Mostrando las entradas para la consulta istos ordenadas por relevancia. Ordenar por fecha Mostrar todas las entradas
Mostrando las entradas para la consulta istos ordenadas por relevancia. Ordenar por fecha Mostrar todas las entradas

viernes, 13 de octubre de 2017

Aragonés, poemas, canciones, joticas

Texto de Dialnet Unirioja,
Chuse Gracia, 1975.

Francho Nagore comenta.


Canciones baturras.


Mañica, si me quies viyer,
bachatene en ta calle;
mia, no ye muito güeno,
que creyen o que no paice.
No me faigas paicer,
á tu te digo, mañica:
lo cuello tiengo torcíu
de afintar tanto en tarriva.


1 A edizión sigue o testo de Poemas, 1978, p. 18, e se siñalan as bariazions en relazión con o testo manuscrito d’o Libro Borrador de 1970-1976, en o que leyemos vier.
2 En o Libro Borrador de 1970-1976 iste berso ye diferén: cortejar lejos no vale.
3 En a bersión manuscrita d’o Libro Borrador de 1970-1976 l’orden ye diferén: tiengo lo cuello torciu.
4 En o Libro Borrador (= LB) de 1970-1976: de mirar tanto en tarriba.

///

una zagala muito guapa
en lo alto de lo pueblo;
le deciu si me quereva,
vaya carica ca puesto.


///


Malico me paice estoy,
no savo o que me pasa:
no men puedo dir solico,
acompañame en ta casa.
No lo digas á dinguno
que tiero seigas anovia:
os celos son muito malos,
vaigan me rrompan a crisma.
Aquello que me icivas
en o güerto guardando has güellas,
o resultau que [ha] habiu,
joticas con cascañetas.
En o lugar icen cay
muller muito peluda;
mía, no seiga a suegra mia,
porque ye muy bigotuda.
Ices que vas en ta misa
ha viyer o nuestro siñor:
mía, pos no ice cosa,
pero sabe a intención.


[As cuatro primeras estrofas leban como calentada: Canfrán, 2 de chinero de
1975]


Zagala, si lo sabevas…


[El soñar de un Baturro]


Zagala, si lo sabevas
o que esta noche esoñau
no ferías que reyite,
dirías soy un chalau.
Pos mía te voy icir,
asinas fere lo sepas:
que tenevas otro novio,
le febas guenas fiesticas.
Que tenivas enta obaile
peinaica y bien majica,
muito majo yera lo mozo,
que febais güena [juntica].
Mia, mia qué cosicas
que durmiendo uno pensa:
pos mia si verdá icho yera,
qué carica que yo feva:
ten podevas prevenir
y tenir fregar cazuelas.
Tamién he veyiu tu madre,
que de a fuente llegava:
a ferrada en a cabeza
y o cantaro pleno de agua.
O que icho yera pior,
teneva cerrada a puerta:
ella trucava, trucava,
y dinguno le respondeva.
Asinas podes viyer
que durmiendo yo te veigo;
y no quiero que te men vayas,
ya veyes muito te quiero.


[Canfrán, febrero de 1975]


5 En o LB de 1970-1976: que equeriu.
6 En o LB de 1970-1976: viengan me rompan a crisma. En a copia manuscrita que nos nimbió l’autor: vaigan a crisma me rompan.
7 Ista copla e as dos siguiens se publican en Poemas, 1978, p. 18, pero no amanexen en o LB de 1970-1976.


La hilandera


Agora sí que ye o güeno,
una güela entra en casa:
qué derrenoni vendrá [a] fer,
con ofuso y arrueca.


Filar, ella no podrá,
nonay ni lana ni estopa;
ella aveniu haviyenos,
ha vier o que se pasa.
A os choven[s] no pode vier,
icen se riyen de ella;
con os viellos bien sa paña,
ella fá por que la creiga.
Astí chingla cada día,
no nos fa duelo o que come;
ella charra que te charra
no nos fá que divertime.
Ice, ye güena muller,
as cosas bien sabe fer:
astí a trayiu a rueca
y o fuso pa retorcer;
a lana sabe filar,
lino, cáñamo (13) tamién.
Tamién ice vey as brujas,
ice caminan por todo:
miedo nos fa o que dice,
hasta charra con os muertos.
Os curas ice no los quiere,
uno quiso cortejala:
“Casera me quiso fer,
quereva ise á su casa;
me fería vier os cuartos,
y en do teneva a cama.
Por icho no quiso dir,
viyé yera un descarau;
me iciva cosas de santos,
y que el yera muyto salau;
tamien quereva insiñame
a oración de Santa Claus.”
Aquella pobre mullera
que sabeva bien filar
feva filos, finos y gordos,
tamien sabeva cantar.
Si iva talguna casa
y a puerta trancada estava,
ella sabeva os tientos,
en a casa se zampava.
Muytas cosas tos contaría,
me estoy fiendo muyto pesau;
lo decharé pa otro día;
acordavus de o pasau:
casera no quiso dir
ni fer como os gatos miau. 15


[Canfrán, febrero de 1975]


12 Se leye claramén asinas, con un estranio cambio de primera presona de plural á primera persona de singular. O que yera esperable ye dibertir-nos.
13 Ye raro que amanexca a forma castellana cáñamo, fren á l’aragonesa cañimo. Ista zaguera la rechistran por exemplo Eito (2006: 69) ta Embún u Garcés (2005: 88) ta Bolea e A Sotonera. Andolz (1992: 97) rechistra a forma cañimo como cheneral.
14 Cal entender: quereva [que] ise á su casa. Ye dizir, cast. ‘quería que fuera a su casa’. Y en dengún caso *’irse a su casa’, pos antiparti que o contesto dixa beyer bien claramén o sentito, a sintasis demandarba ísene á su casa [= ir-se-ne].
8 Se leiga: te’n ibas enta o baile.
9 Cal entender aquí: e ir-te-ne [a] fregar cazuelas.
10 Respetamos o tetulo, anque ye en castellano. Contrasta con a forma filar que de contino amanexe en o poema.
11 Se leye claramén asinas en o manuscrito: derrenoni, en do a rr e a i amanexen re-escritas, ye dizir, con o trazo reforzato por aber-bi escrito sobre l’orichinal. Por o contesto parixe que bale por redemonios, que se beye en atro poema.


En un carasol.


[Dos ancianos en un pueblo del Pirineo]


[Aquí el abuelo]:


Güenas tardes, agüelica,
me paice ya habrás comiu;
yo tamien ya lo he feito,
os de más, tamién lan fiu.
Man fecho una ensalaica
de asquerola con ajicos, /esquirola en chapurriau/
din pués unas pataticas,
qué güenico yera aquello.
Tamien man fecho chinglar,
que tamien ye muyto güeno,
icho que en a sarten friyen
cuando matan os gor[r]inos.
Agora te voy [a] icir
que ye o que muyto siento:
o tempio se nos en va,
nous estamos fiendo viellos.
Os calzons y has marinetas
que pa casame me fizon
dantes de morise a mullera
los dechó bien plegadicos:
me dicho que panterrame,
que sería bien majico.
Agora yo voy [a] icite,
no me faigas mala truña:
te quereva cortejar,
me mandas en ta aporra.
No te paizca mentirica
o que agora testoy iciendo:
que güenos han siu os tempios,
güeno ye los recordemos.


[Allá va la abuela]:


Redemonio, a que has veniu
entaquí, aque has bachau,
dinguna falta me fevas,
güelve por do has veniu;
calcetas ye oque yo foy,
icho ye muy delicau,
os puntos ye o que yo cuento,
escapa de astí escapau.
Me ices has chinglau muito,
tan fecho chinglar cochín;
tanllenau tanto astripas,
ferás bien de te enir.
Mas fecho perder o cuento,
todo icho me cal desfer;
paice de yo te riyes,
mia lo burro que yes.
Mía agora lo mosen pasa,
o rosario va [a] tocar:
venitene con nosotras,
tensiñaremos [a] rezar;
din pués vendrás en ta casa,
que te feremos brendar
güena chulla de o cochino,
güen vino de o encubau.
Tiengo que andar despacico,
dinantes etropezau:
otocho bien sa valiu
pa no cayer en o forau.
Astí en a puerta ya,
un zavorro pa escalera,
toicas veces que subo
as garras que me tropiezan.


[Canfrán, marzo de 1975]


17 Puede esplicar-se por a chuntura de l’articlo a con o sustantibo a esquerola > asquerola. A forma grafica representa a prenunzia que se produze por fonosintasis, feito que ye muito común en a escritura de caráuter
popular en aragonés. Dimpués de produzita ista forma, se ye cheneralizata tamién ta casos en os que no bi ha articlo, como en ye iste. 18 En o manuscrito se leye claramén nous. Creyemos que ye solo que una grafía d’influyenzia franzesa, pero que bale por nos. 19 En o manuscrito se leye en iste berso “no me fais mala truña”, pero entre fais e mala se i beye, escrito con boligrafo más fino: gas. Atendendo á ista correzión que fazió dimpués l’autor, asinas como a o sentito que proporziona o contesto, gosamos trascribir faigas. 20 No trobamos truña en dengún repertorio de lesico aragonés. Por o contesto parixe que bale por cast. ‘gesto o semblante de enfado’. Corresponde sin denguna duda á l’arag. zuña ‘mirada traidora o de enfado’ en Boleya e A Sotonera (Garcés, 2005: 341), ‘mirada mala’ en Embún (Eito, 2006. 170), ‘mirada torva’ en Agüero, Ayerbe, Boleya (Andolz, 1992: 449), ‘ceño de la cara’ en Ansó (EBA, 1999: 1910).


15 D’alcuerdo con a lochica, i deberba dizir: “y fizo, como os gatos, miau”. Ye dizir: no se dixó engañar. Ixo ye
o que sinifica en aragonés a esclamazión miau, que si bien ranca d’a onomatopeya d’o miaular d’o gato,
ha alquirito un sentito concreto de ‘á yo no m’engañas’, ‘no me dixo engañar’, tal como beyemos en Andolz
(1992: 291) y en o EBA (1999: 1266). A ideya d’intento d’engaño (de a casera por parti d’o cura) se dixa be-
yer en barios bersos por meyo de diferens elementos, pero uno d’os más plateros, e tamién más dibertitos,
ye iste: “tamién quereva insiñame / a oración de Santa Claus”.
16 A forma fiu ye de construzión analochica: igual como comer ➞ comiu, fer ➞ fiu. Manimenos, a forma que se
beye más á ormino en as obras de Chusé Gracia ye feito (tal como amanexe en o berso anterior). Antiparti,
tamién bella begata se i troba fecho (tal como beyemos en o berso siguién). Ista dibersidá de formas (feito
/ fecho / fiu) ta un mesmo elemento gramatical –en iste caso o partizipio d’o berbo fer– ye siñal platera
d’emplego d’una luenga no normalizata.


Joticas baturras.

Mañica, bacha ta ogüerto,
mía has flos te se secan:
rigalas con muita agüica,
que bien majicas se faigan.
Os clavels tan coloraus
que tiens en aquellos tiestos
paice no güelen bien,
porque payó no son aquellos.
Mia bien o que feras,
no tiengas miedo a cogelos:
mia que son muito majos
pa metete en o peito.


Asinas yeran aquellos tempios


Habeva en o lugar
muita fambre en as casas;
muito fiero yera aquello,
muito grande a disgracia.
Os choven[s] todos se nivan,
os viellos, en a casa aguardan.
Fambre yá en ofogal,
no nay pan en o cajon:
os críos toícos graman
viyendo no yá solución.
Curruscos secos yá en amesa,
que no se poden tocar.
Mama ice de no tocalos,
los meterá á remollar.
Mama a saliu de a casa
pa vier o que le dan;
papa se naniu ta o campo
con a chunta pa la brar.
De una casa en ta otra
mama no fá que pedir:
en unas casas le dan muyto,
en autras a puerta en anariz.
¡Qué triste que yera aquello,
no sabevas en tado ir!
A siñora de una casa,
que ye muy güenica ella,
nos atrayiu muyto pan,
limos chinglau denseguida.
Mia que mama puya,
ha vier o que lan dau:
paice [a] alforja le pesa muito,
que no la pode llebar.
Contoico icho que tray,
y papa que tamien traiga,
de o fogal se nabrá yiu
a fambre y a miseria.
Virgencica de o Pilar,
que yes a nostra Patrona,
mia en a mesa de os proves,
que á os ricos nada les falta


En Fuellas, 14, p. 5: papa se’n ha iu‘nta o campo. 30 En Fuellas, 14, p. 5: que muy güenica ella yera. 31 En Fuellas, 14, p. 5: nos ha trayíu muito pan. 32 En Fuellas, 14, p. 5: que himos chinglau. 33 En Fuellas, 14, p. 5: à bier o que l’han dau. 34 En Fuellas, 14, p. 5: paice l’alforja muito le pesa. 35 En Fuellas, 14, p. 5: se’n abrá yiu. 36 En Fuellas, 14, p. 5: que yes a nuestra Patrona. 37 En Fuellas, 14, p. 5: mia a mesa de os pobres.
22 Iste poema se publicó en Fuellas, 14 (nobiembre-abiento 1979), p. 5. Aquí trascribimos a bersión manuscri-
ta d’o Libro Borrador de 1970-1976, pero albertimos en nota as barians formals que se troban en relazión
con a bersión publicata en Fuellas.
23 En Fuellas, 14, p. 5: muyta, muyto, en os bersos 2, 3 e 4.
24 En Fuellas, 14, p. 5: Os chobens todos se’n iban.
25 En Fuellas, 14, p. 5: Fambre i-há en o fogal.
26 En Fuellas, 14, p. 5: no n’hay.
27 En Fuellas, 14, p. 5: i-há, tanto en iste berso como en l’anterior. 28 En Fuellas, 14, p. 5: de no tocá-los.




El baturro y su alcalde


Güenos días, siñor alcalde,
muito fá que tos aguardo,
mia que tiengo muita prisica,
ferá que men vaiga luego.
Yá muyta chen en a casa,
güena fiesta yé a que femos;
a suegra sen va morir,
tos convido en ta o entierro.
Ya sabeis yera güenica,
muyto quereva [á] o yerno,
pa que sepais o que feva,
en a casa en parlaremos.
Solicos os dos estavan
en amesa os dos comiendo;
lo yerno a ella le iciva:
“Agora va [a] ser o nuestro,
Anda ta iche rincon,
veyerás astí o que mas feito,
no me faigas que te enrristre,
mia, te rrallo o pescuezo.”
Otras cosicas le iciva
que yeran de muyto miedo;
le abachava os calzons,
¡Huy! o que le feva luego!
Cuando yivan en ta misa
le feva dir en delante;
al intrar en a Iglesia
feva que sa rrodillase,
asinas a misa oyiva,
sin dechar se levantase.
El yera muy güen zagal,
o que iciva el lo feva;
cansau de tantos tormentos,
la garra por a pescueza.
Ella grama que te grama,
el la tira por os pelos.
Que le pai, siñor alcalde,
yé verdá o que tos digo;
veyeis que no tos engaño,
pos llebala ta o ciminterio.
Ella astí aguardará,
vaya o yerno y que le rece;
si ella yé en o purgatorio,
ta linfierno que la lleven.




50 En a bersión manuscrita posterior: o que me feva. 51 En a bersión manuscrita posterior: Os domingos en ta misa. 52 En a bersión manuscrita posterior: me feva dir. 53 En a bersión manuscrita posterior: en intrando en a Iglesia. 54 En a bersión manuscrita posterior: que ma rrodillase. 55 En a bersión manuscrita posterior: asina a misa escuetaba. 56 En a bersión manuscrita posterior: sin dexar me levantase. 57 En a bersión manuscrita posterior: yo le iciba o que feba. 58 En a bersión manuscrita posterior: cansaico de tormentos. 59 En a bersión manuscrita posterior: lagarro por a testera. Antiparti, contino bi ha un berso más: yo la en-
gancho por os pelos. 60 En a bersión manuscrita posterior: quereba sacame os güellos. 61 En a bersión manuscrita posterior: paice. 62 En a bersión manuscrita posterior: ella yera muito mala. 63 En a bersión manuscrita posterior: llebarosla.
64 En a bersión manuscrita posterior ista estrofa tien muitas modificazions, que afeutan tamién á o cambio
d’orden en as palabras y en os bersos: Ella astí me espere, / si ella ye [en] o purgatorio / vaiga o yerno á
plegale /se la lleven tal infierno.




En o Libro Borrador de 1970-1976 se leye siño en iste y en os demás bersos d’o mesmo poema; en a bersión
manuscrita que dimpués nos nimbió l’autor se leye siñor, leutura que preferimos. 39 En a bersión manuscrita posterior: en fablaremos. 40 En a bersión manuscrita posterior: estamos. Pero be d’estar entibocazión. 41 En a bersión manuscrita posterior: en a mesica minchando. 42 En a bersión manuscrita posterior: y o yerno.
43 En a bersión manuscrita posterior: ponete en ixe cantón. 44 En o Libro Borrador de 1970-1976: veyerás astí o que asfecho. En a bersión manuscrita posterior: veyerás
toíco mas feito. Nusatros ofrexemos una soluzión de compromís que creyemos ye a millor. 45 En a bersión manuscrita posterior: fagas. 46 En a bersión manuscrita posterior: te tuerzco o pescuezo. 47 En a bersión manuscrita posterior: Outras cosas más me feba. 48 En a bersión manuscrita posterior: medrano. 49 En a bersión manuscrita posterior: me feva baxar os calzons.


O molino


Habeva un molinero,
moleva fina a farina;
tamien sabeva moler
a mida cuando mediva.
En o molino icen cay
mozas que son muyto guapas;
canti vienen á moler
meten o molino en marcha.
Toíco lo saben fer,
a costura y guisotiar,
caminar bien peinaicas
y ocupasen de o fogal.
Canti a madre les llama,
denseguida se fan vier:
“Puyar en taquí, tos digo,
dechar sen vaigan as chens.
Icho ye malas costumbres
de charrar sin saber o qué icir;
has chens de toíco sen ríen,
paice no tos en tendeis.
Miar, has chens que astí vienen,
en tas güertas a regar;
iciles: lagua ye poca
pa o molino fer andar.
Astí puchan dos zagalas,
ridiela, vienen corriendo;
paice muita prisica tienen
pa llegar en ta o molino.
Ya himos llegau enta astí,
a tarde paice güena;
corriendo himos veniu
pa charrar con güestra agüela.
Güenas tardes, agüelica,
himos veniu la vier;
pasaber todo o que fas
y que yá de menester.


65 En a bersión manuscrita posterior: repose. 66 En a bersión manuscrita posterior: dixa manera. 67 En a bersión manuscrita posterior: de outris tiempos pasaus.


Toicos se riyen de yó


Toicos de yo se riyen,
icen tiengo o novio fiero,
muyto garroso camina,
de un güello icen yé tuerto.
Icho ayó no me ice nada,
seiga tuerto, seiga manco;
con os dinies de su padre,
con icho lo fera majo.
Ice muyto me querrá,
solicos iremos chuntos;
icho a yó muyto ma grada,
icho fá que yé muito güeno.
Dunca nada made faltar,
con icho que ye muyto rico,
nos niremos en ta playa,
á pasar güen veranico.
Sabe muyto escribir,
as letras toicas sabe;
canti vamos en tamisa
solico canta a salve.
Muyto le gusta o rosario,
fá que yó lo acompañe,
con icho que cocho yé,
caminamos des paciete.
Yo malcuentro contentica,
de agüena vida que me fá.
ice que soy muyto maja
y que toico bien le va.




68 S’entienda: himos veniu a vier-la.
69 Iste poema se publicó en Poemas, 1978, pp. 22-23, con o tetulo Toicos riguen de yo. O testo publicato en
ixe libret tien bellas barians testuals en relazión con a bersión que se troba en o Libro Borrador de 1970-
1976, que ye a que publicamos aquí. Entre atras cosas, cambea sistematicamén o chenero: o novio fiero /
yé tuerto son en a bersión publicata en Poemas: a novia fiera / ye tuerta. Antiparti, ye una bersión millor,
más elaborata e más completa (tien dos estrofas más e adibe dos bersos finals), por o que nos premitimos
ofrexer as bariazions en nota. Una bersión intermeya se troba en una copia manuscrita que nos nimbió
l'autor. Tamién la tenemos en cuenta.
70 En Poemas, 1978: p. 22: Toicos de yo se riguen, / icen tiengo a novia fiera; / muito garroso camina, / de un
güello icen ye tuerta.




71 En Poemas, 1978: p. 22: Icho á yo me fa nada, / seiga tuerta seiga manca, / con os dinies do suyo padre, /
con ixo la ferán maja.
72 En Poemas, 1978: p. 22: Ice muito me querrá, / solicos iremos chuntos; / icho ayo muito magrada, / fa viyer
me tiere muito.
73 En Poemas, 1978: p. 23: Ice dunca made faltar, / con ixo que ye tan rico; / nos niremos en ta playa, / á
pasar güen veranico. 74 En Poemas, 1978: p. 23: Muito sabe escribir, / has letras toicas sabe; / canti en ta misa puyamos, / solica
canta a salve. 75 En Poemas, 1978: p. 23: Muito le gusta o rosario, / fa que yo la acompañe: / con ixo que cocha ye / cami-
namos despaciete. 76 En Poemas, 1978: p. 23: Yo mancuentro contentico / de agüena vida que fa; / me ice soy muito majo / y
toico bien le va. Entre ista e a siguén, bi ha una estrofa más: Con ixo que cocha ye / y correr no pode muito,
/ pa viyer o que ferás / corriendo yo me len fuyo. En a bersión manuscrita posterior á ra d’o Libro Borrador
de 1970-1976 diz en o primer berso: Con ixo que cocho yé.


Luna de miel de Ansó a Jaca


[de dos baturros en viaje ha Jaca]


Imos saliu de Ansó,
tamién imos estau en Hecho;
imos veyiu lugar muito majo,
icen yé Aragüés do Puerto.
En siguiendo en talante,
por o camino de Astiesas,
imos parau en Sinués,
por que feban güena fiesta.
Imos ito en ta posada,
icen son güenos amigos,
nos han bien afartau
en a casa de o[s] mañicos.
Dimpués nos emos ito
por o cerro enta bacho;
en llegando en o Molino,
nos imos zampau en o rrestaño.
Como no sabevamos nadar,
apoco más nos afogamos.
Agora será o más majo:
en llegando en ta güerta,
¡uy!, qué majo que yera aquello,
sentir cantar has mocetas,
con has sayas remangadas,
regando has chudietas.
Como imos perdiu muito tempio,
se nos afeito muito tarde,
en llegando en ta peña
se nos a feito denoche.
Yo que non podeva más
y muito mal me fan os pies,
ha bier si poque a poque
llegamos en ta Novés.
Astí pasamos a noche,
en o establo con o burro.
Caminando en ta lante
imos llegau ta Guasillo.
Icen no ye lugar de pesca,
muito lejos les ye lo rio.
Agora sí que estamos apañaus,
imos llegau en ta Chaca:
a pochaca sin dines,
as pargatas destripadas.

77 En Poemas, 1978: p. 23: Canti a o campo nos en vamos / y vey tan majas has flors, / las güele de duna en una, / veyer a que güele mejor. Antiparti, entre ista e a siguién estrofa, bi’n ha una más: Mia que maja ye
icha, / paice güele muito bien; / has autras no son asinas, / y tu pa yo a mejor yes.
78 En Poemas, 1978: p. 23, o testo d’ista estrofa ye cuasi igual: solamén cambea a grafía de muyto, que ye
muito. Pero en ixa publicazión o poema remata con dos bersos que aquí no bi son: A dinguno nada importa
/ que seiga cocha ni tuerta. En a bersión manuscrita posterior á ra d’o Libro Borrador de 1970-1976 bi ha
en istos bersos chiquetas bariazions: A dinguno nada importa / que seya cocho ni tuerto.

Bocabulario d’os poemas de Chusé Gracia de 1975

Como emos feito en atras ocasions, en as dentradas y en os exemplos se meten as
formas literals, con a grafía con a que amanexen en os testos. O lumero que ba dezaga
de cada exemplo ye o d’a composizión en o conchunto d’a obra de Chusé Gracia. As
dentradas con gafet dezaga son lemas correspondiens a formas concretas, conchugatas
79 Dimpués d’o poema e d’a calendata (“Diciembre–Canfranc–1975”) trobamos manuscrito e barriato o siguién comentario: “Este poema –titulado Luna de miel– es escrito sobre el interinario [sic] u el camino que se hacía apie u en montura de Ansó á Jaca, distante de 55 K antes hubiera la carretera. Forma de hablar de esos tiempo[s].”
u flesionatas. Con tot e con ixo, dixamos con dentrada propia en o bocabulario bellas
formals berbals conchugatas que pueden tener intrés espezifico. Incluyimos bels
toponimos que atestiguan formas propias en aragonés. A sinificazión de cada bocable
se mete en castellano entre cometas simplas.

Os alcorzamientos que emplegamos son os siguiens:

ach. = achetibo
alb. = alberbio
albl. = alberbial
b. = berbo
compl. = complemento
conch. = conchunzión
cond. = condizional
contr. = contrazión
dem. = demostratibo
end. = endicatibo
escl. = esclamatibo
espr. = esprisión
f. = femenino
impres. = impresonal
indef. = indefinido
interch. = interchezión
intr. = intransitibo
loc. alb. = locuzión alberbial
lum. = lumeral
m. = masculino
part. = partizipio
per. b. = perifrasis berbal
per. bn. = perifrasis berbonominal
pl. = plural
pres. = persona
pret. = preterito
prnl. = pronominal
pron. = pronombre
s. = sustantibo
such. = suchuntibo
tr. = transitibo
a art. det. f. s. ‘a’: pero sabe a intención (17); a ferrada en a cabeza (18); a oración de
Santa Claus (19); astí en a puerta (20); muito grande a disgracia (22); en autras
a puerta en anariz (22); A siñora de una casa (22); a fambre y a miseria (22); en a
casa en parlaremos (23) [en fablaremos, en a bersión manuscrita posterior]; en a
mesa os dos comiendo (23); a suegra sen va morir (23); güena fiesta yé a que femos
(23); al intrar en a Iglesia (23); asinas a misa oyiva (23); a mida (25); a madre

(25); a tarde paice güena (25); solico canta a salve (26); de agüena vida que me fá
(26); en a casa de o mañico (27). A prep. enta + art. a se contraye en ent’a (escrito
en ta): nos niremos en ta playa (26); en llegando en ta güerta (27).
á prep. ‘a’: los meterá á remollar (22); que á os ricos nada les falta (22); muyto quereva
á o yerno (23); lo yerno a ella le iciva (23). Bella bez amanexe con tochet, pero no
en toz os casos.
abachar] b. tr. ‘bajar’: le abachava os calzons (23).
acompañar] b. tr. ‘acompañar’: acompañame en ta casa (17); fá que yó lo acompañe
(26).
acordar-se] b. prnl. ‘acordarse’: acordavus de o pasau (19).
afartar] b. tr. ‘hartar’: nos han bien afartau (27).
afintar b. intr. / tr. ‘mirar’: de afintar tanto en tarriva (17) [En a bersión manuscrita
de 1975: mirar].
afogar-se b. prnl. ‘ahogarse’: apoco más nos afogamos (27).
agarrar] b. tr. ‘agarrar’: la garra por a pescueza (23).
agora alb. ‘ahora’: Agora sí que ye o güeno (19); agora te voy [a] icir (20); agora yo voy
[a] icite (20); o que agora testoy iciendo (20); Mía agora lo mosen pasa (20); Agora
va [a] ser o nuestro (23); agora yo voy [a] iciles (26); agora será o más majo (27);
agora sí que estamos apañaus (27).
agradar] b. tr. ‘gustar, agradar’: icho a yó muyto ma grada (26).
agua s. f. ‘agua’: y o cantaro pleno de agua (18); lagua ye poca (25).
aguardar] b. tr. / intr.: os viellos en a casa aguardan (22); muito fá que tos aguardo
(23); ella astí aguardará (23). [Ye de notar que en a bersión manuscrita posterior
amanexe: ella astí me espere (23)].
agüela s. f. ‘abuela’: pa charrar con güestra agüela (25).
agüelica s. f. dim. de agüela: güenas tardes, agüelica (20, 25).
agüica s. f. dim. de agua: rigalas con muita agüica (21).
ajico s. m. dim. de ajo: de asquerola con ajicos (20). Ye un castellanismo fonetico, fren
á l’arag. allo.
alcalde s. m. ‘alcalde’: Güenos días, siñor alcalde (23); que le pai, siñor alcalde (23).
alcontrar] b. prnl. ‘encontrar’: yo m’alcuentro contentica (26).
alforja s. f. ‘alforja’: paice [a] alforja le pesa muito (22). Ye un castellanismo fonetico,
por alforcha.
alto s. ‘parte superior, parte de arriba’: en lo alto de lo pueblo (24);
amigo] s. m. ‘amigo: icen son güenos amigos (27).
andar b. intr. ‘ir, andar’: Tiengo que andar despacico (20); anda ta iche rincon (23).
apañar-se] b. prnl. ‘arreglarse’: con os viellos bien sa paña (19).
apañau] ‘arreglado’: agora sí que estamos apañaus (27).
apoco loc. alb. ‘por poco’: apoco más nos afogamos (27).
aquel] pron. dem. de 3er. termino, ‘aquel’: aquello que me icivas (17); aquella pobre
mullera (19); qué güenico yera aquello (20); porque payó no son aquellos (21); que tiens en aquellos tiestos (21); muito fiero yera aquello (22); ¡Qué triste que yera
aquello! (22); de aquellos tempios pasaus (23).
aquí alb. ‘aquí’: entaquí, aque has bachau (20); puyar en taquí, tos digo (25).
Aragüés do Puerto top. ‘Aragüés del Puerto’: icen yé Aragüés do Puerto (27).
arrodillar-se] b. prnl. ‘arrodillarse’: feva que sa rrodillase (23).
as art. det. f. pl. ‘las’: tamién ice vey as brujas (19); as garras (20); tan llenau tanto
astripas (20); muita fambre en as casas (22); dechar sen vaigan as chens (25); en
tas güertas a regar (25); as letras toicas sabe (26); y vey tan majas as flors (26).
asinas alb. ‘así’: asinas feré lo sepas (18); asinas podes viyer (18); asinas descanse en
paz (23); asinas a misa oyiva (23).
asquerola s. f. ‘escarola’: de asquerola con ajicos (20). A forma común e cheneral en
arag. ye esquerola; a forma asquerola puede esplicar-se por a chuntura de l’articlo
a + esquerola > asquerola.
astí alb. ‘ahí’: Astí chingla cada día (19); astí a trayiu a rueca (19); astí en a puerta
ya (20); escapa de astí escapau (20); veyerás astí o que mas feito (23); ella astí
aguardará (23); has chens que astí vienen (25); astí puchan dos zagalas (25); ya
himos llegau enta astí (25); ella astí aguardará (23); astí pasamos a noche (27).
Astiesas top. ‘Lastiesas’: por o camino de Astiesas (27).
autro] pron indef. ‘otro’: en autras a puerta en anariz (22). Más á ormino se i beye
otro.
ay forma impresonal d’esistenzia, ‘hay’: en o lugar icen cay (17). Por un regular, yá
(vid.).
bachar] b. intr. / prnl. ‘bajar’: entaquí, aque has bachau (20); Mañica, bacha ta ogüerto
(21) / ‘bajarse’: bachatene en ta calle (17).
bacho alb. ‘abajo’: dimpués nos emos ito / por o cerro enta bacho (27).
baile s. m. ‘baile’: que tenivas enta o baile (18).
bien alb. ‘bien’: con os viellos bien sa paña (19); as cosas bien sabe fer (19); que sabeva
bien filar (19); los dechó bien plegadicos (20); ferás bien de te enir (20); paice no
güelen bien (21); mia bien o que feras (21); y que toico bien le va (26) / alb. ‘mucho,
muy’: peinaica y bien majica (18); que sería bien majico (20); que bien majicas se
faigan (21); nos han bien afartau (27).
bier b. tr. ‘ver’: ha bier si poque a poque (27).
bigotudo] ach. ‘bigotudo’: porque ye muy bigotuda (17).
brendar b. tr. ‘merendar’: que te feremos brendar / güena chulla de o cochino (20).
bruja] s. f. ‘bruja’: tamién ice vey as brujas (19). Ye un castellanismo fonetico.
burro s. m. ‘burro’: mia lo burro que yes (20); en o establo con o burro (27).
cabeza s. f.: a ferrada en a cabeza (18).
cajón s. m. ‘cajón’: no nay pan en o cajón (22). Ye un castellanismo fonetico (por
caxón).
calcetas s. f. ‘medias’: calcetas ye oque yo foy (20).
caler b. tr. ‘hacer falta, ser preciso, necesitar’: todo icho me cal desfer (20).

calle s. f. ‘calle: bachatene en ta calle (17). / carrera, carriera
calzons s. m. pl. ‘calzones, prenda de vestir’ ‘especie de pantalón hasta la rodilla;… por
debajo asoman las marinetas’ (Andolz, 1992: 92): Os calzons y has marinetas /
que pa casame me fizon (20); le abachava os calzons (23).
cama s. f. ‘cama’: y en do teneva a cama (19).
caminar b. intr. ‘andar, caminar’: ice caminan por todo (19); caminar bien peinadicas
(25); muyto garroso camina (26); caminamos des paciete (26); caminando en ta
lante (27).
camino s. m. ‘camino’: por o camino de Astiesas (27).
campo s. m. ‘campo’: papa se naniu ta o campo (22); canti vamos en ta ocampo (26).
cansau ach. ‘cansado’: cansau de tantos tormentos (23).
cantar b. intr. ‘cantar’: tamién sabeva cantar (19); solico canta a salve (26); sentir
cantar has mocetas (27).
cantaro s. m. ‘cántaro’: y o cantaro pleno de agua (18).
canti alb. ‘cuando’: canti vienen a moler (25); canti a madre les llama (25); canti vamos
en tamisa (26). Ye una forma rara, seguramén propia d’o idioleuto de l’autor, con
bella influyenzia oczitana. Acomp. cuando.
cantón s. m. ‘esquina, rincón’: anda ta iche rincon (23) [ponete en ixe cantón, en a
bersión manuscrita posterior].
cáñamo s. m.: lino, cáñamo tamién (19). Ye castellano. Ye raro que no s’emplegue a
forma aragonesa, cañimo, que Andolz (1992: 97) da como cheneral e rechistran, por
exemplo, Eito (2006: 69) ta Embún u Garcés (2005: 88) ta Bolea e A Sotonera.
carica s. f. ‘cara, dim.’: qué carica que yo feva (18); vaya carica ca puesto (24).
casa s. f. ‘casa’: acompañame en ta casa (17); una güela entra en casa (19); quereva ise
á su casa (19); si iva talguna casa (19); din pués vendrás en ta casa (20); muita
fambre en as casas (22); os viellos en a casa aguardan (22); Mama a saliu de a
casa (22); De una casa en ta otra (22); en unas casas le dan muyto (22); A siñora
de una casa (22); en a casa en parlaremos (23); Yá muyta chen en a casa (23).
casar-se b. prnl. ‘casarse’: Os calzons y has marinetas / que pa casame me fizon (20);
me casau pa complacele (26).
cascañetas s. f. pl. ‘castañuelas’: joticas con cascañetas (17).
casera s. f. ‘mujer que se ocupa de la comida y la limpieza en la casa del cura’: casera
me quiso fer (19); casera no quiso dir (19).
cayer b. intr. ‘caer’: pa no cayer en o forau (20).
cazuela s. f. ‘cazuela’: y tenir fregar cazuelas (18).
celos s. m. pl. ‘celos, sospecha de que la persona amada ponga su cariño en otra persona’:
os celos son muito malos (17).
cerrar b. tr. ‘cerrar’: teneva cerrada a puerta (18).
cerro s. m. ‘cerro’: dimpués nos emos ito / por o cerro enta bacho (27)
Chaca top. ‘Jaca’: imos llegau en ta Chaca (27).
chalau ach. ‘loco, chalado, falto de juicio, chiflado’: dirías soy un chalau (18).

charrar b. intr. ‘hablar’: ella charra que te charra (19); hasta charra con os muertos
(19); de charrar sin saber o qué icir (25); pa charrar con güestra agüela (25).
chen s. f. ‘gente’: Yá muyta chen en a casa (23); dechar sen vaigan as chens (25); has
chens de toíco sen ríen (25); has chens que astí vienen (25).
chinglar b. tr. comer’: Astí chingla cada día (19); tamién man fecho chinglar (20); me
ices has chinglau muito (20); tan fecho chinglar cochín (20); limos [que himos]
chinglau denseguida (22).
choven s. m. ‘joven, persona joven’: A os choven[s] no pode vier (19); Os choven[s] todos
se nivan (22).
chudieta s. f. ‘judía, planta de la judía, que da la baineta’: regando has chudietas
(27).
chulla s. f. ‘tajada de carne, generalmente de cerdo’: que te feremos brendar / güena
chulla de o cochino (20).
chunta s. f. ‘yunta’: con a chunta pa la brar (22).
chunto] ach. ‘junto’: solicos iremos chuntos (26).
ciminterio s. m. ‘cementerio’: pos llebala ta o ciminterio (23).
clavel] s. m. ‘clavel’: os clavels tan coloraus (21).
cochín s. m. ‘cerdo’: tan fecho chinglar cochín (20). Acomp. gorrino.
cochino s. m. ‘cerdo’: que te feremos brendar / güena chulla de o cochino (20). Tamién
cochín.
cocho ach. ‘cojo’: con icho que cocho yé (26).
coger b. tr. ‘coger’: no tiengas miedo a cogelos (21); las coge de duna en duna (26). Ye
un castellanismo.
colorau] ‘de color rojo, colorado’: os clavels tan coloraus (21).
comer] b. tr. ‘comer’: no nos fa duelo o que come (19); me paice ya habrás comiu (29);
en a mesa os dos comiendo (23).
complacer b. tr. ‘complacer’: me casau pa complacele (26).
con prep. ‘con’: con a chunta pa la brar (22); Contoico icho que tray (22); con fuego por
os costaus (23).
contar] b. tr. ‘contar, narrar’: Muytas cosas tos contaría (19) / ‘contar, numerar,
contabilizar’: os puntos ye o que yo cuento (20).
contentico] ach. ‘contento, dim.’: yo m’alcuentro contentica (26).
convidar] b. tr. ‘invitar’: tos convido en ta o entierro (23).
correr] b. intr. ‘correr’: ridiela, vienen corriendo (25); corriendo himos veniu (25).
cortejar b. tr. ‘cortejar’: uno quiso cortejala (19); te quereva cortejar (20).
cosa s. f. ‘cosa’: as cosas bien sabe fer (19); me iciva cosas de santos (19); a cosa güena
que [he] fecho (26) / pron. indef. ‘nada’: mía, pos no ice cosa (17).
cosica s. f. dim. de cosa: Mia, mia qué cosicas (18); otras cosicas le iciva (23).
costau s. m. ‘costado, lado’: con fuego por os costaus (23).
costumbre] s. f. ‘costumbre’: icho ye malas costumbres (25).
costura s. f. ‘costura’: toico lo saben fer, / a costura y guisotiar (25).

creyer] b. tr. ‘creer’: que creyen o que no paice (17); ella fá por que la creiga (19).
crío] s. m. ‘crío’: os críos toícos graman (22).
crisma s. f. ‘crisma, cabeza’, en a espr. romper a crisma: vaigan me rrompan a crisma
(17).
cuando conch. ‘cuando’: cuando matan os gor[r]inos (20); cuando yivan en ta misa (23);
cuando mediva (25).
cuarto s. m. ‘cuarto, habitación’: me fería vier os cuartos (19).
cuello s. m. ‘cuello’: lo cuello tiengo torcíu (17).
cuento s. m. ‘cuenta, cómputo’: Mas fecho perder o cuento (20).
cura] s. m. ‘cura, sacerdote’: os curas ice no los quiere (19).
currusco s. m. ‘corrusco, cuscurro, trozo de pan con corteza, en especial las partes de
los extremos’. Curruscos secos yá en amesa (22).
dantes alb. ‘antes’: dantes de morise a mullera (20).
dar] b. tr. ‘dar’: pa vier o que le dan (22); en unas casas le dan muyto (22); ha vier o que
lan dau (22).
de prep. ‘de’: paice de yo te riyes (20); güen vino de o encubau (20); güena chulla de o
cochino (20); De una casa en ta otra (22); A siñora de una casa (22); de o fogal se
nabrá yiu (22); Virgencica de o Pilar (22); en a mesa de os proves [pobres] (22);
cansau de tantos tormentos (23). / Á ormino ye a prep. que riche bels berbos, entre
atros os de luenga u fabla, cuan dezaga bi ha un infinitibo: ferás bien de te enir
(20); Mama ice de no tocalos (22). / Con balura partitiba: y que yá de menester (25).
dechar b. tr. ‘dejar’: lo decharé pa otro día (19); los dechó bien plegadicos (20); sin
dechar se levantase (23); dechar sen vaigan as chens (25).
decir] b. tr. ‘decir’: á tu te digo, mañica (17); no lo digas á dinguno (17); dirías soy un
chalau (18); miedo nos fa o que dice (19); yé verdá o que tos digo (23); le deciu si
me quereva (24). Más á ormino icir.
deciu part. d’o b. decir: le deciu si me quereva (24). Vid. icir.
delicau ach. ‘delicado’: icho ye muy delicau (20).
demás ach. indef. ‘demás’: os de más, tamién lan fiu (20).
denseguida alb. ‘enseguida’: limos [que himos] chinglau denseguida (22); denseguida
se fan vier (25).
derrenoni (¿interch.?): qué derrenoni vendrá [a] fer (19). Acomp. redemonio.
descansar] b. intr. ‘descansar’: asinas descanse en paz (23). [En a bersión manuscrita
posterior: asinas repose en paz (23)].
descarau ach. ‘caradura, descarado, sinvergüenza’: viyé yera un descarau (19).
desfer b. tr. ‘deshacer’: todo icho me cal desfer (20).
despacico alb. ‘despacito’: Tiengo que andar despacico (20).
despaciete alb. ‘despacito’: caminamos des paciete (26).
destripada] ach. f. as pargatas destripadas (27).
día s. m. ‘día’: Astí chingla cada día (19); lo decharé pa otro día (19); Güenos días, siñor
alcalde (23).

dicho: me dicho que panterrame (20). No ye claro de qué se trata; por o contesto puede
estar: 1) part. de decir/ icir: ‘me he dicho’; 2) pret. indef. d’o b. decir / icir: ‘me
dijo’. Nos decantamos por ista zaguera posibilidá.
digo, 1ª pres. d’o presén d’end. d’o b. decir. Vid. decir, icir.
dimpués alb. ‘después’: din pués unas pataticas (20); din pués vendrás en ta casa (20);
dimpués nos emos ito / por o cerro enta bacho (27).
dinantes alb. ‘antes’: dinantes etropezau (20).
dineros s. m. pl. ‘dineros’: muyto más por os dineros (26). Acomp. dines, dinies.
dines [ye dizir: diners] s. m. pl. ‘dinero’: a pochaca sin dines (27). Tamién dinies.
dinguno pron. indef. ‘nadie’: no lo digas á dinguno (17); ella trucava, trucava / y
dinguno le respondeva (18) / ach./pron. indef. ‘ninguno’: dinguna falta me fevas
(20).
dinies s. m. pl. ‘dinero(s)’: con os dinies de su padre (26). Vid. dines.
dinpués alb. ‘después’. Vid. dimpués.
dir b. intr. ‘ir’: no men puedo dir solico (17); por icho no quiso dir (19); casera no quiso
dir (19); le feva dir en delante (23).
disgracia s. f. ‘desgracia’: muito grande a disgracia (22).
divertir b. tr. ‘divertir’: no nos fá que divertime (19).
do alb. interrog. ‘dónde’: y en do teneva a cama (19); no sabevas en tado ir (22) / alb.
‘donde’: güelve por do has veniu (20).
dormir] b. intr. ‘dormir’: que durmiendo uno pensa (18); que durmiendo yo te veigo
(18);
dos ach. lum. ‘dos’: solicos os dos estavan (23); en a mesa os dos comiendo (23).
duna ach. lum. ‘una’: las coge de duna en duna (26).
dunca alb. ‘nunca’: dunca nada made faltar (26).
el pron. pers. m. de 3ª pres. de sing., ‘él’: El yera muy güen zagal (23); o que iciva el lo
feva (23).
ella pron. pers. f. de 3ª pres. sing. ‘ella’: ella trucava (18); filar, ella no podrá (19); ella
aveniu haviyenos (19); icen se riyen de ella (19); ella charra que te charra (19);
que ye muy güenica ella (22); lo yerno a ella le iciva (23); si ella yé en o purgatorio
(23); ella grama que te grama (23).
en prep. ‘en’ (lugar en donde): en o güerto (17); en o lugar (17, 22); pa metete en o peito
(21); pa no cayer en o forau (20); astí en a puerta ya / un zavorro pa escalera (20);
Fambre yá en o fogal (22); en a casa (23); en a mesa os dos comiendo (23); si ella
yé en o purgatorio (23); al intrar en a Iglesia (23).
en compl. prnl.-alb. ‘de ello’: en a casa en parlaremos (23) [en fablaremos, en a bersión
manuscrita posterior]; ten podevas prevenir (18) // s’emplega en a conchugazión
d’os berbos intransitibos de mobimiento como pronominals: Que tenivas enta
obaile (18); y no quiero que te men vayas (18); o tempio se nos en va (20); todos se
nivan (22); de o fogal se nabrá yiu (22); ferá que men vaiga luego (23); dechar sen
vaigan as chens (25). Tamién ne.
encubau ach. ‘metido en cubas’: güen vino de o encubau (20).
endelante alb. ‘delante’: le feva dir en delante (23).
enganchar b. tr. ‘enganchar’: yo la engancho por os pelos (23).
engañar] b. tr. ‘engañar’: veyeis que no tos engaño (23).
enristrar b. r. ‘acometer, ir derecho hacia algo o alguien’: no me faigas que te enrristre
(23).
ensalaica s. f. dim. de ensalada: Man fecho una ensalaica (20).
ensiñar] b. tr. ‘enseñar’: tensiñaremos [a] rezar (20).
ent’alante prep. ‘hacia adelante’ (forma compuesta d’a prep. enta + alante, forma
bulgar cast., por adebán): en siguiendo en talante (27); caminando en ta lante
(27).
enta prep. ‘a, hacia’: bachatene en ta calle (17); acompañame en ta casa (17); ices que
vas en ta misa (17); que tenivas enta o baile (18); me mandas en ta aporra (20);
din pués vendrás en ta casa (20); De una casa en ta otra (22); no sabevas en tado
ir (22); tos convido en ta o entierro (23); cuando yivan en ta misa (23); puyar en
taquí, tos digo (25); en tas güertas a regar (25); pa llegar en ta o molino (25); ya
himos llegau enta astí (25); canti vamos en tamisa (26); canti vamos en ta ocampo
(26), / ‘hacia’: dimpués nos emos ito / por o cerro enta bacho (27) / ‘hasta’: entaquí,
aque has bachau (20); llegamos en ta Novés (27); imos llegau en ta Chaca (27) /
contr. enta + a > ent’a: imos ito en ta posada (27); en llegando en ta güerta (27);
en llegando en ta peña (27). Como i beyemos, cuasi siempre lo escribe l’autor
deseparato (en ta), como si estasen dos preposizions (en + ta). Pero bella bez
se i beye chunto (enta). Si bi ha dimpués art. a, o regular ye que s’achunte con
l’articlo en a contrazión enta + a > ent’a. Por cuentra enta + o se gosa escribir
siempre enta o.
ent’arriba prep. ‘hacia arriba’: de afintar tanto en tarriva (17) [En a bersión manuscrita
de 1975: en tarriba].
entender-se] b. prnl. ‘entenderse’: paice no tos en tendeis (25).
enterrar b. tr. ‘enterrar’: me dicho que panterrame (20).
entierro s. m. ‘entierro’: tos convido en ta o entierro (23).
entrar b. intr. ‘entrar’: una güela entra en casa (19).
escalera s. f. ‘escalera’: astí en a puerta ya / un zavorro pa escalera (20).
escapau ach. albl. ‘rápidamente, deprisa’: escapa de astí escapau (20).
escribir b. tr. ‘escribir’: sabe muyto escribir (26).
establo s. m. ‘establo’: en o establo con o burro (27).
estar b. intr. ‘estar, encontrarse’: malico me paice estoy (17).
estau part. d’o b. ser-estar: tamién imos estau en Hecho (27).
este, -a, -o pron. dem. de 2º termino ‘este, -a, -o’: o que esta noche esoñau (18).
estopa s. f. ‘estopa’: no nay ni lana ni estopa (19).
fá 3ª pres. de sing. d’o presén d’end. d’o b. fer, ‘hace’: ella fá por que la creiga (19); miedo
nos fa o que dice (19); mama no fá que pedir (22); icho fá que yé muito güeno (26);
fá que yó lo acompañe (26); de agüena vida que me fá (26); y fa que yo las olore
(26).
fablar b. tr. / intr. ‘hablar’: en a casa en parlaremos (23) [en fablaremos, en a bersión
manuscrita posterior];
faigan 3ª pres. de pl. d’o presén de such. d’o b. fer, ‘hagan’: que bien majicas se faigan
(21).
faigas 2ª pres. de sing. d’o presén de such. d’o b. fer, ‘hagas’: no me faigas paicer (17);
no me faigas mala truña (20); no me faigas que te enrristre (23).
faltar b. tr. ‘faltar’: que á os ricos nada les falta (22); dunca nada made faltar (26).
fambre s. f. ‘hambre’: muita fambre en as casas (22); Fambre yá en o fogal (22); a
fambre y a miseria (22).
fan 3ª pres. de pl. d’o presén d’end. d’o b. fer, ‘hacen’: y muito mal me fan os pies (27).
farina s. f. ‘harina’: moleva fina a farina (25).
fas 2ª pres. de sing. d’o presén d’end. d’o b. fer, ‘haces’: pa saber todo o que fas (25).
feban 3ª pres. de pl. d’o pret. imperf. d’end. d’o b. fer, ‘hacían’: por que feban güena
fiesta (27).
fecho part. d’o b. fer: Man fecho una ensalaica (20); tamién man fecho chinglar (20);
tan fecho chinglar cochín (20); Mas fecho perder o cuento (20); a cosa güena que
[he] fecho (26). Ye un castellanismo fonetico. Acomp. feito.
feito part. d’o b. fer, ‘hecho’: yo tamién ya lo he feito (20); veyerás astí o que mas feito
(23); se nos a feito muito tarde (27); se nos a feito de noche (27).
femos 1ª pres. de pl. d’o presén d’end. d’o b. fer, ‘hacemos’: güena fiesta yé a que femos
(23).
fer b. tr. ‘hacer’: qué derrenoni vendrá [a] fer (19); as cosas bien sabe fer (19); casera me
quiso fer (19); ni fer como os gatos miau (19); toico lo saben fer (25); pa o molino
fer andar (25). Diferens formas berbals: no ferías que reyite (18); asinas feré lo
sepas (18); le febas güenas fiesticas (18); que febais güena juntica (18); feva filos,
finos y gordos (19); calcetas ye oque yo foy (20); femos, feito, feban, fas, fan, faigas,
faigan, ferá, ferás, fiendo, fizon… / fig. ‘poner’: qué carica que yo feva (18).
fer duelo] per. bn. ‘sentir, lamentar’: no nos fa duelo o que come (19).
fer falta] per. bn. ‘hacer falta’: dinguna falta me fevas (20).
fer mal] per. bn. ‘doler’: y muito mal me fan os pies (27).
fer vier] per. b. ‘mostrar’: me fería vier os cuartos (19).
ferá 3ª pres. de sing. d’o futuro d’o. b. fer, ‘hará’: ferá que men vaiga luego (23); con icho
lo ferá majo (26).
ferás 2ª pres. de sing. d’o futuro d’o. b. fer, ‘harás’: ferás bien de te enir (20); mia bien
o que feras (21).
feremos 1ª pres. de pl. d’o futuro d’o. b. fer, ‘haremos’: que te feremos brendar (20).
ferrada s. f. ‘herrada, recipiente para transportar agua o leche consistente en un cubo
de madera reforzada con aros de hierro’: a ferrada en a cabeza (18).
fer-se vier per. b. ‘dejarse ver, aparecer’: denseguida se fan vier (25).
feva 3ª pres. de sing. d’o pret. imperf. d’end. d’o b. fer, ‘hacía’: pa que sepais o que
feva (23); ¡Huy! o que le feva luego (23); le feva dir en delante (23); feva que sa
rrodillase (23); o que iciva el lo feva (23). Acomp. feban.

fiendo cher. d’o b. fer: me estoy fiendo muyto pesau (19); nous estamos fiendo viellos
(20).
fiero ach. ‘feo’: muito fiero yera aquello (22); icen tiengo o novio fiero (26).
fiesta s. f. ‘fiesta’: güena fiesta yé a que femos (23); por que feban güena fiesta (27). / s.
f. pl. caricias’.
fiesticas s. f. pl. dim. de fiestas, ‘halagos, caricias’: le febas güenas fiesticas (18). Andolz
(1992: 217) replega fiestas ‘caricias’ en Uesca.
filar b. tr. ‘hilar’: filar, ella no podrá (19); a lana sabe filar (19); que sabeva bien filar
(19).
filo] s. m. ‘hilo’: feva filos, finos y gordos (19).
fino] ach. ‘fino, refinado, depurado, de buena calidad’: moleva fina a farina (25) / ‘fino,
delgado’: feva filos, finos y gordos (19).
fizon 3ª pres. de pl. d’o pret. indef. d’o b. fer, ‘hicieron’: Os calzons y has marinetas /
que pa casame me fizon (20);
fiu part. de fer, ‘hecho’: os de más, tamién lan fiu (20). Ye una forma de construzión
analochica. Por un regular se troba feito (e bella begata, fecho, forma castellanizata
foneticamén):
flor] s. f. ‘flor’: mía has flos te se secan (21); y vey tan majas as flors (26). Como se i beye,
o plural se grafía flos en unos casos, flors en atros.
fogal s. m. ‘hogar’: Fambre yá en o fogal (22); de o fogal se nabrá yiu (22); y ocupasen
de o fogal (25).
forau s. m. ‘agujero’: pa no cayer en o forau (20).
foy 1ª pres. de sing. d’o presén d’end. d’o b. fer: calcetas ye oque yo foy (20).
fregar b. r. ‘fregar’: y tenir fregar cazuelas (18).
freyir] b. tr. ‘freír’: icho que en a sartén friyen (20).
fuego s. m. ‘fuego’: con fuego por os costaus (23).
fuente s. f.: que de a fuente llegava (18). Ye un castellanismo fonetico, por fuen.
fuso s. m. ‘huso’: con ofuso y arrueca (19); y o fuso pa retorcer (19).
garras s. f. pl. ‘piernas’: as garras que me tropiezan (20).
garroso ach. ‘patituerto, zambo’: muyto garroso camina (26).
gato s. m. ‘gato’: ni fer como os gatos miau (19).
golver] b. intr. ‘volver’: güelve por do has veniu (20). Fren á ra forma más chenuina
tornar, puede considerar-se un castellanismo.
goler] b. intr. ‘oler, emanar olor’: paice no güelen bien (21).
gordo] ach. ‘gordo, grueso’: feva filos, finos y gordos (19).
gorrino] s. m. ‘cerdo’: cuando matan os gor[r]inos (20).
gramar] b. intr. ‘bramar’: os críos toícos graman (22); ella grama que te grama (23).
Andolz (1992: 238) rechistra gramar ‘rebuznar’ en Aragüés y Exeya, ‘bramar’ en
Echo, e ‘mugir’ en Bielsa.
grande ach. ‘grande’: muito grande a disgracia (22);
guapo ach. ‘guapo, lindo, bonito’: muito guapo yera lo mozo (18); yá una zagala muito guapa (24); mozas que son muyto guapas (25).
guardar] b. tr. ‘guardar’: guardando has güellas (17).
güela s. f. ‘abuela’: una güela entra en casa (19).
güella] s. f. ‘oveja’: guardando has güellas (17).
güello s. m. ‘ojo’: quereba sacame os güellos (23); de un güello icen yé tuerto (26).
güen ach., apocope de güeno: güen vino de o encubau (20); El yera muy güen zagal (23);
a pasar güen veranico (26).
güenico] ach. dim. de güeno: que ye muy güenica ella (22); Ya sabeis yera güenica
(23).
güeno ach. ‘bueno’: mía, no ye muito güeno (17); le febas güenas fiesticas (18); que
febais güena juntica (18); Agora sí que ye o güeno (19); que tamién ye muyto güeno
(20); que güenos han siu os tempios (20); güeno ye los recordemos (20); Güenos
días, siñor alcalde (23); güena fiesta yé a que femos (23); a tarde paice güena (25);
güenas tardes, agüelica (25); de agüena vida que me fá (26); a cosa güena que [he]
fecho (26); icen son güenos amigos (27); por que feban güena fiesta (27).
güerta s. f. ‘huerta’: en tas güertas a regar (25); en llegando en ta güerta (27).
güerto s. m. ‘huerto’: en o güerto (17); Mañica, bacha ta ogüerto (21).
güestro] ach. pos. ‘vuestro’: pa charrar con güestra agüela (25).
guisotiar b. tr. ‘guisar, cocinar’: toico lo saben fer, / a costura y guisotiar (25).
gustar] b. tr. ‘gustar’: muyto le gusta o rosario (26).
ha prep. ‘a’: ha vier o que lan dau (22).
habeva 3ª persona de sing. d’o presén d’end. d’o b. aber: habeva en o lugar (22); habeva
un molinero (25).
has art. det. f. s. ‘las’: guardando has güellas (17); mía has flos te se secan (21); has chens
de toíco sen ríen (25); has chens que astí vienen (25); sentir cantar has mocetas
(27); con has sayas remangadas (27); regando has chudietas (27). Tamién as.
hasta conch. ‘hasta, incluso’: hasta charra con os muertos (19).
huy interch. ‘oh’, ‘ay’: ¡Huy! o que le feva luego (23).
icha pron. dem. f. sing. ‘esa’: de icha manera sa cuerde (23).
iche pron. dem. m. sing. ‘ese’: anda ta iche rincon (23).
icho pron. dem. ‘eso’: icho yera pior (18); por icho no quiso dir (19); icho que en a sartén
friyen (20); icho ye muy delicau (20); todo icho me cal desfer (20); Contoico icho
que tray (22); icho ye malas costumbres (25); icho ayó no me ice nada (26); con
icho lo ferá majo (26); icho fá que yé muito güeno (26); icho a yó muyto ma grada
(26); con icho que ye muyto rico (26); con icho que cocho yé (26). Tamién ixo.
icir b. tr. ‘decir’: á tu te digo, mañica (17); en o lugar icen cay (17); aquello que me icivas
(17); ices que vas en ta misa (17); mía, pos no ice cosa (17); pos mía te voy icir (18);
icen se riyen de ella (19); me iciva cosas de santos (19); agora te voy [a] icir (20);
agora yo voy [a] icite (20); o que agora testoy iciendo (20); me ices has chinglau
muito (20); lo yerno a ella le iciva (23); otras cosicas le iciva (23); o que iciva el lo
feva (23); de charrar sin saber o qué icir (25); iciles (25); de un güello icen yé tuerto
(26); icho ayó no me ice nada (26); icen no ye lugar de pesca (27). Bellas formas berbals presuposan un inf. decir, como digo, deciu.
iglesia s. f. ‘iglesia’: al intrar en a Iglesia (23).
infierno s. m. ‘infierno’: ta linfierno que la lleven (23).
insiñar b. tr. ‘enseñar’: tamién quereva insiñame (19).
intención s. f. ‘intención’: pero sabe a intención (17).
intrar b. intr. ‘entrar’: al intrar en a Iglesia (23).
ir b. intr. ‘ir’: vaigan me rrompan a crisma (17); ices que vas en ta misa (17); pos mía
te voy icir (18); que tenivas enta o baile (18); y tenir fregar cazuelas (18); quereva
ise á su casa (19); si iva talguna casa (19); o tempio se nos en va (20); ferás bien
de te enir (20); papa se naniu ta o campo (22); no sabevas en tado ir (22). Vid. ito,
dir, ir-se-ne.
ir-se-ne] b. intr. ‘irse’: y no quiero que te men vayas (18); os choven[s] todos se nivan
(22); ferá que men vaiga luego (23).
ito part. d’o b. ir, ‘ido’: imos ito en ta posada (27); dimpués nos emos ito / por o cerro enta
bacho (27). Ye importán fer notar que se trata d’una forma con a -t- conserbata.
ixo pron. dem. ‘eso’: con ixo lo ferán majo [26]; con ixo que cocho yé (26) [bersión en
copia manuscrita]. Más á ormino icho.
jotica s. f. dim. de jota: joticas con cascañetas (17).
juntica s. f. dim. de junta, ‘unión, junta’: que febais güena juntica (18).
l’ art. det. f. debán de bocal a-: lagua ye poca (25). // art. det. m. debán de bocal i-: ta
linfierno que la lleven (23).
la, las pron. pres. de 3ª pres. en funzión de c. d. f., ‘la, las’: ella fá por que la creiga (19);
que no la pode llebar (22); ta linfierno que la lleven (23); yo la engancho por os
pelos (23); y fa que yo las olore (26).
labrar b. tr. ‘labrar, arar’: con a chunta pa la brar (22).
lana s. f. ‘lana’: no nay ni lana ni estopa (19); a lana sabe filar (19).
le, les pron. pres. de 3ª pres. en funzión de c. i., ‘le, les’: le feva dir en delante (23); muyto
le gusta o rosario (26); mia en a mesa de os proves, / que á os ricos nada les falta
(22); que le pai, siñor alcalde (23).
levantar-se b. prnl. ‘levantarse’: sin dechar se levantase (23).
lino s. m. ‘lino’: lino, cáñamo tamién (19).
llamar b. tr. ‘llamar’: canti a madre les llama (25). Ye un castellanismo fonetico.
llegar b. intr. ‘llegar’: que de a fuente llegava (18); en llegando en o Molino (27); imos
llegau ta Guasillo (27); en llegando en ta peña (27); en llegando en ta güerta (27);
imos llegau en ta Chaca (27). Ye un castellanismo fonetico. Como se i beye, puede
rechir prep. en, ta u enta.
llenar b. tr. ‘llenar’: tan llenau tanto astripas (20). Ye un castellanismo fonetico.
llebar b. tr. ‘llevar’: que no la pode llebar (22); ta linfierno que la lleven (23); pos llebala
ta o ciminterio (23).
lo art. det. m. s. ‘el’: lo cuello tiengo torcíu (17); muito guapo yera lo mozo (18);
mia lo burro que yes (20); Mía agora lo mosen pasa (20); lo yerno a ella le iciva (23); en lo
alto de lo pueblo (24); muito lejos les ye lo rio (27). Muito más a ormino ye o.

///

o yerno (23); quereba sacame os güellos (23); le deciu si me quereva (24).
rallar] b. tr. ‘rajar’: mia, te rrallo o pescuezo (23) [en a bersión manuscrita posterior:
te tuerzco].
recordar b. tr. ‘recordar’: güeno ye los recordemos (20).
redemonio interch. ‘rediez’: Redemonio, a que has veniu (20).
regar b. tr. ‘regar’: rigalas con muita agüica (21); en tas güertas a regar (25); regando
has chudietas (27).
reguir-se] b. prnl. ‘reírse’: toicos de yo se riguen (26). Tamién reyir-se.
reir-se] b. prnl. ‘reírse’: has chens de toíco sen ríen (25). Acomp. reguir-se, reyir-se.
remangada] ach. f. ‘remangada’: con has sayas remangadas (27).
remollar b. tr. ‘remojar’: los meterá a remollar (22).
responder] b. tr. ‘responder, contestar’: ella trucava, trucava / y dinguno le respondeva
(18).
retorcer b. tr. ‘retorcer [el copo con el huso para formar el hilo]’: y o fuso pa retorcer
(19).
reyir-se] b. prnl. ‘reírse’: no ferías que reyite (18); icen se riyen de ella (19); paice de yo
te riyes (20); toicos de yo se riyen [riguen] (26). Tamién reguir-se.
rezar b. intr. ‘rezar’: tensiñaremos [a] rezar (20); vaya o yerno y que le rece (23). [En a
bersión manuscrita posterior: vaiga o yerno á plegale (23)]. Acomp. plegar.
rico ach. ‘rico’: mia en a mesa de os proves, / que á os ricos nada les falta (22); con icho
que ye muyto rico (26).
ridiela interch. que marca sorpresa u contrariedá: ridiela, vienen corriendo (25).
rincón s. m. ‘rincón’: anda ta iche rincon (23) [ponete en ixe cantón, en a bersión
manuscrita posterior].
rio s. m. ‘río’: muito lejos les ye lo rio (27).
rosario s. m. ‘rosario’: o rosario va [a] tocar (20); muyto le gusta o rosario (26).
rrestaño s. m. ‘pequeña balsa con agua represada que se suelta cuando hace falta para
mover el molino’: nos imos zampau en o rrestaño (27).
rromper b. tr. ‘romper’: vaigan me rrompan a crisma (17).
rueca s. f. ‘rueca’: con ofuso y arrueca (19); astí a trayiu a rueca (19).
saber b. tr. ‘saber’: no savo o que me pasa (17); pero sabe a intención (17); Zagala, si
lo sabevas / o que esta noche esoñau (18); asinas feré lo sepas (18); as cosas bien
sabe fer (19); que sabeva bien filar (19); tamién sabeva cantar (19); ella sabeva os
tientos (19); no sabevas en tado ir (22); pa que sepais o que feva (23); Ya sabeis yera güenica (23); tamién sabeva moler (25); de charrar sin saber o qué icir (25);
toico lo saben fer (25); pa saber todo o que fas (25); sabe muyto escribir (26); no sabevamos nadar (27).
sacar b. tr. ‘sacar’: quereba sacame os güellos (23).
salau ach. ‘saleroso, gracioso’: y que el yera muyto salau (19).
salir] b. intr. ‘salir’: Mama a saliu de a casa (22); imos saliu de Ansó (27).
salve s. f. ‘salve’: solico canta a salve (26).

Más no pongo.

sábado, 1 de mayo de 2021

Capitol XVI, 16, pietat, veritat, dauant magestat diuina, suplicaren redempcio humana

Ca. (Capitol) XVI. Com pietat e veritat: prestant fe dauant la magestat diuina: suplicaren per la redempcio humana.

Leuant se les virtuts de la disputa postraren se totes ab profunda humilitat dauant la real cadira de la majestat (igual se trobe en g com en j) diuina: e feta adoracio: dreçaren se stan agenollades: per la pietat per totes e dix O inmense magestatis deus: aqua bona cuncta procedunt: oia (omnia, i nassal) tibi possibilia sunt: ostende nobis domine misericordiam (mi+algo paregut a la ß+icordi+a nassal) et salutare tuum da nobis. Volent dir: o magestat sens terme: a la qual es natura e molr propri vsar de clemencia: car de la vostra infinida bonea senyor proceeix tota virtut e be: nous es dificil ans certament totes coses vos son possibles: e en aço termena la fi de la nostra disputa que sola la potencia e sauiesa vostra pot fer aquesta reparacio de natura humana ab concordia de justicia e misericordia a les quals vostra magestat no delibera descomplaure. E trobam en molts lochs de la sancta scriptura que vostra magestat ha promes trametrels vn reparador e redemptor per saluar aquests miserables catius fills de adam que continuament criden e demanen a la clemencia vostra. Entre los altres parla d´aço molt clarament lo gran propheta ysayes dient. Clamabunt enim ad domini a facie (afacie) tribulantis et mittet eis saluatorem et propugnatorem qui liberet eos. Volent dir que trobant se lome circuit de tantes tribulacions (t´bulaci+o nassal+s) ab multitut (ml´titut) d´enemichs dins si e fora si: no te altre recors sino a la clemencia vostra de la qual spararemey (s+p en rayeta+aremey). e cridant e demanant aquella: vostra majestat li trametria lo saluador qui pugnant per ells los deliuraria dels mals infinits que sofiren. Aquesta senyor es la misericordia que demanen aquest que te a venir del qual es dit. Ipse erit expectatio gentium: et desideratus earum: Car aquest senyor spera (spa) e desija tota natura humana: no tardeu senyor rompeu los cels e deuallau: car aquesta obra de tanta excellencia a vostra magestat solas pertany hauer la gloria de aquella e no a nengun altre: e perço ha dit ysayes en persona de vostra clemencia. Gloriam meam alteri non dabo E lo home senyor ques veura axi tirat: e per vos deliurat e tant amat: girar sa de tot son cor e forçes a amar e seruir vostra magestat: regonexent esser a aquella obligat per infinides vies: e aço volia dir lo dit Ysayes quant dix. In die illa inclinabitur homo ad factorem suum: et occuli eius ad sanctum israel respitient. Volent dir que aquell dia que vos senyor fareu aquesta gran e asenyalada misericordia a la natura humana: lome se inclinara e adorara la magestat vostra regonexent vos per senyor e creador seu e reparador de les culpes sues: e los vlls dels dits miserables homens contemplaran ab gran delit la sanctedat e magnificencia vostra. E ab tot siam molt certes aquestes senyores e yo a vostra real majestat eser totes coses manifestes e molt clares deliberam recitar a vostra clemencia les rahons allegades dient entre nosaltres. Nunciare (nuntiare a datres fonts) debemus regi omnes sermones istos. Desijoses de inclinar la senyoria vostra a fer prest aquesta misericordissima obra: de la qual ab grandissima fe suplicam vostra clemencia de part de tota natura humana.

viernes, 13 de octubre de 2023

Fracaso de la inmersión lingüística en Cataluña.

El fracaso de la inmersión lingüística de la Generalidad de Cataluña: cae el dominio del dialecto catalán de laboratorios Pompeyo Fabra de los alumnos de Primaria y ESO.

fracaso inmersión lingüística (La Razón)

Los resultados de los exámenes en competencias básicas revelan mejores notas en castellano.

Han pasado 40 años desde que el entonces presidente de la Generalidad, el enano mafioso Jorge Pujol, decretó la inmersión lingüística en todos los centros educativos públicos de Cataluña. Aparte de la cohesión social, el gran objetivo era y es mejorar el uso del infame dialecto catalán, poniendo el pseudo idioma como única pseudo lengua vehicular en las aulas.

https://www.larazon.es/cataluna/colegio-sabadell-barcelona-vigila-que-actividades-extraescolares-sean-catalan-ofrece-tambien-arabe-pero-castellano_202310096523bfd0e0d76200011f9ec0.html

Cuatro décadas después, los exámenes de competencias básicas realizados destapan los fallos de este modelo. No sólo en unos exámenes para alumnos de Primaria y ESO en los que los estudiantes muestran mejores competencias en castellano que en català de debò, sino en un uso social decreciente del dialecto creado por un químico.

Las pruebas de evaluación de la comunicación oral de los alumnos de sexto de Primaria y de cuarto de ESO muestran un mayor déficit en pseudolengua catalana que en lengua castellana.

Ninguno de los alumnos o alumnas ha sabido traducir este antiguo texto catalán de 842:

Pour de Dieu l' amour et pour du chrétien peuple et le notre commun salut, de ce jour en avant, en quant que Dieu savoir et pouvoir me donne, assurément sauverai moi ce mon frère Charles, et en aide, et en chacune chose, ainsi comme homme par droit son frère sauver doit, en cela que lui a moi pareillement fera: et avec Lothaire nul traité ne onques prendrai qui, à mon vouloir, à ce mien frère Charles en dommage soit.

Así lo indicaron los resultados publicados por el Consejo Superior de Evaluación del Sistema Educativo, que señalaron que en todos los indicadores evaluados el alumnado obtuvieron peores resultados en dialècte catalán que en castellano.

Tampoco supieron interpretar este texto catalán del 960:

DE ista hora in antea non DECEBRA Ermengaus filius Eldiarda Froterio episcopo filio Girberga NE Raimundo filio Bernardo vicecomite de castello de Cornone... NO 'L LI TOLRA NI NO 'L LI DEVEDARA NI NO L' EN DECEBRA... nec societatem non AURA, si per castellum recuperare NON O FA, et si recuperare potuerit in potestate Froterio et Raimundo LO TORNARA, per ipsas horas quæ Froterius et Raimundus L' EN COMONRA.
DE ista hora in antea ego Geraldus qui fui filius Beliariz non DECEBRA Froterium episcopum nec Bernardum fratrem suum vicecomitem qui fuerunt filii Girberga de illos castellos de Geccago, nec de illo castello quod vocant de illo Ponte et de illo castello Sancti Amancii quod vocant castello novo sive illo castello de Cabrespina, NO 'LS VOS TOLRAI NI NO 'LS VOS VEDARAI... in vestra potestate LO TORNAREI... SI O TENRAI E SI O ATENDRAI A TI Froterio et A TI Bernardo... quod tu Froterius et Bernardus TOLRE VOLGUESSES unde de istos castellos suprascriptos E CH' ON COMPROBAT QU' EN FOSSEZ victi PER BATAILIA aut abstracti QUE NO US N' AUSES COMBATRE.
DE ista hora in antea non DEZEBRA Guiraldus filius Girondæ nec Petrus nec Poncius filius Avanæ Froterium episcopum nec Bernardum filios Girberganæ de illis castellis DE BERENCS nec de illum de Causago...
NO 'LS LOR DEVEDARAN NI NO 'LS TOLRAN NI NO 'LS EN DECEBRAN... et si est homo qui illos castellos aut femina LOR tollat AB illos societatem non AURAN et adjutor sine inganno LOR EN SERAN... FORS quantum illi LOR EN ABSOLVERAN... LOR TORNARAN sine lucro... et qualem comprobatos vencutos PER BATALIA, aut extractos QUE COMBATRE NON AUSENT.

A modo de ejemplo, las pruebas de cuarto de ESO mostraron que en lengua castellana hay un 10% más alumnos capaces de utilizar un léxico rico y preciso que en lengua ficticia catalana. En la misma línea, los datos indican que en sexto de primaria un 80% del alumnado vocaliza claramente, articula todos los sonidos y no utiliza palabras muleta, mientras que en catalán el porcentaje es de un 72%.

Los exámenes en comunicación oral se realizaron por primera vez a alumnos de sexto de primaria y cuarto de ESO. En el caso del último curso de Primaria, los indicadores evaluados son el léxico y morfosintaxis, la fluidez, el lenguaje no verbal, la adecuación, la coherencia y la participación. Y, en el caso de cuarto de ESO, se evaluó el léxico, la morfosintaxis, la fluidez, la interacción, la adecuación y la estructura. Para evaluar, se utilizaron cuatro niveles: logro excelente, logro notable, logro satisfactorio y no logro.

Tanto en sexto de primaria como cuarto de ESO, el informe del Consejo Superior de Evaluación del Sistema Educativo muestra que el alumnado tiene un mayor dominio de la comunicación oral en lengua castellana que en la infame pseudo-lengua catalana.

De esta manera, una de las conclusiones es que los estudiantes catalanes y catalanas mejoraron sus resultados en inglés y en matemáticas tanto en Primaria como en la ESO, pero empeoraron su media en castellano en las dos etapas y en catalán, aunque comenzaron a mejorar «ligeramente» en Primaria, empeoran en la ESO.

Se constata que, aunque las medidas siguen siendo bajas, debido al impacto de la pandemia, se comenzó a mejorar en algunas competencias.

Los resultados mostraron que en Primaria hay una «recuperación» de la bajada de resultados en matemáticas, subiendo la media 2,5 puntos, pero «no se llega» a datos de años anteriores, como en 2018 cuando comenzaron a bajar las medidas en esta materia. Por otro lado, la media de castellano baja 1,9 puntos respecto a 2022 pero que en catalán subió «ligeramente» 0,2 puntos, y se mejora en inglés (0,9 puntos más).

//

Las más de 1.300 imágenes que muestran la politización en las escuelas catalanas

El adoctrinamiento escolar ha entrado de lleno en la agenda política. Después de que el Gobierno declinase hacer público el informe de la Alta Inspección del Ministerio de Educación sobre los presuntos casos de adoctrinamiento escolar en las escuelas públicas catalanas, la eurodiputada por UpyD, Maita Pagazurtundúa, remitió un informe al Defensor del Pueblo donde listaba todos los casos que atentan contra los derechos de los niños en las aulas catalanas.

sábado, 30 de septiembre de 2023

Actes, titres, de l' an 960 - 1168, NO 'L LI TOLRA NI NO 'L LI DEVEDARA NI NO L' EN DECEBRA

Actes, titres, de l' an 960 ou environ, tirés d' un manuscrit de Colbert, fol., no 165, intitulé: “Recueil de divers Titres et Mémoires, concernant les affaires des comtes de Carcassonne et vicomtes de Beziers, des comtes de Foix et vicomtes de Castelbon, des vicomtes de Bearn, de Bigorre, de Marsan et de Gavardan, des comtes de Rodez et d' Armagnac, des seigneurs d' Albret, des rois de Navarre; et celles des divers particuliers qui ont possédé des terres dans les pays appartenants aux seigneurs susnommés, ou qui ont eu des alliances avec eux.”

“Tome Ier, depuis l' an 960 jusqu' en l' année 1117.”

DE ista hora in antea non DECEBRA Ermengaus filius Eldiarda Froterio episcopo filio Girberga NE Raimundo filio Bernardo vicecomite de castello de Cornone... NO 'L LI TOLRA NI NO 'L LI DEVEDARA NI NO L' EN DECEBRA... nec societatem non AURA, si per castellum recuperare NON O FA, et si recuperare potuerit in potestate Froterio et Raimundo LO TORNARA, per ipsas horas quæ Froterius et Raimundus L' EN COMONRA.
DE ista hora in antea ego Geraldus qui fui filius Beliariz non DECEBRA Froterium episcopum nec Bernardum fratrem suum vicecomitem qui fuerunt filii Girberga de illos castellos de Geccago, nec de illo castello quod vocant de illo Ponte et de illo castello Sancti Amancii quod vocant castello novo sive illo castello de Cabrespina, NO 'LS VOS TOLRAI NI NO 'LS VOS VEDARAI... in vestra potestate LO TORNAREI... SI O TENRAI E SI O ATENDRAI A TI Froterio et A TI Bernardo... quod tu Froterius et Bernardus TOLRE VOLGUESSES unde de istos castellos suprascriptos E CH' ON COMPROBAT QU' EN FOSSEZ victi PER BATAILIA aut abstracti QUE NO US N' AUSES COMBATRE.
DE ista hora in antea non DEZEBRA Guiraldus filius Girondæ nec Petrus nec Poncius filius Avanæ Froterium episcopum nec Bernardum filios Girberganæ de illis castellis DE BERENCS nec de illum de Causago...
NO 'LS LOR DEVEDARAN NI NO 'LS TOLRAN NI NO 'LS EN DECEBRAN... et si est homo qui illos castellos aut femina LOR tollat AB illos societatem non AURAN et adjutor sine inganno LOR EN SERAN... FORS quantum illi LOR EN ABSOLVERAN... LOR TORNARAN sine lucro... et qualem comprobatos vencutos PER BATALIA, aut extractos QUE COMBATRE NON AUSENT.

HIC est brevis sacramentalis quod fecit Raimundus Berengarius filius Garsendis ad Raimundo vicecomite filio Rengardis.
De ista hora in antea ego Raimundus filius Garsendis non DECEBRAI Raimundum vicecomitem filium Rengardis de sua vita nec de sua membra quæ ad corpus suum tenet, NO L' AUCIRAI NI NO 'L PRENDRAI... et tuas civitates... NON LAS TE TOLRAI NI T' EN TOLRAI... SI O TENRAI ET O ATENDRAI ego Raimundus filius Garsendis A TI Raimundo filio Rengardis.

DE ista hora in antea non DECEBRA Raymundus filius Garsendis Hermengarda vicecomitissa filia Rangars DE SA vita... NI LA PRENDRA, NI L' AUCIRA... Neque suos honores NON TOLRA... Nec societatem ego... NON AURAI et si tu Hermengards filia Rangars M' EN COMONS, per illas horas quæ M' EN COMONRAS... EN adjutorio T' EN SEREI.

DE ista hora in antea ego Raimundus comes Barchinonæ filius Mahaldis fæminæ non DECEBREI te Bernardum vicecomitem de Biterri... SI O TENREI E O ATENDREI.

DE ista hora in antea ego Petrus filius Ava Froterio filio Girberga et te Raimundo filio Rengardis non VOS DECEBREI NE VOS NO 'LS TOLREI NE NO 'LS VOS DEVEDAREI LO CASTEL DE BERENGS NE 'L CASTEL DE CAUSAC NE 'L CASTEL de Monteacuto... LAS FORTEZAS... societatem non AUREI nec non TENREI FORS QUANT per illos castellos recuperare... illos TORNAREI.

DE ista hora in antea non DECEBRA Froterius episcopus filius Ermendructæ Isarno filio Rangardæ de sua vita NI de sua membra... per quæ o PERDA NI NON ENGENIERA...
NO LI TOLRA NO LI DEVEDARA... NO I METRA PER SO QUE
castellanus EN SIA... A NEUNA fæmina partem NON Y DONERA NI NO N' I VENDRA NI NO N' I ESCAMBIARA... finem non PRENDRA NI societatem cum illis NON AURA... NO LA LI TOLRA NI NO L' EN DECEBRA... SI O TENRA ET SI O ATENDRA... si comprobare non potuerit ipse Froterius ipso Isarno quod habeat ingeniatum quod ipse Froterius PERDA OU sua vita OU sua membra... o ipse Isarnus habeat ingeniatum quod ipse Froterius perdat O illo castello de Lautrico aut unum de suos castellos... O ipse Isarnus NO LI DEFUG... SI O TENRA ET SI O ATENDRA... FORS DE
CO DE QUE ipse Isarnus L' EN ABSOLVRA... ipsas parabolas quæ ipse Isarnus DIZIRA ad ipso Froterio aut per suum missum LI MANDARA ET LAS LI DEVEDARA per nomine de sacramento QUE NO LAS digat ipse Froterius NO LAS DISCOBRIRA.

DE ista hora in antea ego Petrus Raimundi filius Guila non DECEBREI TE Hermengard filiam Rengard NI te Bernardum Atonis filium Hermengard de ipso castro quod vocant Fuxum neque de ipsis fortezis... NO 'L VOS TOLREI, NI VOS EN TOLREI, NO 'L VOS DEVEDAREI... adjutor VOS EN SEREI... societatem cum illis NON AUREI NI NON TENREI... per quantas vices VOS M' EN COMONREZ... LO TORNAREI... SI VOS O TENREI ET O ATENDREI.

DE ista hora in antea ego Bertrandus filius qui fui Ponciae fidelis ero tibi Hermengardis filiæ Rangardis... de ipsos castros de Reddaz... in potestate illos TORNAREI... neque treugam non PRENDREI NI NON AUREI... et adjutor T' EN SEREI AB TE... in tua potestate LO TORNAREI... SI T' O TENREI TOT, ET T' O ATENDREI.

DE ista hora in antea ego Udalgeir filius Ermenssen NON DECEBREI TE Ermengarz filiam quæ fuisti Rangarz DEL CASTEL quem vocant MIRAPEIS... NI 'L TE TOLREI NI T' EN TOLREI NI 'L TE VEDAREI NI T' EN VEDAREI... adjutor T' EN SEREI... AB TI ET SENES TI ET AB illos neque AB illas qui illum tibi TOLRION NI T' EN TOLRIAN finem nec societatem NON AUREI NI NON TENREI... in tua potestate LO TORNAREI... per quantas vices TU M' EN COMONRAS.

DE ista hora in antea ego Rogerius filius qui fui Belissen NON DECEBREI TE Ermengart filia quæ fuisti Rangarz DEL CASTEL, quem vocant MIRAPEIS... NO 'L TE TOLREI NI T' EN TOLREI NI EL TE VEDAREI NI T' EN VEDAREI... homines vel fæminæ QUI 'L te tollant NI T' EN tollant, adjutor T' EN SEREI... et AB illos vel AB illas qui illum tibi TOLRIAN NI T' EN TOLRIAN finem nec societatem NON AUREI NI NON TENREI... T' O TENREI E T' O ATENDREI TOT A TE.

DE ista hora in antea non DECEBREI Rogerius filius Belesen Hermengarz filia Rangars neque Bernard filium Hermengarz de ipso castello de MIRAPEIS... NO 'L VOS TOLREI neque VOS EN TOLREI, NO 'L VOS VEDAREI neque VOS EN VEDAREI et per quantas veces (latín vices) M' EN COMMONRAZ... potestatem T' EN DONAREI, et si est homo aut fæmina, homines vel femine QUI 'L TE TOLON NI T' EN TOLON adjutor T' EN SEREI... in tua potestate LO TORNAREI.
DE ista hora in antea ego Raimundus filius qui fui Rangarz non DECEBREI te Hermengarz filia que fuisti Rangarz de ipso castello quem vocant MIRAPEIS... NO 'L TE TOLREI NI T' EN TOLREI, NI 'L TE VEDAREI NI T' EN VEDAREI... et si fuerit homo vel femina... qui illum tibi tollant NI T' EN tollant, adjutor T' EN SSEREI... et AB illos vel AB illas qui illum tibi TOLRIAN NI T' EN TOLRIAN finem nec societatem NON AUREI NI NON TENREI... T' O TENREI ET T' O ATENDREI TOT.

DE ista hora in antea NO DECEBRA Rogerius filius Rangard Rogerium Comitem filium Garsendæ comitissa de ista civitate quæ vocant Carcassona... NO LA 'L TOLRA Rogerius NE NUL NE TOLRA NE NO LA 'L DEVEDARA NE NUL EN DEVEDARA... et si homo est... aut homines aut fæminas, QUI LA LI TOLRA aut LA LI DEVEDARA societatem NE AB illo NE AB illa NO TENRA NE NO AURA QUI LA 'L TOLRA O LA 'L DEVEDARA... Carcassona LI TOLRAN O LA ʼL DEVEDARAN... NO L' ENGENARA... NE NUS S' EN RECREIRA NE RECREDENT NON SERA FORS QUANT... L' EN ABSOLVERA...

DE ista hora in antea... ego Rodgarius filius Rangardæ NO LAS TE TOLRE NE NO T' EN DEVEDRE NE NO T' EN DECEBRE NE NO LAS TE VEDARE... neque homines NE omo PER LUI... neque de alias dreituras que ACABDARA... NO L' EN TOLRA, NE NO LAS LI DEVEDARA NE NO L' EN DECEBRA NE MALAMENT NE omo per ipse NO 'L NE MENARA... NON O FARAI... adjutor T' EN SERE... et de l' adjutorio NO T' ENGANARE NE MALAMENT NO T' EN MENARE... Ego Rodgarius filius Rangardæ a Rodgario filio Garsendæ medietatem de ipsas justicias NO T' EN TOLRE NE NO LA T DEVEDARE E SI LA N' AI, LA medietatem T' EN DARE... et si omo est aut fæmina... QUI LAS TE TOD OU LAS TE TOLA ajutor T' EN SERE et de l' adjutor NO T' ENGANARE... TU CUMUNIRAS OU CUMUNIR ME FARAS... in tuo DAM non mittat nec GUERRA AB illos non faciat, et exceptum omines meos QUE A DREIT AURE OU A MERCE cum a tibi TROBAR POIREI...
De ista ora in antea non decebra Rodgarius filius Rangardæ Rodgarium filium Garsendæ... NE NO 'L PENRA NE NO L' ASALIRA, NE NO L' AUCIRA nec ego... non O FARAI... SINO FORS QUANT TU M' EN SOLVERAS.

DE ista hora in antea NON DECEBREM ego Roger NI EU Ugo filii... de ipso castello de Carcassona... NO 'L VOS TOLREM NI US EN TOLREM NO 'L US VEDAREM NI US EN VEDAREM... adjutores VOS EN SEREM AB VOS ET SENES VOS... societatem AB illos neque AB illas non AUREM... in vestra potestatem LO TORNAREM sine lucro DE AVER sive de honore quem non ENQUERREM ET PER QUANTAS VEZ NOS EN COMONIREZ... VOS EN DAREM... QUI LAS VOS TOLRA aut VOS EN TOLRA adjutores VOS EN SEREM.

DE ista hora in antea non DECEBREI ego Guillermus filius Adalaiz te Hermengard filiam Rangard NI te Bernardum filium Hermengard de ipso castello de Carcassona... NO 'L VOS TOLREI NI US EN TOLREI, NO 'L VOS VEDAREI NI US EN VEDAREI... FIN aut societatem AB illos neque AB illas non AUREI... in vestra potestate LO TORNAREI sine lucro DE AVER sive de honore quæ non VOS ENQUERREI et per quantas VEZ M' EN COMENREZ... potestatem VOS EN DAREI.

DE ista hora in antea non DECEBRA ARNALZ filius Belesen Ermengard filia Rangars neque Bernard Ermengarz filium de ipsum castellum de MIRAPEIS... NO 'L VOS TOLREI NI VO' N TOLREI NI 'L VOS VEDAREI NI US EN VEDAREI PER QUANTAS VEZ M' EN COMMONRAS... POSTAD T' EN DAREI et si est homo... QU' EL TE TOLA NI T' EN TOLA adjutor T' EN SEREI... in vostra potestate LO TORNAREI... ET SI VOS O TENDREI ET VOS O ATENDREI TOT SENES ENGAN.

DE ista hora in antea ego Petrus filius de Rixendis non DECEBREI TE Hermengard filiam Rangard... de ipso castello de Carcassona quod vocant Narbones NO 'L TE TOLREI NI T' EN TOLREI... et si HOM ERA O fæmina QUI 'L TE TOLGUES O T' EN TOLGUES adjutor T' EN SEREI... ET DEL COMONIMENT NO M' EN VEDAREI... SI T' O TENREI ET T' O ATENDREI TOT FORS QUANT TU M' EN ABSOLVERAS TEU SCIENT.

Actes, titres, de 985 A 1080.
Acte de 985. (1: Preuves de l' Histoire de Languedoc, t. II, col. 139. Cette pièce se trouve avec quelques légères variantes dans le même volume, n° 165 des MSS. de Colbert.)

DE ista hora in antea NON DECEBRA Froterius episcopus filius Ermendructæ Isarno filio Rangardæ de sua vita NI de sua membra quæ in suum corpus portat, per quæ O PERDA NI NON ENGANERA sua persona... illo castlare NE ipsa forcia quæ ibi est, NE alia quæ ibi erit NO LI TOLRA, NON LI DEVEDARA per quæ ille O PERDA... NE ipse Froterius in illo castello de Lautrico castellano NO I METRA PER SO QUE castellanus EN SIA... qui castellani EN SIAN episcopi ipse Froterius illos NON EN GETRA... partem NON Y DONARA, NI NO N' I VENDRA NI NO N' I BISCAMBIARA... ipse Froterius AB illa femina NI AB illo homine finem NON PRENDRA; NI societatem cum illis non AURA NE de adjutorio de ipso Isarno ipse Froterius NON SE GETRA sine consilio de ipso Isarno... illa convenientia de Caunant quæ habet factam AB ipso Isarno, NO LA LI TOLRA NI NO L' EN DECEBRA NI ille NI ullus homo... SI O TENDRA ET SI O ATENDRA... quod ipse Froterius PERDA O sua vita O sua membra... illum alodem de Avalione O ipse Isarnus NO LO DIFUG... SI O TENRA ET SI O ATENDRA... FORS de eo de quo ipse Isarnus L' EN ABSOLVERA... ipsas parabolas quæ ipse Isarnus DEZIRA ad ipso Froterio, aut per suum missum LI MANDARA ET LAS LI DEVEDARA per nomine de sacramento QUE NO LAS digat, ipse Froterius NO LAS DISCOBRIRA. (1: Preuves de l' Histoire de Languedoc, t. II, col. 139. Cette pièce se trouve avec quelques légères variantes dans le même volume 165, MSS. de Colbert.)

Charte De 987.

DONO ego Poncius comes Albiæ... cartam DE BLAT quod debet mihi... et sunt illas terras A LAS FABRIGAS... et in aro de Luiscellas DE MEG ARIPIN de vinea LO CART. (2: Preuves de l' Histoire de Languedoc, t. II, col. 140.) (N. E. vinea : viña; vinya)

Acte vers 989.

DE ista hora in antea Sicardus vicecomes filius Avierna Froterio episcopo filio Hermendructæ non DECEBRA... NI NON ENGANERA... NO L' EN TOLRA NI NO L' EN DEVEDARA per quæ ille Froterius LO PERDA... castellano NO I METRA per quæ castellanus EN SIA... quod castellani
EN SIAN... illos NON GETRA... partem NO L' EN DONARA NI NO L' EN VENDRA NI NON ESCAMBIARA... finem NON PRENDRA nec societatem NON TENRA... partem NON AURA, NE de adjutorio de ipso Froterio ipse Sicardus NON SE GETRA... illa garda de sua terra quod cum ipso Froterio convenientiam habet, ipse Sicardus ad ipso Froterio NI NON LA LI TOLRA NI NO L' E DECEBRA... SI O TENRA ET O ATENDRA... FORS D' AQUO DE QUE IPSE Froterius ABSOLVERA... illas parabolas quæ ipse Froterius ad ipso Sicardo DESIRA per suum nuncium, LO MANDARA ET LAS LI DEVEDARA per nomine DE SACRAMENT quod non LAS dicat, ipse Sicardus NE LAS DISCOBRIRA. (1: Preuves de l' Histoire de Languedoc, t. II, col. 143.)

Testament de Roger, premier comte de Carcassonne vers 1002.

ET ipsa vigaria de Savartense, post obitum Adalais, remaneant ad Bernardo filio meo, si ille NON LO FORSA, ET SI O FORSA et emendare O voluerit. (2: Preuves de l' Histoire de Languedoc, t. II, col. 160.)

Actes vers 1015.

Eco Petrus filius Imperia non decipiam te Bernardum filium comitem Ermengardis de ipso castello D' ANIORT, neque de ipso CASTELPOR...
NO 'L VOS TOLREI NI VOS EN TOLREI, NO 'L VOS VEDAREI NI VOS EN VEDAREI; et si fuerit homo vel fæmina, homines vel fæminæ qui vobis tollant aut EN tollant... societatem AB illis vel AB illas NON AUREI usque illos recuperatos habeas, et per quantas vices TU M' EN COMMONRAS... in tua potestate LOS TORNAREI... sic vobis O TENREI ET O ATENDREI...

Ego Bernardus filius Guillelmæ et ego Udalgerius... non decipiemus te Bernardum comitem filium Ermengardis de ipso castello D' ANIORT, neque de ipso de Castellopor... NO 'L VOS TOLREM, NO 'L VOS VEDAREM (1: Preuves de l' Histoire de Languedoc, t. II, col. 170.).

Hommages rendus a Berenguer, vicomte de Narbonne, vers 1020.

EGO Guillelmus... NON DEZEBREI Berengarium vicecomitem... neque uxorem ejus Garsindem... de ipso castello qui dicitur D' URBAN... neque de ipso castello quem vocant Sancti Martini... NE NO 'LS LOR TOLREI, NE TOLRE, NO 'LS LOR FAREI NE LORS (2) LORS VEDAREI, NE VEDAR NO 'LS LOR FAREI, NE NO 'LS EN ENGANAREI..., societatem NON AUREI NE NON TENREI... NO 'LS ENGANAREI NE COMONIR NO M' EN VEDAREI...
in potestate LOS TORNAREI. (3)
EGO Petrus filius... NON DEZEBREI Berengarium... similiter O TENREI ad filium ejus... similiter LI O TENREI ET LI O ATENDREI sine suo inganno. (4)
(2) Ce LORS est sans doute une faute du copiste ou de l' imprimeur; il y avait probablablement (probablement) NOLS dans l' original.
(3 et 4) Preuves de l' Hist. de Languedoc, t. II, col. 173 et 174.


Acte de 1023.
Serment d' Ermessende, comtesse de Barcelonne.

EGO Ermessendis comitissa... ex inde NO T' EN FORCARE.
Quod si ego exinde tibi forasfecero, infra ipsos primos quadraginta dies que TU M' EN CONVENRAS PER NOM DE SACRAMENT, SI T' O DRECARE, O T' O EMENDARE. ET SI... NO LA T DRECAVA O NO LA T' EMENDAVA, incurram, etc. (1: Appendix Marcæ Hispanicæ, col. 1037.)
(N. E. forasfecero : foras + facere : foragitar; dreçaré, dreçava, forçaré; emendaré : castellano enmendaré. Sacrament, sagrament, serment, homenatge, homenaje.)

Acte vers 1025.

GUILLELMS COMS FILS D' ALADAIZ ET RAMON ET AIARIGS FILS GARSEN NON TOLRAN LO CASTEL DE DORNIAN ATONI FIL Gauciane et Froterio FIL Girbergane, NE NO 'L LOR DEVEDARAN NE NO 'LS EN DECEBRAN... ACHELA FORTEZA... et si ullus homo et fœmina erit qui LOR TOLA, NE 'L LO DEVED, GUILLELMS FILS ALADAIZ et Raymundus et AIARIGS filii GARSEN, AB ELS SOCIETAT NON AURAN, A LOR PARD D' AQUELS QUI O FARAN, NI AL DAN Atonis FIL Gaucianæ et Froterii FIL Gerbergane; et si illi LAS EN LOS EN COMMUNISSEN, in ADJUTORI LOR EN SERAN GUILLEMS COMS ET RAMUND ET AIALRIGS, TRO QUE RECOBRAT L' AURAN; ET SI GUILLEMS ET RAYMUND ET AIARIGS RECOBRAR LO PODUN, EN LOR PODESTAT LO TORNARAN SENES ENGAN... et sine LUGRE. AISI O TENRA GUILLEMS COMS ET RAMUND ET AIARIGS, FORS QUANT illos SOLVERAN... si comprobatum NO 'L VEDIA QUE TOLT LOS SUGETS ET QU' AL COMPROBAD, O PER BATALA VENEND, O QUI COMBATRE NO N' AUS. (2: Preuves de l' Histoire de Languedoc, t. II, col. 179.)

Actes vers 1029.

ISTAM convenientiam suprascriptam Pontius abbas et monachi illius ATENDRAN si cum episcopo Fredolone TROBAR O PODUN sine dolo.
(1: Preuves de l' Histoire de Languedoc, t. II, col. 185. )

Actes vers 1034.

IPSA medietate de ipso BOSC de Bolbona, excepto ipso pasquerio de Sancto Antonino, et ipsa terra de Agarnages qui ES de Bolbona EN LA VES ERES, SIA 'L COMTIUS D' AQUEL QUI TENRA CARCASSONA... et ad ipsum qui AURA CARCASSONA per ista divisione SIA LO CONTIUS SENS DEVATS... QUALS QUE O AGA per ista divisione... DE Bolbona EN CA ET DEL BANCHETS EN LA... et de Martinala ENTRO ad ARRESTAD, ET ENTRO A LA GENESTA... ET ENTRO A sancta Maria EN Tramas aquas (*), DE Bolbona EN CAS VES Aregia. Hoc quod superius scriptum est SIA D' AQUEL QUI AURA FOX... et ipsa alia medietate de ipso BOSC DE Bolbona, SIA D' AQUEL QUI TENRA FOX... de ipso Bancal qui ES ENTRE LURAGET CASAL marca ENTRO ad Arezia, SIA D' AQUEL QUI TENRA FOX... QUALS QUE O AGE per ista divisione... et de SAVARDU TRO A JUSTARED DE ROIGA EN LA, et DE JUSTARED TRO EN BOLBESTRES SIA D' AQUEL LO COMAUS RODGERS LO COMS IAG SIA D' AQUEL QUI TENRA FOX... et ad ipsum qui AURA FOX per ista divisione NON SIA LO COMTIUS SEN DEVATS. (2: Preuves de l' Histoire de Languedoc, t. II, col. 189.)
(*: entre ambas aguas)

EGO Rotgerius suprascriptus A TE Petrone suprascripto NO LO TOLREI, NE NO T' EN TOLREI NE NON T' EN DECEBREI... de ista hora NO VEDARA Rotgarius... NO LO TOLREI, NE NO T' EN TOLREI, NE NO T' EN DECEBREI... ET SI O TENDREI ET SI O ATTENDREI,... FOR QUAN TU Petrus suprascriptus ME ABSOLVERAS... SENES FORSA. De ista hora in antea FIDEL SEREI. (1: Preuves de l' Histoire de Languedoc, t. II, col. 191.)
EGO RODGER suprascriptus filius GARSEN A TE Petrone episcopo filio ADALEZ suprascripto NON TOLRE NE T' EN TOLRE NE T' EN ENGANARE... et si homo est vel fœmina... TOLA aut DEVET... amicitiam NON AURE, NON TENRE, NON PRENDRE AB illo nec AB illa, nec AB illos nec AB illas QUE O FARAN... adjutor ero... A TE Petrone... unde tu... COMONRAS per nomen de sacramento que T' EN ADJUD... NON DEVEDARE... NON T' EN ENGANARE. (2: Preuves de l' Histoire de Languedoc, t. II, col. 192.)

Actes vers 1035.

DE ista hora in antea non DEZEBRA Guiraldus... nec Petrus... de illis castellis de BERENCS nec de illum de Causago... NO 'LS LOR DEVEDARAN NI NO 'LS TOLRAN NI NO 'LS EN DECEBRAN... et si est homo qui illos castellos aut fœmina LOR tollat, AB illos societatem non AURAN, et adjutor sine inganno LOR EN SERAN INTRO recuperatum videant... FORS quantum illi LOR EN ABSOLVERAN LOR gradiente animo... LOR TORNARAN... aut extractos QUE COMBATRE NON AUSENT.

DE ista hora in antea non DECEBRA Isarnus... NON TI TOLRA... et si recuperare potuero ipsum castellum, in potestate Froterio episcopo LO TORNAREI per illas SAZOS QU' EL ME COMMORA PER SE O PER suo misso... SI O TENREI ET SI O ATENDREI.
DE ista hora in antea ego Gerardus... NO 'LS VOS TOLREI NI NO 'LS VOS VEDAREI, etc.
DE ista hora in antea NON DECEBRA Poncius nec Ato... NO 'L TI TOLRAN. (1: Preuves de l' Histoire de Languedoc, t. II, col. 193 et 194.)

Actes vers 1036.

DE ista hora in antea NON DECEBRA Willermus... ne NON O FARA NI NON ENGANARA... nec Willermus suprascriptus, nec homo, nec femina AP suo ingenio vel suo consilio, nec apud forisfactum, nec sine forisfacto. NON DECEBRA NI NON TOLRA, NE NON DEVEDARA... nec AP forisfactum nec sine forisfacto. NON DECEBRA NI NON TOLRA... N'EL CASTEL quem vocant Charos N'EL CASTEL quem vocant ROCHA BRUNA, N' EL CASTEL quem vocant PEDENAZ... Ego Willermus suprascriptus AB ipsos homines nec AB ipsas fœminas finem nec societatem NON AUREI NE NON TENREI... sicut in isto pergameno est scriptum et clericus legere O POD. SI O TENRAI E ATENDRAI... FORS QUANT TU... M' EN ABSOLVERAS, etc. (2: Preuves de l' Histoire de Languedoc, t. II, col. 198.)

DE ista hora in antea ego Guillelmus... NI LI O TOLREI NE L' EN TOLREI, NE L' EN DECEBREI... ego Guillelmus vindictam NON PRENDREI usque
L' EN COMONISCA PER NOM de sacramento... emendam RECEBREI aut PERDONAREI, et in antea istum sacramentum TENREI... vindictam NON PRENDREI... adjutor T' EN SEREI... ipsum commonimentum NON VEDAREI, et de ipsum adjutorium NO T' EN ENGANNAREI me sciente, et ipsum adjutorium TE FAREI... SI O TENREI ET O ATENDREI... quantum TU... M' EN ABSOLVERAS. (1: Preuves de l' Histoire de Languedoc, t. II, col. 199.)

Acte vers 1040.

Hommage a Rajambaud, Archevêque d' Arles.

AUS TU RAIMBAL filius ASTRABURE, ego non VOS TOLRAI LO CASTEL D' ALBARON, LO BASTIMENT QUE factus est... per nomen DE CASTEL. Ego nec homo... per meum CONSENTIMENT... si talem forfactum non facias DE TOLRE CIVITAT aut CASTEL QUE US DIR NON POGUES aut EMENDAR DE SON AVER NON VOLGUES, etc. (2: Millin, Essai sur la langue et la littérature provençale, p. 7.)

Acte vers 1040.

DE ista hora in antea NON DECEBRA Poncius comes Bernardum vicecomitem... NO 'L LI TOLRA Poncius comes ET NON LI DEVEDARA...
si homo est aut fœmina quæ a Bernardo vicecomite LO TOLLA A LLI, DEVEDO L' EN ET DECEPIA... societatem non TENRA... LO REDRA sine inganno...
SI O TENRA ET SI O ATENDRA... SI COMPROBAT NO 'L VEDRA... QU' AL COMPROBAT QUE COMBATRE NON O AUSA, VENENT PER BATALA.
(1: Preuves de l' Histoire de Languedoc, t. II, col. 205. )

Acte vers 1053.

Promesse a Guiffred, Archevêque de Narbonne.

DE ista hora in antea NON TOLRA NE DEZEBRA Guillelmus... alios quos cum consilio Guillelmi præscripti ACAPTARA... contra ipsos homines aut hominem, feminas vel feminam qui LI TOLRA præscriptum archiepiscopatum O L' EN TOLRA, DE QUE Guifredus præscriptus EN COMONIRA... SI NON O FORSFA et si... O FORSFA, Guillelmus præscriptus vindicta NE PRENRA ENTRO LO COMONESCA PER NOM DE sacramento... QUE LI O EMEN. Et si Guifredus præscriptus EMMENAR LI O VOL ET LI O EMENDA... LA EMENDA RECEBRA O LA PERDONARA, et in antea ipsum sacramentum TENRA, ne infra ipsos duos primos menses vindicta NE PRENRA NE L' EN COMONRA, SI PER DRETT COMMONIMENT NON FA. SI COM in isto PERGAMEN ES SCRIT ET OM LEGIR I O POD, SI O TENRA ET O ATENRA... FORS QUANT... L' EN ABSOLVERA.
(2: Preuves de l' Histoire de Languedoc, t. II, col. 223.)

Acte vers 1059.

Promesse a la comtesse de Carcassonne.

DE ista hora in antea NON DECEBRA Raymundus... amicitiam NON AURAI, NI TENRAI, NI PRENDRAI... ego Raymundus suprascriptus SABER T' O FARAI, SI O SAI, SENES TON ENGAN, antea QUE DAMS T' EN VENGA. NON TOLRA... NO LAS TE TOLRAI, NI T' EN TOLRAI, NE MALAMENT NO T' EN MENARAI, NI NON T' EN DECEBRAI... NO LAS TI TOLREI, NI T' EN TOLREI... NI NON T' EN DECEBRAI, NI MAL NO T' EN MENAREI... et adjutor TE SEREI... Non T' ENGANAREI... istud sacramentum TENRAI... LAS REDDREI... NE LI O TOLRAI, NI L' EN TOLRAI, NI LO LI O VEDARAI, NI HOM NI FEMNA, HOMES NI FEMNAS... SI O TENREI ET O ATTENDREI... FORS quantum TU M' EN ABSOLVERAS. (1: Preuves de l' Histoire de Languedoc, t. II, col. 231.)

Acte de 1059.

Serment prêté par Berenguer à Guillaume, seigneur de Montpellier.

DE AQUESTA HORA ADENANT NON TOLRA Berengarius LO FIL DE GUIDINEL LO CASTEL DEL POJET QUE FO D' EN GOLEN A GUILLEM LO FIL DE BELIARDE, NI LI DEVEDRA NE L' EN DECEBRA D' AQUELLA FORZA QUE ES, NI ADENANT SERA GARNI EL NI HOM NI FEMNA AB LOU SON ART, NI AB SON GANNI, NI AB SON CONSEL; ET SI HOMS ES QUE O
FARA NI FEMNA, BERENGARS LO FIL GUIDINEL AB AQUELS SOCIETAT NO AURA, FORS QUANT PEL CASTEL A RECOBRAR, FORS QUANT GUILLEN LO FIL DE BELIARD L' EN SOLLICITERA ET SI RECOBRAR LO POT EN LA SUA POTESTAT DE GUILLEN LO TORNARA SANS DECEPTION ET SANS LOGRE D' AVER.
Facta est hæc carta, regnante Henrico et ejus filio Philippo.
(1: Gariel, Abrégé des antiquités de Montpellier, 1665,p. 84. - D' Aigrefeuille, Histoire de Montpellier, 1737, p. 6. - Preuves de l' Histoire de Languedoc, t. II, col. 230.)
(N. E. En minúscula, excepto los nombres propios o de lugar:
De aquesta hora adenant non tolra Berengarius lo fil de Guidinel lo castel del Pojet que fo d' en Golen a Guillem lo fil de Beliarde, ni li devedra ne l' en decebra d' aquella forza que es, ni adenant sera garni el ni hom ni femna ab lou son art, ni ab son ganni, ni ab son consel; et si homs es que o fara ni femna, Berengars lo fil Guidinel ab aquels societat no aura, fors quant pel castel a recobrar, fors quant Guillen lo fil de Beliard l' en sollicitera et si recobrar lo pot en la sua potestat de Guillen lo tornara sans deception et sans logre d' aver.)

Acte de 1060.

Hommage à Raimond, comte de Barcelonne.

JURO ego Poncius... ad vos Raimundum comitem... sine ENGAN... faciam sine vestro ENGAN... et si Artallus comes Palearensis senior meus non attenderit... illas convenientias quas habet CONVENGUDAS... ego attendam... sine vestro ENGAN... sic O TENREI ET O ATENDREI... sine vestro ENGAN. (2: Appendix Marcæ Hispanicæ, col. 1122.)

Actes vers 1062.

Hommages à Frotaire, évêque de NIMES, et à Raimond, vicomte d' Albi et de Nimes.

DE ista hora in antea NON DECEBRA ERMENGAUS... A Froterio episcopo filio Girberga NE Raimundo filio Bernardo... NON LI TOLRA NI NO 'L LI DEVEDARA NI NO L' EN DECEBRA... AB illo nec AB illos finem nec societatem NON AURA, si per castellum recuperare NON FA... LO TORNARA... LO COMONRA...
DE ista hora in antea Ugo... NO 'L TOLRA... NO 'L LOR TOLRA, etc.
DE ista hora in antea ego Petrus... NON VOS DECEBREI NE VOS NO 'LS TOLREI NE NO 'LS VOS DEVEDAREI LO CASTEL DE BERENGS, N' EL
CASTEL DE CAUSAC N' EL CASTEL de Monteacuto (N. E: Montagut), LAS FORTEZAS, etc.
DE ista hora in antea ego Ato Ermengaud... LO CASTEL DE CURVALA, LA FORTEZA... A TI Froterio ET A TI Raymundo NO 'L VOS TOLRAI NI VOS EN TOLRAI NI 'L VOS DEVEDARAI.
Hæc est notitia etc. TOTAS FORTEZAS quæ ibi modo sunt... PER FE, SENEZ ENGAN ET D' AQUEST SACRAMENT SO AUCTORICI ET FERMADOR BERNARD RIGALZ DE CADALONE, ADEMARS ITASSALZ ET PONS DE PENIRA ET AT LO VESCOMS ET GUILLEMS DE CATIAGE ET MATFREZ DE MONTELS. (1: Preuves de l' Histoire de Languedoc, t. II, col. 243.)
(N. E. En minúscula excepto nombres propios y lugares:
De ista hora in antea non decebra Ermengaus... a Froterio episcopo filio Girberga ne Raimundo filio Bernardo... non li tolra ni no 'l li devedara ni no l' en decebra... ab illo nec ab illos finem nec societatem non aura, si per castellum recuperare non fa... lo tornara... lo comonra... de ista hora in antea Ugo... no 'l tolra... no 'l lor tolra, etc. de ista hora in antea ego Petrus... non vos decebrei ne vos no 'ls tolrei ne no 'ls vos devedarei lo castel de Berengs, n' el castel de Causac n' el castel de Monteacuto las fortezas, etc. de ista hora in antea ego Ato Ermengaud... lo castel de Curvala, la forteza... a ti Froterio et a ti Raymundo no 'l vos tolrai ni vos en tolrai ni 'l vos devedarai. hæc est notitia etc. totas fortezas quæ ibi modo sunt... per fe, senez engan et d' aquest sacrament so auctorici et fermador Bernard Rigalz de Cadalone, Ademars Itassalz et Pons de Penira et At lo vescoms et Guillems de Catiage et Matfrez de Montels.)

Actes vers 1063.

Accord entre Roger III, comte de Carcassonne, et Roger I comte de Foix.

DE ista hora in antea NON DECEBRA Rogerius... NO LA 'L TOLRA... NO LA 'L TOLRA NE NUL NE TOLRA, NE NO LA 'L DEVEDERA, NE NULA' N DEVEDERA... et si homo est aut femina qui LA LI TOLRA aut LA LI DEVEDERA... societatem... NE AB illos NE AB illas NE TENRA NE NO AURA... LI TOLRAN O LA 'L DEVEDARAN... No L' ENGANARA... NE NO
S' EN RECREIRA, NE RECREDENT NON SERA, FORS QUANT... L' EN ABSOLVERA.
DE ista hora in antea NO LA 'L TOLRA Rotgarius... NO LI TOLRA... NO 'L LI TOLRA NE NO 'L LI DEVEDARA... NO LAS TE TOLRE, NE NO T' EN DEVEDRE NE NO T' EN DECEBRE, NE NO LAS TE VEDARE... homo PER LUI... ACABDARA... NO L' EN TOLRA NE NO LAS LI DEVEDARA NE NO
L' EN DECEBRA, NE MALAMENT, NE omo per ipse NO 'L NE MENARA... NO O FARAI... et si omo est... QUI LAS LI TOLRA O L' EN TOLRA, A TI Rodgario... adjutor T' EN SERE... NO T' ENGANARE NE MALAMENT NO T' EN MENARE... et de ipsas justicias... NO T' EN TOLRE NE NO LAS DEVEDARE, ET SI LA N' AI LA medietatem T' EN DARE... et si omo est... QUI LAS TE VED OU LAS TE TOLLA, adjutor T' EN SERE... NO T' ENGANARE.
DE ista hora in antea ego Rodgarius... adjutor SERE... de totos homines et de totas fæminas de quæ TU CUMUNIRAS, OU CUMUNIR ME FARAS... in tuo DAM... exceptum omnes meos QUE A DREIT AURE OU A MERCE CUM a tibi TROBAR POIREI.
DE ista hora in antea non DECEBRA Rodgarius... NE NO 'L PENRA NE NO L' ASALIRA NE NO L' AUCIRA... NON O FARAI... nulla amicitia NON AURE, NE NON TENRE, NE NON PENRE... SI O TENRA ET O ATENRA... SINO FORS QUANT TU M' EN SOLVERAS. (1: Preuves de l' Histoire de Languedoc, t. II, col. 245.)

Acte de 1064.
Serment d' Ermengaud, comte d' Urgel, à Raimond, comte de Barcelonne. (N. E. Ramón Berenguer I, el viejo)

JURO ego Ermengaudus... sine ENGAN... NON DEZEBRE Raimundum... NON DEZEBRE Raimundum jam dictum NE LI O TOLRE NE NO L' EN TOLRE... ipsam emendam REZEBRE aut PERDONARE... istum sacramentum illi TENRE ET ATENDRE... sic O TENRE ET O ATENDRE... sine suo ENGAN. (1: Appendix Marcæ Hispanicæ, col. 1128.)

Acte de 1064.
Serment d' Ermengaud, comte d' Urgel, à Raimond, comte de Cerdagne.

DE hista hora in antea ego Ermengaudus comes... NO DEZEBREI Raymundum comitem... NO LO TOLRE NE NO L' EN TOLRE, N' EL DEZEBRE, N' EL ENGANARE... et adjutor LI SERE contra cunctos homines aut feminas sine suo ENGAN unde Raymundus... M' EN COMONRA... et de ipso adjutorio NO L' ENGANARE, NE COMONIR NO M' EN VEDARE. Et si homo est... qui ei tollat... adjutor en SERE... unde Raymundus... M' EN COMONRA... et adjutor LI O SERE A TENER ET AD AVER... sine suo ENGAN et de ipso adjutorio NO L' ENGANARE NE COMONIR NO M' EN VEDARE... istum sacramentum LI TENRE donec commonitum eum habeam... ipsa emenda RECEBRE O LA PERDONARE... SI O TENRE ET O ATENDRE... sine ENGAN exceptum quantum Raymundus... M' EN ABSOLVERA. (2: Appendix Marcæ Hispanicæ, col. 1130.)

Acte vers 1066.

Accord entre Raimond de Saint-Gilles et Guifred, archevêque de Narbonne.

EGO Raimundus... adjutor T' EN SEREI ET AB LUI ET SENES LUI... adjutorium... LI TENREI ET LI FAREI.
DE ista hora in antea ego Raimundus... NON DECEBREI Guifredum archiepiscopum... NI T' O TOLREI NE T' EN TOLREI... adjutor T' EN SEREI... per quantas vices M' EN COMMONRAS... ET DEL COMMONIMENT NON DEVEDERAI et illum aut illos qui per te ME COMONRA aut COMONRAR M' EN VOLRA, per me neque per meum consilium REGUARD NON AURA... SI O TENDREI ET O ATENDREI... FORS quantum TU M' EN SOLVERAS. (1: Preuves de l' Histoire de Languedoc, t. II, col. 251.)

Acte de 1066.
Accord entre l' archevêque et le vicomte de Narbonne.

DE ista hora in antea... non DEZEBREI Guifredum... NO LI O TOLREI NE L' EN TOLREI NE LI O VEDAREI... NO LI O TOLREI NE L' EN TOLREI, NE L' EN DEZEBREI... SI O ATENDREI.
DE ista hora in antea ego Petrus... non DEZEBREI Guifredum suprascriptum NE NO TOLREI, N' EL TOLREI NE LI O VEDAREI, NE MAL NO 'L NE LA MENAREI... SI O TENREI ET O TENDREI. (2: Preuves de l' Histoire de Languedoc, t. II, col. 252.)

Acte de 1067.
Donation de la comtesse de Carcassone a son gendre Guillaume, comte de Cerdagne.

HÆC est convenientia quæ facta est inter Rengardis comitissa et Guillermum... in potestate de Guillermo jam dicto LOS METRE ET PODEROS L' EN FARE sine suo ENGAN, ET AFFIDAR LOS SI FARE... et de ipsos castellos EN PODEROSA NO SO, adjutor EN SERE ad Guillermum... et si ad prædicta Rengardis VENIA EN TALENT QUE SE STEGESS PER SO CHABALL AD UNA PART QUE TENGESS Rengardis prædicta LA MEDIETAD DE LAS DOMINICATURAS... in jam dicta omnia ENCOMBRE NO LI META per ullum ingenium, NE LI FACA ad damnum... et similiter convenit Guillermus... ut... in jam dicta omnia ENCOMBRE NO LI META NE LI FACA per ullum ingenium ad damnum... Rengardis, et de ipsas honores supradictas NO LES DO NE LES DONEN ENCOMBRE Guillermus... et si homo est... ego Rengardis præscripta GUARENTS T' EN SERE per directam fidem sine tuo ENGAN. (1: Appendix Marcæ Hispanicæ, col. 1135. - Preuves de l' Histoire de Languedoc, t. II, col. 260.)

Acte vers 1068.
Serment fait par Raimond Berenguer de Narbonne à Raimond Bernard vicomte d' Albi et de Nimes et a son épouse.

HIC est brevis sacramentalis quod fecit Raymundus Berengarius... NON DECEBRAI Raymundum vicecomitem... NO L' AUCIRAI NI NO 'L PRENDRAI... NON LAS TE TOLREI, NI T' EN TOLREI... SI O TENDRAI ET O ATENDRAI.
DE ista hora in antea non DECEBRA Raymundus filius Garsendis... NI LO PRENDRA NI L' AUCIRA... neque suos honores NON TOLRA... et si homo est aut fæmina qui hoc faciat, cum illo... societatem... NON AURAI et si tu Hermengards... ME COMONS... in adjutorio T' EN SERAI... (1: Preuves de l' Histoire de Languedoc, t. II, col. 266.)

Charte de 1075, en faveur de Raymond, évêque de Nice.

EGO Fredulus et ego Rodulfus, etc. EU NON TI DECEBRAI de tua vita... NI NON TI DECEBRAI DEL CASTEL DE DRAP, DEL BASTIMENT QUE FAIT I ES, NI in antea factus hic erit PER NOM de castello, NI homo NI femina per meum consilium... A TI RAYMUN... et si homo erit o femina qui A TI RAYMUN LO TOLC O AD AQUEIS episcopis qui episcopi SERAN DE NISSA, EU AB AQUEL NI AB AQUELLA NI AB AQUELS NI AB AQUELLAS finem N' AURAI NI PLAC O finem valeat SI PER LO CASTEL A RECOBRAR NO O AVIA EL AUN LO RECOBRARIA in ipsa convenientia, VOS EN ESTARIA ET PER quantas vices TU RAYMUN LO MI QUERAS O M' EN SOMMOURAS PER NOM DE sacramento PER TI O per tuo misso o per tuos missos TI illi episcopi qui venturi sunt post te DE NISSA ego VOS RENDRAI sicurato infra octo dies. (2: Papon, Histoire de Provence, t. II, p. 459. Il ajoute, dans la note où cette charte est rapportée: “J' ai trouvé plusieurs chartes de l' an 1040, ou environ, conçues dans les mêmes termes ou à-peu-près.”)

Actes vers 1075.
Serment de Guillaume, comte de Toulouse, envers Raymond, comte de Barcelonne.
EGO jamdictus Guillelmus NO LA T TOLRE, NE T' EN TOLRE, NE T' EN DECEBRE, NE T' EN ENGANNARE... adjutor EN SERE... sine tuo ENGAN contra cunctos homines... DE QUI TU M' EN COMONRAS... ET COMMONIR NO M' EN DESNEDARE nec de ipso adjutorio NO T' ENGANNARE... SI O TENRE ET O ATENDRE... nisi quantum TU ME ABSOLVERAS. (1: Appendix Marcæ Hispanicæ, col. 1167.)

Actes vers 1076.
Hommages rendus a la vicomtesse de Beziers et de Nimes, et a son fils.

DE ista hora in antea ego Gaucelinus... NO LAS TOLRAI, NI L' EN TOLRAI, NI LAS DEVEDARA NI L' EN DECEBRA... et si homo est aut fæmina... QUI LA tollant, NI L' EN tollant adjutor L' EN SERA.
De ista hora ENANT, Bernardus et Petrus... LO CASTEL DE ROCHACEDERA, LA FORCIA quæ ibi est... NO 'L LI TOLRAN NI NO L' EN TOLRAN... NE NO 'L LI DEVEDARAN.
AUS TU Ermengardis?... Ego Ugo... LO castellum de Caxanicis LAS fortidias quæ modo ibi sunt... non eas tibi tollam.
AUS TU Bernardus Ato FIL Ermengardis? Ego Ugo... LO castellum... LAS fortidias QUE modo ibi sunt, etc.. (2: Preuves de l' Histoire de Languedoc, t. II, col. 291.)

Actes vers 1077.
Promesse de Raymond de Saint-Gilles a Guifred, archevêque de Narbonne.

DE ista hora in antea... NON DEZEBRAI... adjutor L' EN SEREI ET AB LUI et sine LUI... adjutorium vel adjutorios LI TENREI E LI FAREI... SI O TENREI ET O ATENDREI. (1: Preuves de l' Histoire de Languedoc, t. II, col. 298.)

Acte vers 1078.
Serment de Pierre de Narbonne à l' archevêque Guifred.

DE ista hora in antea... non DEZEBREI Guifredum... NE LI O TOLREI NE L' EN TOLREI... NI AB FORFAIT NI SANS FORFAIT... si Guifredus... NO FORSFA... sacramentum LI TENREI. (2: Preuves de l' Histoire de Languedoc, t. II, col. 299.)

Titre DE 1080.
For d' Oleron. (3: De Marca, Hist. de Béarn, p. 545 et 385. Les variantes qui se trouvent entre quelques mots de ce texte et de celui de M. de Marca, ont été prises dans une copie que j' ai de la pièce originale.)

JO CENTOLH, PER LA GRACIA DE DIU, VESCOMS DE BEARN ET COMS DE BEGORRE, VULH QUE AQUESTA CIUTAT QUE ERE DESPOPLADE, PER COSSELH ET ADJUTORI DE MOOS BAROOS DE Bearn, A MA HONOR ET PROFIEYT ET DE TOTS MOOS SUCCESSORS FOSSE POBLADE. A LA QUAL
POBLACION VIENCO HOMIS DE DIVERSES PARTIDES ET APERATS LOR ENSEMS PLAGO A MI QUE JO DEPARTIS TOT PLENERAMENTS AB LOR LAS LEIS ET LOS DRETS ET LORS FORS D' EQUESTA CIUTAT.
U SSO STABLI ET DONA SAUBETAT AD AQUESTA CIUTAT EN TAU CONVENT QUE NULH STRANI NO Y FASSE NULH EMBADIMENT AD AUGUN HOM DENS LOS TERMIS DE LA SAUBETAT, etc... (1)

(1) Aux divers actes qui offrent, soit en entier, soit par fragments, plusieurs monuments précieux de la langue romane jusqu' en 1080, je joins ici, comme servant d' explication ou de commentaire, quelques titres d' une date postérieure, parce que rédigés entièrement en cette langue, ils expliquent les passages latins analogues qu' il a été nécessaire d' insérer pour faciliter l' intelligence des mots romans épars dans ces différents passages latins.
(N. E. En minúsculas:
Jo Centolh, - Céntulo de Bigorra - per la gracia de diu, vescoms de Bearn et coms de Begorre, vulh que aquesta ciutat que ere despoplade, per cosselh et adjutori de moos baroos de Bearn, a ma honor et profieyt et de tots moos successors fosse poblade. A la qual poblacion vienco homis de diverses partides et aperats lor ensems plago a mi que jo departis tot pleneraments ab lor las leis et los drets et lors fors d' equesta ciutat.
U sso stabli et dona saubetat ad aquesta ciutat en tau convent que nulh strani no y fasse nulh embadiment ad augun hom dens los termis de la saubetat, etc...

Titre de 1088.
For de Morlac.

Nul hom d' esta biele no sie thiencut de anar en ost en Espanha per man de senhor, ni deu esser destret, sino que y bolosse anar de grat.
(1: De Marca, Histoire de Béarn, p. 339.)

Acte vers 1090.
Donation faite a l' église de Biule.

Carta de remembrament que NA Guillelma la viscomtessa deg lo dreg e 'l tort que avia, e 'l deime de Pug Cavaler dec a diu e a san Salvador et als abitadors de la gleisa de Biule e ma de Guillem lo capela. Testimoni Esteve de Vilars, EN Ug de Cantamerle et Hug del Broll. Per aquest do li deu far om so aniversari a leis et a 'N Ugo de Larroca so marit de la festa Crispini et Crispiniani. (2: Preuves de l' Histoire de Languedoc, t. II, col. 285.)

Acte vers 1122.
Hommage rendu par Bernard, comte de Melgor, à Guillaume de Montpellier.

EU Bernard coms de Melgor, fils de Marie, jur a te Guillelm de Montpesler fil d' Ermessens ta vida et ta membra, et que d' aquesta hora enant, eu non t' enganarei de ta honor, ni de ton aver, meu escient; et si nescies o fazia, (...)

Titres de 1080.
For du Bearn.

QUANT LO SENHOR ENTRARA EN POSSESSION DE LA SENHORIE DE BEARN, QUE JURI AUS BARONS ET A TOTE LA CORT DE BEARN QUE ED LOS SERA FIDEU SENHOR, ET QUE JUDJARA AB LOR DREITURERAMENT, ET QUE NO LOS FARA PREJUDICI; ET APRES, EDS DEBON JURAR A LUI QUE LO SERAN FIDEUS ET QUE LO TIARON SENHOR PER JUTJAMENT DE LA CORT. (1: De Marca, Histoire de Béarn, p. 545.)

(N. E. En minúsculas: Quant lo senhor entrara en possession de la senhorie de Bearn, que juri aus barons et a tote la cort de Bearn que ed los sera fideu senhor, et que judjara ab lor dreiturerament, et que no los fara prejudici; et apres, eds debon jurar a lui que lo seran fideus et que lo tiaron senhor per jutjament de la cort.)

Quant lo senhor entrara en possession de la senhorie de Bearn, que juri aus barons et a tote la cort de Bearn que ed los sera fideu senhor, et

Acte de 1137.
Hommage rendu à Roger, Comte de Foix.

Ego Berengers fils d' Aldiard, et eu Bertrand fils d' Aldiard, et eu Raimond fils de Condet, et eu Bertrand fils de Condet, juram a tu Roger fil d' Estephania comte de Foix le castel que vocant Perela, et las forcas qui ara i son et adenant i seran, etc., salva la fedeltat del comte de Tholose per achest sants. (2: Preuves de l' Histoire de Languedoc, t. II, col. 450.)

Actes DE 1139. (3: Manuscrits de Colbert, n° 165 déja cité. - Preuves de l' Histoire de Languedoc, t. II, col. 485.)

Hommage fait par Pierre Guillems à Roger du château de Penna.

Ego Petrus Guillelmus filius de Guitberga, lo castel de Penna las fortezias que ara i son ni adenant y seran a tu Roger filio de Cedilia no las te tolrei, ni t' en tolrei, ni las te vedarei, ni t' en vedarei; et si era om ni femna que las te tolges ni t' en tolges, amor ni societat ab lui non auria, fors qual tu se per lo castel rocobrar no avia; quant cobrat l' auria, en ta postat lo tornaria, aisi vers ajutoris t' en serei, sans logre de ton aver; aisi t' o tenrei et t' o atendrei senes to engan. per hæc sancta, etc.

Hommage fait par Raimond et Olivier à Roger du château de Penna.

Ego Raimundus Amelius et ego Oliverius filii Beatricis juram lo castel de Penna et las forcias que ara i so ni adenant y seran a Roger de Beders lo fil de Cedilia que nos lo 'l reddam per tots los seus homo ni omes per
lui o per so message, o per sos messages, no no lo' l tolrem ni l' en tolrem ni l' en vedarem; et se era om ni femna ni fœminas ni ome qui 'l li tolges, ni l' en tolges, nos ver adjutori l' en serem, senes loguer de son aver et de sa honor; ab achel fi ni societat non auran mas qual el tal auria, se per lo castel cobrar no o aviam, et quant cobrat l' auram tornat l' am e so poder, per fe et senes engan, e d' aquest sagrament so auctorici et fermador, etc.

Hommage fait par Amels à Roger du château de Penna.

Eu Amels de Penna fils de Berenguerra fœmina, a tu Roger de Beders fil de Cedilia fœmina, juri lo castel de Penna las forzas que ara i son et adenant i seran no 'l te vedarei, no 'l te tolrei ni t' en tolrei, ni si era om ni femna ni femnas ni omes qu' el te vedes ni 'l te tolges ni t' en tolges, eu ab achel amor ni societat non auria, se per lo castel cobrar no avia, et quant cobrat lo avia e ton poder lo tornaria senes logre de ton aver et de ta honor, quant tu me commonrias per tu o per to message o per tos messages et aquest sacrament tenrei aissi quo en aquesta carta es escrivit: auctorici Matfre de Montels e Raimon de Malafalqueira e Ponc (*) Guiral (**) e Guillem de Penna lo Calve e Ponc d' Ero et Artmant lo vescomte de Brunequel.
(*: N. E. Ponç, Ponce, Poncio; ** : com Javier Giralt Latorre, aragonés catalanista de debò.)

Acte de 1152.
Hommage de Sichar à Raymond Trencavel.

Aus (1) tu Raimuns Trencavel vescoms de Beders fils de Cezilia vescomtesse, et tu Rogers fils de Raimuns Trencavel et de Saura comtesse? Eu Sichars de Laurac fils d' Ava, d' aquesta hora en avant lo castel de Montlauder... no 'l vos tolrei, etc.. (2: Preuves de l' Histoire de Languedoc, t. II, col. 542.)
(1) Cette formule interrogatoire, dont on a vu précédemment un exemple, p. 66, avait été aussi employée en latin: un acte de 1090, rapporté par D' Aigrefeuille, Histoire de la ville de Montpellier, liv. I, p. 6, porte: Audi tu Gotofrede episcope, etc.

Acte de 1158.
Hommage fait par Sichard à Raymond Trencavel et a son fils du château de Pomiradu. (Pomirada)

Anno millesimo centesimo quinquagesimo octavo incarnati verbi divini,
quartâ feriâ, decimo septimo kalendas Augusti, Ludovico rege regnante. Aus tu Raymon Trencavel vescoms de Beders fils de Cecilia vescomtessa et tu Rogers fils de Raymon Trencavel et de Saura comitissa? Eu Sicard de Laurag fils de Ava, d' aquesta hora enant lo castel de la Pomirada ni las forsas que ara i sunt ni adenant y seran, no 'l vos tolrei ni vos ne tolrei ni las vos vedarei ni las vos devedarei et per quantas vegadas vos per vosmetipsos, o per vostre message, o per vostres messages las me demanderez, eu las vos reddrei et reddre las vos farei, senes lo vostre engan; et si era hom ni femna qui las vos tolgues, o vos en tolguez, ni homes ni femnas qui las vos tolguessan, ni vos en tolguessun, ab achel ni ab aqueles amor ni societat non auria, tro eu las vos reddes et en vostre poder, senes engan et senes logre de vostre aver et de vostre honor las tornes. Aisi cum es desobre escript, o tenrai et o atendrei senes engan. Per hæc sancta evangelia, etc. (1: Manuscrits de Colbert, n° 165 déja cité. - Preuves de l' Hist. de Languedoc, t. II, col. 570.)
Acte vers 1160.
Donation faite par la comtesse de Biule et ses enfants.

Conoguda causa sia que Na Peironela la viscomtessa dec lo decime de tota sa terra et de tota sa honor que avia en la parrochia de la gleisa de Biule ab amor et ab voluntat de tots sos homes, do autrejec N Arnaus Bernars sos fils et sa filla Na Braida a deu et a la gleisa de Biule et a la maiso de Moissac; per aquest do lo om receuta et la maiso de Moissac per morga et donat autrejat sa part... que sera faits ni dits et a la maiso
de Moissac, e l' abas Roberti d' Albaroca l' an receup En Guillems lo morgues, etc. D' aquest do fo testimonis N Uc de Broll, EN Arnauts Gauters, EN Bernarts de Monbo, EN Audiars de l' Averna, etc. Et dels autres gran massa, per sa voluntat volc mais dar la terra que NA Grossa tenia de leis aquesta terra del Poh et de la Golbertia et la terra de Baireira, e 'l feus que tenia e Lavinariera ni Bernats sos fraire de leis. (2: Preuves de l' Histoire de Languedoc, t. II, col. 285.)

Acte de 1168.
Aquesta carta es del estar que a Bernitz Elisiars de Salve et sui infantes. Anno ab incarnatione dom. M. C. LXVIII s' esdevenc qu' EN Elisiars de Salve et sos fraire En Rostang, Aimerun, Alarig, Jacme, li vescontessa de Nemse NA Villelma venc ab ela a parlament, e dis lur que ela avia auzit dir que il voliun vendre tot quant avion a Berniz, e vedet lur que non vendesson ad altre se a son fil oc que de lo teniun et ela daria lur en aitant com altre e mais. Rostainz de Salve et Ilisiartz sos fraire conogron que del vescomte teniun tot quant aviun a Berniz, e disserun que ja no o volriun ad altre ni o vendriun. Apres la viscontessa dis lur que l' estars da Berniz lur l' avia obs et il trameserun a la vescontessa las claus del lur estar de Berniz per Peirun de la Torre. (1: Preuves de l' Histoire de Languedoc, t. II, col. 607.)