part. pas. de “apercebrer”. Prevenido, apercibido, percibido.

APEYLA. v. Llama.

APEYLADA. part. pas. de “apeylar” term. fem. Llamada.

APEYLAN. v. Llaman.

APEYLAT. part. pas. de “apeylar”. Llamado, nombrado.

APLICADAMENTS. sust. c. pl. Aplicaciones.

APLICAMENTS. V. APLICADAMENTS.

APLICARS. sust. c. pl. Aplicaciones.

APORT. v. Traigo, conduzco; traiga, conduzca; llevo, lleve.

APORTAR. v. modo inf. Traer, conducir, llevar.

APORTAT. part. pas. de “aportar”. Traído, conducido, llevado.

APORTATSME. Tracisme (me traéis), llevaisme (me lleváis); traedme, llevadme.
APPAR. V. APAR.

APPARECH. v. Apareció.

APPARELLAM. v. Aparejamos, aprontamos, dispusimos.

APPARELLATS. part. pas. pl. de “apparellar”. Aparejados, prontos, dispuestos.

APPARENT. v. gerundio de “apparer o apparexer”. Pareciendo, apareciendo.

APPELLAT. V. APELLAT.

APPROPIADA. part. pas. term. fem. de “appropiar”. Apropiada.

APRÉS. adv. Después. (després; apres sin tilde, après, etc)

APRES. part. pas. de “apendrer”. Aprendido.

APROPRIA. v. Apropia. (propri : propio; apropriar : apropiar)

APROPIAR. v. modo inf. Apropiar. (creo que se refiere a apropriar, con 3 erres)

AQUEL. AQUELA. pron. Aquel, aquella.

AQUELS. pron. pl. de “aquel”. Aquellos.

AQUEYLS. V. AQUELS.

AQUEN. adv. Aquí, aquende.
ARABICH. adj. Arábigo. (lengua arábiga, árabe)

ARA ‘T. Ahora te.
ARBRE. sust. c. Árbol. (de arboris)

ARDIMENT. sust. c. Ardimiento, audacia, osadía.

ARDIT. adj. Audaz, osado, atrevido, animoso. (adalid?)

ARE ‘S. Ahora es, ahora se, ahora os.

ARGENT. sust. c. Plata, dinero. (símbolo químico AG, argentum)

ARGENTADA. adj. term. fem. Argentada, plateada. (Argentina)

ARGENTINA. ad. term. fem. Argentina. (En torno al año 1300 no se conocía el país)

ARGUIR. v. modo inf. Argüir, argumentar.
ARGUMEN. sust. c. Argumento. (Argument : la t final ya no se pronunciaba)
ARMA. sust. c. Alma. (Como en Andalucía y otros lugares, arma)

ARRESCH. A riesgo. (o yo arriesgo ?)
ARRIMAM. v. Rimamos. (verbo arrimar: nosaltres, natros arrimam, arrimem)

ARROCADA. ad. term. fem. Peñascosa. (con mucha roca)

ASAIG. v. Ensayo, pruebo. (assaig)

ASAJAR. V. ASSAJAR.

ASAJAT. part. pas. de “asajar”. Ensayado, probado, tentado.

ASATZ. V. ASSATS.

ASAUTA. V. ASSAUTE.

ASMAR. v. modo inf. Pensar, considerar, reflexionar.

ASO. pron. Esto. (asó, asò, aso, assó, assò, açò, açó, aço)

ASSAJADA. part. pas. term. fem. de “assajar”. Ensayada, probada.

ASSAJA. V. ASSATJE.

ASSAJAR. v. modo inf. Ensayar, probar.
ASSATJA. v. Ensaya, prueba.

ASSATS. adv. Asaz, bastante, suficiente.

ASSATZ. V. ASSATS. - Esta palabra equivale también en algunos casos, según parece, al HURRA de las lenguas del norte.

ASSAUT. V. Agrade, plazca.

ASSAUTE. v. Agrada, place.
ASSEMBLAMENT. sust. c. Semejanza, reunión. (se assemelle : se asemeja; assemble inglés : ensamblar, unir)
ASSEMBLAT. part. pas. de "assemblar”. Parecido, reunido.
ASSENAT. adj. Sensato, de buen entendimiento o de buen criterio. (seny, seyn)

ASSÍ. adv. Así, aquí. (açi, açí, astí)

ASSIGNAT. part. pas. de “assignar”. Asignado, señalado, marcado.

ASSÍS. part. pas. de “asseurer” o de “assentar”. Sentado. (assegut; assentat, sentat)

ASSO. pron. Esto. (asó, asò, aso, assó, assò, açò, açó, aço)

ASSOPTILA. v. Sutiliza.

ASSOPTILA ‘S. v. Se sutiliza.

ASSUFISMADAMENT. adv. Sofísticamente. (sofisticadamente? sofistica-salta linea-mente)

ASSUMADAMENT. adv. De una manera suprema o extrema; en su totalidad. (summum)
ASTRENOMIA. sust. c. Astronomía.
ATEN. v. Espera, aguarda, atiende.
ATENY. v. Alcanza.
ATENYER. v. modo inf. Alcanzar.

ATEYN. V. ATENY.

ATEYNE. Alcanza (de ello).

ATORCH. v. Otorga, otorgue.

ATORGAR. v. modo inf. Otorgar.

ATORGATS. part. pas. pl. de “otorgar”. Otorgados.

ATRÁS. adv. Atrás. (no sé si es à, atràs; detrás; enrera, derrera : retro latín)

ATRESÍ. adv. Otro sí, además de esto. (otrosí, otrosi)

ATRETAL. adv. Otro tal.
ATRIBUIM. v. Atribuimos.
ATROB. v. Encuentro, hallo; encuentre, halle. (verbo trobar, atrobar : encontrar : hallar)

ATROBAR. v. modo inf. Encontrar, hallar.

ATROBAT, ATROBADA. part. pas. de “atrobar”. Encontrado, encontrada, hallado, hallada.

ATROP. V. ATROB. (la b y la p, sobre todo al final, se confunden muchas veces.)

AU. v. Oye, escucha. (audire; ausir)
AUCEL. sust. c. Pájaro. (aucell, ocell; muixó, moixó)

AUCIU. v. Mata.
AUCIURE. v. modo inf. Matar. (ociure)
AUCTORITAT. sust. c. Autoridad.

AUG. v. Oigo, escucho.
AUGA. v. Oiga.

AUGATS. v. Oigáis, escuchéis.

AUGEN. v. Oigan, escuchen.

AUGES. v. Oigas, escuches.
AUGOL. sust. c. Palabra para nosotros desconocida y que no hemos visto usada en autor alguno. Quizás sea derivada del verbo latín augeo, que significa: (auge) aumentar, acrecentar, añadir, multiplicar, adelantar, ampliar, engrandecer, enriquecerse; en cuyo caso el vocablo correspondería a los castellanos, aumento, acrecentamiento, prosperidad, engrandecimiento, riqueza. (No la encuentro en el texto)
AUJATS. v. Oid, escuchad. (típico de los pregones o bandos: ara hojats, ojats)
AUR. sust. c. Oro. (aurum; or; símbolo AU)
AURACIÓ. sust. c. Oración. (Oració; au → o se ve muchas veces. Pauch : poch : poco)
AURAY. v. Habré, tendré. (Hauré)
AUS. v. Oyes, escuchas.

AUSELS. sust. c. pl. Pájaros. (aucells, ocells; muixóns, muixons; de aue, ave, avuis, avis)

AUSIDOR. sust. c. Oidor, oyente.

AUSIR. v. modo inf. Oír, escuchar.

AUSIT. part. pas. de “ausir”. Oído, escuchado.

AUSOR. sust. c. Altura, elevación.

AUSTOR. sust. c. Azor.

AUTORITAT. V. AUCTORITAT.

AUTRA. pron. Otra. (oltra; altra, atra)

AUTRE. pron. Otro. (altre, atre, oltre)

AUTREJAR. V. AUTREYAR.

AUTREJATS. V. AUTREYATZ.

AUTRESÍ. Otro sí. (Otrosí)

AUTRE TAL. Otro tal.
AUTRETALS. V. AUTRE TAL.

AUTREYAR. v. modo inf. Otorgar, acordar, dar, permitir, conceder.

AUTREYATZ. part. pas. pl. de “autreyar”. Otorgados, acordados, dados, permitidos.

AUTUMNE. sust. c. Otoño. (Se sigue usando en valenciano; en inglés)

AVALLATS. v. Bajad, bajáis.
AVAN. adv. Adelante. - D‘ aquí en avan: de aquí en adelante. (avant)
AVANÇAR. v. modo inf. Avanzar, adelantar.
AVANÇAT. part. pas. de “avançar”. Avanzado, adelantado.

AVANT. adv. Delante, adelante.

AVANTAT. - Variante de “avançat”. V. AVANÇAT.
AVAR. adj. Avaro.

AVÉ. v. Acierta, sobreviene, acontece, concuerda, aviene. (adviento, advenir)

AVEM. v. Hemos, habemos, tenemos.

AVEN. V. AVÈ.

AVENDRE. v. modo inf. Acertar, sobrevenir, acontecer, concordar (avenirse).
AVENIMENT. sust. c. Acierto, acontecimiento, avenencia.

AVENIR. V. AVENDRE.

AVENTURA. sust. c. Ventura. - Per aventura: por ventura.

AVER. V. HAVER.

AVESQUE. sust. c. Obispo. (vespe aragonés, episcopo y similares; bisbe)

AVETS. V. HAVETS.

AVIADA. part. pas. de “aviar” term. fem. Encaminada, dirigida, dispuesta para el camino.
AVIL. v. Dirija, encamine.
AVILAMENT. sust. c. Desprecio, envilecimiento, vilipendio. (de vil)

AVILAT. part. pas. de “avilar”. Despreciado, envilecido, vilipendiado.

AVINENT. part. a. de “avenir”. El que acierta, el que se aviene, conviene o concuerda.
AVISÓ. sust. c. Avizor, perspicacia.
AVOCAMENT. sust. c. Avocación.
AXIR. v. modo inf. Salir. (exir, eixir, eixí; exitus, exit inglés : salida etc)

AXI ‘T. Así te. (Així te)
AXYLL. sust. c. Destierro. (exilio; exellar; exili)
AY. V. HAY.
AYA. v. Haya, tenga.
AYCELL. pron. Aquel.
AYCEYLS. pron. Aquellos.
AYÇO. pron. Esto, eso.
AYÇO ‘S. Esto es, esto se.
AYÇO ‘T. Esto te.
AYDAR. v. modo inf. Ayudar.
AYDAT, AYDATS. part. pas. de “aydar”. Ayudado, ayudados.
AYDATSME. v. Ayudadme.
AYDATZME. V. AYDATSME.
AYGA. sust. c. Agua.
AYGA ‘LS. Agua a los.
AYGUA. V. AYGA.
AYLOR. adv. Entonces.
AYN. sust. c. Año. - Mant ayn: muchos años. (any, anys)
AYRAR. v. modo inf. Airar, enojar.
AYRAT. part. pas. de “ayrar”. Airado, enojado.
AYSI. adv. Así. (així, axí)
AYSO. V. AYÇÓ.
AYTAL. adj. relativo. Tal.
AYTAMBÉ. adv. y conj. También.
AYTAN. V. AYTANT.
AYTANT. adj. Tanto, tan. (tant, tan)

AYTANTA. Tanta. 

https://regnemallorca.blogspot.com/2021/10/glosario-b.html

https://regnemallorca.blogspot.com/2021/10/glosario-c.html

https://regnemallorca.blogspot.com/2021/10/glosario-d.html

https://regnemallorca.blogspot.com/2021/10/glosario-e.html

https://regnemallorca.blogspot.com/2021/10/glosario-f.html

https://regnemallorca.blogspot.com/2021/10/glosario-g.html

https://regnemallorca.blogspot.com/2021/10/glosario-h.html

https://regnemallorca.blogspot.com/2021/10/glosario-i.html

https://regnemallorca.blogspot.com/2021/10/glosario-j.html

https://regnemallorca.blogspot.com/2021/10/glosario-l.html

https://regnemallorca.blogspot.com/2021/10/glosario-ll.html

https://regnemallorca.blogspot.com/2021/10/glosario-m.html

https://regnemallorca.blogspot.com/2021/10/glosario-n.html

https://regnemallorca.blogspot.com/2021/10/glosario-o.html

https://regnemallorca.blogspot.com/2021/10/glosario-p.html

https://regnemallorca.blogspot.com/2021/10/glosario-q.html

https://regnemallorca.blogspot.com/2021/10/glosario-r.html

https://regnemallorca.blogspot.com/2021/10/glosario-s.html

https://regnemallorca.blogspot.com/2021/10/glosario-t.html

https://regnemallorca.blogspot.com/2021/10/glosario-u-v-x-y.html

https://regnemallorca.blogspot.com/2021/10/glosario-u-v-x-y.html

domingo, 16 de abril de 2017

porta

PORTA f.: cast. puerta.

porta, de portá, porta ca aquí, porta'm una cosa de la tenda

porta, mel, abelles, Beceite, Beseit

I. || 1. Obertura feta expressament a la paret o mur d'una construcció perquè serveixi de pas per a entrar-hi i sortir-ne. Dauant la porta de l'eglea, doc. a. 1250 (Pujol Docs. 24). Foren davant les portes d'aquells dos albercs, Llull Blanq. 12. Sa muller e'ls infants e ell mateix foren tan pobres que quirent per les portes morien de fam, Llull Felix, pt. i, c. 11. Fins a la porta del castell,Tirant, c. 10. I sien fortes | per conquerir les portes | dels enemics, Alcover Poem. Bíbl. 40. Porta forana: la que dóna pas d'una casa al carrer. Un hom rossegà son pare entrò a la porta forana de son alberch, Genebreda Cons. 131. Porta del pati: la que dóna pas de l'interior d'una casa al corral o pati que hi està adherit. Porta falsa: la situada a la part de darrera o lateral d'un edifici, i que no és la principal d'aquest. Deuallant per la porta falsa en l'ort, Tirant, c. 430. Porta reglar: porta d'entrada al lloc de clausura de les religioses. Porta de carro o Porta cotxera: la que és molt ampla, suficient per a donar pas a carros o cotxes. Tenir porta: (ant.) guardar la porta, impedir el pas. E manà als porters l'Apostoli que no tinguessen porta, ans aquells que'ls nostres manarien que y entrassen, que aquells hi entrassen, Jaume I, Cròn. 524. Treure porta a un lloc: tenir-hi sortida mitjançant una porta. Dos casals... que trauen porta al camí real, doc. a. 1610 (Aguiló Dicc.). Dins les portes d'algú: (ant.) dins la casa o els dominis de tal o tal persona. Ne tu, ni ton fill ne ta filla, ni ton missatge ne ton bestiar ne hom estrany que sia dins les tues portes, Serra Gèn. 80. Dret de portes, o simplement Porta: impost que es paga pel dret de passar per una porta pública o lloc d'entrada a una ciutat, i especialment per passar-hi mercaderies o objectes sotmesos a control. Catius cristians... pagan de porta en l'exida so que's saguex, Conex. spic. 120 vo. Sense pagar dret de portes,Roq. 1. a) La Gran Porta o La Sublim Porta: nom que es donava a l'entrada de la Cort turca, i a la mateixa Cort. Porta, Cort del Gran Turch: Turcici Tyranni aula, Turcica regia, Lacavalleria Gazoph.
|| 2. per anal., Obertura destinada a donar pas a alguna cosa. a) nàut. Cadascuna de les obertures quadrangulars practicades en el buc d'un vaixell per a la ventilació, per a introduir càrrega, per a manejar l'artilleria, etc. Notxer no deu stibar... nengun fax... pres d'arbres ne de timonera ne de sentina ne de porta ne de negun altre loch on mal pogués pendre,Consolat, c. 83.—b) Obertura per on s'enforna i desenforna i es fan les altres operacions pròpies d'un forn, sia de coure pa, sia de terrisser, de vidrier, etc.—c) Obertura que es fa per a entrar i sortir en les coves o caus de certs animals (Martí-G. Dicc.).—d) Obertura per a entrar dins la bóta (val.).—e) La peça de fusta que forma la part anterior de la pastera (Súria).—f) Part de l'almadrava que dóna accés al grandi i que es tapa amb xarxa un cop ha entrat en el grandi algun peix gros (Roses).—g) Porta reclam: finestreta que comunica la cambra d'una barca de mitjana amb la bodega, i que va proveïda d'una tapadora llevadissa (Blanes).—h) ant. Escotadura, part superior d'una peça de vestit, corresponent al coll. No porten vestidures sinó de tayl veyl... e'l cabeç sia ab porta honesta et poch escollada, doc. a. 1337 (Miret Templers 363).
|| 3. fig. Entrada o principi d'una cosa, d'un estat, d'una situació. (S'usa sovint en plural). Qui era a la porta de la infinida infernal maledicció, Llull Gentil 59. La nafra del costat oberta qui és la porta per hon entren los peccadors,Eximenis Conf. 28. Mort és porta del altre segle, Jahuda Dits, c. 50. Eurídice... encontinent morí e devallà en Infern; sabuda per mi la sua dolorosa mort, devallí a les portes d'aquell, Metge Somni iii. Allà a les portes del cel | trucà sa pobra animeta,Collell Flor. 55. Les místiques portes s'obriren de bat, Costa Poes. 29. A les portes de la mort: en perill imminent de morir.
II. || 1. Peça o peces planes, de fusta o d'altra matèria sòlida, que, adaptades a una obertura practicada en un mur o paret, serveixen per a impedir o deixar lliure el pas per aquella obertura. Obrir la porta: disposar-la de manera que no impedeixi el pas. Tancar la porta: disposar-la de manera que no permeti el pas. Que les portes eren tancades e que no responien, Pere IV, Cròn. 94. Metent foch a les portes, Ardits, i,18. Cauen uns punys damunt la porta vella, Canigó ix. Les crètues de la porta s'enfosqueixen, Ruyra Parada 16. Empènyer la porta: tancar-la incompletament. Barrar la porta: tancar-la fortament amb una barra travessera. La porta normalment és giratòria, fixada a l'obertura per mitjà de frontisses laterals o de golfos o gorrons a la part superior i inferior. Pot cobrir tota l'obertura amb una sola peça, o bé constar de dues peces (que s'anomenen mitges portes, fulles, batents, ales, penques, galtes, berles, ventalles, etc., segons les regions). La porta pot esser massissa o amb vidres (porta vidriera); pot permetre entrar i sortir a peu pla o pot donar sortida a un balcó (porta balconera). Porta corredora: la que per la part de darrera deixa veure els travessers. Porta embarrotada: la que té barres a la part posterior i és llisa a l'anterior. Porta empanyissada: la construïda amb muntants i plafons. Porta encoixinada: la que té la clavenda damunt les barres i que forma relleu a la part anterior (Mall.). Porta llisa: la feta amb posts encolades pel cantell i amb travessers clavats pel damunt, sense marcs ni plafons. Porta muntada: la construïda amb muntants, travessers i plafons. Porta ressaltada: la que té la clavenda que puja damunt el brancal (Felanitx). Porta ferrada: la que duu aplicacions de ferro. Porta clavetejada: la que llueix certa decoració feta de claus de cabota grossa. Porta clavada: la que té les clavendes consistents en posts clavades a les barres, brancals i trasteres (Mall.). Porta engalzada: la que té els plafons engalzats en l'armadura. Porta gorronera: la muntada en un gorró. Porta corredissa: la que s'obre i tanca corrent paral·lelament a la paret. Porta per a la càrrega o Porta de recibo (castellanisme): obertura lateral del buc d'un vaixell, que dóna a la bodega o a les carboneres, i serveix principalment per a introduir la càrrega dins la nau. Tocar o Trucar a la porta: pegar a una porta cops amb la mà, amb una balda o amb altre instrument, per cridar l'atenció dels habitants de la casa o cambra a la qual la dita porta dóna accés. La Volentat... tocà a la porta ab colp de amor, Llull Cont. 328, 20.
|| 2. per anal., Peça de fusta o d'altra matèria sòlida destinada a tapar o interceptar alguna cosa. a) Fusta plana que va lligada a cada un dels dos llibants que porta l'ormeig de la vaca, perquè es mantingui més obert i sigui més fàcil l'entrada del peix al cóp (Vilan. i G.)—b) Porta acaladissa: ant., porta petita composta de dos o més taulons grossos assegurats amb fustes o amb barres de ferro als canals o portells d'una presa de riu, per a aturar o deixar passar l'aigua pujant-se o baixant-se; cast. compuerta (Labèrnia S. Dicc.). Portes acaladisses: Cataracta, Pou Thes. Puer. 11.
III. Vena porta: vena que condueix la sang venosa al fetge; cast. vena porta.
IV. pl., ant. Béns adventicis de l'Església. Li done la sua propina y ajuda de costa, ademés de les portes y adventicis de la Iglésia que li dona, doc. a. 1659 (BSAL, vii, 86).
V. ant. Port. Com foren entrats en la porta de Líger, fermaren aquí ànchora, Reis Bret. 225. Porta de mar: Portus; Puerta de mar, Nebrija Dict.
Porta: llin. existent a Badalona, Barc., Igualada, Vilan. i G., L'Arboç, Valls, Agramunt, Balaguer, Rosell, etc. Existeix la variant Portes o Portas (Cornellà, Dénia, Al., Vall de Gallinera, Mall., Eiv., etc.).
    Loc.—a) Estar a la porta: estar a la vora, molt prop. Pus part mar vos ha Déu dat conquerir, que a lo que està a la porta de vostre regne que u conquirats, Jaume I, Cròn. 128.—b) A la porta, o En porta: molt pròxim, a punt d'arribar, d'esdevenir-se. Tenim es còlera en porta, Roq. 28.—c) Tirar les portes a baix (o a terra): picar a les portes molt fort, amb violència.—d) Obrir de porta en ample: esbatanar, obrir en tota l'amplitud. No romp ses relacions amb sa família, però està obert de porta en ample tot lo dia a parents y esterns, Ignor. 24.—e) Entrar per la porta gran: ingressar a un lloc o en un càrrec amb tots els honors, per mèrit o dret propi.—f) Agafar o Prendre la porta: anar-se'n d'un lloc, sobretot si és amb indignació o a contracor.—g) Passar la porta o Agafar el camí de la porta: anar-se'n d'un lloc, sobretot per comiat o imposició d'altri.—h) Mostrar la porta o Fer passar la porta a algú: manar-li que se'n vagi.—i) De porta en porta: d'una casa a l'altra, sobretot per captar o demanar alguna cosa. Surten a replegar almoyna de porta en porta,Ignor. 22.—j) Anar per portes: arruïnar-se, reduir-se a no res. El crèdit de la casa, d'aquesta feta se'n va anar per portes, Genís Julita 37.—l) Tirar algúper portes: conduir-lo a la ruïna, reduir lo a la misèria.—m) Tancar les portes a algú: impedir-li l'entrada o negar-li l'auxili. Totes les portes li són tancades, Metge Somni i. A tot bon consell ferm tanquen la porta, Proc. Olives 948.—n) De portes enfora: des de fora, sense conèixer íntimament l'assumpte.—o) A l'altra porta, que aquesta no s'obre (or., occ.); A una altra porta en donen dos (bal.); A bona porta t'agafa la fam (val.): es diu per denegar a algú allò que demana, sia almoina, sia un favor, etc.—p) Donar la porta o les portes per la cara, o pels ulls, o pels nassos, o pels morros, o pels bigotis: tancar la porta a algú, no deixar-lo entrar, negar-li el pas. Ell me ha dat la porta per los ulls, ell me ha tancat la porta, Lacavalleria Gazoph. Si jo m'ho sé pensar, li tiro la porta pels bigotis, Genís Mercè 49.—q) Anar portes obertes: mostrar-se, de paraula, molt generós; prometre molt (Mall.). «Sa madona d'aquest lloc | sempre va portes obertes: | carrega la gent d'ofertes, | promet molt i ateny poc» (cançó pop.).—r) Mirar darrera la porta: prendre moltes precaucions, considerar atentament les conseqüències d'allò que un pensa fer.—s) Tocar a totes les portes: sol·licitar l'ajut de tots.
    Refr.—a) «A porta tancada, el diable se'n torna»: significa que si l'enemic troba resistència forta, sovint desisteix d'atacar.—b) «Quan se tanca una porta, se n'obre una altra»: vol dir que quan apareixen dificultats serioses, solen presentar-se també solucions favorables.—c) «De portes enfora, és una cosa, i quan s'és a dins, és una altra»: es diu de les persones, institucions, empreses, etc., que tenen una manera aparent d'esser, ben distinta de com són en realitat.—d) «Vista la porta, sabuda la gent»: significa que per l'aspecte exterior d'una casa es pot jutjar la manera d'esser dels seus habitants.—e) «L'hostaler a la porta, poca gent a dins»: vol dir que quan el cap d'una empresa està desenfeinat, no sol anar gaire bé el negoci.—f) «El més dolent pas és el de la porta»: significa que per a anar de viatge o començar una empresa important, la cosa més difícil és l'acte inicial.—g) «Dona morta, diners a la porta»: vol dir que el qui ha quedat viudo sol trobar bones ocasions de tornar-se casar i adquirir diners.—h) «Torta o no torta, davant la porta»: aconsella casar-se amb una dona del veinat.—i) «Val més un veí a la porta que un parent a Mallorca.»—j) «Una casa amb dues portes és mala de guardar».
    Fon.: pɔ́ɾtə (pir-or., or.); pɔ́ɾtɛ (Sort, Tremp, Balaguer, Ll., Urgell, Fraga, Gandesa); pɔ́ɾta (Andorra, Calasseit, Tortosa); pɔ̞́ɾta (Cast., Val.); pɔ̞́ɾtɔ (Al.); pɔ̞́ɾtə (Bal.); pɔ́lta (Alg.).
    Intens.:—a) Augm.: portassa, portarra, portarrassa, portassarra.—b) Dim.: porteta, portetxa, portel·la, porteua, portica, portiua, portina, portarrina, portarrona, portoia, portarrinoia, portinga, portarringa.—c) Pejor.: portota, portot.
    Etim.: del llatí pŏrta, mat. sign. I, II.

PORTÀ topon.
Poblet situat en la Vall de Querol (Cerdanya francesa), prop d'un altre que sol escriure's Portè. Segons Krüger Spr. Geogr. 4, el nom de Portà és pronunciat pɔ́ɾtə per la gent del país.

viernes, 15 de marzo de 2024

Lexique roman; Fortuna - Fraissher

Fortuna, s. f., lat. fortuna, fortune.

Los bes de fortuna que son coma nient.

Dona fortuna gira e regira totz jorns sa roda.

(chap. Doña, la dona fortuna gire y regire tots los díes sa (la seua) roda.)

V. et Vert., fol. 32 et 29.

Les biens de fortune qui sont comme rien.

Dame Fortune tourne et retourne toujours sa roue.

Loc. Tot atressi com fortuna de ven,

Que torba 'l mar e fa 'ls peyssos gandir.

P. Cardinal: Tot atressi.

Tout ainsi comme coup de vent qui trouble la mer et fait fuir les poissons.

CAT. ESP. PORT. IT. Fortuna. (chap. Fortuna, fortunes; sort, sorts; fortuna de dinés; marca de tabaco. Desideri Lombarte va escriure: cuan passe la fortuna estic dormín...)

Desideri Lombarte

2. Fortunar, v., lat. fortunare, fortuner, rendre heureux, favoriser, combler de biens.

Part. pas. Lo qual es ben savi e ben fortunat.

L'Arbre de Batalhas, fol. 77.

Lequel est bien sage et bien heureux.

Per conjunctio de la luna ab planetas fortunadas.

De totz bes... so fortunadas et plenas. 

Eluc. de las propr., fol. 117 et 170. 

Par conjonction de la lune avec planètes fortunées.

De tous biens... sont comblées et pleines.

ANC. FR. L'Inde pourtant ne pense 

Te veincre; car les dieux 

D'une autre récompense 

Te fortunent bien mieux.

Ronsard, t. 1, p. 410. 

Nature t'a de ses dons fortuné.

Forcadel, Épigrammes, p. 177.

ANC. ESP. Fortunar. IT. Fortunare.

3. Infortunat, adj., lat. infortunatus, infortuné, malheureux, défavorable.

Per conjunctio de la luna ab planetas fortunadas... et per conjunctio ab infortunadas. Eluc. de las propr., fol. 117.

Par conjonction de la lune avec planètes fortunées... et par conjonction avec infortunées.

CAT. Infortunat. ESP. Infortunado. IT. Infortunato. (chap. infortunat, infortunats, infortunada, infortunades; desafortunat, desafortunats, desafortunada, desafortunades.) 


Fotre, v., lat. futuere, coïter, se livrer à l'acte de la copulation. 

Lo fotaire es tan de fotre angoxos. 

T. de Blacas et de Pelissier: En Pelicer. 

Le coïteur est tellement angoisseux de coïter. 

Part. pas. Entro que pro fotut agues.

(chap. Hasta que haguera fotut o futut prou; chulá, fotre, follá, cardá, fótrela a dins, enterrá la nutria, com diu lo comandán Lara, etc.)

Le Comte de Poitiers: En Alvernhe.

Jusqu'à ce que j'eusse assez coïté.

IT. Fottere. (chap. Fotre: fótego, fots, fot, fotem, fotéu, foten; fotut, fotuts, fotuda, fotudes; futut, fututs, futuda, futudes; follat, follats, follada, follades; chulat, chulats, chulada, chulades.)

2. Fotaire, s. m., coïteur, qui jouit d'une femme.

Lo fotaire es tan de fotre angoxos.

T. de Blacas et de Pelissier: En Pelicer. 

Le coïteur est tellement angoisseux de coïter.

(chap. Fotedó, chuladó, folladó, cardadó; fotedora, chuladora, folladora, cardadora.)


Fozil, s. m., du lat. focillare, fusil.

Port la peir' e l' esc' e 'l fozill.

Marcabrus: Lo vers comens.

Je porte la pierre et l'amorce et le fusil.

Qui de fort fozil

Non vol cotel tochar.

Giraud de Borneil: Leu chansoneta. 

Qui de fort fusil ne veut frotter couteau.

Fig. Ill clerc son li

Cotz e fozill.

Paulet de Marseille: L'autr'ier. 

Les clercs lui sont pierre et fusil.

E m sent feritz d' un tal fozil,

D'on nueg e jorn mi apilh.

R. Vidal de Bezaudun: Entr' el taur. 

Et je me sens frappé d'un tel fusil, d'où nuit et jour je me soutiens.

ANC. CAT. Focil. ESP. (Pedernal, piedra de fusil) PORT. Fusil. IT. Fucile. 

(chap. Pedra cuarzo, per a ensendre, trau chispes. Después se va fé aná la mecha, mechero, en una pedra com les que encara veém als mecheros de gas.)

Mechero, mecha


Frachurar, Fraiturar, v., être indigent, manquer.

Autras m'en faran fraiturar.

Rambaud d'Orange: Ben sai qu' a. 

Autres m'en feront manquer.

Part. prés. Qui dona a prueyme frachuran,

Almorna dona.

(chap. Qui done al prójimo nessessitat, almoina done.)

Brev. d'amor, fol. 62. 

Qui donne au prochain indigent, donne aumône.

ANC. CAT. Freturar, Freyturar.

2. Frachura, Fraitura, s. f., manquement, disette.

Per fraitura d' aiga son ab lui acordat.

Guillaume de Tudela. 

Sont accordés avec lui par disette d'eau.

De tot be frachura e carestia.

Pons de la Garde: D'un sirventes. 

De tout bien disette et cherté. 

CAT. Fretura.

3. Frachuros, adj., indigent, souffreteux.

Om al enemic frachuros,

Que a fam, deu dar que manjar.

Brev. d'amor, fol. 68.

A l'ennemi souffreteux, qui a faim, on doit donner de quoi manger.

Substantiv. Partis lo als frachuros que moron de fam. V. et Vert., fol. 77.

(chap. Lo partix als nessessitats, indigens que se moren de fam – com lo pressidén de la Ascuma, Juaquinico Monclús.)

Ascuma, Juaquinico Monclús, peix gros, pez gordo, Montclús, Esteban

Partage-le aux indigents qui meurent de faim. 

ANC. CAT. Freturos.

4. Sofranher, Sofraigner, v., manquer, faire faute.

Ja vilan non deu hom planher 

Si 'l vetz bras o camba franher

Ni ren de sos obs sofranher.

Bertrand de Born: Mout mi plai. 

Jamais on ne doit plaindre vilain si on le voit se casser bras ou jambe et manquer de quelque chose de ses besoins.

Ren no m sofraing,

Sol qu'amor no m sofraigna.

Aimeri de Peguilain: En amor. 

Rien ne me manque, pourvu qu'amour ne me manque pas.

Part. pas.

Nuls bos pretz no l'es en re sofraitz.

E. Cairel: Lo rossinhols.

Nul bon mérite ne lui est en rien manqué.

5. Sofracha, Sofrancha, s. f., manque, disette, dénuement, pénurie.

Quar aissi s pert ad estros, 

Per sofracha d'omes bos, 

Aquest segle ves totz latz.

G. Anelier de Toulouse: Ar faray.

Car ainsi ce monde se perd entièrement du tous côtés, par pénurie d'hommes bons. 

Per sofracha de bes temporals. Liv. de Sydrac, fol. 17.

Par dénuement de biens temporels. 

Fig. Sabers no m fai sofracha 

De far un novel sirventes.

Bertrand de Born: Guerra e trebalh.

Savoir ne me fait manque pour faire un nouveau sirvente.

ANC. FR. Grant sofrete a de pain d'avaine. 

Roman de la Rose, v. 10198. 

Mès de ce ont trop grant souffrete

Qu'il ne se pueent solacier.

Fables et cont. anc., t. 1, p. 171. 

Car de viande aveient sofreite.

Marie de France, t. II, p. 77. 

Con cil qui avoit grant soufraite.

Roman du Renart, t. I, p. 241.

6. Sofrachilla, s. f., dénuement, misère.

Quan ve a la sofrachilla.

B. de Venzenac ou Marcabrus: Lanquan. 

Quand vient au dénuement.

7. Sofrachos, Sofraitos, adj., souffreteux, pauvre, privé de. 

Mas ges los paubres sofrachos 

No seran per els sebelitz.

P. Cardinal: Quan vey lo segle. 

Mais les pauvres souffreteux ne seront point ensevelis par eux.

Fig. La caytiva doloyrosa,

D'amic e d'aver sofrachosa.

V. de S. Honorat. 

La chétive affligée, pauvre d'ami et d'avoir. 

Sofraitos de coratge.

Arnaud de Marueil: Razos es. 

Pauvre de coeur. 

ANC. FR. Jugement del soffraitus e venjance des poures.

Anc. trad. du Psaut. de Corbie, ps. 139. 

Tant fusse d'argent sofreitoz.

Tu ne seras jà sofretos 

De rien.

Roman du Renart, t. II, p. 214 et 137. 

Son armée fort afoiblie et souffreteuse de toutes choses.

Amyot, Trad. de Plutarque, V. d'Antoine. 

D'aidier ce poure souffreteux.

Charles d'Orléans, p. 134.

Sauvant les vies misérables 

Des povres soufreteux.

Clément Marot, t. IV, p. 298.


Fradel, Fradelh, Fraidel, adj., scélérat, ignoble, impie, infâme

Aital lairon fraidel.

Giraud de Borneil: Lo doutz chant. 

De tels infâmes voleurs.

Una puta gens fradelha.

Pierre d'Auvergne: Bel m' es. 

Une gent dévergondée scélérate. 

Aquilh gens fradelha.

P. Cardinal: Un sirventes trametray. 

Cette gent scélérate.

Subst. S'us fradels partitz de lei... 

No fosso.

G. Pierre de Casals: Ar m' es. 

Si quelques impies séparés de la loi... ne fussent.

2. Fraidit, adj., infâme, vil, misérable.

En fan essais fraiditz. 

Guillaume de Montagnagout: Non an tan. 

En font essais infâmes. 

Subst. Plus que serps de sicomor

M'en deslong per un fals fraiditz. 

Guillaume de Cabestaing: Ar vey qu'em. 

Pour un faux misérable, je m'en éloigne plus que serpent de sycomore.

3. Frairin, adj., vil, misérable, odieux, méprisable, mauvais.

Per conseill d'omes frairis.

Marcoat: Mentre m'obri. 

Par conseil d'hommes méprisables. 

Mas la semensa frairina 

Geta malvatz fruch, quan grana.

Marcabrus: Per l'aura freida. 

Mais la vile semence jette mauvais fruit, quand elle graine. 

Fig. Tot tos afars es niens,

Peire Raimon, e 'l sens frairis.

T. de B. de Gourdon et de P. Raimond: Tot tos.

Pierre Raimond, toute ton affaire est néant, et le sens méprisable.

Vostr' amor frairina.

T. de Bernard et de Gaucelm: Gausselm.

Votre amour misérable.

ANC. FR. Ne de cuer povres ne frarins, 

Ne blastengiers de ses voisins. 

Fables et cont. anc., t. I, p. 207. 

Tant com il ont le froit éu, 

Et le tens divers et frarin.

Roman de la Rose, v. 69.

La lasse dame, la frarine. 

Nouv. rec. de fables et cont. anc., t. II, p. 56.


Fragellar, v., babiller.

Qui qu'en frima ni en fragel.

Pierre d'Auvergne: A vieill trobar.

Qui que ce soit qui en critique et en babille.

Fraire, Fratre, s. m., lat. fratrem, frère. 

Si com Abels e son fraire.

P. Cardinal: Rasos es qu' ieu. 

Ainsi comme Abel et son frère.

Totz temps es ver qu' el laire 

Cuida tuit sian sei fraire.

B. de Ventadour: Lo rossignols.

En tout temps il est vrai que le larron pense que tous soient ses frères.

Fig. Ans crei que fo fils o fraire de ven, 

Tan cambia leu son cor e son talen. 

Lanfranc Cigala: Estiers mon. 

Mais je crois qu'il fut fils ou frère de vent, tant il change facilement son coeur et sa volonté.

Si los agachons que trobaras al pe del terme non eron fraires.

Trad. du Tr. de l'Arpentage, 2e p., c. 2.

Si les témoins que tu trouveras au pied du terme n'étaient pas frères.

- Religieux, frère d'un couvent. 

Los fraires menors 

En son en grans blasmors.

P. Basc: Ab greu cossire. 

Les frères mineurs en sont en grands blâmes. 

Li fraire del covent. V. de S. Honorat. 

(chap. Los flares del convén; flare, flares : germá, germans)

Les frères du couvent.

Ce mot était employé familièrement et amicalement.

Folques lhi a dih: “No fassatz, fraire, 

Quar lo reis es tos senher e tos compaire.” 

Roman de Gerard de Rossillon, fol. 106. 

Foulques lui a dit: “Ne faites pas, frère, car le roi est ton seigneur et ton compère.”

Fe que dei a Deu, bel fratre.

Guillaume de la Tour: Unas doas. 

Foi que je dois à Dieu, beau frère.

- Signe du zodiaque.

Del ter signe m' es veiayre 

Que es nomnat li duy fraire.

Brev. d'amor, fol. 27. 

Du troisième signe il m'est avis qu'il est nommé les deux frères.

ANC. ESP.

Fradre, disso, tue cosa asmela bien contada.

Los fradres de la casa. 

V. de San Millán, cop. 85 et 351. 

ANC. CAT. Frare. ESP. MOD. Fraile. IT. Frate. (chap. Flare, flares.)

Blas Flare

2. Frar, s. m., frère.

Fetz li tot lo comtat recobrar 

De Ventamilha, que devia tornar 

A Jacobina per la mort de son frar. 

Rambaud de Vaqueiras: Honrat marques. 

Vous lui fîtes recouvrer tout le comté de Vintimille, qui devait retourner à Jacobine par la mort de son frère.

3. Frai, s. m., frère.

Li autre frais del temple.

Li frais del temple respondio.

Dels frais del temple.

Tit. de 1192. DOAT, t. CXXIV, fol. 292.

Les autres frères du temple.

Les frères du temple répondaient.

Des frères du temple.

CAT. Fra. ESP. MOD. (chap.) Fray. PORT. Frei, frey. IT. Frà.

4. Fratuel, s. m., lat. fratruelis, neveu du côté de frère, fils de frère.

Avia usurpat l' emperi de son fratuel.

Laicet lo reaume a son fratuel Childebert

Cat. dels apost. de Roma, fol. 120 et 77.

Avait usurpé l'empire de son neveu du côté de frère.

Laissa le royaume à son neveu du côté de frère Childebert.

5. Fraternitat, s. f., lat. fraternitatem, fraternité.

Natural fraternitat.

Brev. d'amor, fol. 133. 

Fraternité naturelle. 

Nostra fraternitat humilment vos requier. V. de S. Honorat. 

Notre fraternité vous demande humblement. 

Cant hom requier ad un abbat lo pa e l'ayga de son monestier, homs demanda essems la fraternitat e la companhia.

V. et Vert., fol. 42. 

Quand on requiert à un abbé le pain et l'eau de son monastère, on demande ensemble la fraternité et la compagnie.

CAT. Fraternitat. ESP. Fraternidad. PORT. Fraternidade. IT. Fraternità, fraternitate, fraternitade. (chap. Fraternidat, fraternidats; germanó, germanós.)

6. Frairesca, s. f., part, portion de frère.

Sol que el non lais a negun meins ne la falcidia, so es de la tersa part de sa frairesca. Trad. du Code de Justinien, fol. 2.

Pourvu qu'il ne laisse à nul moins de la falcidie, c'est-à-dire de la troisième partie de la part de frère.

De la frairesca que era avenguda ni podia escazer a Na Gailharda, ma seror. Tit. de 1275. DOAT, t. CXXIV, fol. 26. 

De la part de frère qui était advenue et pouvait échoir à dame Gaillarde, ma soeur. 

ANC. CAT. Fraresca.

7. Frayral, adj., fraternel.

No demanda res els bens payrals e frayrals.

Tit. de 1232. DOAT, t. L, fol. 95. 

Ne demande rien aux biens paternels et fraternels.

8. Frairenal, adj., fraternel. 

Corrump la frairenal netceira. Trad. de Bède, fol. 47.

Corrompt l'ignorance fraternelle.

9. Fraternal, adj., du lat. fraternus, fraternel.

La fraternal concordia. Trad. de Bède, fol. 22.

(chap. La fraternal concordia.)

La concorde fraternelle.

ANC. FR. La biauté et l'honnour fraternal.

Rec. des hist. de Fr., t. III, p. 262.

CAT. ESP. PORT. Fraternal. IT. Fraternale. (chap. Fraternal, fraternals.)

10. Confraire, Cofraire, s. m., confrère, associé, compagnon.

Moillerat, per saint Ylaire, 

Son d'una foldat confraire.

Marcabrus: Al son. 

Les mariés, par saint Hilaire, sont confrères d'une même folie.

An portels, tras lor repaire, 

Per on entran li cofraire 

Vergonhos, can van cofessar.

B. Carbonel: Tans ricx.

Ont guichets, derrière leur demeure, par où entrent les confrères honteux, quand ils vont se confesser.

Los confrayres e confrayressas de Sanct Esperit.

Statuts de la confr. du S.-Esprit.

Les confrères et confréresses de Saint-Esprit.

CAT. Confrare. ANC. ESP. Confrade. ESP. MOD. Cofrade. PORT. Confrade. IT. Confrate. (chap. Conflare, conflares.)

11. Confrairessa, s. f., confréresse.

Ordenat que entre los confrayres e confrayressas aura bona pax e concordia. Statuts de la confr. de S. Joseph à Toulouse.

Ordonné qu'entre les confrères et confréresses aura bonne paix et concorde.

Seran tengutz totz los confraires et confrairessas.

Tit. de 1535. DOAT, t. XC, fol. 211. 

Seront tenus tous les confrères et confréresses.

12. Confrairia, s. f., confrérie, association.

Aver ajostar non es paradis, 

Ans comandet Dieus qu'on lo departis 

Tot per confrairia. 

Le Moine de Montaudon: Manens. 

Amasser richesse n'est point paradis, mais Dieu commanda qu'on la partageât toute par confrérie. 

Quar d' autras confrayrias ha en la villa.

Tit. de 1390. DOAT, t. CXLVII, fol. 174. 

Car il y a d'autres confréries en la ville.

ANC. ESP.

Meter algun destorbo en esta confreria. 

Poema de Alexandro, cop. 316. 

CAT. Confraria. ESP. MOD. Confradia (cofradía). PORT. Confraria.

(chap. Cofradía, cofradíes; conflaría, conflaríes.)

13. Confraternitat, s. f., confraternité. 

Que haian confraternitat entre lor. 

(chap. Que tinguen confraternidat entre ells.)

Leys. d'amors, fol. 13. 

Qu'ils aient confraternité entre eux.

CAT. Confraternitat. ESP. Confraternidad. PORT. Confraternidade. 

IT. Confraternità, confraternitate, confraternitade.


Fraisier, s. m., du lat. fragum, fraisier, plante.

De fraisier me fazia semblar vim.

Rambaud d'Orange: Ancmais.

De fraisier me faisait sembler osier.

(chap. Fresera; fresa, freses; Fraga; fraula en valensiá antic.)



Fresera; fresa, freses; Fraga; fraula en valensiá antic

Fraisse, Frayshe, Fraisne, s. m., lat. fraxinus, frêne.

Quan la bruna bisa branda

De la forest fraisses e faus.

G. Adhemar: Quan la bruna. 

Quand la brune bise brandit frênes et hêtres de la forêt.

Fraishe val a far hastas.

Eluc. de las propr., fol. 207. 

Frêne vaut à faire lances. 

Bona asta de fraisne.

Guillaume de Tudela. 

Bonne lance de frêne.

CAT. Frexe. ESP. Fresno. PORT. Freixo. IT. Frassino.

(chap. Fresno, fresnos; La Fresneda, Matarraña. Los catalanistes volen que se digue La Freixneda, per la freixa, que es justamen la paraula que Raynouard no fique. Dingú del poble ni dels voltans li diu aixina. Se pot triá entre fraisse, frayshe, fraisne, fraissher, fresno, frexe, freixo, frassino, fraxinus, frêne. Se ha de pará cuenta en los que están fen toponímies per Aragó, perque són uns ignorans catalanistes.)

2. Fraissher, s. m., frêne.

Ab grossa asta de fraissher.

Roman de Gerard de Rossillon, fol. 29.

Avec grosse lance de frêne.

fraisse, frayshe, fraisne, fraissher, fresno, frexe, freixo, frassino, fraxinus, frêne