Mostrando las entradas para la consulta pascors ordenadas por relevancia. Ordenar por fecha Mostrar todas las entradas
Mostrando las entradas para la consulta pascors ordenadas por relevancia. Ordenar por fecha Mostrar todas las entradas

viernes, 20 de octubre de 2023

XIV, No m' agrad' iverns ni pascors,

XIV.


No m' agrad' iverns ni pascors,

Ni clar temps ni fuelhs de guarricx,

Quar mos enans me par destricx

E totz mos magers gaugz dolors;

E son maltrag tug mei lezer

E dezesperat mei esper;

E si m sol amors e dompneys

Tener guay plus que l' aigua 'l peys;

E pus d' amdui me sui partitz,

Cum hom eyssellatz e marritz,

Tot' autra vida m sembla mortz

E tot autre joy desconortz.


Pus d' amor m' es falhida 'l flors

E 'l dous frug e 'l gras e l' espicx,

Don jauzi' ab plazens predicx,

E pretz m' en sobrav' et honors,

E m fazia entr' els pros caber,

Era m fai d' aut en bas chazer;

E si no m sembles fols esfreys,

Anc flama tan tost non s' esteys

Qu' ieu for' esteyns e relenquitz

E perdutz en fagz et en digz,

Lo jorn que m venc lo desconortz

Que no m merma, cum que m' esfortz.


Pero no m comanda valors,

Si be m sui iratz et enicx,

Qu' ieu don gaug a mos enemicx

Tan qu' en oblit pretz ni lauzors;

Quar ben puesc dan e pro tener,

E sai d' irat jauzens parer

Sai entr' els Latis e 'ls Grezeis:

E 'l marques, que l' espaza m ceis,

Guerreye lai blancs e droguitz;

Et anc pus lo mons fo bastitz,

No fes nulha gens tan d' esfortz

Cum nos, quan dieus nos n' ac estortz.


Belhas armas, bos feridors,

Setges e calabres e picx,

E traucar murs nous et anticx,

E venser batalhas e tors

Vey et aug, e non puesc vezer

Ren que m puesc' ad amor valer;

E vauc sercan ab rics arneys

Guerras e coytas e torneys,

Don sui, conquerenz, enrequitz;

E pus joys d' amor m' es falhitz,

Totz lo mons me par sol uns ortz,

E mos chans no m' es mais conortz.

Lo Marques vey honrat e sors

E Campanes, e 'l coms Enricx,

Sicar, Montos e Salanicx,

E Costantinople socors,

Quar gent sabon camp retener,

E pot hom ben proar en ver;

Qu' ancmais nulha gent non ateys

Aitan gran honor apareys

Per bos vassals, valens, arditz,

E nostr' emperi conqueritz;

E dieus trameta nos esfortz

Qu' elh se trai' a cap nostre sortz.


Anc Alixandres no fetz cors,

Ni Karles ni 'l reys Lodoycx

Tant honrat; ni 'l coms N Aimericx,

Ni Rotlan ab sos ponhedors,

No saubron tan gen conquerer

Tan ric emperi per poder

Cum nos, don pueia nostra leys;

Qu' emperadors e ducx e reys

Avem fagz, e castels garnitz

Pres dels Turcx e dels Arabitz;

Et ubertz los camis e 'ls portz

De Brandis tro al bratz Sanh Jortz.


Doncs que m val conquitz ni ricors?

Qu' ieu ja m tenia per plus ricx,

Quant era amatz e fis amicx,

E m payssia cortes' amors;

N' amava mais un sol plazer

Que sai gran terr' e gran aver;

Qu' ades on plus mos poders creys,

N' ai maior ir' ab me mezeis;

Pus mos Belhs Cavaliers grazitz

E joys m' es lunhatz e faiditz,

Don no m venra jamais conortz;

Per qu' es mager l' ira e plus fortz.


Belhs dous Engles, francx et arditz,

Cortes, essenhatz, essernitz,

Vos etz de totz mos gaugz conortz,

E quar viu ses vos fatz esfortz.


Per vos er Damas envazitz

E Jerusalem conqueritz,

E 'l regnes de Suria estortz,

Qu' els Turcx o trobon en lur sortz.


Los pelegris perjurs faiditz,

Que nos an sai en camp gequitz,

Qui los manten en cort es tortz;

Que quascus val meins vius que mortz.


Rambaud de Vaqueiras.

viernes, 6 de octubre de 2023

Bertrand de Born.

Bertrand de Born.


Cazutz sui de mal en pena,
Quar vauc lai o 'l cors mi mena,
E jamais
No m descarguarai del fais;
Qu' il m' a mes en tal cadena
Don malha no s descadena,
Quar m' atrais
Ab un dous esguart en biais
Una blanca, fresca Elena.
Fait ai longua quarantena,
Mas hueymais
Sui al dijous de la Cena.


Tant es d' amorosa mena
Qu' ieu morrai si no m' estrena
D' un dous bais;
Mas ab trop d' erguelh m' eslais
De tota beutat terrena.
An pres las tres de Tolena
Fis e gais,
Mas ilh es sobr' ellas mais
Que non es aurs sobr' arena:
Qu' ieu no vuelh aver Ravena,
Ni Doais,
Ses cuidar qu' ella m retenha.


Jamais non er cortz complia
On hom non guap ni non ria;
Cortz ses dos
Non es mas parcs de baros:
Que mort m' agra ses faillia
L' enuey e la vilania
D' Argentos;
Mas lo gens cors amoros,
E la doussa cara pia,
E la bona companhia,
E 'l respos,
De lai Saissa m deffendia.

Ren en beutat no m gualia;
Ni m fai nulha fantaumia
Lo joios,
Joves, gens cors amoros:
E gensa qui la deslia;
Et on hom plus n' ostaria
Guarnizos,
Plus en seria enveyos;
Que la nueg fai parer dia
La guola, e qui la vezia
Plus en jos
Tot lo mons n' agensaria.

Ab que s tanh qu' amors m' aucia

Per la gensor qu' el mon sia
En perdos;
Quan mir sas belhas faissos,
Conosc que ja non er mia:
Que chauzir pot si s volia
Dels plus pros
Castelhas, o rics baros;
Qu' en lieys es la senhoria
De pretz e de cortezia,
De faitz bos;
E deu far que ben l' estia.


Domna, sai en Normandia
Sui per vos la nueit e 'l dia

A pensos;
Qu' el vostre gen cors joyos
Me sembla qu' ades me ria.

II.

Ges de disnar non for' oimais maitis
Qui agues fort bon ostau,
E fos dedins la carns e 'l pans e 'l vis,
E 'l focs fos clars e de fau.
Lo plus rics jorns es oi de la setmana,
E degran estar suau:
C' aitan volgra volgues mon pro Na Laina,

Com lo seingner de Peitau.

Per saludar, torn entr' els Lemozis,
Cella que a pretz cabau:
Mos belhs Seingner e mos belhs Sembelis
Qeiron oimais qui las lau;
Qu' ieu ai trobat del mon la plus certana,
E la gensor c' om mentau;
Per que s' amors m' es tan cotediana,
Qu' a las autras mi fai brau.

Gens joves cors, francs e verais e fis,
D' aut paratge de reiau,
Per vos serai estraitz de mon pais,
E m mudarai part Anjau;
E car es tan sobr' autras sobeirana
Vostra valors, e plus au,
C' onrada n' er la corona romana
Si 'l vostre cap s' i enclau.

Al dolz esgar que m fes, et ab clar vis,

En fes amors son esclau,
Quan mos Seingner m' ac pres de lei assis

Sobr' un feutre enperiau;
La paraula fon doussa et humana,
E 'l dir cortes e liau
E de solatz mi semblet
Catalana,
E d' acuillir de son jau.

Al gen parlar que m fetz, et al gen ris
Quan vi las denz de cristau,
E 'l cors dalgat, graile e fresc e lis
Vi benestan en bliau;
E la colors fo fresca e rosana
Que tenc mon cor dinz sa clau:
Mais ac de joi que qui m des Corezana,

Car a son grat m' en esjau.


De tota es Na maier sobeirana,
De tot can mar, terra clau.

III.

Domna, puois de mi no us cal,
E partit m' avetz de vos
Senes totas ochaisos,
No sai on m' enqueira
Que jamais
Non er per mi tan rics jais
Cobratz; e si del semblan
Non trob domna, a mon talan,
Que m vailla vos qu' ai perduda,
Jamais non vuoill aver druda.

Puois no us puesc trobar engual,
Tan bella que fos tan pros,
Ni sos rics cors tan joyos,
De tan bella tieira,
Ni tan gais,
Ni sos rics pretz tan verais,
Irai per tot acaptan
De chascuna un bel semblan,
Per far domna soicebuda,
Tro vos me siatz renduda.

Fresca color natural
Pren, bels Sembelis, de vos,
E 'l douz esguart amoros;
E fatz gran sobreira
Car re i lais,
Qu' anc res de ben no us sofrais.
A ma domna Elis deman
Son adreg parlar gaban,
Que m don' ab mi dons ajuda,
Pois non er fada ni muda.

De Chales la vescomtal,
Vuoill que m done ad estros
La gola, e 'ls mans amdos.
Pois tenc ma carrieira,
No m biais,
Ves Roca Choart m' eslais
Als pels N' Agnes que m daran,
Qu' Iseus, la domn' a Tristan,
Qu' en fo per totz mentauguda,
No 'ls ac tan bels a saubuda.

N' Audiartz, si be m vol mal,
Voill que m do de sas faissos
Que il estai genliazos;
E car es enteira,
C' anc no s frais
S' amors, ni no l' a en biais.
A mon Miels de Ben deman
Son adreit nou cors prezan,
De que par a la veguda
La fassa bon tener nuda.

De Na Faidida atretal
Voill sas bellas dens en dos,
L' acuillir e 'l gen respos
Don es presenteira
Dins son ais.
Mos Bels Miraills voill que m lais
Sa gaiesa e son bel gran,
E car sap son benestan
Far don es reconoguda,
E no s' en camja ni s muda.

Bels Seigner, ieu no us quier al,
Mas que fos tan cobeitos
D' aquestas, cum sui de vos:
C' una lechadeira
Amors nais,
Don mos cors es tan lecais,
Qu' am mais de vos lo deman,
Que d' autra tener baisan.
Doncs, mi dons per que m refuda,
Pois sap que tan l' ai volguda?

Papiol, mon Aziman
M' anaras dir en chantan,
C' amors es desconoguda
Sai, e d' aut bas cazeguda.

IV.

Ieu m' escondisc, domna, que mal non mi er
De so qu' an dig de mi fals lauzengier;
Per merce us prec que non puescon mesclar
Vostre gent cors adreg e plazentier,
Franc et humil, leyal e drechurier,
Encontra 'l mieu per messonguas comtar.


Al primier lans pert ieu mon esparvier,
E 'l m' aucion el ponh falcon lanier,
E porton l' en, e qu' ie 'l veya plumar,
S' ieu mais de vos, ont ai mon cossirier,
Non am totz temps aver lo dezirier
Que de nulha s' amor, ni son colguar.

Domna, s' ieu ai mon austor anedier
Bon e volan e prenden e mainier,
Que tot auzelh puesca apoderar,
Singn' e grua et aigron blanc o nier,
Volrai lo donc, mal mudat guallinier,
Gras, debaten, que non puesca volar.

Escut al colh, cavalgu' ieu ab tempier,
E port sallat, capairon traversier,
E regnas breus qu' om non puesc' alonguar,

Et estrueps loncs en caval bas trotier,
Et en ostal truep irat ostalier,
Si no us menti qui us o anet comtar.

S' ieu per joguar m' aseti al taulier,
Ja no i puesca baratar un denier;
Ni ab taula preza non puesc' intrar,
Ans giet' ades lo reir' azar derrier,
S' ieu mais autra domna am ni enquier
Mas vos cui am e dezir e tenc car.

Ma domna m lais per autre cavalier,
E pueis no sai a que m' aia mestier,
E falha m vens quan serai sobre mar,
En cort de rey mi baton li portier,
Et en cocha m vei' hom fugir primier,
S' ieu anc ac cor d' autra domna amar.

Senher sia eu d' un castelh parsonier,
E qu' en la tor siam quatre parcier,
E l' us l' autre non si puesca fizar;
Ans m' aion ops tos temps arbalestier,
Metges, guaitas, e sirvent et arquier,
Si ieu vengui per vos a gualiar.

Autr' escondig vos farai pus sobrier,
E pus no m sai orar mais d' encombrier,
S' ieu anc falhi ves vos neys del pensar,
Quan serem sol dins cambr' o dins vergier
Falha m poders deves mon companhier,

De tal guiza que no m puesc' ajudar.

Fals enueios, fementit lauzengier,
Pois ab mi dons m' avetz mes destorbier,
Be us lauzera que m laissassetz estar.

V.

S' abrils e fuelhas e flors,
E 'l bel matis e 'l clar ser,
E 'l ric joy que ieu esper
No m' alegron, et amors,
E 'l rossinholet qu' aug braire,
E 'l dous temps vertz e grazitz
Que ns adutz jois e doussors,
E 'l cuendes pascors floritz
Mi dons son ardit non creys,
E no 'l merma l' espavens,
Greu m' en venra jauzimens.


Domna, s' ieu quezi secors
Vas vos, non o fi de ver,
E veus m' al vostre plazer
Mi e mos chans e mas tors;
E prenc comjat del repaire
On fui tan gent aculhitz,
On renha pretz e valors:
E selh que mante faiditz
Per honor de si meteys,
Quan fai bos acordamens,
A sol los afizamens.

Vostre reptars m' es sabors
Rics, car cuiatz tan valer
Que, ses be far, ab temer
Volriatz aver lauzors,
E c' om no us auzes retraire
Quant us faitz que deschauzitz:
Mas semblaria m temors,
Si n' era per mi cobritz
Coms, ni vescoms, ducs ni reys;
Mas faitz vostres faitz tan gens
Que us en seguan ditz valens.

Dos n' i a guerreyadors,
Quar an de mal far lezer,
Que no s sabon captener
Nulh temps ses enginhadors;
E volon lansar e traire,
E vey los totz jorns guarnitz;
Com an vezi, an descors,
Per qu' ieu non lur sui aizitz:
Quar anc bon pretz non ateys
Ricx hom, si joys e jovens
E valors no ill fon guirens.
D' autres n' i a bastidors,
Ricx homes de gran poder,
Quar sabon terra tener;
Que fan portals e bestors
De caus e d' arena ab caire;
Fan murs e voutas e vitz;
E car son bos mainadors,
Fan ne lurs dons pus petitz,
Per que lur pretz non lur creys;
Quar aitals captenemens
No val mest las bonas gens.

D' autres n' i a cassadors
Per la costuma tener,
Que s fan ric home parer
Quar amon cans et austors,
E corn e tabor e braire;
E vey los tan feblezitz,
E tan pauca es lurs valors,
E lurs pretz es tan freulitz,
Que res mas bestia o peys
Non lur es obediens,
Ni fai lurs comandamens.

Ges dels ricx torneyadors,
Sitot se guaston l' aver,
Non pot a mon cor plazer,
Tan los truep gualiadors:
Ricx hom que per aver traire,
Sec torneyamen plevitz
Per penre sos vasvassors,
Non l' es honors ni arditz:
Mas elh non estrenh correys;
Sol qu' ab elh s' en an l' argens,
Mal ditz ten om a niens.

Ricx homes vuelh qu' ab amors
Sapchan cavallier aver,
O qu' els sapchon retener
Ab be fag et ab honors;
E qu' els truep hom ses cor vaire,
Francx e cortes e chauzitz
E larcx e bos donadors:
Qu' aissi fon pretz establitz
Qu' om guerreyes ab torneys,
E caresmas et avens
Fes hom soudadiers manens.

Na Tempra, joys m' escobitz,
Qu' ieu n' ai mais que s' era reys;
Que fel mesclat ab eyssens
M' es endevengutz pimens.


Papiols, sias tan arditz,
Pren mon chan, e vai ab eis
A 'N
Oc e No, quar prezens
Li fatz de maynhs digs cozens.

Rassa, non sui margeritz,

Anz es tan ferma ma leis,

Que s' anc jorn fui recrezens,

Ara m' en sui reprendens.

//

Bertrand de Born.

https://es.wikipedia.org/wiki/Bertran_de_Born

Bertran de Born (castillo de Born, Salagnac, Périgord, 1140-Dalón, Dordoña, 1215)1​ fue un soldado occitano y trovador.

Fue vizconde de Hautefort. Poseía castillos entre Limosín y Périgord. Luchó con su hermano Constantino por la posesión única de la herencia familiar. También tuvo problemas con el rey Enrique II de Inglaterra y con sus hijos. Dante le describe en el infierno con su cabeza entre las manos como castigo. Bertran acabó sus días en el monasterio de la abadía de Dalón.

Empezó por expulsar a su hermano Constantino del importante castillo cercano de Autafort, cuyo señorío había pasado a compartir. Luego se puso a guerrear contra Enrique II Plantagenet, rey de Inglaterra, empujando a la rebelión, junto con los barones aquitanos y potevinos, al hijo mayor del rey, Enrique el Joven, envidioso de su hermano menor Ricardo Corazón de León, convertido efectivamente en duque de Aquitania y conde de Poitou.

Después de la muerte del «Joven Rey», que le inspiró un planto (elegía) cuya belleza formal nos conmueve todavía hoy, se reconcilió con Enrique II y con Ricardo.

En el Infierno de Dante Bertran de Born es uno de los pocos personajes que explica por sí solo el propio contrapaso: ya que él sembró discordia dividiendo un padre de su hijo, ahora su cuerpo está dividido en dos pedazos (ilustración de Gustave Doré).

Bertrán de Born era el tipo perfecto de barón feudal, que no piensa más que en aventuras y batallas, no por patriotismo, sino por necesidades económicas y venganza personal. Era el cantor apasionado de la guerra, y sus serventesios políticos, que narran las desgracias de sus protectores, los Plantagenet, lo colocan entre los más grandes poetas de su género.2​ Sin embargo, la mayor parte de su obra son canciones de amor y, conforme al estilo trovadoresco, ensalza la belleza de su amada. Esto, junto con su seducción intelectual, le produce un joi (gozo), inigualable a cualquier bien terrenal:


Infierno, Dante, Bertran de Born

En el Infierno de Dante Bertran de Born es uno de los pocos personajes que explica por sí solo el propio contrapaso: ya que él sembró discordia dividiendo un padre de su hijo, ahora su cuerpo está dividido en dos pedazos (ilustración de Gustave Doré).

Se conservan 47 composiciones de Bertran de Born, fechadas entre 1181 y 1196, lo cual le convierte en uno de los trovadores más prolíficos de la época. Sólo una cuenta con su correspondiente notación musical.1​

Como el sensible Bernart de Ventadorn, este condotiero menesteroso y sin escrúpulos se hizo monje en el monasterio de Dalón, donde murió poco antes de 1215, dentro de la orden del Císter. Sabido es que Dante le otorgó, al condenarlo en la Divina comedia, un lugar inmortal. Lo encontramos en el noveno foso del octavo círculo, con los sembradores de discordias (canto XXVIII del Infierno), en el contrapaso.

E perché tu di me novella porti,

sappi ch'i' son Bertram dal Bornio, quelli

che diedi al re giovane i ma' conforti.


Io feci il padre e 'l figlio in sé ribelli:

Achitofèl non fé più d'Absalone

e di Davìd coi malvagi punzelli.


Perch' io parti' così giunte persone,

partito porto il mio cerebro, lasso!,

dal suo principio ch'è in questo troncone.

Così s'osserva in me lo contrapasso.


Y para que tú de mis noticias lleves,

sabe que soy Bertrán de Born, aquel

que dio al joven rey malos consejos.


Yo hice al padre y al hijo entre sí rebeldes;

no hizo más Ajitófel a Absalón

y a David con sus perversas sugerencias.


Porque separé a tan unidas personas,

separado llevo mi cerebro, ¡desgraciado!,

de su principio que está en este tronco.

Así se cumple en mí el contrapaso.

Infierno, canto XXVIII, versos 136-142.

También fue elogiado por Petrarca, quien llegó a imitarlo en alguna canción. Posteriormente, fue reconocido como uno de sus poetas favoritos por T. S. Eliot y Ezra Pound.

Bertran de Born es citado en el libro de Paul Auster Invisible (editorial Anagrama), donde se sitúa al poeta en el infierno al igual que hiciera Dante.

sábado, 7 de octubre de 2023

Pons de Capdueil. Capduelh. Capdoill. Capduoill.

Pons de Capdueil. 

Pons de Capdueil. Capduelh. Capduoill



I.

Leials amicx, cui amors ten joyos,
Deu ben esser alegres e jauzens,
Larcx et adregz, arditz et amoros,
Aras quan par lo guais termenis gens
Que fai la flor espandir per la planha,
E 'l rossinhol chantar justa 'l vert fuelh;
Mas ieu non am son dous chan tan quan suelh,
Pus mi dons vol que totz bes mi sofranha.

Pero be sai que dregz es e razos
Que selh qu' es francx, amoros e plazens,
Sia plus braus d' autr' om e plus felos,
Quan no li val merces ni chauzimens;
E pus mi dons m' es salvaia et estranha,

Leu pot trobar en me mal et orguelh:
Mas lieys non cal si m pert, per qu' ieu no m duelh
Plus de s' amor, ni ai cor que m' en planha.
Non dic ieu ges que totz temps sieus no fos,

E no fezes totz sos comandamens,
Sol que no m fos sos cors tant orgulhos;
Mas sitot s' es bona e belha plazens,
Franca e gentils e d' avinen companha,
Ja no m' aura si no vol so qu' ieu vuelh:
Ailas! que m val si l' am o si m' en tuelh,
Qu' ilh fai semblan que res de mi no 'l tanha!

Totz mal menatz for' ieu fizels e bos,
Francx et humils e celans e temens,
Ses trop parlar, e de totz enjans blos;
E saubra ben entr' els desconoissens
Cobrir mon joi, qu' els fals cui dieus contranha
De nostr' amor non poiran far janguelh:
S' aissi m volgues la genser que s despuelh,
Ja no 'l feira fenha ni gronh ni lanha.

Per so n' estauc marritz e cossiros,
Quar anc l' amiey ni m falhic tan mos sens,
Que per un joy don no sui poderos
Soan alhors totz autres jauzimens;
Aissi no sai cosselh a que m remanha,
Qu' autra no m platz et ilh mi dezacuelh:
Fols es qui cre tot quan vezon siey huelh,
Ni qui pert trop per so que non guazanha.

Amors, lonc temps ai estat de Bretanha,
E faitz peccat, quar mi mostratz orguelh;
S' ieu plus que tuit l' autr' amador vos vuelh,
Ni mais vos am, es doncx dregz que m' en planha.


II.

Si totz los gaugz e 'ls bes,
E las finas lauzors,
E 'ls faitz e 'ls digz cortes
De totas las melhors,
Volgues dieus totz complir
En una solamen,
Saber cug veramen
Que selha cui dezir
N' agra mais per un cen.

E pos de totas es
Caps e mirals e flors,
Sitot no m' en ven bes,
Si m' es lo gratz honors
Fassa m viure o murir:
Mas plus l' er avinen,
Si m te guay e jauzen;
Com mais me fai languir,
Ieu plus l' am finamen.

Quar el mon non es res,
Sia sens o folhors,
Que m penses que 'l plagues,
No m fos gaugz e dossors;
So qu' ilh vol mal azir,
Et am selhs bonamen
Qui son siei benvolen:
Al mielhs que pot chauzir,
Sui al sieu mandamen.

En aissi m' a conques;
E si no m val amors,
Valha m ma bona fes
E la sua valors:
S' amors no vol venir
El sieu belh cors plazen,
Lo verai pretz valen
Deu garar de falhir,
Quar s' ieu muer, no l' er gen.

Gentils cors, ben apres,
Sobre totz amadors
Agras mon fin cor mes
Ab un pauc de socors;
Que mort m' an li sospir:
E vos, per chauzimen
No sufratz mon turmen,
Ni vulhatz fals auzir
Cui er mal si be m pren.

Na Beatritz, grazir
Vos faitz a tota gen;
Et avetz pretz valen,
Si que qui 'n vol ver dir
Del belh semblan no y men.

III.

Humils e fis e francs soplei vas vos,
Ab leial cor, bona dona e valens,
Quar etz mielher del mon, e plus valens
E plus gentils e plus franch' e plus pros
E genser e plus guaya;
Per qu' ieu vos am, ja autre pro non aya,
Tan finamen que d' al re no m sove,
Neis quan prec dieu, don oblit per vos me.


Nulh' autr' amors no m pot faire joyos
Si m preyavon d' autras domnas cinc cens,
Quar ab vos son fadas las conoissens;
Tan son cortes li semblan e 'l respos,
Que tan quan lo sols raya,
Non a domna cui tan ricx faigz s' eschaia,
Ni mielhs fassa so qu' a bon pretz cove;
Doncx sui astrucx, quar vos am e vos cre.


Adregz cors gens, benestans, amoros,
No m' aucizatz, valha m francx chauzimens
E leyaltatz e fin' amors que m vens,
E 'l bes qu' ieu dic, e merces e perdos:
No vulhatz qu' ieu dechaya,
Qu' el loncs espers e 'l deziriers m' esglaya.
Bona domna, sol qu' endreg bona fe
Mi vulhatz be, con piegz trac, no m recre.

Sivals d' aitan sui ben aventuros,
Quar s' ieu en muer, autre non er jauzens;
Ans fatz mentir lo brug dels mals dizens,
E reman fis vostre pretz cabalos:
Malgrat de gent savaya,
A totz jorns creis vostra valors veraya
Sobre totas, e sai vos dir per que,
Quar valetz mais e no falhetz en re.


Doncx, pus al cor vei en totas sazos
La vostra boca, e 'ls huelhs clars e rizens,
E 'l guays solatz, e 'ls belhs digz avinens,
E 'l vostre cors qu' es tan cars e tan bos,
No crezatz qu' ieu m n' estraya;
Q' us dous dezirs mi ten guay e m' apaya,
E non ai plus, ni d' als non truep merce;
Mas tan valetz qu' el mals val autre be.


Vostr' hom sui, domna guaya,
Et am vos mais que l' Andrix non fetz Aya;
E sobre totz port la clau d' amar be;
Per qu' ieu alhors no pues virar mon fre.

IV.

Astrucx es selh cui amors ten joyos,
Qu' amors es caps de trastotz autres bes,
E per amor es hom guays e cortes,
Francs e gentils, humils et orgulhos;
Aqui on tanh, en fai hom mielhs mil tans
Guerras e cortz don naisson faitz prezans:
Per qu' ieu ai mes tot mon cor en amor;
E quar ai bon respieit que m fassa ric,
No planc l' afan qu' ieu trac ni la dolor.

Ric m' agra fait e ben aventuros,
Sol ab mi dons, que tan val, mi valgues;
E pueys en lieys no falh neguna res
De tot quan tanh a ric pretz cabalos,
Be m deu valer s' amors, quar fis amans
Li sui trop mielhs no fon d' Izeutz Tristans:
E pus tan l' am e ponh en sa honor,
Non deu creire bruich ni malvais castic,
Qu' en manhs bos luecs fas auzir sa lauzor.

Ja non creirai desmenta sas faissos
Mi dons cui sui litges, quar semblans es
Qu' en lieys sia franqueza e merces,
Qui ve 'ls belhs huelhs plazens et amoros,
E la boca qu' es belha e gen parlans,
E 'l cors adregz ab avinens semblans:
Ben saup chauzir de totas la melhor;
Ges mos sabers aquel jorn no m falic,
Ans m' esmendet, s' anc pris dan per folhor.

Que vilas fai qui m' es contrarios;
E si negus lauzengiers mal apres
M' a dig enuey, mais volgra qu' en prezes
Mas rezempsos, qu' aitan pauc col peissos
Viu ses l' aigua viurai, s' il platz mos dans
Mi dons cui sui per far totz sos comans.
Guardatz s' ieu l' am ses tot cor trichador!
Qu' el mon non ai tan mortal enemic,
Si 'l n' aug ben dir, no 'l n' aya per senhor.


Si cum es plus renoviers cobeitos
On plus a d' aur e d' argent a se mes,
Sui plus cobes de lieys que m' a conques,
On plus remir las autras, tant es pros:
Vezer non l' aus, que vas lieys sui doptans,
Ni 'l man mon cor mas per un qu' es truans,
E fals vas mi, quar non ditz ma clamor.
Las! si merces no m val contra 'l destric,
Ma bona fes m' a mes en gran error.


Chanso, vai t' en lai on es joys e chans,
Beutatz e sens, jovens e guais semblans,
Dir a mi dons cui sopley et azor
Que tan conosc sos bos ayps, per qu' ieu dic
Que retener mi deu per servidor.

V.

Ben es folhs selh que renha
Per lonc temps ab senhor,
Don ja bes no li 'n venha
Ses mil tans de dolor;
E qui per ben mal pren,
Tanh que joys li sofranha,
E nulhs bes no 'lh remanha,
Saber pot veramen
Qu' assatz a de que s planha.

Per so m planc e 'n mov lanha,

Quar falh nesciamen
Amors, que m fon estranha,
E m trazic malamen;
Sabetz per que l' azir?
Qu' el ben que fag m' avia
Mi tolc, e m fes bauzia:
Qu' om no deu enriquir
Lo sieu, e pueis l' aucia.

Amors a gran falsia,
Quar amar e servir
Et onrar la sabia,
Mielhs qu' autr' om obezir,
E celar ses enjan;
Mas mal vi s' amistansa,
Qu' anc non aic benanansa
No m tornes pueis a dan;
Per que m part m' esperansa.

Tant pauc vuelh s' acordansa,
Qu' ieu endreg lieys no m blan;
Domna gentils qu' enansa
Son valen pretz prezan,
Ont es fina beutatz
E gran bon' aventura,
Si qu' a totz jorns melhura;
Et ab tot so no m platz
S' amor, ni non ai cura.

Tant es grans la rancura
Per qu' ieu en sui iratz,
Que bons pretz en peiura
E guaiez' e solatz:
Pero ades esper,
Sitot mos cors s' esmaya,
Qu' apres l' ira m' eschaya
Tals joys que m denh plazer;
Sol fin' amors no m traya.

VI.

Tant m' a donat e fin e ferm voler
Leyals amors, que ja no m partrai mais
De vos, dona, on ai mon bon esper;
Tant etz valens, cortez' ab digz verais,
Franch' e gentils, guay' ab humil semblan,
Belh' e plazens, si que non es a dire
Negus bos ayps qu' om puesc' en domn' eslire;
E pus tant es vostre ricx pretz puiatz,
Suffretz qu' ie us am, qu' ieu vuelh tot quan vos platz.
Bona domna, tant m' avetz en poder
Que, si m faitz be, anc hom non fo plus guays;
E si m faitz mal, e no m voletz aver
Franc chauzimen, ges per so no m' irais;
Qu' on plus mi duelh, mais vos am ses enjan:
Sabetz per que vos sui hom e servire?
Qu' ades cossir quant valetz, e m' albire
Que venir deu lo guazardos e 'l gratz,
Tant ai suffert lonc temps l' afan en patz.


Pauc a de sen, e cuia mout saber
Selh que m blasma quar d' amar vos no m lais;
Qu' ieu on plus vau d' autras domnas vezer,
E m luenh de vos, mens ai cor que m biays:
Per qu' ieu non puesc mon cor partir ab tan,
Ja no m partrai de vos mon dous dezire;
Qu' anc non amet, be l' en puesc escondire,
Ans es nescis, dezamoros proatz,
Qui ditz que so qu' om plus vol es foudatz.


Anc pueys no fe 'l segles mais deschazer,
Pus hom blasmet amor, ni 'l dis tal ays
Per las donas que solon mais valer,
Pels cavaliers qu' an tornat a savays
Fals noirimens; et es trop malestan
Que l' un fenho, l' autre volon mal dire
De las melhors, per qu' es dregz qu' ieu m' azire;
Qu' a totas sui bos e francx e privatz
Per vos, dona, a cui mi sui donatz.


Totas las vuelh honrar e car tener,
Quar per vos valh en totz valens assays;
E ges per so, dona, no us cal temer
En dreg d' amor, qu' ieu vas autra m' apays,
Quar vos mi faitz amar deport e chan,
Cortz e domneys, joy e solatz e rire,
Quar de ren al non son miei dous cossire:
Per que m degra, si 'n fos a dreg jutjatz,
Valer merces e franc' humilitatz.


A vos mi ren per far vostre coman,
Bona domna, sitot non sui jauzire;
Faitz me joyos, o pessatz tost d' aucire:
Que si l' una non faitz, be vuelh sapchatz
Que qu' aia dig no sui enamoratz.

VII.

Per joy d' amor e de fis amadors,
E de finas amairitz ses enjan
Comens chanso, que nulhs autres pascors,
Ni nulhs estius no mi ten pro ni dan,
Mas d' un ric joy que m te guai e prezan,
Fis sobr' els fis, e valens sobr' els bos,
Que m fai estar jauzen et amoros.

E s' ieu n' ai joy mi ten jauzen amors,
Eschai de mi si m te 'l joys en afan;

No m' en lau ges, ans m' en ve la dolors
Daz autras partz e 'l dezir e l' afan;
Mielhs fora dregz e razos per semblan
Qu' els mals e 'ls bes partissem entr' amdos,
Ensems ab joy e 'ls autres cossiros.


Si ma dona s' a d' autres preyadors,
No m' en rancur, ni non fauc mal semblan,
Ans m' en val mais lo bes per las paors;
Que dels melhors a hom mais de talan,
Sol que d' aisso sia eu guardatz de dan;
Que lauzengier no m tenguon dan ab vos,
Ni tals que s fai amicx qu' er enueyos.

Tot atressi col salvatges austors
Que s rescon plus que l' autr' auzelh no fan,
Rescon e cel mon joy als jangladors,
Als fals fenhens que faitz anar torban:
E si vos, don', acsetz lo mieu talan,
Tant esteram rescondut a rescos,
Tro 'ls lauzengiers agron mortz los gelos.

Trompas ni corns, ni viulas, ni tambors,
Guerras, ni cortz, ni estevas, ni chan,
No valon re contra 'l vostre socors,
Si vos lo m fagz, dona, quan lo us deman;
Qu' el mon non es don puesc aver joy gran,
Mas quan de vos don sui guays e joyos,
Quar ieu vos am e trac greu mal per vos.

Dona N' Auda, balladas ni chansos,
No vuelh faire que no y parle de vos.

VIII.

S' anc fis ni dis nulha sazo
Ves vos erguelh ni falhimen,
Ni passei vostre mandamen,
Ab franc cor et humil e bo
Vos mi ren, belha douss' amia,
E m part de l' autrui senhoria,
E reman en vostra merce,
Qual que m fassatz o mal o be.

Per aital coven vos mi do,
Qu' ieu non ai poder ni talen
Qu' ieu m' en parta de mon viven;
Qu' amors m' a en vostra preizo
Mes, quar etz la mielher que sia,
Et avetz mais de cortezia;
Qu' el plus vilans es quan vos ve
Cortes, e us porta bona fe.

Be m pogratz trobar ochaizo,
Mas tan vos sai, domna, valen,
Franch' et humil e conoissen,
Per qu' ie us quier franchamen perdo,
E tem vos tan qu' als no us querria;
Mas ses enjan e ses bauzia
Vos am, e us amarai jasse,
E tot quan vos plai vuelh e cre.


Doncx, pus no us aus querre mon pro,

E sui vostre sers leyalmen,
Be faretz mais de chauzimen,
E doblaretz lo guazardo,
Si m donatz so qu' ieu plus volria
Ses preyar; qu' aitals companhia
No s part, quan ses precx s' esdeve
Qu' us fis cors ab autre s' ave.

A penas sai dir
oc ni no,
Quan no vey vostre guay cors gen,
E la fresca cara rizen;
S' ieu n' espert molt, n' ai ben razo,
Que totz l' autre mons no m poiria
Tener nulh pro s' ieu no us vezia;
Ni ses vos no puesc aver be,
Per que us er gen si us en sove.


Beutatz e valors e cueindia,
Dona, creis en vos quascun dia;
E prec dieu que do malastre
Totz selhs qu' an lunhat vos de me.

De N' Odiartz on que sia
Vuelh sa coindans' e sa paria,
Qu' ab rics faitz enans e mante

Tot so qu' a valen pretz cove.

IX.

Qui per nesci cuidar
Fai trop gran falhimen
A dan li deu tornar;
E s' a mi mal en pren
Ni ma domna m deschai,
Be s tanh, que tal folhia
Ai fait, per qu' ieu deuria
Morir d' ira e d' esmai.


E s' ieu per sobr' amar,
Ai renhat folhamen,

Ni mi dons proar
Si n' agra 'l cor jauzen,
Si 'l ferm voler qu' ieu n' ai
De lieys servir partia,
Ar conosc que 'l plairia,
Per qu' ai fait folh assai.

No m' en puesc razonar,
E sai que no m' es gen;
E si m vol perdonar,
Gratz e merces li 'n ren,
E totz temps o farai:
Qu' estiers qui m' auciria,
Mon fin cor non partria
Del ric luec on estai.

Per so no m cal duptar
Son ric cor covinen,
Ni m' en degra lonhar
Pel bruit don quascun men;
Qu' ieu sui be selh que sai
Que mielhs hom non poiria
Aver per drudaria,
Mas quan lo solatz guai.

En aissi m fai trobar
Nesci lo cor e 'l sen,
Que quan cug orguelh far,
Ilh m' o torn en nien;
E re de be no m fai,
Quan mos cors s' umelia;
Amors ni cortezia
De leys joi no m' atrai.

Domna, 'l genser qu' ieu sai,
Mais vos am ses bauzia
No fes Tristans s' amia,
E nuill pro non y ai.

X.

Aissi cum selh qu' a pro de valedors,
E 'l falhon tug, ja tan non er amatz
En la sazon qu' es desaventuratz,
Mi failh mi dons, sol car conois qu' amors
Mi fai murir per lieys ab gran turmen;
E s' ill pogues faire nul falhimen

Vas mi 'l fera; mas mens en val, so cre,
Bars qui deschai selhui que vencut ve.


Per so conosc qu' es dan e deshonors:
Qui non a cor als dezapoderatz;
Que ja castelhs frevols qu' es assetjatz
Ab gran poder, no s tenra ses secors;
E si 'l senher de cui es no 'l defen,
En sa colpa lo pert pueys longamen:
Aissi perdra ma don' al sieu tort me,
Pus no m socor on plus li clam merce.

Perdre no m pot per so que m vir alhors;

Pero si m sui de lieys lonc temps lunhatz,

Qu' ai fait semblan qu' alhors m' era viratz

Per esproar si 'l plagra ma dolors;
E s' agues mes en autra mon enten,
Ar ai proat qu' ilh n' agra 'l cor jauzen,
S' ieu mi partis de lieys; mas no 'lh val re,
Que no m pot ges mon cor partir de se.

Belha domna, vailla m vostra valors,
Qu' anc nulhs caitius destregz ni mal menatz
Non saup son dan tan gen suffrir en patz:
E pus lo mals m' es delieitz e sabors,
Per amor dieu, e quar vos fora gen,
Trobes ab vos qualaquom chauzimen,
Que vostr' om suy; e si m denhatz far be,
Vos i faretz franquez' e bona fe.

Vostre belh huelh, vostra fresca colors,
Vostre dous ris, vostras finas beutatz,
Vos fan aver vas me pus dur solatz;
Ja no m' agr' ops fos faitz lo miradors
On vos miratz vostre cors covinen,
Guay e joyos, amoros e plazen,
Qu' erguelh me faitz; e qui bon pretz mante,
Erguelh no 'l tanh vas los sieus ni 'l cove.

Mon Plus Leial, s' ieu vos vi plus soven,
Mielhs n' anera mi e vos eissamen;
Qu' ieu saubra vos conseilhar, e vos me;
Pero negus non sap a sos ops re.

XI.

Ges per la coindeta sazon
Que fai pratz e vergiers florir,
No fara ogan mon chan auzir,
Mas bonamen m' a fait perdon
Silh que m' es dolz' e de bella compaingna,
Per qu' eu en deu aver lo cor jauzen;
Que non es jorn qu' en sospiran non plaingna,
Car no m manda venir celadamen.


De bon cor l' am, et ai razon,
Qu' el mon non puos gensor chauzir;
E car plus soven no remir
Son cors e sa bella faisson,
S' eu per enjan m' en lais, dieus m' en contraingna:

Mas lauzengier me fan tal espaven,
Per merce ill prec que, ses bruit e ses laingna,

Sueffra qu' ill serf a rescos humilmen.

Mout m' a rendut gen guierdon

Amors, per qu' eu lo ill dei grazir

Del gran mal que m' a fai suffrir,

Per mon bon talen n' ai, qu' en fon

Loncs temps ves me mal' e brau et estraingna

Mas no m ten dan, que miels val per un cen

Sela que vol que sos litges remaingna;
Per que autra no voill ni me enten.

XII.

De totz caitius sui ieu aisselh que plus
Ai gran dolor, e suefre greu turmen;
Per qu' ieu volgra murir, e fora m gen
Qui m' aucizes, pois tan sui esperdutz;
Que viures m' es marrimens et esglais,
Pus morta es ma dona N' Azalais;
Greu sofrir fai l' ira ni 'l dol ni 'l dan.
Mortz trahiritz! be vos puesc en ver dire,
Que non poguetz el mon melhor aucire.

Ai! cum fora gueritz et ereubutz,
S' a dieu plagues qu' ieu fos primieramen
Mortz; las! caitius no vuelh mais longamen
Viur' apres lieis: reis perdona 'l Jhesus,
Dieus poderos, dreituriers e verais,
Salva la Crist, nomnatz sobre totz gais,
E 'n ren l' arma sanh Peire, sanh Joan;
Que totz los bes y son qu' om puesca dire,
E de totz mals la 'n pot hom escondire.

Senher, ben la devem planher quascus,
Qu' anc dieus non fes el mon tant avinen:
Qui aura mais tan bel captenemen!
Que val beutatz ni bon pretz mentengutz!
Ni que val sens, honors, ni solatz guais,
Gent aculhirs, ni nuls cortes essais!
Ni que valon franc dig, ni fag prezan!
Segles dolens! de bon cor vos azire,
Mout valetz pauc, pus lo mielhs n' es a dire.

E podem be saber que l' angel sus
Son de sa mort alegre e jauzen;
Qu' auzit ai dir, e trobam ho ligen:
“Cui lauza pobles lauza Dominus.”
Per que sai be qu' ilh es el ric palais,
En flors de lis, en rozas et en glais;
La lauzon l' angel ab joy et ab chan:
Selha deu ben, qui anc no fo mentire,
En paradis sobre totas assire.

Joys es delitz, e jovens es perdutz,
E totz lo mons es tornatz en nien,
Quar comte, duc e man baron valen
N' eran plus pros, er non la ve negus,
E mil domnas valion per lieys mais.
Mais er podem saber qu' ab nos s' irais
Nostre senher, qui la fes valer tan;
Qu' en lieys nos a tolt chan, solatz e rire,
E ns a dat mais d' afan e de cossire.

Ai! quals dans es de mi dons N' Azalais!

Non puesc als far, mas de totz jois me lais,

E pren comjat de chantar derenan;
Que planh e plor, e manh coral sospire
M' an mes per lieys en angoissos martire.

Amics N Andrieu, camjat son mei dezire,
Ni ja d' amor non serai mais jauzire.

//


https://en.wikipedia.org/wiki/Pons_de_Capduelh

Capduoill en la viñeta.

Pons de Capduelh (fl. 1160–1220 or 1190–1237) was a troubadour from the Auvergne, probably from Chapteuil. His songs were known for their great gaiety. He was a popular poet and 27 of his songs are preserved, some in as many as 15 manuscripts. Four of his cansos survive with musical notation.

There survives a vida, or short biography, of Pons written by a contemporary and fellow troubadour, Uc de Saint Circ. According to Uc, Pons and troubadour Guillem de Saint Leidier were both from the diocese of Le Puy, and while Guillem was "generous with money" (larcs donaire d'aver), Pons was very stingy (fort escars d'aver). He reportedly loved Azalais, daughter of Bernard VII of Anduze and wife of Oisil de Mercoeur (or Mercuor). (Bernard of Anduze was a patron of many troubadours.) The vida states that "[Pons] loved [Azalais] dearly and praised her and made many good songs about her; and as long as he lived, he loved no other, and when the lady died, he took the cross and went over the sea and died there." According to the razo that follows the vida in some manuscripts, Pons, to test Azalais's love for him, began loving another woman, Audiart, wife of Roselin, lord of Marseille. The rift between them was only healed by the intervention of Maria de Ventadorn and the viscountess of Aubusson. After Azalais's death in 1237, Pons wrote a planh (lament) for her, "De totz caitius sui eu aicel que plus".[1] Some scholars argue that this planh was in fact written for Alazais de Boissazo, who died before 1220, and others have erroneously equated Azalais with the lady known only as Sail-de-Claustra in the poems of Peirol.

Pons was exiled from his homeland in the middle of the 1210s and travelled "through Provence" (per Proensa) in order to join the Fifth Crusade around 1220. According to the untrustworthy Jean de Nostredame, he died after participating in the conquest of Jerusalem, in 1227. Older scholars, such as Friedrich Christian Diez and Max von Napolski, believed that Pons died on the Third Crusade in 1189, but this is conclusively disproven.

The parents of Pons are unknown, but he was of the family of the lords of Fay and had six children identifiable in the records. Pons is probably to be identified with the "Pontius de Capitolio" who appears in documents between 1189 and 1220. Before 1196, Pontius married a woman named Jarentone who brought him the castle of Vertaizon, a fief of the bishop of Clermont, as a dowry. In 1199, Pons imprisoned Bishop Robert of Clermont. In 1205, responding to an inquiry begun by Pope Innocent III, King Philip II forced Jarentone to hand over Vertaizon to the bishop. In 1211, Pons and Jarentone, with their three sons, three daughters and three sons-in-law, sold Vertaizon to the bishop for 7,650 marks, of which 7,000 were to be retained by the bishop as compensation for his unlawful imprisonment. Pons's sons were Jourdain, Pierre de Fay and Jarenton.

Pons was probably acquainted with the trobairitz Clara d'Anduza and the troubadours Dalfi d'Alvernha, Folquet de Marselha (whom he praised in a song), and Peirol. Gui de Cavaillon and Ricau de Tarascon invoke Pons and Audiart as judges of their tenso, composed after 1210, and Elias de Barjols also mentions Pons.

Of all Pons's works, with the possible exception of the planh, only his two crusade songs can be dated with confidence to around 1213. "So qu'om plus vol e plus es voluntos" was written after the battle of Las Navas de Tolosa (16 July 1212) and before the battle of Muret (12 September 1213), since it was dedicated to Peter II of Aragon, who died there.
The crusade song "En honor del pair'en cui es", which has the form of a sirventes, refers to war of the Holy Roman Emperor (probably Otto IV) and the King of England against Philip II and the "King of Apulia" (probably Frederick II). This is probably the War of Bouvines.

Pons's songs "S'eu fis ni dis nuilla sazo" and "Tuich dison q'el temps de pascor" are speculatively dated to around 1210.


Cansos

Aissi m'es pres cum celui que cercan

Astrucs es cel cui amors te jojos

Ben es fols cel que reigna

Ben sai que per sobrevoler

Coras que.m tengues jauzen

Ges per la coindeta sason

Humils e francs e fis soplei ves vos

Ja non er hom tan pros

L'adregz solatz e l'aveinens compaigna

L'amoros pensamenz

Lejals amics cui amors te jojos (with music)

Ma domna.m ditz qu'eu fatz orgoill

Meills qu'om no pot dir ni pensar

Per joi d'amor e de fis amadors

Qui per nesci cuidar

S'eu fis ni dis nuilla sazo

Si com celui qu'a pro de valedors

Si totz los gaugz e.ls bes

Tan m'a donat fin cor e ferm voler

Tant mi destrein uns desconortz qi.m ve

Tuich dison q'el temps de pascor

Us gais conortz me fai gajamen far (with music)

Crusade songs

Ar nos sia capdelhs e garentia

En honor del pair'en cui es

So qu'om plus vol e plus es voluntos

Descorts

Un gai descort tramet leis cui dezir

Planhs

De totz caitius sui eu aicel que plus


Aubrey, Elizabeth. The Music of the Troubadours. Indiana University Press, 1996. ISBN 0-253-21389-4

Chambers, Frank M. Review of "Le troubadour Pons, seigneur de Chapteuil et de Vertaizon: son temps, sa vie, son oeuvre" by Jean Perrel. Romance Philology 32, 1 (1978): 140.

Lucas, H. H. "Pons de Capduoill and Azalais de Mercuor: A Study of the Planh". Nottingham Mediaeval Studies 2 (1958): 119–13.

Poe, Elizabeth Wilson. "Old Provençal Escars/Escas: "Poor"? Reconsidering the Reputation of Pons de Capdoill". Tenso 4, 2 (1989): 37–58.

Fabre, Claude. Le Troubadour Pons de Chapteuil, quelques remarques sur sa vie et sur l'esprit de ses poèmes. Le Puy-en-Velay: Peyriller, Rouchon et Gamon, 1908.

Napolski, Max von. Leben und Werke des Trobadors Pons de Capduoill. Halle: Niemeyer, 1879.

Perrel, Jean. "Le troubadour Pons, seigneur de Chapteuil et de Vertaizon, son temps, sa vie, son oeuvre". Revue d'Auvergne 90, 2–3 (1976): 89–199.

Thomas, Antoine. "L'identité du troubadour Pons de Chapteuil". Annales du Midi 5 (1893): 374–79.

lunes, 11 de diciembre de 2023

Breviari d' Amor, 1288, Matfres Ermengaus de Bezers, Matfre Ermengaud de Beziers

Breviari d' Amor,

par Matfre Ermengaud de Beziers.

(1: Plusieurs manuscrits de cet ouvrage sont déposés à la Bibliothèque Royale, entre autres les deux in-fol., 7226-3-3 et 7227.)

Il a été parlé de ce poète et de son ouvrage, dans le tome V du Choix des poésies originales des Troubadours. Je me bornerai donc à rappeler ici que sous ce nom de Breviari d' Amor, l' auteur a formé une espèce de compendium des principales connaissances naturelles, philosophiques et scientifiques de son temps; le tout entremêlé d' histoire sainte et de théologie, et terminé par ce qu' il appelle Le perilhos tractat d' amor de donas, segon que han tractat li antic trobador en lors cansos. 

Matfre a eu soin de donner lui-même la date précise de l' époque où il commença son travail. Après les huit premiers vers on lit:

Matfres Ermengaus de Bezers,

Senher en leys e d' amor sers,

E non solamen sers d' amor,

Mas de tot fizel aymador,

En l' an que hom, ses fallensa,

Comtava de la naissensa

De Jhesum Crist mil e dos cens

Uchanta VIII; ses mais, ses mens, (2)

Domentre qu' als non fasia,

Comenset, lo primier dia

De primavera, sus l' albor,

Aquest Breviari d' amor.

(2) C'est par erreur typographique que dans le tome V, page 259, du Choix des Poésies originales des Troubadours, il a été imprimé dozens V chanta VII. (N. E. 1288. El estilo es bastante similar al de Ramon Lull en algunos de sus textos poéticos.)

Les divers fragments que je présente ici m' ont paru suffisants pour faire connaître la nature de l' ouvrage et apprécier le mérite de son auteur.

Aysi comensa la materia del albre d'amor en general.

Sapchon li fizel aymador

Que doas manieiras son d' amor:

L' una non ac comensamen,

Ni ja non aura fenimen;

Aiso es lo Sant Esperitz

Que es d' amor fons e razitz,

Et amon se d' aquel' amor

Le Paire e 'l Filh entre lor;

D'on procezis d' amdos essemps,

Del Paire e del Filh senes temps;

Doncx es amors et amaires

Cascus dels, e 'l Filhs e 'l Paires;

Car ges autra causa non es

Laus que l' autres de totz tres.

E quar tota proprietatz

Que es en Dieu es deitatz,

Sia amors o savieza

O drechura o grandeza;

Doncx non es creada l' amors,

Ans es be verais creators

De totas las causas que son

E sus el cel e jus el mon.

E quar auretz propri tractat

En l' albre de la deitat,

Tolham no 'n esta vegada,

E tractem d' amor creada,

La qual an las creaturas

Sentens, segon lurs naturas,

Quar be say que d' aquel' amor

M' an demandat li aimador;

Per qu' ieu dic tot premieiramen,

A la demanda responden

Dels davan digz enamoratz,

Qu'amors es bona voluntatz,

Plazers, affectios de be...

Sapchon doncx tuh li entenden

Qu' esta affectios pura

Cert nais de dreg de natura,

E dir vos ay la manieira

Del naissemen vertadieira:

Dieus, qu' es ses tot comensamen,

E fetz tot cant es de nien,

De premier creet natura

Regen tota creatura,

E natura ac dos effans

Meravilhos et autz e grans:

Dregz de natura fo 'l premiers,

E dregz de gens fo lo derriers.

Quecx dels effans ac doas filhas

E mot noblas e meravilhas...

D'un nom d' amor apeladas...


De la divinal essencia, e per que Dieus es digz divinal essencia.


Dieus es divina essencia

Digz en la sancta sciencia

Sol per aquest entendemen

Quar vers Dieus es tan solamen

E nulha autra cauza non es,

Ni anc non fo ni sera ges.

Et aysso devetz entendre,

Senes veritat offendre,

Tot en aquesta manieyra

Que ie us diray vertadieyra

Sol Dieus es, e non es res als,

Quar nulhs essers non es aytals

De neguna creatura,

Quar sola la deitat pura

Es, e fo ses comensamen,

E ses fi sera yssamen;

Ni pot esser que non sia

La deitatz tota via;

Ni esser non pren, so sapchatz,

D' autra causa la deitatz;

Mas esser tota causa pren

De Dieu lo payre omnipoten.

Aytals essers no s pot trobar

En nulh' autra causa, so m par,

Car nulh' autra causa non es

Que comensamen non agues,

Ni res als non es atressi

Que s be non pogues aver fi,

Que, neyssas los angels del cel

Que Dieus avia faitz senes fel,

Bos e bels e senes peccat,

Per l' orguelh que agron cargat

Encontenen, senes mentir,

Los covenc cazer e morir,

Quand a Dieu e salvacio,

Quar prezero dampnatio;

Entre 'ls quals era Lucifers,

Que es diables mals e fers;

Et ieu respondrai vos de brieu,

Si dizetz que enquaras vieu,

Que non es vieures dels diables,

Ans es morirs perdurables.

Sol Dieus es doncx verayamen,

E non res als, perfiechamen,

Quar perfiechamen no i s pot dir

Esser, so que pot preterir.

Dieus sol es, per autra razo,

Quar es senes mutatio;

Quar Dieus, que es totz poderos,

Drechuriers e savis e bos,

Et en totas vertutz complitz,

E comensamens e razitz

Et en essencia unitatz,

Et en personas trinitatz,

Totz temps cert es estatz aytals,

E sera, ses mudar, egals;

Mas quascuna creatura

Pot mudar, segon natura,

Son bon esser de ben en mal;

Doncx non a pas esser aytal.

Et essers qu' en als se muda,

Aytan tost se mor e s tuda,

Et es defalhens e passans

De so que es estatz denans.

Per ayso ditz l' Escriptura

Sancta que deitatz pura

Tan solamen es no mortals,

Quar no s pot ges mudar en als.


Dels dotze signes del cel, e de la natura de cascun.


... Per natura eissamen

A lo cels, per son garnimen,

XII signes e VII planetas

Et estellas luzens e netas.

Dels digz signes, sapcha chascus,

Qu'us celcles, ditz Zodiacus,

Lo cel entorn revirona,

A manieira de corona,

Et es plantatz el fermamen,

Et am luy fay son movemen;

Lo quals celcles celestials

Se part per XII partz egals;

E cascuna I signe fai:

D'on son XII, ni mens ni mai;

E cascus comta XXX gras:

D'on, si be comtas, trobaras

Que conte lo Zodiacus

CCCLX gras, ses plus.

Lo qual celcle revironan,

Complis lo solelhs cascun an;

Car cascun jorn vai solamens

I gra del celcle, petit mens;

So es a dir, rodan desotz,

Revirona los signes totz;

Et ades es us ans passatz

Quan los a totz revironatz;

En cascun XXX jorns estai

E X horas e miega mai. (N. E. 30 días, 10 horas y media.)

E per tot a complit sos torns

En CCCLXV jorns, (N. E. En 365 días, jornadas, y 6 horas.)

E VI horas i ponha mai,

De las quals lo bissest se fai

Tos temps, de IIII en IIII ans,

De XXIIII horas sobrans.

Lo Zodiacus no s' esten

Als pezilhars del fermamen.

Car, si cum diso li auctor,

Entre dos autres selcles cor;

Dels cals l' us es daus l' antartic

Pezilhar, l' autre daus l' artic;

Tropics del Cranc es dihs lo us

E l' autre de Capricornus,

E son, segon Albumazar,

Li XII signes, ses duptar,

Arietz, Taurs, cel de II Fraires,

Crancs, Leos, Vergis e Pezaires,

Escorpios, Sagitaris,

Capricornus et Aquaris;

Lo derrier signe so Peisso...


De la natura dels vens, en cal guiza s' engendron e de que. 


Per lur natura li ven van

Sus per l' aire volan, bufan.

Segon los auctors naturals,

Sapchatz que vens non es res als

Mas aires, empenhs per vigor,

De calen e seca vapor

D' aygua e de terramaire

Qu'es montada sus en l' aire;

Quar l' aires, que es caut de se,

Queaquom de freior rete;

Et aquela sua freiors

Enpenh las terrenals vapors

Caudas, secas naturalmen,

E d' aqui s' engenran li ven

Per lo movemen del aire

Qu'es enpenh vas terramaire.

Per so dison li natural

Que, quar de vapor terrenal

Cauda son li ven engenrat,

An de se cauda qualitat

Naturalmen, mas es parven

Que sian freg, pel movemen

Del aire, que conte freior,

Segon que diso li auctor.

E n' o tengatz ges a trufa,

Quar l' ale d' ome, que bufa,

Qu'es de se caut naturalmen,

Dona freior a ley de ven;


La qual freior del aire ve

Empenhen per forsa d' ale.

Segon los naturals auctors,

Tractans dels vens e de lurs cors,

Trobam IIII vens principals,

E quex n' a dos collaterals,

Laus de sai, l' autre de lai;

D'on son XII, ni mens ni mai.

L' us principals ve d' orien

E l' autre ve dreg d' occiden;

El ters ve devas mieg dia,

Aguilos lo quart envia;

E quascus pren sa qualitat

De las partidas on es natz.

Mieg jorn, segon escriptura,

Es caut, humit per natura;

Del mar propda recep l' umor,

E del soleilh pren la calor;

D'on li ven, que naisso d' aqui,

Son caut et humit atressi.

Aguilos es secx am freiors,

Quar le soleilhs de luen li cor;

E per so li ven d' aqui nat,

So sec e freg e destrempat;

Mas la partida d' orien

Es trempada naturalmen,

E siei ven trempat atressi

Qu'el soleilh, sitot nais aqui,

Selas partz trop caudas no fai,

Per so quar mantenen s' en vai.


Pero li ven oriental

Ges totas vetz no son aital,

Quar a vegadas s' esdeve

Que ilh son caut e sec de se;

Atressi la part d' occiden

Es trempada, per que siei ven

Son trempat, mas alcunas vetz

Fregz et humitz los trobaretz.

La dicha natural vigor,

Segon que diso li auctor,

Prendo li ven collateral,

Cascus del sieu ven principal.

Aisi tracta l' escriptura

Dels vens e de lur natura,

En art et en medecina;

Mas sapchatz qu' autra doctrina

Es pausada per mariniers.

Dison ilh, nos dizem estiers:

Nos pauzam VIII vens principals

Et autres VIII collaterals.

Li VIII principal son nomnat

Quar son ferm et assegurat;

Mas li autre son mort e va;

E per so non an nom certa,

Ni de 'ls nomnar trop non curam.

Los principals aissi nomnam,

En nostra lengua romana,

Levan, Grec e Trasmontana,

Maestre, Ponent e l' Abeg,

Mieg Jorn, Issalot, VIII son dreg...


De la peyra que cay del cel a manieyra de ploya, com se fay ni de que.


La peyra que en terra cay

En aytal manieira se fay:

Quan la nivol a reculhida

La vapor freia, humida

De l' aigua o de terramaire,

Que es montada sus en l' aire,

Et es temps que pot la calors

En l' aire mais que la freiors;

La freior s' en pren a fugir,

Et en la nieu s' en vai gandir,

E troba la dicha vapor;

Et adoncx, per la gran freior

Que essemps es ajustada,

Es encontenen gelada

La dicha vapors dins la nieu;

D'on, en primver et en estieu,

May qu' en ivern, la peira cay,

Per la calor que adoncx fay.

De la qual peira trobaretz,

Que es plus grossa totas vetz

On mais es la nieus propdana;

E tan quan mais es lonhdana,

Mais es la peira menuda;

Quar en gran part es fonduda

Quant es ins en la terramaire,

En cazen de tan aut per l' aire;

Quar en l' aire se consumis,

E consumen s' aredondis.

Mas sitot, segon los auctors,

La peira se fai de vapors

E 'ls folzers tot naturalmens

E pestilencia eissamen;

Tot se fay, segon veritat,

Per la divina voluntat,

Quar o vol e quar o soste;

Quar res no s fai, ni mal ni be,

Que no i s fasse petit e gran,

Dieus volen e Dieus suffertan;

Quar si Dieus no sostenia,

Res que i s fassa no i s faria.

E tramet Dieus las tempestatz

En terra, per nostres peccatz,

E per demostrar son poder,

E per nos autres far temer,

E per sos amics esproar;

Per qu' el devem de cor pregar

Que ns gart d' aquels e d' autres mals,

E garde los frugs terrenals,

Qu'el pot tempesta far cessar

E d' un luec en autre mudar;

D'on mantas vetz en la mar cay

La tempesta, quar a Dieu play.


De la natura e de las vertutz d' erbas e d' albres e de plantas.


Per la vigor de natura,

Nais de la terra verdura

D' erbas e d' albres, am lors flors,

Lai quan s' appropia 'l pascors;

Et an albres et herbas vida;

Pero no l' an tan complida

Que an las bestias o 'lh peisso,

Quar no sento, ni pauc ni pro,

Li albre ni freg ni calor,

Ni, quant hom los trenca, dolor,

Ni an delieg en lur noirir,

Ni podo velhar ni dormir,

Ni an autras proprietatz

De causas sentens, so sapchatz;

E, de l' umor qu' an ajustat

En yvern, fan frug en estat,

Aquilh pero que son fruchan;

Quar mans en so que frug no fan.

Pero sapchatz que bo son tug,

Aquels neis que no geto frug;

Quar bo son, o per obra far,

O per bastir, o per cremar;

Car Dieus, lo paires glorios,

Los a totz fagz per bon de nos.

D' autra part, l' albre frug fazen

Son de gran beutat aparen,

Quar geton frug de gran sabor,

Plazens, bos e de gran odor,

E quar es evidens e clar

Non los me cal specificar.

Et alqus son medecinal;

Herbas e plantas atretal

Son bonas, quar engenro flors

Belas e de mantas colors,

Odorans e preciosas.

E son mot meravilhosas

Las herbas e de gran vertut,

Quar de mot mal dono salut.

De bon emplaust, qui far lo sab,

Fay bon contra dolor de cap

De Rozas e de Violetas

E d' autras bonas floretas;

Atressi Valeriana

De dolor de testa sana;

E l' Iris es, per natura,

Mot bos contra cremadura.

Yssarop fay hom atressi

Contra tersana bo e fi,

E contra tot mal de calor,

Segon que diso li auctor

Aproat en medecina,

Qui pren la Lengua servina

E Dyacons e Politris

E Capelina veneris

E Satarac e Polipo,

Et apres cofis tot aquo.

Fenolhs coforta la vista,

E mot fay bon pieg la Cistra.

Lo suc de la Passia pren

Contra morsura de serpen.

La Mandagora fay dormir;

Et a mals d' aganos guerir

Es bona flors de Romani.

Suc d' Api contra frenezi

E Litargia issamens

Es mot medicinals enguens.

Salvia, dizo li metge,

Val contra lo mal de fetge;

E val contra parelezi,

Conforta nervis atressi.

L' erba qu' om nomna Barbalhol,

O Cossauda grassa, qui s vol,

Valen contra cremadura;

Et a soudar rompedura

Recep la Cossouda maior,

Et a cofortar l' auzidor

Es l' Esquila bona e fina

Qu'om nomna Ceba marina.

L' erba que Nebla s' apela

Val contra 'l mal de la ratela.

Murta restrenh e fai sempre

Ventre larc tornar en trempe.

L' erba dicha Scabioza

Es herba mot vertuosa,

Quar lo sucx, qui 'l beu, gieta fors

Totas malas humors del cors.

La Celidonia a gran vertut,

De mot mal d' uelhs dona salut;

D'on sapchatz cert que, am la flor

D' est' erba, cum diso li auctor,

L' irundes sos paucs irundatz

Sana, cant an los huelhs crebatz.

Le sucx de Fumterra val

A rascas guerir de son mal.

Serpens que manja Maurela,

Tot mantenen renovela,

D'on li auctor prendo espielh

Que profecha ad home vielh;

L' aurelha sana de dolor

Qui del suc met en l' auzidor;

E l' Arcimiza fai gran be

A femna que efan non rete,

Quar quan la beu la fai cocebre;

Pero gardatz de decebre,

Quar so que ditz es veritatz:

Si es freia sa qualitatz

Ab humor e 'n autra guia,

Est' erba li nozeria,

Car es de cauda natura;

Malva apostema madura;

Atressi Branca orcina

Contr' apostema es fina.

Betonica, ses falizo,

De mals d' uelhs dona guerizo,

E de la febre quartana

E de la cotidiana;

E, qui la porta sobre si,

No pot penre mal per veri;

Qui d' esta herba revirona

Serpen a ley de corona,

Jamais non auzaran issir,

Mais amaran dedins morir.

Ruda fai lo vis clar e bel,

E fort coforta lo servel,

E ta fort encaussa veri,

Que, qui la porta davan si,

Aucis bazilicx ses temor,

Segon que diso li auctor;

D'on mostela quan n' a manjat

Ab la serpen pueis se combat.

Suc de Ruda mes en la nar

Mantenen fay sanc estancar.

Per sanar la carn nafrada

Es bona la Lensolada

Qu'om apela Carlepepi,

E la Plantages atressi,

E per la carn morta manjar,

E per nafra mondificar;

E val mot contra quartana

E de discenteria sana...

Pero mot es perilhosa,

Quar pauc la sabon ministrar

En aissi cum si fay a far.

Atressi la Genciana

Es contra gotassa sana;

Et es erba de gran calor,

E val encontra den dolor,

E mot fort encausa veri,

E malas humors atressi;

D'on de mot mal dona salut;

Mot es erba de gran vertut,

E mot coserva sanetat,

E te cors d' ome deneiat.

Eruga ab mel mesclada

Garis la cara tacada.

Ysops val contra cor dolor.

A defessi, diso li auctor,

Es bon uzar Ferrigola,

E 'l vi cuech ab lieys en ola.

A guerir de mal de caser

A Pezonia gran poder

E gran vertut, e fai gran be

Qui neis la porta sobre se;

E dona l' om en beuratge,

La Pols am suc de Plantatge,

O qui vol en autra guiza,

Ab vi cueg ab Arcimiza.

Berbena las nafras sana,

E val contra la quartana;

E diso li fizicia

Que, qui la porta en la via,

Et al malaut demanda fay

Aital que 'lh deman: Cum t' estay?

Si respon que be, ses falhir

Bos senhals es que deu guerir;

E si 'l malaut respon que mal,

Aquo pren per senhal mortal.

Qui fa capel de Berbena,

La dolor del cap termena.

Part las herbas sobredichas,

En trobam d' autras escrichas

Mot vertuozas ses dubtar;

Mas que m' en lais per abreviar.

E de las erbas nomnadas

Non ai ges totas tocadas

Planieiramen lors qualitatz

Ni lors grans vertutz, so sapchatz;

Qu'om de las erbas mesclamens

Fay mot emplant e ongemens

Et issirops e bevendas

Et autras bonas fazendas,

Segon diversas qualitatz

De diversas enfermetatz.

Quar ges tota malautia

Non requier una metgia.

Mas d' aiso no vuelh plus tractar,

Car lonc seria per comtar...


De la premieira obra de misericordia, la quals es castiar et endoctrinar son proeyme.


De la premieira obra de misericordia, la quals es castiar et endoctrinar son proeyme.


L' obra primieira de merce

E de pietat e de be,

Es son prueyme, qui 'l ve falhir,

Endoctrinar e corregir;

D'on dis us decretz: “Castiar

Cels que fan mal, e retornar

En la via de veritat

Los peccadors que an errat,

Sapchatz que es una manieira

D' almorna far vertadieira.”

E deu hom castiar peccat

Ab amor et ab caritat,

Si secretz es, secretamen,

E de premier non aspramen,

E d' aiso Seneca disia,

Que mais es de cortesia

Castiar ab perdonansa,

Que ab trop aspra vengansa;

E que hom deu las malvestatz

Voler mais delir que 'ls malvatz.

En autre loc Seneca dis:

“Cel que mal a fag, o grazis

Qui lo y mostra cortezamen,

E qui lo y mostra cruzelmen,

No i s castia ni 'n pren salut,

Enans se te per offendut.”

Et us decretz dis: “II botos

No val la prezicatios,

Qui vol tirar ab batemens

A sancta fe los mescrezens.

Mas qui pecca publicamen,

O monestatz secretamen,

Ab amor et ab caritat,

No s castia de son peccat,

Adoncx vol esser castiatz

En public, ab asperitatz,

Pueis que am be no s castia;

Quar sabetz que malautia,

Qu'om non pot sanar ab enguens,

Se deu traucar ab ferramens.”

Aissi o ditz Isidorus;

E Seneca ditz que cascus

Los maleficis perdonan

Als malvatz, als bos dona dan.

E ditz lo savis Salamos:

“Mais val simpla correccios

En home savi vergonhan,

Que, en fol, cent plagas no fan.”

E de fol malastruc ditz mai

Que correccios li desplai

E plai a cel que savis es;

Et apres ditz que magers es

Bes castiar publicamen,

Non es amar secretamen;

E que mais val nafra d' amic

No fay fengs baizars d' enemic.


De la segonda, la quals es donar a manjar als paubres.


L' obra segonda de merce,

De gran pietat e de be,

Es al paubre dar a manjar,

O deniers de que 'n pot comprar;

Sobiranamen al pauzat

En luoc et en necessitat,

Que de querre non a poder,

O a vergonha del querrer;

Quar hon mai lo sap frachurar,

Mais es hom tengutz de donar;

Pueis los autres que n' an mestiers,

Deu quascus paisser voluntiers

De so que ses dan sieu pot dar.

Quar mout lausa senes duptar,

Et en mains luocx, l' Escriptura,

Paisser aquel que endura,

E no solamen sos amicx,

Ans o deu be sos enemicx;

D'on dis lo savis Salamos

Qu'om, al enemic frachuros,

Que a fam, deu dar que manjar,

E si set a, deu l' abeurar;

Quar cel que o fai, fay son gran pro,

Que Dieus li 'n ret bon gazardo;

Mas cels que an pro que manjar

Non deu hom voler covidar;

D'on l' avangelis Sant Luc ditz

Que om non deu a sos covitz

Apelar fraires ni cozis

Ni sos amicz ni sos vezis

Que son ricx, e mestiers non an

D'aquels covitz, quar cilh qu' en fan

Recebon paga temporal,

Quar ilh apres fan atretal;

Mas apele los paubres mancx,

Frevols e secx e vielhs e rancx,

Que non an poder d' esforsar,

Ni poder de gazardonar;

E, si o fay, er benauratz,

E sus el cel gazardonatz,

Et er ses fi le gazardos;

D'on ditz lo savis Salamos:

“Cel que al paubre donara,

Voluntiers non frachurara;

Mas cel sostenra frachura,

Que sos precx met a non cura.”

E l' apostols ditz atressi:

“Quan veiras lo paubre mesqui

Que a gran fam, dona 'l del pa,

Quar non deus ton par, crestia,

Per cui Jhesu Crist volc morir,

Vianda desnegan, aucir.”

De la tersa, la quals es tener hospitalitat.


L' obra tersa de pietat,

Es tener hospitalitat;

La qual obra de gran plazer

Es a Dieu lo paire, per ver,

En tan que qui 'l paubre romieu,

Que vai queren ostal per Dieu,

Alberga dedins son osdal,

Recep lo rey celestial;

Quar, fassa l' hom o mal o be,

Dieus o te tot per fag a se.

Aissi o ditz lo Filhs de Dieu

En l' evangeli Sant Matieu;

Et el Vielh Testamen trobam

Escrig de Loth e d' Abraam,

Que, quar bos ostals tenian,

E 'ls viandans recebian

Voluntieiramen e de grat,

Per so foron ilh tan onrat

Que Dieus angels lur enviet,

Los quals quascus d' els alberguet.

Atressi, dis lo Filhs de Dieu

En l' evangeli Sant Matieu,

Quan los dos apostols trames:

“Vos autres, dis el, vos n' ires,

E cels que vos albergaran,

Vos albergan, me recebran;

E cilh que vos volran auzir,

Ni en lur ostal aculhir,

Sapchon qu' el jorn del jutgamen,

O compraran mot caramen,

Quar mot piegz seran aculhit

Que Gomoriens ni Sodomit

Que foron de las doas cieutatz

Que Dieus sumpsi per lurs peccatz.”

E devetz saber issamens

Qu'om deu recebre maiormens

Los discipols e sers de Dieu

Que queron ostal el nom sieu.

E son per cert mais obligat

A tener hospitalitat,

E recebre los viandans,

E 'ls estrangiers peregrinans,

Cilhs que an, en dezert logal

E solitari, lur ostal,

E tal qu' om non trobaria

Hostal, s' ab lor non o fazia,

Quar si alcus homs aten aqui

Que aia perdut son cami,

O per qualque aventura,

Deu hom aver maior cura

E d' aqulhir e d' osdalar;

Quar mais i pot hom perilhar,

Qu'en autre luoc no faria,

On agues osdalaria.

Mas aras es a tan tornat

Que 'lh sers de Dieu son refuzat

Et escridat et escarnit,

E ja non seran aculhit

En ostal neis en l' estable;

Mas joglar, ser del diable,

Son totas horas ben vengutz,

Et aculhitz, e quars tengutz;

E dona lurs quex voluntiers

Civada, raubas e deniers,

Tot per mondana vanetat,

E 'lh paubre son foras gitat;

D' on ieu cre que cilh qu' aisso fan,

En la dicha pena seran,

La qual Jhesum Crist menasset,

Quan los apostols enviet:

Doncx qui o pot far voluntiers,

Albergar cels que n' an mestiers,

Evidan vigorosamen,

Non de paraula molamen,

Que sembla que cor no y tenha,

Mas que tiran los contrenha,

Et ab corteza preyeira;

Car, tot en semblan manieira

Evidero lo filh de Dieu,

En Emaus li discipol sieu,

Qu'ab luy parlan foron vengut,

E no l' agron reconogut;

Quar tan fortmen l' evidero,

E neis tiran lo preguero,

Qu'els dels precx foron ysauzit,

Quar Jhesum Crist pres lur evit,

Segon que recomta Sant Lucx,

Evangelista benastrucx.

E deu sos ostes issamen

Recebre quex alegramen,

Si que alegramen lur do,

E de bon cor, o pauc o pro,

Segon que Dieus aura donat,

Que mielhs s' en tenran per pagat;

E ministran los deu servir

Gent, et onrar e car tenir,

E dar bonas ministracios,

Segon qu' es lur condicios;

E 'ls deu soven amonestar

Que voluntiers deion manjar,

Dizen que a lur oste play...


De la quarta, la quals es los paubres nutz vestir.


L' obra quarta de pietat,

Que play fort à la deitat,

Son prueyme paure nut vestir;

La qual obra, senes falhir,

L' Escriptura lauza soven,

El Vielh e 'l Novel Testamen.

El Vielh, o dis Yzaias,

Propheta, e pueis Tobias;

El Novel, Sant Johan Babtista,

Quar Sant Luc, evangelista,

Dis qu' el dis: “Qui doas gonelas

Assatz ha bonas e belas,

Et es tan bastan quascuna,

Qu'el pot ben passar ab una,

Deu dar l' una, si savis es,

Al frachuran que non a ges.”

Esta quarta obra de merce

Es de gran frug e de gran be,

Quar lo paubres nutz d' aquest do,

En manta guia, fai son pro,

Quar defen lo de vergonha

Cobran sa carn e sa ronha,

E de freg mortal lo defen,

De plueia e de fort ven;

E per so que vestidura

Al paubre longamen dura,

Si de bon drap es maiormen,

Per so prega plus longamen,

Tan quan mais a de durada,

Per cel que la li a donada.


La quinta, la quals es visitar los malautes.


L' obra quinta, senes dubtar,

Es los malautes vizitar;

E so aquels vizitamens,

Part autres bes, a Dieu plazens,

Quant hom, voluntiers e de grat,

So vezi en emfermetat

Vai vizitar, quan n' a lezer,

E sap que el n' aura plazer,

E sap qu' el li pot ajudar,

E 'lh fay aquel be que pot far

E de servizi corporal

E de profieg espirital,

Enduzen luy cortezamen

A cofessar so falhimen,

Prometen salut a son cors

Et a s' arma, am que s' esfors

De venir a cofessio,

Am veraia contricio.

E Sant Jacmes, l' apostol, ditz

Que femnas, veuvas de maritz,

Et effans orphes vizitar

E deffendre e cosselhar,

Quar son en tribulatios,

Es perfiecha religios.


De la seizena obra de misericordia, la quals es visitar los encarceratz.


L' obra seizena, so sapchatz,

Es vezitar encarceratz,

Aquels que hom sap maiormen

Que son pres non degudamen;

Quar mot pot esser trebalhatz

Qui es a tort pres o liatz;

Per qu' a mestier de cofortar.

E deu l' om aissi vizitar,

Aven mal e compassio

E desplazer de sa preizo

E del trebalh que el soste,

E deu l' amonestar dese,

Que el deu en passiencia

Suffertar sa pestilencia,

Quar, sitot malmerens non es

De la causa per que 'sta pres,

O si pres es per voluntat,

Albir se que el a peccat

Mantas vegadas, offenden

Lo Creator omnipoten,

Que no lhi tramet ses razo

Aquela tribulacio;

E, quar Dieus l' a volgut punir,

En aquo lo deu benezir.

Quar ges, segon S. Gregori,

Non es en tan meritori

Lauzar Dieu en prosperitat,

Quo es qui 'lh lauza trebalhat.

E deu hom se mezeis offrir,

Si re per luy pot far o dir,

Et ab voluntat de l' atendre,

Si far o pot senes reprendre.

Apres deu hom esser curos

Qu'elh deslieure de las preizos,

Ab razo et ab drechura.

E, si a de re frachura,

O de beure o de manjar

O d' autra re, li deu hom dar...


De la VII, la quals es sebelir los mortz.


L' obra setena, ses falhir,

Es los paubres mortz sebelhir;

Lausada mot fort issamen

El Vielh e 'l Novel Testamen,

D'on trobaretz que Tobias,

Sant hom que seguet las vias

E 'ls mandamens del rei del cel,

Auzi dir dels filhs d' Irael

Qu'us mals homs I mort n' avia,

E que mort el sol jazia,

E non era qui l' enleves;

Quant o saup, Tobias ades

S'en vai de la taula levar,

Dejus, ses beure e ses manjar,

E mes lo cors en sa maizo,

E tenc l' aqui tro que nueg fo,

E la nueg el lo sebeli

Tot suau, que res non senti,

Quar de jorns far non auzava

Per Pharao que dubtava.

Et alqunas creaturas

Trobam be segon naturas,

Que non an ni sen ni razo,

Si cum las bestias e 'l peisso,

Que las vivens van sebelhir

Aquelas que s laisso morir.

Aissi se troba de dalfi

Quar si 'n mor I, o hom l' auci,

Li vieu lo porto sosterrar

Mantenen jus el fons de mar.

Veiatz doncx qu' en devem far nos,

A cui es datz sens e razos!

Doncx los paubres mortz sebelhir,

E las exsequias seguir

Deu voluntiers quascus homs bos,

Quar ditz le savis Salamos

Que miels es anar al ostal

De plor que a gaug temporal;

Qu'om aqui conois en que fon

La vana gloria d' aquest mon...

Et aissi Sant Ambrueis o ditz,

Qu'el sebellir non es trobatz

Per mortz, mas per vieus, so sapchatz.

So ditz Seneca per razo

D' esquivar la corrupcio

E 'l desplazer e la pudor

E la fertat e la dolor.

Sant Augustis ditz atressi

Encontra peccador mesqui,

Qu'a sa vida non fetz mas mal,

E pueis se fay en sant logal,

Per sa folia, sosterrar,

Cum si s' en devia salvar:

“Sapchatz que aquel luocx sagratz

No 'l deslieura de sos peccatz;

Ans cove qu' el punitz sia.

Car anc fetz tan de folia

Que de si eys tan presumis,

Que tan noble logal cauzis.”


De la error de cels que dupton mays lo sagramen, si juro per alcus dels sans de paradis que si juro per Dieu.


Empero manta fola gen

An aytal fol entendemen

Que mais temon, en parvensa,

E mais an lur entendensa

En alqus dels santz que en Dieu, 

Quar, si jurat an Sant Andrieu,

Plus tart se perjurarian

Que si Dieu jurat avian

E son poder e sa vertut;

E, per mans fols, seran crezut

Plus tost alqu testimoni,

Si juro per Sant Antoni

Que si juro lor Creator;

E no mov mas de gran folor.

E cilh que juro d' autra part,

Si perjurarian plus tart

Que si avian C vetz jurat

Aquel Dieu per cui son creat;

E an dels santz mais de temor

Que non an de lur Creator;

E son deceubut malamen,

Quar li fol pecco, sostrazen

A Dieu l' especial honor

Que l' es deguda de temor.

D' autra part, fan peccat mot gran

Quar, per Sant Antoni juran,

Ilh crezo mai aver jurat

Que si juran la deitat,

Et aisi teno per maior

Creatura que creator,

E crezo que Sant Antonis

Fos mantenen malenconis

E que la lengua lur cremes,

O la boca o 'ls mas o 'ls pes;

E son malamen deceubutz

Quar del cremar non an vertutz,

Quar ges nulh santz non a poder

De mal far ni de mal voler

Ad humana creatura;

Quar ilh son d' aital natura,

Pueis son per gracia cofermat

Et em paradis alogat,

Que, quan que siam peccador,

Ilh nos amon de bon' amor,

E nostre profieg deziro,

Mas nostres peccatz aziro,

Pero laison lo jutgamen

A Dieu lo payre omnipoten,

Lo quals sols peccatz perdona

E punis e gazardona;

Doncx nulhs santz no pren vengansa

Per foc ni per malanansa;

Mas Dieus a, per sa gran bontat,

Ad alcus santz poder donat

Que podo d' alcus mals guerir;

Lo santz doncx pot mal escantir,

Mas non pot ges cremar las gens,

Ni lur pot nozer autramens;

Doncx quascus deu Dieu mays onrar,

E mays temer, e mays amar,

E mays esperar del sieu be,

E cofizar de sa merce

Que de la Verges Maria

Ni de negu sant que sia.

Quar qui mais fazia d' onor,

O mais portava bon' amor

Ad autra re que a Dieu ver,

O mais temia son poder,

O mais esperava de be,

Cofizan may de la merce

De lunh' autra re que sia,

D' aquela son Dieu faria;

D'on podetz saber quals perils

Es tant amar filhas o filhs

O grans riquezas temporals,

E seguir los deliegz carnals

Que offenda son Creator,

O l' oblit per la dicha amor,

O que om mais i cossire

O mais aver o dezire;

Car de so qu' om dezira mai,

D' aquo, ses dupte, son Dieu fai,

E la honor a Dieu deguda

En creatura transmuda.


De prezicatio, et en qual manieyra deu hom prezicar.


D' autra part, fay d' amor senhal

Quascus al rei celestial,

Quan parla voluntieyramen

De Dieu, prezican a la gen

Los dotze articles de la fe,

Als simples que no 'ls sabo be,

E 'ls sants comandamens de Dieu

E las doctrinas del Filh sieu,

E so que'lh Sanh Pairo an dig,

Et an prezicat et escrig,

Essenhan bonas obras far,

E 'ls mals que hom deu esquivar,

E temer penas iffernals,

Deziran gaugz celestials.

E deu, cel que vol prezicar,

En comensamen Deu pregar,

Requeren humilmen qu' el guit

Per gracia de Sant Esperit,

Que 'l done gracia de ben dir,

Et als autres de retenir,

E del be retengut obrar.

Quar nulhs homs no i s deu cofizar

Tan del sen ni del saber sieu,

Que non aia recors a Dieu;

Quar nulhs homs no pot re dir be,

Si de gracia de Dieu no 'lh ve,

Ni a corregir peccador,

Ses gracia de Nostre Senhor,

No val castiar ni sermos...

Enqueras mays, qui be vol dir,

E dignamen vol prezicar,

Deu apenre pueis essenhar.

E qui vol essenhar far be

Lo deu premier mostrar en se,

Quar bon essemple valon mais

No fay sermos, ab fagz savais;

Quar no prezica drechamens

Passiensa homs irraissens,

Ni grans dejunis homs glotos,

Ni bonas obras pezeros, (N. E. pezeros : perezos, perezoso)

Ni orgolhos humilitat,

Ni luxurios castetat.

Enqueras devetz mais saber

Que cel que vol a Dieu plazer

Per fag de predicatio,

Deu adordenar so sermo

Ad onor e a plazer Dieu,

Non a profieg temporal sieu;

Prezican humilmen de grat

Ab amor et ab caritat,

E non ges ab gloria vana

Qu'om dezir lauzor mondana,

Qu'om diga qu' el es drechuriers

O es bos clercs o bos parliers.

D'on, per mostrar qu' el bos sia,

Non deu dir qu' om no 'l faria

A peccat mortal cossentir,

Que el mais no volgues morir;

Quar si vers es, dir non lo y cal,

Mas be pot dir, en general,

Qu'om deu voler morir de grat

Abans que far mortal peccat;

Ni per mostrar sa clersia,

O sa gran philosofia,

Non deu prezicar a la gen

Simpla layqua trop subtilmen.

Quar Gregoris, en veritat,

Dis que, segon la qualitat

Del pobol o dels auzidors,

Deu dir paraulas le doctors,

Ni se deu hom gloriejar,

Prezican en son bel parlar,

Ans deu mais curar del ben dir

Que de sas paraulas polir;

E deu hom las gens prezicar,

Non ges am cor de diffamar,

Mas ab vera compassio

Et ab aital contricio

Que vuelha peccatz e follors

Mais perseguir qu' els peccadors;

Q' us homs tot home deu amar,

Mas sos peccatz deu azirar,

Dels quals, en son cor, deu aver

Compassio e desplazer;

E deu hom so mais castiar

En que mais sab las gens peccar,

Aquo blasman plus aspramen,

E d' aquo parlan plus soven;

E no i s deu cessar per plazer,

Ni per temor de dire ver,

E so que es plazens a Dieu,

E fay mestier al pobol sieu.

Enquaras deu, en prezicar,

La condicio cossirar

De cels, los quals vol corregir

Et emendar e covertir,

Quar a tota malautia

Non es obs una metgia:

Home qu' es vielhs deu s castiar

Ab doussamen amonestar,

Per amor, que no i s desesper,

Espaventatz outra dever;

Mas home jove, que s' empren

En far peccat novelamen,

Deu s plus rege espaventar,

E plus aspramen castiar

Per so que per asperitat

Mais dupte tornar en peccat;

E qui castiatz doussamen

Del mal non pren amendamen,

Cove que sia castiat

Rege et ab asperitat;

Mas aver cove manieira,

Quar si pauc val trop leugieira

E trop simpla correccios,

Mens val trop aspra per I dos,

Quar bon caval per sobrefar

Fay hom manhtas vetz fol tornar;

Per que non deu hom peccador

Corregir ab trop gran rigor,

Ni am maior asperitat

Que no requeron sieu peccat,

Cum fan alcu, paubre de sen,

Que, per un petit falhimen,

Volon, encontra peccador,

Procezir am trop gran furor,

E mays an cura de punir

Los peccatz que de corregir;

Quar ja nonca daran ren al,

Mas am votz diabolical

Crido sia crucifiatz,

Depauzatz e fora gitatz...

Quar la dicha correccios,

Que deu esser medicinals,

Maintas vegadas es mortals.

Et aytals omes semblans so

Ad I qu' aucis son companho,

Que sobre son cap avia

Una mosqua qu' el ponhia:

E, quar la mosqua volc ausir,

Sus en la testa 'lh vay ferir

Son companho, e det li tal

D'una massa el cervigual,

Qu'el cervel li vay escampar.

Aytals es qui vol castiar

Peccador de leugier peccat,

Am sobre gran asperitat,

Quar si tan tost lo decassa,

Lo met en ponch que piech fassa,

Se abandonan a peccat

Cum caytieus e dezesperat,

E cossebra d' aquo rancor;

Et aquo es al peccador

Escampar cervel et ausir,

Per I peccat petit delir;

Mas qui vol autre castiar

Tempradamen, deu cossirar

Sa propria fragilitat,

En quantas vetz el a peccat,

E poyra conoiscer aissi

Que podon portar sieu vezi.

D'on S. Gregoris ditz tot clar

Que per so laisset Dieus peccar

Lo sieu principal apostol,

A cuy pueis comes son pobol,

Per so qu' en la colpa sia

Agues apres en qual guia

Degues als autres perdonar.

Nulhs homs donc non deu castiar,

Ni am trop aspra vengansa,

Ni am trop leu perdonansa;

Quar leugieiramen perdonar

Occazio dona de peccar;

D'on, menhs cruzel no seria

Qui leu tot perdonaria,

Que l' autres que tot falhimen

Puniria trop aspramen.

D'on dis le savis Senequa:

“Mais es cruzels e mais pecca

Totz homs perdonans a quascu,

Que no pardonan a negu.”

Et hom pessaria que fos

Us homs misericordios

Que perdonaria de grat

A tot peccador son peccat,

Et el plus cruzels seria

Que cel qu' el castiaria;

Quar plus misericordios

Es qui lia lo furios,

Que cel qu' el laissa desliat,

Per aver fada pietat;

E mais seria de merce

E de pietat e de be,

Si us homs el fuoc cazia,

E us autres l' en trazia,

Per mieg los pels, del fuoc arden,

Tiran fort e regezamen,

Si el donc, en autra guia,

Del fuoc traire no 'l podia,

Que si 'l laissava dins estar

Per pietat dels pels tirar.

E deu hom voler far sermo

Et en paraulas breu e bo;

E non deu hom trop refricar

Maiormen aquo que es clar;

Quar, d' ome que trop refrica

Las paraulas, quan prezica,

Lo pobol s' enueia mout leu,

E play li qui 'l fay ben e breu,

E rete plus leugieiramen,

E i ve plus voluntieyramen; 

Aissi no m qual plus declarar 

Las causas qu' om deu prezicar, 

Quar las causas davan dichas 

Son toquadas et escrichas

En aquest libre per vertut

Del Creator, cuy a plagut,

Bastan m' en en autre logal,

Per qu' aissi plus dir no m' en cal.


D' oratio e de la vertut d' oratio, e per qual razo deu hom orar.


Enquaras fay senhal d' amor

Quascus homs a son Creator,

Quant am luy parla voluntiers,

Quan n' a lezer e n' a mestiers,

O estan en oratio,

O venen a cofessio.

D' oracio devetz saber,

Que es a Dieu de gran plazer,

Quant hom la fay degudamens,

Et als dyables desplazens;

Quar de mort nos assegura;

Per que la Sancta Escriptura,

El Vielh e 'l Novel Testamen,

Nos amonesta mot soven

Que estem en oracio

Continua, per nostre pro;

E Jhesum Christ mostret en se

Qu' oracios es de gran be,

Qu'el orava mot voluntiers,

Sitot no n' avia mestiers,

Que per se mezeis, ses pregar,

Que s volia podia far;

Mas qu' en fazia per senhal

Que nos deguessem far aital.

E ns ensenhet en qual guia

Quascus Dieu pregar devia.

Enquara i s deu fort abrazar

Quascus home de Dieu pregar

Quar, quex oran, pren gran honor,

Parlan am Dieu, Nostre Senhor,

E quar l' angel de l' oratio

Fan a Dieu presentatio,

E quar oracios divina

Es de totz mals medecina

E grans remedis e cofors...

E 'ls diables espaventa

E 'ls ret vencutz e 'ls turmenta.

D' autra part, non es batalha

Qu' oracios non i valha,

E d' enemic espirital

E neis d' enemic corporal;

Quar mais fay us sanhs hom oran

Que III cavaliers batalhan.

Oracios atressi ren

En Dieu amar home ferven.

D'on oracios a Dieu play,

Et a totz los angels si fay,

Per que creis vida temporal,

Et adutz a perpetual.

D' autra part, deu quex voluntiers

Orar, quar n' avem gran mestiers,

Qu' obs nos es que Dieus nos valha,

Quar nueg e jorn gran batalha

De carnal concupiscencia

Soffre nostra cosciencia,

E de mondana vanetat

E del diable que ns combat;

Per que cove nos peccadors,

Estan el mon, soven socors

Demandar al Rey de gloria,

Si volem aver victoria;

Et es quascus tengutz d' orar,

Quar es mout leus causa de far.

Quar quascus homs a preguieyra.

D'on si tot hom, per paubrieira

De bes temporals, de donar

Almorna se pot excusar,

E de dejunis atretal

Per frevoleza corporal,

Per tot aisso d' oracio

Non a ges excusacio;

Quar, neis cel que no pot parlar,

En son coratge pot orar

Et orar pot hom tot dia,

E totz temps, e on que sia,

A jorn obran o feriat

E en yvern et en estat,

Quar cautz ni fregz no lh' es nozens,

Si n' a cor, ni plueia ni vens,

E pot orar nueg e dia

E sas et en malautia,

Joves e vielhs, estan, anan,

Per terra, per mar naveian,

Desiran la gracia de Dieu,

E procezen lo regne sieu;

Quar aquels sieus deziriers bos

Non es als mas oracios.


Per cuy deu hom orar.


E deu quex orar issamen

Per se e pueis generalmen

Per totz los fizels crestias,

Vieus e mortz, malautes e sas,

Quar oracios aytan val may

Quan plus generalmen se fay;

Per que, cel que be vol orar,

Nulh home non deu exceptar,

Ans deu voler generalmen

Comunicar a tota gen,

Paubres e ricxs e mals e bos,

Sos precx e sas oracios,

Neis maiormen als peccadors,

Quar mais an mestier de socors;

Qu'om deu pregar plus voluntiers

Per cels que n' an mais de mestiers

Pregan per cels que son malvatz

Que Dieus los tragua de peccatz.

Pels be vivens deu hom pregar

Qu'els i lays Dieus perseverar.

Pero quascus en veritat,

Segon l' orde de caritat,

Deu pregar Dieu plus coralmen

Per si mielhs que per autra gen

E per cels de son parentat,

Tan can mais li son a costat,

E mais per son par crestia

Que per Juzieu ni per paga,

E per totz sos befachors may

Que per altre que be no 'lh fay;

Quar amicx e familiars

Deu cascus hom tener plus cars.

Mas, sitot lor em may tengut,

Sapchatz que mais es de vertut

Orar per sos persecutors,

Que non es per sos befaychors;

E per so dis lo Filh de Dieu,

En l' avangeli S. Mathieu,

Qu'om deu sos enemicx amar,

Et a sos malvolens be far...

Qui donc per l' enemic vol sieu

Oraso far, plazen a Dieu,

Fassa la de cor, ses rancor,


Ab caritat et ab amor.

D' autra part, alcu dezastrat

Oran, fan mays de malvastat;

Quar si en lor cor an rancor

Ad alcun home, per folor,

Quan no 'l podon estier ausir

Ni dan donar ni persequir,

Fan i tot lor poder oran,

Pregan Dieu qu' el meta en mal an,

E malaventura li venha,

O fuoc d' efern l' escomprenha,

O Dieus a frachura l' aport,

O que 'l trameta mala mort,

O que sos peccatz no 'lh perdo.

Dieus! tan cruzel oracio!

Mol mal a sos obs labora,

Qui mort a son proeyme ora!

Quar el es tengutz quant a Dieu

De la mort d' aquelh proeyme sieu...

Donc de sa mort es obligatz,

Et aquo mezeis entendatz

De las altras maldicios,

Don lo malditz es perilhos.


De la remembransa de la vileza de la carn d' ome apres la mort.


E deu s' albirar issamen,

Apres aquel departimen,

La carns e 'l cors d' ome quals es,

Quar non es plus orribla res,

En aquest mon, a remirar

Ni tan pudisca, so es clar,

Adoncx apar la vileza

De la carn e la lageza,

Et apar adoncx en que fon

La vana gloria d' aquest mon;

Quar no i te pro aur ni argens

Ni nobleza de vestimens

Ni grans plentatz de viandas...

Ni nobleza de linatge

Non destriga aquel passatge;

Quar tot passa a ley de fum.

E co fay la naus per lo flum,

Que, quan que passe cargada,

No i apar quan n' es passada.


De las X penas yffernals.


Los greus trebals e 'ls languimens,

Las greus penas e 'ls greus turmens

D' iffern, on seran turmentat

Cels que morran en lor peccat,

Ab perdurabla passio,

Ses esperansa de perdo,

Aquestas penas iffernals,

Continuals e perpetuals,

E fort orriblas e cozens,

Son X manieiras de turmens.

Focx d' iffern es la premieira

Que art de gran manieira,

Que res non o pot albirar,

Ni es res qu' el puesca tudar,

E no qual qu' om l' escomprenha,

Qu'el art per se, senes lenha,

E no ret flama ni lugor,

Ni consumis lo peccador,

Ans lo crema ses consumir,

E 'l fa tos temps vieure e morir,

Quar a bo mercat so tenria,

Si tantost lo consumia.

La segonda es fregz mortals,

Tan fort glassans e tan corals,

Qu'el mon non es semblans freiors,

E destrenh tan los peccadors,

E 'ls fa tremolar e fremir,

E tan lur fay las dens glatir

Qu'el mon non a tan gran fertat

Que es auzir aquel lor glat.

La tersa es de gran pudor

Que suffertan li peccador

Els fons d' iffern, de sulpre arden,

Qu'el mon non a re tan puden.

La quarta orribla pena,

Qu'els peccadors fort desena,

Es d' arnas e de verms pongens,

Contunis e non defalhens,

Traucan e manjan de totz latz...

La quinta es de batemen

De grans vergas de foc arden,

Ab que 'l diable nueg e jorn

Bato 'ls peccadors tot entorn;

E de lor critz e de lor glat

Non an merce ni pietat.

Escurtatz es la seizena,

Et es lor de mot gran pena,

Que l' us l' autre be pot auzir

Cridar, udolar e fremir;

Mas a vezer non an clardat.

Anquaras an autra escurdat,

Quar non an membransa de Dieu,

Ni vezon ges lo regne sieu;

Quar la gran forsa del turmen

Lor tol aquel remembramen.

La setena es grans fertatz

Qu' ilh an de vezer lors peccatz,

Quar vezon escritz denan se

Tot quant an fait e mal e be,

E conoisso que justamen

Son lieurat ad aquel turmen,

E que an, per lor gran foldat,

Lo regne del cel oblidat.

L' octava es de vezio,

Quar vezo que tant prop lor so

Li malvat diable ifernal,

Mot orrible, que de lor mal

An plazer, quar lor deziriers

Es que aian pro parsoniers

En las penas et els turmens,

E ges per so ilh no n' an mens.

E sapchatz que la novena

Pena es d' arden cadena,

Am laqual son encadenat,

E per lo col estreh liat

Li peccador, a for de cas...

La dezena es fams e setz,

Que anc tan mortals Dieus non fetz,

Que neis las mas, si podian,

Voluntiers si manjarian,

E qui lor podia donar

Un petit, neis d' aiga de mar,

A beure, ilh li darian

Tot aquest mon, si l' avian.

De la prima son turmentat

Cilh qu' an trop aver dezirat;

De l' autra li malicios;

De la tersa li luxurios;

E son punit del quart turmen

Los envieios e 'ls malvolen,

E del quint cels qu' en aquest mon

Per trebalh castiat no son;

E del seyze son turmentat

Sels que no son volgut de grat

En lor vida be convertir,

Et al lum de la fe venir;

Le setes turmens es dels fatz

Que cofessavan lor peccatz

E 'n o n' avian cossiencia

De trenquar lur penitencia;

E cilh suefro l' octan turmen

Que an vist voluntieiramen

Autruy trebalh e dezirat,

E voluntiers l' an procurat.

Lo noves turmens es dels fols

Que van queren vestirs trop mols

E delicadas viandas,

Bels ostals, grassas truandas,

Los deziriers carnals seguen

Outra mezura, per nosen;

E del deze li ric malvat

Que en aquest mon an manjat

E begut outra mezura,

E sabian la frachura

Dels paubres mendics famolens,

A lor porta de fam morens,

E no n' avian acorregut,

Mentre que n' an lezer agut.

Cel doncx qu' en tot peccat jairan

Totas las penas soffriran;

Et on plus fort auran peccat,

Plus fortmen seran turmentat;

Adoncx no i s poiran cofessar

Ni penedre, aisso es clar,

Quar d' als non auran membransa,

Mas de lor greu malanansa;

Quar pauc aprofecharia

Qui adoncx se penedria;

Quar lo penedres re no val

Qui no i s penet quan pot far mal,

Autramen non laissa peccat,

Mas li peccat an luy laissat.

Cels que seran en cel martir,

Auran gran deliech de morir,

E comensaran dezirar

La mort que solon azirar,

E morir per re non poiran,

Mas que moren tos temps vieuran.