Mostrando las entradas para la consulta cobarts ordenadas por relevancia. Ordenar por fecha Mostrar todas las entradas
Mostrando las entradas para la consulta cobarts ordenadas por relevancia. Ordenar por fecha Mostrar todas las entradas

jueves, 25 de febrero de 2021

JORNADA DÉSSIMA. NOVELA OCTAVA.

JORNADA DÉSSIMA. NOVELA OCTAVA.

Sofronia, creén sé la dona de Gisippo, u es de Tito Quinto Fulvio y en ell sen va a Roma; aon Gisippo arribe en pobre estat, y creén que Tito lo despressie, afirme, pera morí, que ha matat a un home. Tito, reconeixénlo, diu, pera salvál, quel ha matat ell, y veénu qui u habíe fet, se inculpe an ell mateix; per naixó son ficats en libertat per Octavio, y Tito a Gisippo li done a san germana per dona y se repartix en ell tots los seus bens.

Filomena, per orde del rey, habén callat Pampínea y habén ya totes elles alabat al rey Pedro, y mes gibelina que los atres, va escomensá:

Magnífiques siñores, ¿quí no sap que los reys poden, cuan volen, fé les mes altes coses y que ademés an ells los cumplix espessialíssimamen lo sé magnífics? Quí fa lo que té que fé, fa be; pero no ña que maravillás tan ni alsáu tan alt en alabanses com convendríe a datre que u faiguere, que, tenín menos possibles de ell menos se esperare. Y per naixó, si en tantes paraules les obres del rey exaltéu y tos pareixen bones, mol mes tos han de agradá les dels nostres iguals cuan se assemellen a les del rey o són encara millós; per lo que una admirable y magnífica obra feta per dos siudadáns amics me hay proposat contátos en una historia.
Al tems de Octavio César, no encara com Augusto, sino desde lo triunvirato, regíe lo imperi de Roma, va ñabé a Roma un home noble de nom Publio Quinto Fulvio que teníe un fill de nom Tito Quinto Fulvio, de maravellós ingenio, lo va maná a Atenas a adependre filossofía, y lo va recomaná a un home noble de la siudat de nom Cremetes, un antic amic seu. Per lo que Tito va viure a la seua propia casa, en compañía de un fill seu de nom Gisippo; y los dos van estudiá en un filósofo de nom Aristippo. Y frecuentánse mol los dos joves, tan van arribá a assemellás en les costums que una fraternidat y amistat tan gran va naixe entre ells que may después va sé destruida mes que per la mort; y cap dells se trobabe be si no estáen juns. Habíen escomensat los estudis, y los dos dotats de altissim ingenio, pujaben a la gloriosa altura de la filossofía en passes iguals y en maravillosa alabansa; y en esta vida (en grandíssim plaé de Cremetes, que casi consideraba als dos com a fills seus) van está al menos tres añs. Después, com passe en totes les coses, va passá que Cremetes, ya agüelo, va tancá los ulls an esta vida, de lo que los dos van sentí igual doló, y ni los amics ni los paréns de Cremetes veíen a quín dels dos se habíe de consolá mes. Va passá, después de uns cuans mesos, que los amics de Gisippo y los paréns van está en ell y jun en Tito lo van animá a pendre dona, y li van trobá una jove de maravillosa hermosura y de nobilíssims paréns y siudadana de Atenas, de nom Sofronia, de uns quinse añs de edat. Y arrimánse lo momén de les futures bodes, Gisippo li va demaná a Tito un día que anare en ell a vórela, que encara no la habíe vist; y arribats a casa della, y están ella entre los dos, Tito, veén la hermosura de la novia del seu amic la va escomensá a remirá en molta atensió, y agradánli per tot arreu, sense donáu a coneixe, se va inflamá per nella. Pero después de está allí un tems, despedínse, sen van entorná a casa. Allí, Tito, entrán sol a la seu alcoba, en la jove que li habíe agradat va escomensá a pensá, y se va aná enamorán mes contra mes pensabe en ella, y va escomensá a dís: - ¡Ay! ¡Miserable vida la teua, Tito! ¿aón fiques lo teu ánim y lo teu amor y la teua esperansa? ¿Pos no saps de quí sirá esta dona? Pensa en los honors de Cremetes y la seua familia, y en la verdadera amistat que ña entre tú y Gisippo; an esta jove te convé tíndreli la reverensia que se li té a una germana. ¿Cóm es que la vols? ¿aón te dixes portá per lo engañós amor?, ¿aón per la lissonjera esperansa? Obri los ulls del intelecto y conéixte a tú mateix; díxali pas a la raó, refrena la gana, calma lo dessich y adressa a un atra part los teus pensaméns; fésli frente an este escomensamén de la lujuria, y vensíxte a tú mateix cuan encara estás a tems. Lo que vols no te convé, no es honesto; lo que te disposes a seguí, encara que fore segú que u alcansares, que no u es, hauríes de evitáu si mirares alló que la verdadera amistat te demane. ¿Qué farás, pos, Tito? Abandonarás lo amor indegut, si vols fé lo que es degut.

Y después, enrecordánsen de Sofronia, tornán cap atrás, tot lo dit u condenabe, diénse: - les leys del Amor són mes poderoses que cap atra; trenquen no sol les de la amistat sino les divines. ¿cuántes vegades ha volgut lo pare a la filla, lo germá a la germana, la padrina al fillol? Coses mes monstruoses que un amic vullgue a la dona del atre han passat mil vegades. Ademés de aixó, yo soc jove, y la juventut está sometuda a les leys del amor. La hermosura della mereix sé volguda per tots; y si yo la vull, que soc jove, ¿quí podrá empéndrem en raó? No la vull perque sigue de Gisippo, la vull tan com la voldría fore de qui fore; peque aquí la fortuna que lay ha consedit al meu amic Gisippo en ves de a un atre. Y si té que sé volguda per la seua hermosura mereixcudamen, mes contén té que está Gisippo, al sabéu, de que la vullga que un atre.

Y en este raonamén, burlánse an ell mateix, tornán al contrari, y de este an aquell y de aquell an este, no sol aquell día y la nit siguién, sino moltes atres, hastal pun de que, perduts la gana y la son, per debilidat va tindre que gitás. Gisippo, que mols díes lo habíe vist cavilán y ara lo veíe dolén, mol se dolíe, y se esforsabe en consolál, y en moltes instansies li preguntabe la raó dels seus pensaméns y de la enfermedat. Pero habénli moltes vegades Tito contestat en mentires y habénsen donat cuenta Gisippo, sentínse, sin embargo, Tito obligat, en ploreres y en suspiros li va contestá de esta guisa:

- Gisippo, si los deus hagueren volgut, a mí me siríe mol mes grata la mort que seguí vivín, pensán que la fortuna me ha portat a un puesto al que me ha convingut probá la meua virtut, y en grandíssima vergoña meua la trobo vensuda; pero per sert que espero pronte la recompensa que mereixco, es a di, la mort, la preferixco a viure en lo record de la meua vilesa; com a tú no puc ni ting que amagát res, en gran vergoña te la manifestaré. Y li va descubrí la raó dels seus pensaméns y la batalla de estos, y al remat de quí ere la victoria y que se moríe per l´amor de Sofronia, afirmán que, coneixén cuán li conveníe an ell alló, com a penitencia se habíe imposat lo morí, y creíe que pronte u conseguiríe. Gisippo, al sentí aixó y vore les seues ploreres, va reflexioná, com si de la bellesa de la jove estare mes tibiamen prendat; pero enseguida va deliberá que la vida del seu amic teníe que séli mes volguda que Sofronia, y aixina, apegánseli les llágrimes dell, li va contestá plorán: - Tito, si no estigueres tan nessessitat de consol com u estás, me queixaría de que haigues violat la nostra amistat tenínme tan tems amagada la teua gravíssima passió. Y encara que no paregue honesta, no ña per naixó que seláli al amic les coses deshonestes, perque lo qui es un bon amic, aixina com en les honestes coses sen alegre en lo amic, en les deshonestes se esforse per apartá de elles lo ánimo del amic. Pero abstenínme al presén, vindré a lo que vech que mes nessessites. Si en ardó vols a Sofronia, prometuda en mí, no me extraño, me extrañaríe que no fore aixina, veén la seua hermosura y la noblesa del teu ánim. Y com vols a Sofronia, tan te queixes injustamen de la fortuna, encara que no u digues, que a mí me la ha consedit, pareixénte que vóldrela tú siríe honesto si haguere sigut de un atre que no fora yo. Pero si eres discret com sols, ¿a quí podíe consedíla la fortuna, de qui mes grassies pugueres donáli, si no me la haguere consedit a mí? Consevol atre que la haguere tingut, per mol honesto que siguere lo teu amor, la hauríe volgut an ella mes que a tú, lo que de mí, si per tan amic me tens com soc, no tens que esperáu, y la raó es esta:
no men enrecordo, desde que som amics, de que yo tinguera res que no fore tan teu com meu; lo que, si tan lluñ hagueren anat les coses que no puguere sé de un atra manera, aixina faría en esta com en les atres; pero encara estam a tems de fé que sigue sol teua, y assó faré. Es verdat que a Sofronia la vull mol y en gran alegría esperaba les bodes en ella, pero com tú la vols en mes ardó, pots viure segú que sirá la teua dona a la meua alcoba. Y per naixó, aparta la melancolía, recupera la salut perduda y lo consol y la alegría, y espera contén lo premio del teu amor.
Tito, al sentí parlá aixina a Gisippo, encara que mol plaé li donare la esperansa de tíndrela, se avegoñíe y li pareixíe mal asseptála. Plorán, li va contestá:
- Gisippo, la teua liberal y verdadera amistat mol cla me amostre lo que a la meua amistat li convé fé. No vullgue Deu que aquella que te han donat a tú la ressibixca yo per meua. Pren, pos, contén, lo que has triat y te han donat, y a mí díxam consumím en llágrimes.

A lo que Gisippo va di:

- Tito, la nostra amistat me done llissensia pera forsát a seguí esta dessisió meua, y si tú no fas cas als meus rogs, en la forsa que té que fés en be del amic faré que Sofronia sigue teua. Sé cuánta forsa té l´Amor y que moltes vegades ha portat a una infelís mort als amáns; y te vech tan prop de aixó que no podrás vense les llágrimes y caurás a la dalla; y yo, sense cap duda, pronte te seguiría. Sirá, pos, teua Sofronia, perque fássilmen no trobaríes a datra que tan te agradare, y yo en fassilidat podré contentámos a tú y a mí. Potsé no siría tan liberal si les dones se trobaren en la mateixa dificultat que se troben los bons amics; per naixó, podén yo mol fássilmen trobá un atra dona pero no un atre amic com tú, vull per naixó (no vull di pédrela, que no la pedré donántela a tú) de be a milló transferíla, antes que pédret. Y per naixó te demano que ixques de esta aflicsió, y mos consolos als dos, y en esperansa del be, vivín te dispongues a la alegría quel teu amor dessiche de la dona volguda.
Encara que Tito se avergoñíre de consentí que Sofronia siguere la seua dona, espentánlo per una part l´amor y per latra insitánlo los ánimos que li donabe Gisippo, va di:

- Prou, Gisippo, faré lo que tú me dius, ya que la teua generosidat es tanta que li guañe a la meua vergoña. Pero u fach perque no sol ressibixco de tú la dona volguda, sino en ella la meua vida. Ojalá Deu puga alguna vegada mostrát cuán apressio lo que fas per mí. Después de estes paraules, va di Gisippo:

- Tito, en aixó, pera que tingue efecte, me pareix que ham de fé aixó: com saps, después de llargues negossiassións entre los meus paréns y los de Sofronia, ella se ha convertit en la meua prometuda; y per naixó, si yo ara dic que no la vull per dona, se montaríe un gran avalot y escándol, y se enfadaríen los meus paréns y los seus; potsé que si la abandono, los seus paréns la donon enseguida a un atre, y alomilló no sirás tú. Y per naixó me pareix, si te pareix be, que continúa lo que hay escomensat, y com dona meua la portaré a casa y selebraré les bodes; y después tú, de amagatóns, com u prepararém, en ella te gitarás com a dona teua; después, al seu puesto y al seu tems manifestarém lo assunto, y si los agrade, be estará, y si no los agrade, de totes formes ya estará fet y no podén tirá cap atrás, tindrán que contentás en alló per forsa.
Tito va está de acord, y Gisippo la va ressibí com a dona seua a casa. Están ya Tito curat y en bona salut; y fen una gran festa, al arribá la nit, les dones van dixá a la nova dona a la alcoba del seu home y sen van aná.
Estabe la alcoba de Tito apegada a la de Gisippo, y desde una se podíe entrá al atra. Están Gisippo a la seua alcoba, una vegada apagades totes les llums, sen va aná en cuidadet cap aon estabe Tito y li va di que ya podíe aná a gitás en la seua dona.
Tito, al sentí aixó, mort de vergoña, va voldre fés atrás y no hi volíe aná; pero Gisippo, lo va fé entrá allí. Al arrimás al llit, agarrán a la jove, com fen broma, en veu baixa li va preguntá si volíe sé la seua dona. Ella, creénse que ere Gisippo, li va contestá que sí, y ell, ficánli un anell al dit, li va di: - Y yo vull sé lo teu home.

Y consumán aixina lo matrimoni, mol rato y en mol plaé va chalá en ella, sense que ni ella ni dingú sen acataren de que no ere Gisippo lo que se gitabe en ella. Están, pos, en estos termes lo matrimoni de Sofronia y de Tito, Publio, son pare va tancá los ulls an esta vida, per lo que li van escriure que sense tardá tornare a Roma a velá pels seus assuntos. Y per naixó, va parlá en Gisippo de anássen y emportássen a Sofronia, lo que no se podíe fé sense manifiestá cóm estaben les coses; un día, cridánla a la alcoba, li van explicá tot lo assunto, y Tito li va doná probes. Ella, después de mirássels als dos ben enfadada, va escomensá a desfés en llágrimes, queixánse del engañ de Gisippo; y abans de que a casa de Gisippo ni una paraula se diguere de alló, sen va aná a casa de son pare, y allí an ell y a sa mare los va contá lo engañ de Gisippo, afirmán que ere la dona de Tito y no de Gisippo com ells creíen. Aixó va sé mol du pera son pare de Sofronia y en los seus paréns y en los de Gisippo van ñabé llargues y grans lamentassións, y van sé los comadreos y los enfados mols y grans. Gisippo va despertá lo odio dels seus y dels de Sofronia, y tots díen que no sol ere digne de reprobassió, sino de un aspre cástic. Pero ell afirmabe que habíe fet una cosa honesta, y que sons pares de Sofronia teníen que donáli les grassies perque la habíe casat en algú milló que ell mateix. Tito, per un atra part, de tot sen enterabe y en gran traball u soportabe; y coneixén que ere costum dels griegos exitás en los renecs y les amenasses hasta que trobaben algú que los responguere, y que entonses no sol humildes, sino mol cobarts se tornáen, va pensá que los seus discursos no se podíen aguantá mes sense contestáls; y tenín ell ánimo romano y pensamén ateniense, de una manera mol oportuna va ajuntá als paréns de Gisippo y los de Sofronia a un templo, y entrán allí acompañat sol per Gisippo, aixina los va parlá als que esperaben:
- Creuen mols filóssofos que lo que los passe als mortals es dispossisió y providensia dels deus inmortals; y per naixó creuen algúns que es inevitable tot lo que mos passe o mos passará alguna vegada, encara que ñan algúns que esta inevitabilidat atribuixen sol a lo que ya ha passat. Estes opinións, si en perspicassia són mirades, se vorá mol ubertamen que lo rependre algo que no pot cambiás no es mes que voldre demostrás mes sabut que los deus, dels que ham de creure que en eterna ley y sense cap error gobernen y disposen de natros y de les demés coses; per lo que, cuán loca y bestial presunsió siríe voldre corregí la seua obra, mol fássilmen u podéu vore, y encara cuántes y quínes cadenes mereixen aquells que se dixen aná a tal atrevimén. Entre los que, segóns lo meu juissi, tos trobau tots, si es verdat lo que hau dit y dieu continuamen, que Sofronia es la meua dona, cuan lay hau entregat a Gisippo, sense vore que estabe disposat que no fore la dona de Gisippo, sino la meua, com podeu vore al presén.
Pero com lo parlá de la secreta providensia y la intensió dels deus los pareix a mols du y difíssil de compendre, presuposán que ells de cap de les nostres acsións sen ocupen, baixaré als raonaméns dels homens, parlán dels que me convindrá fé dos coses mol contraries a les meues costums: la una, alabám a mí mateix y latra parlá mal de atres o humilláls; pero com no me apartaré de la verdat ni en una cosa ni en latra, y la presén materia u demane, u faré. Les vostres queixes, mes insitades per la rabia que per la raó, en continues protestes, aixina com abalots, ofenen, reprenen y condenen a Gisippo perque me ha donat per dona, per dessisió seua, a qui vatros an ell per la vostra habíeu donat, en lo que yo crec que té que sé mol de alabá; y les raóns són estes: la primera, perque ha fet lo que té que fé un amic; la segona perque ha obrat mes en coneiximén de lo que u habíeu fet vatros. Lo que les santes leys de la amistat volen que un amic faigue per un atre, no es la meua intensió explicátos al presén, contentánme sol en habétos recordat delles que los llassos de la amistat mol mes ajunten que los de la sang o la parentela; tenim los amics que triem y los paréns que mos done la fortuna. Y per naixó, si Gisippo va voldre mes la meua vida que la vostra benevolensia, sén yo amic seu com me ting, dingú té que maravillás. Pero anem a la segona raó (a la que en mes insistensia mos convé aturámos): lo habé sigut ell mes sabut que vatros u sou, com me pareix que de la providencia dels deus poc ne entenéu, y mol menos que sapigáu los efectes de la amistat. Dic que lo vostre escomensamén, lo vostre consell y la vostra deliberassió li habíen donat Sofronia a Gisippo, jove y filósofo; Gisippo lay ha donat a un atre jove y filósofo; lo vostre consell la va doná a un ateniense, Gisippo a un romano; lo vostre a un jove noble, Gisippo a un encara mes noble; lo vostre a un jove ric, Gisippo a un mol ric; lo vostre a un jove que no sol no la volíe, sino que apenes la coneixíe, Gisippo a un jove que per damún de la seua felissidat y mes que a la propia vida la volíe. Y que lo que dic es verdat, y mes de alabá que lo que habíeu fet vatros, miréu pun per pun. Que yo jove y filósofo soc, com Gisippo, la meua cara y los meus estudis, sense cap discurs mes llarg poden explicáu. La mateixa edat es la seua y la meua, y en les mateixes passes sempre ham estudiat avansán. Es verdat que ell es ateniense y yo romano. Si de la gloria de la siudat disputem, diré que yo soc de una siudat libre y ell de una tributaria; diré que yo soc de una siudat Siñora de tot lo món y ell de una siudat obedienta a la meua; diré que soc de siudat florida en armes, imperi y estudis, mentres ell no podrá alabá a la seua mes que en los estudis. Ademés de aixó, encara que me veigáu com un escolá humilde aquí entre vatros, no hay naixcut dels fems del populacho de Roma; los meus palaus y los puestos públics de Roma están plens de antigues imaches dels meus antepassats, y los anals romanos se troben plens de mols triunfos lograts per los Quinto sobre lo Capitolio romano; y no está per la vellesa semada, sino que avui mes que may florix la gloria del nostre nom. Callo, per vergoña, les meues riqueses, tenín a la memoria que la pobresa honrada es lo antic y copiós patrimoni dels nobles siudadáns romanos; la que, si per la opinió del vulgo es condenada, y són alabats los tessoros, soc en ells, no com avarissiós, sino com amat de la fortuna, abundán. Y mol be sé que tos ere mol apressiat tindre per parén a Gisippo; pero yo no tos ting que sé, per cap raó, menos apressiat a Roma, considerán que allí tindréu en mí a un óptim huésped; y un útil y solíssit y poderós protectó tan en les oportunidats públiques com en les nessessidats privades.
¿Quí, pos, dixán apart la passió, y mirán en justissia, alabará mes les vostres dessisións que los del meu amic Gisippo? Sertamen, dingú. Está, pos, Sofronia ben casada en Tito Quinto Fulvio, noble, antic y ric siudadá de Roma y amic de Gisippo; per lo que qui de aixó se dol o se queixe no fa lo que té que fé ni sap lo que fa. Ñaurán potsé algúns que diguen no doldres de que Sofronia sigue la dona de Tito, pero se doldrán del modo en que se ha convertit en la seua dona: a amagatontes, engañánla, sense que cap amic ni parén sapiguere res. Y aixó no es cap milagre ni cosa que passo per primera vegada. Dixo de bona gana a una vora an aquelles que contra la voluntat del pare han pres home y an aquelles que han fugit en los seus amáns y primé han sigut amigues que esposes, y an aquelles que abans han descubert en embarassos y partos los seus matrimonis que en la llengua, y la nessessidat ha fet consentíu, cosa que no li ha passat a Sofronia; sino que ordenada, discreta y honestamen ha sigut donada per Gisippo a Tito. Y dirán atres que la ha casat aquell a qui casála no incumbíe. ¡Nessies lamentassións són estes y típiques de dones, y prossedéns de la poca considerassió! No fa aná ara la fortuna per primera vegada diferéns camíns y instruméns nous pera induí les coses a determinats efectes. ¿Qué pot importám a mí que lo sabaté al puesto del filósofo haigue expresat lo seu juissi sobre un fet meu (amagat o públic) si lo fin es bo? Ting que cuidám, si lo sabaté no es discret, de no dixáli prosseguí, y agraíli lo fet. Si Gisippo ha casat be a Sofronia, aná queixánse de la manera y dell es una bobada superflua; si no confiéu en lo seu juissi, cuidéutos de que no pugue casá a dingú mes y agraíuli aixó. Tamé hau de sabé que yo no vach buscá ni en astussia ni en fraude tacá la honestidat y la claridat de la vostra sang en la persona de Sofronia; y encara que de amagatontes la haiga pres per dona no vach vindre com un raptó a tráureli la seua virginidat ni com a enemic vach vullgué tíndrela deshonestamen, rechassán emparentá en vatros; sino que en ardó enchisat per la seua cautivadora hermosura y de la seua virtut, veía que si en lo orden que potsé voléu di que tenía que habéla procurat, sén mol amada per vos, per temó a que a Roma me la emportara, no la haguera obtingut. Vach empleá, pos, la manera oculta que ara to se pot manifestá, y vach fé que Gisippo consentiguere en lo meu nom en alló que ell no estabe disposat; y después, encara que yo en ardó la vullguera, no com amán, sino com home, vach buscá lo ajuntamén en ella (com pot ella mateixa en verdat testimoniá), diénli les degudes paraules y ficánli lo anell de desposada, preguntánli si me volíe per home; a lo que ella va contestá que sí. Si li pareix que ha sigut engañada, no mu hau de espetá a mí, sino an ella, que no me va preguntá quí ere. Este es, pos, lo gran mal, lo gran pecat, la gran falta cometuda per lo Gisippo, amic, y per mí, amán; que Sofronia se haigue de amagatóns convertit en dona de Tito Quinto; per naixó, lo feríu, lo amenasséu y lo insidiéu. ¿Y qué mes faríeu si lay haguere donat a un villano, a un vagabundo, a un criat? ¿Quínes cadenes, quína presó, quínes creus tos bastaríen? Pero dixem ara aixó; ha arribat lo tems que yo encara no esperaba de que mon pare se ha mort y me vech obligat torná a Roma. Per lo que, volén emportám a Sofronia en mí, tos hay descubert lo que pot sé encara tos seguiría amagán; lo que, si foreu sabuts, alegremen u soportaríeu, perque si engañátos o insultátos haguera volgut, podía dixátola; pero no vullgue Deu que en a espíritu romano se pugue albergá tanta vilesa. Ella, pos, es a di, Sofronia, per consentimén dels deus y per vigor de les leys humanes y per lo loable juissi del meu amic Gisippo y per la meua astussia, es meua, aixina que vatros (teníntos en mes que los deus y los demés homens sabuts) bestialmen, en dos maneres mol odioses pera mí, mostréu que tos equivoquéu: una es tenín a Sofronia, sobre la que no teníu cap dret; y latra es tratá a Gisippo, al que estáu obligats justamen, com a enemic. Y no tos explicaré lo mal que feu, sino com amic tos aconsellaré que apartéu la rabia y que Sofronia me sigue restituida pera que yo alegremen men vaiga com a parén vostre: segús de aixó, que, tos agrado o no, lo que está fet, si voleu obrá de un atre modo, tos pendré a Gisippo y sense faltá, si arribo a Roma, recuperaré a la que es mereixcudamen meua, per mol que tos disgusto; y tos faré vore lo que pot la rabia dels romanos, hostigántos sempre.
Después de que Tito va dí aixó, ficánse de peu en la cara tota enfadada, prenén a Gisippo de la ma, mostrán que tan li fotíe que ñaguere gen al templo, movén lo cap y amenassánlos, va eixí. Los que se van quedá a dins, en part induits per les paraules de Tito de amistat y parentela, y en part assustats per les seues raderes paraules, de comú acuerdo van deliberá que milló siríe tindre a Tito com a parén, ya que Gisippo no habíe volgut séu, que pedre a Gisippo y tindre a Tito com enemic; per naixó, ixín, van aná a buscá a Tito y li van di que los pareixíe be que Sofronia fore seua, tindrel an ell com a parén y a Gisippo com a bon amic; y fen juns una festa en familia, sen van aná y li van enviá a Sofronia, la que, com a discreta, fen de la nessessidat virtut, l´amor que teníe per Gisippo rápidamen lay va entregá a Tito y en ell sen va aná cap a Roma, aon en gran honor van sé ressibits. Gisippo, quedánse a Atenes, después de no mol tems, per unes cuestións sivils, en tots los de casa seua, pobre y mesquí va sé aviát de Atenas y condenat a perpetuo exili. Están aixina Gisippo, habén arribat a sé no sol pobre sino pidolán, com va pugué va arribá a Roma a probá si Tito sen enrecordabe dell; y enterat de que estabe viu y volgut per tots los romanos, preguntán quína ere casa seua, dabán della se va colocá hasta que Tito va arribá. Per la miseria en la que estabe no se va atreví a dirigíli la paraula. Per lo que, passán Tito abán y pareixénli a Gisippo que lo habíe vist y esquivat, enrecordánsen de lo que ell habíe fet per nell, enfadat y desesperat sen va aná; y sén ya de nit y están ell en dijú y sense cap perra, sense sabé aón aná, mes dessichós de morí que dingú, va arribá a un puesto mol salvache de la siudat, aon, veén una gran cova, a dins va entrá pera arrasserás aquella nit, y damún de la terra despullat y mal vestit, vensut per les llágrimes, se va adormí. An esta cova, dos que habíen estat robán aquella nit, en lo furt fet van apareixe a la matinada, y reñín los dos, la un, que ere mes fort, va matá al atre y va colá. Habénu vist y sentit Gisippo tot, li va pareixe que habíe trobat lo camí a la mort que dessichabe, sense matás ell mateix; y per naixó, sense anássen, se va quedá allí hasta que los esbirros del tribunal, que ya sen habíen enterat del cas, van acudí y se van emportá a Gisippo detengut. Y ell, interrogat, va confesá que lo habíe matat y que no habíe pogut anássen de la cova, per lo que lo pretor, que se díe Marco Varrón, lo va condená a mort crussificat, tal com allacuanta ere costum. Habíe Tito, per casualidat, arribat al pretori en aquell momén y, mirán al pobre condenat y habén escoltat lo perqué, de repén va reconeixe a Gisippo, y se va extrañá de la seua miserable fortuna y de cóm habíe caigut tan baix, y volén ajudál y no veén cap atra vía pera la seua salvassió, mes que acusás an ell mateix y excusál an ell, rápidamen se va adelantá y va cridá: - Marco Varrón, fes cridá al pobre home al que has condenat perque es inossén; bastán hay ofés yo als deus en una culpa matán an aquell al que los teus esbirros van trobá este matí mort com pera ara encara oféndrels en la mort de un atre inossén.
Varrón se va extrañá y li va doldre que tot lo pretori lo haguere sentit, y no podén retraures de fé lo que li manaben les leys, va fé torná a Gisippo, y en presensia de Tito li va di:

- ¿Cóm has sigut tan loco de confessá lo que no has fet, jugánte la vida? Me has dit que tú habíes matat esta nit an aquell home, y este ve ara y diu que ha sigut ell.

Gisippo va mirá y va vore que aquell ere Tito y va vore que fée alló pera salvál, com agrait per lo servissi que antes li habíe fet; per lo que, plorán de piedat, va di:
- Varrón, verdaderamen lo hay matat yo, y la piedat de Tito pera salvám arribe ya massa tard. Tito, per un atra part, díe:

- Pretor, com veus, este es extrangé y desarmat lan trobat jun al mort, y ya veus que la seua miseria li done motiu pera voldre está mort; y per naixó, fícal en libertat y a mí, que u hay mereixcut, castígam.

Se va extrañá Varrón de la insistensia de aquells dos y ya se pensabe que cap dels dos ere lo culpable; y, pensán en la manera de absóldrels, en aixó que ve un jove de nom Publio Ambusto, de perdudes costums y lladre mol conegut entre tots los romanos, qui verdaderamen habíe cometut lo homissidi; y sabén que cap dels dos eren culpables de lo que se acusaben, tanta va sé la ternura o tendresa que va omplí lo seu cor per la inossensia de estos dos, que mogut per compassió va acudí dabán de Varrón y li va di:

- Pretor, los meus fets me porten a resoldre la dura discusió de estos dos, y no sé quín Deu me espoleje y me espente a manifestát lo meu pecat. Cap de estos dos es culpable de lo que se acusen. Yo soc lo que ha matat an aquell home esta matinada al apuntá lo día; y an este desgrassiat que está aquí lo vach vore que dormíe mentres yo me repartía les coses robades en aquell al que hay pelat. Tito no nessessite que yo lo excusa; la seua fama es clara per tot arreu, y ya se sap que no es home de tal condissió; aixina que libéral y castígam a mí en la pena que les leys me imposon. Habíe ya Octavio sentit estes coses y, fen vindre als tres, va voldre sentí quína raó habíe mogut a cadaú pera condenás; y ells lay van contá.
Octavio, als dos amics perque eren inosséns y al tersé per amor seu los va ficá en libertat. Tito, renegán primé a Gisippo per lo seu desapego y desconfiansa, li va fé molta festa y lo va portá a casa seua, aon Sofronia, en piadoses llágrimes lo va ressibí com amic. Y allí, confortánlo y vestínlo en la roba apropiada a la seua virtut y noblesa, va compartí en ell tots los seus tessoros y possessións, y después, a una germana joveneta que teníe Sofronia, de nom Fulvia, lay van doná per dona; y después li va di: - Gisippo, de tú depén ara, o quedát aquí en natros o entornáten a Atenas en tot lo que te hay donat.

Gisippo, obligat per lo desterro al que estabe condenat per la seua siudat y per
l´amor que li teníe a Tito, va dessidí fés romano. Y ell en la seua Fulvia, y Tito en la seua Sofronia, van viure a una gran casa, fénse mes amics cada día, si es que podíe sé.

Santíssima cosa es, pos, la amistat, y no sol digna de reverensia, sino de sé alabada perpetuamen com a mare de la magnifissensia y de la honestidat, germana de la gratitut y de la caridat, y enemiga del odio y de la avarissia; sempre, sense esperá cap rogativa, preparada per a fé per los atres lo que voldríe que per nella mateixa se faiguere; los seus sagradissims efectes raríssimes vegades se veuen avui, per culpa de la enveja y egoisme dels mortals que sol miren per nells.
¿Quín amor, quína riquesa, quína parentela li haguere fet sentí a Gisippo lo ardó, les llágrimes y los suspiros de Tito, en tanta eficassia que per nells a la hermosa dona noble y volguda la haguere fet casá en lo seu amic? ¿Quínes leys, quínes amenasses, quína temó li haguere fet abstindres a Tito dels abrassos de la hermosa jove als puestets solitaris, apartats, o al llit? ¿Quíns estats, quíns mérits, quínes ganansies li hauríen fet a Gisippo no preocupás de pedre als seus paréns y als de Sofronia, no preocupás de les deshonestes murmurassións del populacho, no preocupás de les burles per a satisfacer al seu amic? ¿Quí haguere procurat la seua mort per a salvá a un atre, podén dissimulá, y arrencál de la creu que ell mateix se procurabe?, ¿Quí haguere compartit lo seu gran patrimoni en aquell al que la fortuna lay habíe tret? ¿Quí li haguere donat per dona a la seua germana, veénlo pobrissim y en extrema miseria?
Vullguen, pos, los homens moltes consortes, caterves de germáns y gran cantidat de fills, y en los seus dinés se aumento lo número dels seus criats; y no reparon en que consevol de ells te temó de un perill propi, y no se preocupen del pare, germá o siñó, mentres que tot lo contrari veém que fa lo bon amic.

viernes, 9 de noviembre de 2018

dicsionari chapurriau castellá, C

ca, can, casa de (balear : cà, gos) casa, casa de – perro
cabalgabe cabalgaba
cabalgaben cabalgaban
cabalgat cabalgado
caball, caballs, cavall, cavalls caballo, caballos
caball, cavall, caballs, cavalls, caballet, cavallet, caballets, cavallets – a la atracsió de fira li diém “los caballitos”, no los caballets caballo
caballé, caballés, cavallé, cavallés caballero, caballeros
caballeret caballerito
caballerosamen caballerosamente
caballets caballitos
caballó, caballons, cavalló, cavallons, (antic cauallons, caualló)


caballó, caballóns
caballón, caballones
cabals, caudals, bens, riquesa caudales, bienes, riqueza
cabaña, cabañes (vore barraca) cabaña, cabañas
cabás, cabassos, cabaz al Mezquín capazo, capazos, recipiente de goma con dos asas
cabell, cabells, pel, pels cabello, cabellos, pelo, pelos
cabellera, cabelleres cabellera, cabelleras
cabessáes, cabessades dormir un poquito, cabezada
cabestre, cabestres cabestro, cabestros
cabet, cabets - Daniel Vidal Albesa té lo cap aigualit, los de la Ascuma tenen los cabets aigualits. cabecita, cabecitas
cabíe cabían
cabíen cabían
cabiguere (v. cabre, cabé) tratante (de animales, comerciante)
cabina (de teléfonos), cabines cabina (de teléfonos), cabinas
cable, cables cable, cables
caborces, caberzut, cabut, tozut , tossut, tossuda, cap du trazado, que tiene traza, maña
caboria, cabories cavilación, cavilaciones, pensamientos
caborsuda, tossuda tozuda
caborsut, cabut, tossut tozudo
cabossa, cabosses de alls, cabossa, cabosses cabeza de ajos
cabotada, cabotades, cop en lo cap, cuan te estás adormín y te cau lo cap golpe con la cabeza – cuando te duermes y se te cae la cabeza
cabra, cabres cabra, cabras
cabra, cabres, cabreta, segalla, cabretes, segalles, cabra mocha (sense cuernos), cabrit, cabridet trigo
cabre o cabé – cábigo, cápigo, caps, cap, cabem, cabéu, caben – cabría – cabiguera , capiguera – cabré caber
cabrechá, cabrejá, cabrechás, cabrejás cabrear, cabrearse
cabrechat, cabrejat cabreado
cabrechats, cabrejats cabreados
cabrejada, cabrechada cabreada
cabrejás, cabrejá cabrear, cabrearse
cabrejat cabreado
cabrejats cabreados
cabrejo (me) – agarro un cabreo cabreo (me), cojo un cabreo
cabreta, cabretes cabrita, cabritas
cabridet (bolet) cabritillo (seta)
cabridet, cabridets – bolet en este nom cabritillo, cabritillos – seta con este nombre
cabrit, cabrits cabrito, cabritos
cabrit, cabrits, cabridet, cabridets, cabrida, cabrideta, cabridetes cabrito, cabritos, cabritillos, cabritilla, cabritillas
cabrón, cabrons, cabrona, cabrones cabrón, cabrones, cabrona, cabronas
cabuda cabida
cabuda cabida
caca, merda caca, mierda
cacarech cacareo
cacha, caches cacha, cachas
cachap, cachaps, cachapet, cachapets, conill minut, mote de Valjunquera, vore cachapera conejito, cría del conejo, gazapo
cachapera, cachaperes, vore cachap madriguera del conejo
cacho, cacha, baix, baixa, baixet, baixotet, baixotets, se diu de un techo, de una persona, etc, cachet, cachotet, cachoteta, cacheta – acáchat ! - estic acachat bajo, baja, bajito, bajita – agáchate ! - Estoy agachado.
cachonda, cachondo, cachondos, cachondes cachonda, cachondo, cachondos, cachondas
cachurro, cachurros, part de una planta (cart) que se apegue a la roba, calsetins sobre tot parte de una planta (cardo) que se pega a la ropa, sobre todo en los calcetines
cactus cactus
cada cada
cadaú, cada una cada uno, cada una
cadáver, cadávers Cadáver, cadáveres
cadera, caderes cadera, caderas
cadira , cadires / cadiera es una taula de fusta en bang, paraula aragonesa silla, sillas, cadiera es una mesa con banco (aragonesa)
cadolla, cadolles, bassots aon se arreplegue aigua de un barranquet, les que conec a La Pileta són com olles a la roca – ve de cucŭlla com cogulla pocitos en la roca para abrevar o beber una persona si el agua corre
caém caemos
caén (g) cayendo
caénse cayéndose
caéu caéis
café, cafés – bar, bars cafés, bares
caferet, café café
cafeté (barman) camarero, barista, barman
cafetera, cafeteres cafetera, cafeteras

cafetería cafetería
cafetería, cafeteríes cafetería, cafeterías
cafeteríes cafeterías


cagamandurries (ñan homes, homenets y) cagabandurrias
cagán (g) cagando
cagánse cagándose
cagarnera, cadernera , cardelina, cardolina, cardalina (carduelis) carduelis, jilguero
cagarníu de una pollada, lo muixó mes minudet y escarransit, arguellat de una pollada el pájaro más pequeño de una nidada, delgado
cagarrina, cagarrines, diarrea diarrea, cagarrina, cagarrinas
cagarruta, cagarrutes, cagueradeta, cagallonets de ovella, ciervo, minuda, la caguerada es grossa cagarruta
cagáu – vatros – no la caguéu o cagáu Cagáis – no la caguéis
cagona, cagón
cagona, cagón



cagüen (me cago en), mecagüen me cago en, mecagüen
caguerada, caguerades de cagar, boñiga, boñigas
caguéu caguéis
caíe (ell, ella) caía
caíen caían
caiga caiga
caigo caigo
caiguda caída
caiguda, caigudes caída, caídas
caigudes caídas
caigue caiga
caiguem, caigam caigamos
caiguen caigan
caiguere cayera, cayese
caigueren cayeran, cayesen
caigut, caiguda caído, caída
caigut, caiguts caído, caídos
caiguts, caigudes caídos, caídas
caire / al caire del single / Aixó ha pres mal caire En el canto de la montaña – mal aspecto
caissa, vore caixa caja
caisseta, caixeta cajita
caissetes, caixetes cajitas
caissó, caixó cajón, cajones de un armario, mesita
caixa, caixes caja, cajas
caixa, caixes caja, cajas
caixé de la sequia, caixés, la U per aon corre l´aigua acequia, cajón, la U por donde transcurre el agua
caixes cajas
caixons cajones
cala, cales (al mar), playa, playes cala, calas, playitas
calabozo, presó calabozo, prisión
Calaix, calaixos (vore caixó) cajón, cajones de un armario, mesita
calambre, calambres, rampa, arrampás, rampada calambre, calambres, rampa, arramparse, electricidad
calamidat, calamidats calamidad, calamidades
calaña Calaña - calidad, especie, índole, ralea, condición, naturaleza, raza, categoría, muestra, modelo, patrón, forma
Calaseit, lo poble del sompo de Carlos Rallo Badet, aon está la Ascuma: lo IEC o AVL del Matarraña   Calaceite
calat, calada – hay calat lo cuixot o la espala per a vore si estabe bo, bona calado, calada – he calado el jamón o la paletilla para ver si estaba bueno, buena
calavera, calaveres calavera, calaveras
calbot, calvot, cop al cap, detrás y a dal, a la calva, encara que porto pel golpe en la cabeza, parte de arriba y atrás, en la calva (aunque lleve pelo)
calcañá , calcañás, taló, talons talón, talones, calcañar
calcañá, calcañás calcañar, talón
calcat, calcada calcado, calcada
calcé, calsé / calsat / vore calsá, calsás calzado
cálcul, calculs – de números – a la vessícula, als riñons (nefrític) cálculo, cálculos – números – nefrítico, vesícula biliar
Calculá – calculo, calcules, calcule, calculem o calculam, calculéu o calculáu, calculen – calculara – calcularé – calcularía calcular
calculán (g) calculando
calculat calculado
calcule calcula
calculo calculo
caldejáe, caldejabe caldeaba
caldera, calderes caldera, calderas
calderó, calderons caldero, calderos
caldet caldito
caldo, caldos de verdura, de carn caldo, caldos
caldoreta calorcito
caldós, caldosa (arrós, sopa) caldoso, caldosa
caldrá hará falta
caldre, calé hacer falta
caldríe haría falta
Calé, caldre – Estes ulleres no te calen, no te fan falta - Del provensal antic “caler”, y este del latín calēre. Fransés chaloir, francoprovenzal chalêr hacer falta
calefacsió, calefacsions calefacción, calefacciones
Calén, calens, calenta, calentes – vach calén (de beure o de ganes de rascá), calentet, calenteta Caliente, calientes
calendari, calendaris calendario, calendarios
calentá , acalentá calentar
caléntam, acaléntam – de beure caliéntame
calentán calentando
calentánse calentándose
calentat calentado
calenteta calentita
calento caliento
calentura, calentures, calentureta, calenturetes calentura, calenturas
calfred, calfret, escalofrío escalofrío
calguere hiciese falta
calibrá calibrar
calibrán (g) calibrando
calicha, caliches (vore basca) mucho calor, bochorno
calidat, calidats calidad, calidades
calificá, calificás Calificar, calificarse
calificassió, calificassions (les notes) calificación, calificaciones (las notas)
calificat, calificada calificado, calificada
califique califica
caliqueño, puret , puro retortigat que fot una corrompina insoportable, porte LSD – fotre un caliqueño : cardá caliqueño, purito que huele fatal
calis, este es lo calis de la salvassió cáliz
cálit, calits, cálida, cálides cálido, cálidos, cálida, cálidas
caliu, calius (brasa, brases) brasa, brasas
caliu, calius, brases y sendra mesclades – calivum latín brasas con ceniza, rescoldo, rescoldos
callá – callán (g) – callat, callada, calladet, calladeta callar
calla! cállate, calla !
callabe callaba
callaben callaban
callada callada
calladamen calladamente
callades calladas
calladet, calladeta calladito, calladita
calladets, calladetes calladitos, calladitas
calláe, callabe callaba
cállal, feslo callá cállalo, hazlo callar
callán (g) callando
callará callará
callare callara, callase
callaréu callaréis
callat, callada callado, callada
callats, callades callados, calladas
calléu! Vatros calléu o calláu Callad ! - Vosotros calláis
callo (callá) – callo a la pell callo, callo de la piel
callos (los), tripes (de cordé) guisades – cuan callos parlarem natros callos, tripas, intestinos (de cordero) guisados – cuando calles hablaremos nosotros.
calmá calmar
calma, tranquilidat calma, tranquilidad
calmál (an ell) calmarlo
cálmal, cálmala ! cálmalo, cálmala
calmán (g) – beguda de ron, café, queimada (cremadet) Calmando – queimada
calmare (que ell se) calmara, calmase
calmat, calmada calmado, calmada
caló / fa una caló que bade les roques / estes calós – idioma dels gitanos Calor – caló : idioma de los gitanos
caloreta, caló calorcito, calor
calorina (Carolina no) , basca, calina, calicha mucho calor, bochorno, siroco
cals (CACO3) cal
calsá, calsás calzar, calzarse
calsat, calsats, calsada, calsades – la calsada romana de Beseit calzado, calzados, calzada, calzadas
calsem (mos) – calsá calzamos
calses (les) per a les cames de una dona medias (las) de vestir
calseta (fé), “ganchillo” hacer ganchillo
calsetí, calsetins – peúcs calcetín, calcetines – patucos
calsigá, patejá en los peus, palsigá pisar
calsigada pisada
calsigades pisadas
calsigáes, calsigabes, vore palsigá pisabas
calsigals (an ells), calsigales (an elles) pisarlos, pisarlas
calsigánlo (an ell) pisándolo
calsigat (p) en lo peu pisado con el pie
calsonsillos, cansonsillos (calsonsillo singular se fa aná poc) - Ramón Sistac se trau los cansonsillos com lo papé de les madalenes. calzoncillos, calzoncillo singular se usa poco
calurós caluroso
Calvo, calvos, calva, calves calvo, calvos, calva, calvas
cam, fotre lo cam, fotre lo cam largarse
cama, cames – cametes ajudéume ! - cameta, cametes pierna, piernas, piernas ayudadme ! - piernecita, piernecitas
camagroc, camagrocs (bolet), se críe als Ports de Beseit camagroc, seta de color amarillo anaranjado, se cría en los Puertos de Beceite
camal, camals (dels pantalons, de cama, cames) pernera, perneras de los pantalones
cámara cámara
camareres camareras
camarero, camarera camarero, camarera
camareros camareros
cámares cámaras
camatimó (del aladre) timón del arado
cambi, cambis cambio, cambios
cambiá – cambio, cambies, cambie, cambiem o cambiam, cambiéu o cambiáu, cambien cambiar
cambiabe o cambiáe cambiaba
cambiaben cambiaban
cambiades cambiadas
cambiáen, cambiaben cambiaban
cambiál cambiarlo
cambiáles cambiarlas
cambiáli cambiarle
cambiáls cambiarlos
cambiam cambiamos
cámbiam de puesto ! cámbiame de sitio !
cambián cambiando
cambiánles cambiándolas
cambiánlos cambiándolos
cambiare cambiase, cambiara
cambiaréu cambiaréis
cambiaríeu cambiaríais
cambiás, ella sen ha anat a cambiás – cambiás lo tems de repén (girás) cambiarse, ella (se) ha ido a cambiarse – cambiarse el tiempo de repente
cambiat cambiado
cambie cambia
cambien cambian
cambis cambios
cambista, cambistes Cambista, cambistas
cames piernas
cametes, garretes piernecitas
camí, camins – yo vach ensomián camins de la tarde ... (Antonio Machado) – a camins (a vegades) caminos, yo voy soñando caminos de la tarde ... - a veces
camilla camilla
camilla, camilles per als dolens, ambulansia camilla, camillas para los enfermos, ambulancia
camilla, taula redoneta a la vora del foc mesa redonda a la vera del fuego
caminá - camino, camines, camine, caminem o caminam, caminéu o camináu, caminen – si yo caminara – caminaré, caminaba - camina o reventa ! - caminata caminar
caminabem, camináen caminábamos
caminaben caminaban
camináe o caminabe (ell) caminaba (él)
camináe, caminabe caminaba (él)
camináen o caminaben caminaban
caminán que es gerundio – un caminán, caminadó, senderista, dos caminans caminando que es gerundio – caminante, caminantes
caminans caminantes
caminat caminado
caminata, caminates caminata, caminatas
camine camina
caminem caminamos
caminet caminito
caminéu camináis
camino Yo camino
camión, camions, camioneta, camionetes – la camioneta ere lo mote de la dona del Caje a Beseit. camión, camiones, camioneta, camionetas
camisa, camises camisa, camisas
camiseta, camisetes, antes ere una samarreta camiseta, camisetas
campaben campaban
campabes campabas
campal (batalla) campal
campamén, campamens. Los sagals de escola anaben de campamens. A natros no mos dixabe aná mon pare perque sempre teníem faena, y cuan ya estaben los sagalets allí díe: “pos hi haguereu pugut aná”. Me cago en Deu, lo palio y tots los sans! campamento, campamentos
campanari, campanaris (campaná) campanario, campanarios
campanes campanas
campaneta – la campaneta del Pilá, lo que no vingue no tindrá pa campanilla
campaña, campañes campaña, campañas
campeón, campeons, campeona, campeones campeón, campeones, campeona, campeonas
campessinos, llauradós campesinos, labradores
campestre, campestres campestre, campestres
camping, campings, Camping La Planeta a Beseit, Camping lo roble, a Valderrobles camping, campings
campiña, campiñes campiña, campiñas
campo, cam campo
campo, campos, cam, cams – Camps es per ejemple, Chimo de Queretes - fotre lo cam Campos – Camps – largarse
campos, cams campos
can de un muixó, lo canto, los cans, vore cántic canto de un pájaro, cantos
cana, canes, pel blang, pels blangs cana, canas
canal, canals canal, canales
canalera, canaleres, canal, tubería que va desde lo canaló de la teulada hasta enterra canalón que va desde la canal del tejado hasta el suelo
canalobre, canalobres (al provensal són candelabros) témpano de hielo, témpanos
canapé, canapés canapé, canapés
canari, canaris canario, canarios
Canaries (les) Las islas Canarias
canasta, canastes, de vime canasta, canastas de mimbre
canastet, canastets canastillo, canastillos
canasteta canastilla
cáncer cáncer
candado, candat, candados, candats, candáu, candáus, per a tancá en clau candado, cierre
candela, candeles candela, candelas
candeleta, candeletes, candela minuda candelita, candelilla, candelitas, candelillas
candorós, candorosa, que té candó candoroso, candorosa, que tiene candor
canella, aixeta, eixeta (grifo) grifo
cangrejo, cangrejos cangrejo, cangrejos
canilla, canilles – garra, garres (prima, primes) pierna, piernas (delgadas)
cánio, paraula inventada per Zorrilla de Valljunquera, igual que ladruñán palabra inventada por José Ramón Zorrilla de Valjunquera
canóa, canóes – que no es una canóa, que es un kayak canoa, canoas
canós canoso
canós, canosa, canosos, canoses, que té cana, canes canoso, canosa, canosos, canosas
cansá, cansás – yo me canso, te canses, se canse, mos cansém o cansám, tos canséu o cansáu, se cánsen – cansat, cansats, cansada, cansades – cansára – cansaré – cansaría – cansino cansar, cansarse
cansabe cansaba
cansaben cansaban
cansada cansada
cansades cansadas
cansáe, cansabe cansaba
cansalada , lo magre sense cansalada no val res, cansalá, cansalades, cansaláes el jamón sin su grasa, tocino, “no vale nada” no está bueno
cansaladé, de cansalada, carn salada, mote de Beseit el que hace “cansalada”, tocino, cansaladé es un mote de Beceite
cansám cansarme
cánsam ! cánsame !
cansamén, lo macho se va morí de cansamén, vaya palissa li vam fótre desde Talldepullí hasta Beseit cansancio, el mulo se murió de cansancio, vaya paliza le dimos desde Talldepullí hasta Beceite
cansaríe cansaría
cansaríen cansarían
cansás, me canso, te canses, se canse, mos cansém, tos canséu o cansáu, se cánsen – si yo me cansára – cansaría – cansaré cansarse
cansat cansado
cansats cansados
canse , aixó canse, ell se canse, ella me canse cansa, esto cansa, él se cansa, ella me cansa
canselá cancelar
canséla la sita cancela la cita
canselada (cansalada es un atra cosa) cancelada
cansélam la sita de les nau ! cancélame !
canselarás cancelarás
cansém (mos) cansamos (nos)
cansen (se) se cansan
cansino, cansinos, canso en aragonés, pesat, pesats cansino, cansinos, pesado, pesados
cansó (de roca y aigua) – cansóns canción, canciones
cansoneta, cansonetes cancioncita, cancioncilla, cancioncitas, cancioncillas
cantá – cánto, cántes, cánte, cantém o cantám, cantéu o cantáu, cánten – si yo cantara – cantaré – cantaría – cantat, cantada – cantán (g) – Cantando de Beseit (mote) cantar
cánta milló ! canta mejor !
cantabe (ell) cantaba (él)
cantábem cantábamos
cantaben cantaban
cantabes cantabas
cantábeu cantabais
cantades cantadas
cantadó de jotes, cantadora cantador de jotas, cantadora
cantáe o cantabe cantaba
cantáen, cantaben cantaban
cantal, pedra cantal, piedra
cantáli cantarle
cantamañanes, cantamañanas, pero no cantamatíns cantamañanas
cantán (persona y gerundio) cantante, cantando
cantáre (ell) cantara (él)
cantárem cantáramos o cantásemos
cantáren cantaran o cantasen
cantaréu cantaréis
cantáreu (si cantáreu milló, no plouríe tan) cantarais o cantáseis
cantaríe (ell) – ell cantaríe una jota – cantaríe mol que ten anigueres antes Cantaría – cantaría mucho que te fueses antes
cantaríem cantaríamos
cantaríen cantarían
cantaríes cantarías
cantaríeu cantaríais
cantaríns, cantarínes cantarín, cantarinas
cantat, cantada cantado, cantada
cantats cantados
cante / ell o ella cante (cantá) canta
cante, cantes ressipién de 12 litros ? tinaja de 12 litros ?
cantém cantamos
cánten cantan
cantera, canteres, de pedra, terra refractária, mármol com a Ulldecona cantera, canteras, de piedra, tierra refractaria, mármol como en Ulldecona (Ojodecorteza)
cantéu cantéis
cántic , cántics Cántico , cánticos
cantidat , cantidats Cantidad , cantidades
cantimplora, cantimplores cantimplora, cantimploras
cantó, cantóns – cantonada, cantonades – an este cantó o al atre Rincón, esquina, - a este lado o al otro
cánton (cantá) canten (ellos)
cantonada, cantonades (vore cantó) esquina, esquinas
cantonera, cantoneres (vore cantó) esquina, esquinas
cantonet, cantonets esquinita, esquinitas
cántos (tú) cantes (tú)
cantrella , pichella, barrala, chorrillo, canti, marraixo, y mes noms – cantrelles: mamelles Botijo – cantrelles : tetas
canturrejá canturrear
canturrejáe, canturrejabe canturreaba
canturreján (g) canturreando
canut, canuts – per a ficá agulles y per a escupiñá (bufá) los piñols dels lladóns – Quintaneta lo fa aná per a fé la O canuto, canutos – hacer la O con un canuto
caña, cañes caña, cañas
cañeta, cañetes cañita, cañitas
cañís (de caña, dos metros per mich metro y atres medides), cañíssos – mas de cañís (Beseit) cañizo, cañizos
cañó , cañóns cañón, cañones
cañota, planta mol perillosa per an algúns animals com les vaques del mas del Cresol planta de la familia de las cañas, perjudicial para el ganado vacuno
cap, caps, cabet (cap minut), cabets – quins cabets per a fels en arrós ! - cap damún del coll / no ña cap misto, no ña cap dona cabeza – ningún
capá – capo, capes, cape, capém o capám, capéu o capáu, cápen – capat (un gorrino), capada (una pataca) – si yo capara – caparé – caparía – capadó capar
capa, capes – A Beseit se va fé una plega per a la capa del móssen, y un home va di que donaríe 1000 pessetes, pero que lo caparíe ell. capa, capas -
capadó (de gorrinos o verros), capadora capador de cerdos, verraco, verracos, vasectomía del cerdo
capagalls capagallos
caparra , caparres, caparreta, caparretes garrapata, garrapatas


capás (de) capaz (de)
capassidat, capassidats capacidad, capacidades
capassidat, capassidats capacidad, capacidades
capassos, capasses, ells, elles són Capaces , ellos, ellas son
capbaix, capbaix, capbaixa, cap baixa, cabizbajo, cabizbaja
capellá, capelláns, pago dels capelláns a la ribera del Duero capellán, capellanes, pago de los capellanes en la ribera del duero
capella, capelles, capellá capilla, capillas, capellán
capelleta, capelletes capillita, capillica
capital, capitals capital, capitales
capitán, capitá, capitáns capitán, capitanes
capítul, capítuls capítulo, capítulos
capón, capóns, pollastres – toll de capóns al Ulldemó, Peixquera, Beseit capón, capones, toll de capóns en Beceite
capote, capotes capote, capotes
capricho, caprichos capricho, caprichos
caprichós, caprichosa, caprichosos, caprichoses caprichoso, caprichosa, caprichosos, caprichosas
capsal del llit cabezal, cabecero
capsalera del riu, allí aon naix, com la fon del teix per al Matarraña cabecera del río, donde nace, como la fuente del tejo para el Matarraña
capsot, capsots, capsota, capsotes, soquete, ignorán, adoquín, memo, mentecato, patán, tonto, sopenco, tarugo cabeza zote, zoquete, ignorante, adoquín, memo, mentecato, patán, tonto, zopenco, tarugo, zafio
cápsula, cápsules cápsula, cápsulas
captá captar
captá – capto, captes, capte, captém o captám, captéu o captáu, cápten – captaría – captára – captaré captar
capturat, capturada capturado, capturada
capucha, capuches capucha, capuchas
capuchino, capuchinos, capuchina, capuchines capuchino, capuchinos, capuchina, capuchinas
capuchó, capuchón, capuchón, capucha, capuches capuchón, capucha
capullet, capullets capullito, capullitos
capullo, capullos capullo, capullos
capverd, capvert, capverds, capverts (capverda o capverdes no se diu, pero tamé ne ñan), en poc coneiximén “cabeza verde” , con poco conocimiento
caqui, caquis, caquiero, caquieros, palossanto, fruita caqui, palosanto
car, cars, cara, cares caro, caros, cara, caras
car, cars, cara, cares (adj) caro, caros, cara, caras
cara, cares, careto, careta, caretes – cara de car (que coste mols dinés) cara, caras
carabina – les carabines de Beseit (Emilia, Bárbara), la casa ere la de enfrente del Lilo – tipo de escopeta – acompañantes carabina: escopeta, fusil, mosquetón -
acompañante, doncella, trotona
carácter carácter
caracterissassió , caracterissassións Caracterización, caracterizaciones
característic, característics característico, característicos
característica, característic característica, característico
característiques características
caragol, caragols caracol, caracoles
carajillo, café en licor, carajillos carajillo, café con licor
caramañola, carbassa vinera calabaza vacía para poner vino
carantoñes, mimos, carantoña (cara Antonia no) carantoña, carantoñas, mimos
carassa, careta per a disfrassás máscara, careta
caravista, caravistes (tubots) ladrillos caravista
carbassa , carbasses , vore badoc : es la flo de la carbassera - de carbassa, en poca ña massa calabaza, calabazas – de calabaza, con poca hay demasiado
carbasseta, carbassó calabacín, calabaza pequeña
carbaza , carbassa calabaza
carbó carbón
carbóns (cabróns no) carbones (cabrones no)
carcañada carcajada
carcañades, carcañáes carcajadas
carchofa, carchofera, carchofes, carchoferes, penques de carchofera (com lo cart o card) alcachofa
carchofera cardo de la alcachofa
carchot, carchots (vore calvot) golpe en la cabeza
cardá, pentiná la llana / avui en día se pentine un atra clase de llana cuan se carde – cardo, cardes, carde, cardém o cardám, cardéu o cardáu, cárden – cardaría – cardaré (si me díxen) – cardat, cardada cardar la lana
cardadó cardador
cardelines (vore cagarnera), cardelinetes jilgueros, jilguerillos
cardenal, cardenals cardenal, cardenales
cardencha, cart, card, Dipsacus fullonum, cardenches Dipsacus fullonum, la cardencha, baño de Venus, carda, cardo de cardadores, cardo, cardoncha, dípsaco, peines, raspasayos o vara de pastor, es una planta natural del hemisferio norte que se ha aclimatado también en Suramérica.
cardinal, cardinals (puns, geografía) cardinales, puntos, geografía
caréixe, no tíndre carecer
careixíe carecía
careta, caretes – careta del gorrino per a rostí carita, caritas – cara del cerdo (para comer)
caridat caridad
cariñá, cariñás (vore añorá, añorás) añorarse
cariño cariño
cariñós, cariñosos, cariñosa, cariñoses, cariñoset, cariñoseta cariñoso, cariñosos, cariñosa, cariñosas
cariñosamen cariñosamente
caríssia, caríssies, (acarissiá) caricia, caricias
caríssim carísimo
caríssima – chaic, avui m´hay tombat a una tía que estabe boníssima, un cul, unes mamelles ! - Y de cara ? - De cara, caríssima ! Carísima – hoy me he tirado a una tía que estaba buenísima, un culo, unas tetas ! - Y de cara ? - De cara, carísima !
caríssimes carísimas
caritatiu (solt de perres) caritativo
caritatívamen caritativamente
carmessí, roch carmesí, rojo
carn, carns, carneta, carnetes – (Beseit : ah qué carneta, qué carneta !) - chicha, chiches carne
carnalmen carnalmente
carnáls carnales
carnavalada carnavalada
carnestoltes, carnaval, antic castellá carnestolendas (hermana Marica de Góngora) carnaval
carnet, carnets carnet, carnets
carneta (carn), chicha carne, chicha
carnissé, carnissera carnicero, carnicera
carnissería, carnisseríes carnicería, carnicerías
carnós, carnosos, carnosa, carnoses carnoso, carnosos, carnosa, carnosas
carns carnes
carnús, carnussa (a Beseit no signifique res de carn o carroña, se li diu an algú que se fa lo espavilat o espabilat, espavilada, espabilada, o que te la vol fótre, pocavergoña pocavergüenza y similares, no tiene el significado de carne o carroña.
carnussades (carnús) carnuzadas (ver carnús)
caro (tipo de mussol) cárabo (tipo de búho)
carolá, cantá caroles, antigues cansóns (Italia) carolar, cantar carolas, antigua canción (Italia)
carótida (arteria) carótida (arteria)
carpeta, carpetes carpeta, carpetas
carpetada carpetada
carpidet de fret, fred heladito de frío
carpit, carpida (fret, fred) helado de frío, helada
carquiñol, carquiñols, pasta, mol dura, ous, ameles Pasta de harina, huevos y almendra machacada, a la que luego se le da varias formas.
carracla (carrau), carracles – carraclo (traste) instrumento de madera, matraca
carrasca, carrasques, carrascal (qué bonica serenata), carrascot, carrascots carrasca, encina, carrascas, encinas
carraspeche, carraspege carraspea
carraspejá, carraspechá carraspear
carrau (matraca) instrumento de madera, matraca
carré, carrés, carreret, carreró, carreróns, carrera al mezquín y en aragonés calle, calles, callejón
cárrec cargo
carrechá una cárrega acarrear una carga
carrechadós, carrejadós, trineo (Queretes)

carrechadós, carrejadós, trineo (Queretes)

apero para acarrear una carga con un mulo, asno, etc
carrechála acarrearla
cárrecs cargos
cárrega carga
Carregá – carregán (g) – carrégo, carrégues, carrégue, carreguém, carreguéu, carréguen – carregat, carregada – carregaría – carregára – carréga fort ! - te la has carregada (o carregat) cargar
cárrega, cárregues carga, cargas
Carregada cargada
carregades cargadas
Carregat - ya te las has carregat ! Cargado – ya te la has cargado !
carrego cargo
carrégos cargues
carrégue carga
Carrera – de córre – carré a La Codoñera y en altoaragonés carrera de correr – calle
carrera (carré a La Codoñera, aragonés, la zaguera carrera a la zurda) – carrera de sacs, carrera de coches, etc Carrera – calle
carreres carreras
carreret, carrereta callecica, callecita - carrera corta o pequeña
carreró (lo), carré estret, o sense eixida callejón, calle estrecha o sin salida
carrés calles
carret, carreta, carrets, carretes – Encara men enrecordo de sa mare de José Luis del tubo en un carret venén peix a Beseit carrito, carritos, carreta, carretas
carretell, carretells – barrica, barriques Tonel, toneles, barril, barriles, barrica, barricas
carretellet barrilito, barriquilla
carretellot barrilote, barricota
carretera carretera
carreteres carreteras
carretilla, carretilles carretilla, carretillas
carrets carritos
Carril, carrils Carril, carriles
carro, carros, com lo de Manolo Escobar, en sobrebaranes – la constelassió del carro carro, carros, como el de Manolo Escobar – barand
carroll, carrolls (de raím) racimo, racimos
carroña, carroñé, carroñera carroña, carroñero, carroñera
carrossa, carrosses, com les de Valljunquera a festes de San Miquial carroza, carrozas, como las de Valjunquera en fiestas de San Miguel
carrossería carrocería
carrucha (curdiola, polea) Carrucha, garrucha, polea
carrussel carrusel
cart , card, cart de tres punches, cart que fa cachurros – penques de cart (en salsa de ameles, bechamel) cardo
carta, cartes carta, cartas
cártel (de la droga) cártel (de la droga)
cartelet cartelito
cartell cartel
cárter (motor) cárter (motor)
cartera, carteres – cartereta, carteretes cartera, carteras – carterita, carterites
carteres carteras
cartereta carterita
cartero cartero
cartilla, cartilles cartilla, cartillas
cartó (papé) - cartó de vime per a traure fem – cartró cartón (papel) – cesto de mimbre para sacar estiércol
cartográfica cartográfica
cartonet cartoncito
cartonets cartoncitos
cartóns, cartróns cartones
carts, cards cardos
cas de un ferramén (vore arpióc), part de detrás del arpioc o atres ferramentes, per a tallá arraíls o herbes dures. - Fóteli una cassada ! parte de atrás de algunas herramientas como el “arpioc” o azada, de hierro, para cortar hierbas duras, raíces. - Pégale con el cas !
cas, casos caso, casos
casá , caso, cases, case, casém o casám, caséu o casáu , cásen casar
casa, cases, caseta (de nines), casetes casa, casas, casita (de muñecas), casitas
casaben (se) casaban (se)
Casada, casades – cassada es de cassá, matá un animal O un cop en lo CAS de un ferramén, arpioc casada, casadas
casáe, casabe casaba
casáen o casaben (se) casaban (se)
casáes, casabes casabas
casál casarlo
casal, casals, puesto de reunió, hogar dels jubilats, casal dels agüelos, bar sitio de reunión, hogar del jubilado, bar
casála casarla
casáles casarlas
casám casarme
casamén, casaméns casamiento, matrimonio, boda, casamientos
casamenté, casamentera, persona que busque parella a datres. celestino, celestina
casán (g) casando
casánse casándose
casarém casaremos
casaríen casarían
casás , yo me caso , cases , case , casém o casám , caséu o casáu , cásen – si yo me casara – casaría – casaré – casat, casada casarse
Cásat – si vols casát be, cásat al carré (al teu carré se entén, aon coneixes a la gen. Cásate – si quieres casarte bien, cásate en TU calle (donde conoces a la gente)
casat, casats casado, casados
casátos casaros
casats casados
cascá, cascás pegar, pegarse
cascabe cascaba
cascaben cascaban
Cascála – cascá - chafá, quebrá, quebrantá, fracturá, fragmentá, rajá, obrís, esbatussá, pegá, surrá, arreá, fótre cops, charlá, charrá, parlotejá, fótreli a la llengua Cascarla – cascar - romper, quebrar, quebrantar, fracturar, fragmentar, rajar, hender, abrirse, atizar, pegar, vapulear, zurrar, arrear, golpear, charlar, charlotear, parlotear, rajar, pegar la hebra, darle a la lengua
cascarrulles (a), a costes, ancostes, a la esquena, a les costelles, etc a la espalda
cascássela (la sigala), fes una palla, palles masturbarse un hombre, masturbación, paja, pajas, pajero
cascátela cascártela
cáscatela cáscatela
cascátos pegaros
Casco, cascos Casco, cascos
casera, de casa, caseres – Caseres es un poble de Tarragona, prop de Calaseit casera
caseta casita
caséula casadla
casi casi
casolana, de casa, casera casera
cason casen
casori, boda casorio, boda
casos (cas) casos (caso)
casota, casotes casucha, casuchas
casqueta, casquetes, panellet, panellets – de chocolate – a la paella (típiques del forn de Llerda a Queretes) pastas dulces con confitura de calabaza (de cabello de ángel), hay otras de chocolate, a la sartén
casqueta, casquetes, pasta dolsa al forn, rellena o farsida de confitura de carbassa y aiguardén. Tamé ñan de chocolate O a la paella – coquetes a Aiguaiva – baixéu les coquetes, baixéu lo vi blanc, baixéu a X sentada en un banc – panellets pastas dulces con confitura de calabaza y aguardiente, tb hay de chocolate. Hay otras a la sartén.
cassa, cassera, cassá un animal, cassán (g) caza
cassadó cazador
cassadó, cassadós, cassadora, cassadós cazador, cazadores, cazadora
cassadora (roba) cazadora (ropa)
cassadós cazadores
cassalla, cassalles, cassalleta, cassalletes cazalla, anís aguardiente
cassáls cazarlos
cassán (g) cazando
cassat, cassada cazado, cazada
casse caza
cassera caza
cassera (cassa, verbo cassá) caza
casserío, masada, mas caserío, masía
casset, cassets cassette, cassettes
cassola, cassoles de fang – A Fransa es tamé lo minjá cazuela, cazuelas, cuenco de barro
Cassoleta, cassoletes cazuelita, cazuelitas
cassualidat casualidad
Cassulla – Gasulla tamé es apellit, de Valderrobres per ejemple casulla
casta, castes casta, castas
castañ (coló) castaño (color)
castaña, castañes – castañada : la vespra de totsáns, tots los sáns, 31-10 castaña, castañas – víspera de todos los santos
castañé castaño
castañejánli les dens castañeándole los dientes
Castañola, castañoles, instrumén de fusta per a ballá la jota. Les castañoles tenen la forma de la clasca de la castaña castañuela, castañuelas
castell, castells, castellet, castellets castillo, castillos, castellano, castellito
Castellá – A Beseit es una zona, uns carrés, entre lo carré pla y la plasa, carré Doctor Fleming. Castellano – zona cerca de un castillo
Castellana Castellana
castellanissassió, castellanissassións Castellanización, castellanizaciones
castelláns castellanos
castellés, persones que formen un castell, tradissió catalana copiada de la moxiganga de Algemesí personas que hacen un castillo, tradición catalana copiada de la moxiganga, mojiganga de Algemesí
Castelló Castellón
castes castas
castic, cástic – té los dinés per cástic – castics, cástics Castigo – tiene “los dineros” por castigo
castidat castidad
Castigá – castigo, castigues, castigue, castiguém o castigám, castiguéu o castigáu, castíguen – castigara – castigaré - castigaría – este té los dinés per cástic castigar
castigada, castigades castigada, castigadas
castigál castigarlo
castígal castígalo
castígam castígame
castigat, castigats castigado, castigados
castigon (que te) Que te castiguen
casto, castos casto, castos
casualidat casualidad
casualmén casualmente
cataclismo cataclismo
catalá, cataláns catalán, catalanes
catalana, catalanes catalana, catalanas
catalanísen catalanizan
catalanistes com los de la Ascuma de Calaseit, associació cultural del Matarranya. catalanistas como los de la Ascuma de Calaceite.
cataláns catalanes
Catálec, catáleg, catálogo catálogo
catalejo, catalejos (vore allargavistes, llargavistes) catalejo, catalejos
Catarata, catarates – Yo men sé de un que se va morí de catarates. - Cóm, a la operassió? - No, lo van espentá. Catarata, cataratas
catastre, catastres catastro, catastros
cátedra cátedra
catedral, catedrals catedral, catedrales
catedrátic, catedrátics catedrático, catedráticos
Categoría, categoríes – aixó está de categoría Categoría, categorías – esto está muy bueno
caterva , caterves, molta gen o coses caterva, muchedumbre, mucha gente, muchas cosas
católic, católics, católica, católiques – Va di la Isabel de Castilla un día: Avui no me trobo mol católica. Y se va morí. católico, católicos, católica, católicas
catorse, catorze, 14 Catorce, 14
catre , llit, catres, llits catre, cama, catres, camas
cau, caus, forats o covetes aon viuen los animals – cado en aragonés madriguera, madrigueras
caucho caucho
caudal caudal
cauen, cáuen caen
caurán caerán
caure caer
caure, caigo, caus, cau, caém, caéu, cáuen – caiga, caigues, caigue, caiguém, caigáu, cáiguen – caigut, caiguda caer, caerse
caus caes
causa, caussa causa
causabe, caussabe causaba
Caussá (causá) – causso, causses, causse, caussém o caussám, causséu o caussáu, cáussen – caussaría, si yo caussára – caussa, causses causar
caussán (g) causán causando
caussat causado
causse causa
causses causas
causséu causéis
Cauta, cautes, precavuda, precavudes Cauta, cautas, precavida, precavidas
cautamen cautamente
cautela cautela
cautelós, cautelosa cauteloso, cautelosa
cautivá cautivar
cautiveri, captiveri, a la presó cautiverio, en prisión
cautividat cautividad
Cavá - cavo, caves, cave, cavém o cavám, cavéu o caváu, cáven – cavat, cavada – entrecavá – entrecavat, entrecavada – si yo cavára, cavaré, cavaría – cáva este tros a estall ! cavar
cava (beguda) cava
cava (que yo) que yo cave
cavall, caball, cavalls, caballs caballo, caballos
cavalló, cavallóns, caballó, caballóns caballón, caballones (de tierra)
caván (g) cavando
cavat cavado
cávec (cavegueta gran) azadón
cavegueta , eixada, aixada, eixadella, aixadella – caveguetes, eixades, aixades, eixadelles, aixadelles azada, azadas
Caverna, cavernes caverna, cavernas
cavilá cavilar
cavilabe, caviláe cavilaba
cavilaben, caviláen cavilaban
cavilán (g) – cavilán o colom :) Cavilando – cavilando o paloma :)
Cavilassió, cavilassións Cavilación, cavilaciones
cavilat cavilado
caviléu caviláis
cazadora, cassadora cazadora (ropa)
cazo, cazos cazo, cazos
cebra, cebres cebra, cebras
celossíes, celossía celosías, celosía
cenicero, sendré (sendra) cenicero
censo, censos censo, censos
censurá censurar
censura, censures censura, censuras
cero, ceros cero, ceros
césped, herba dels cams de fútbol, pistines, etc césped
chafá romper, chafar
chafacarros, trencacarros rompecarros
chafades rotas
chafades, chafats rotas, rotos
chafáe, chafabe rompía
chafáes, chafabes rompías
chafaet, chafadet roto
chafála romperla
chafánla rompiéndola
chafanse rompiéndose
chafardé, chafardera, chafardés, chafarderes (bachillé) - correvesydísli, intermediari, tersé cotilla, cotillas – alcahuete, correveidile, intermediario, mediador, tercero
chafardejá alcahuetear, cotillear
chafáre (ell, ella) rompiera, rompiese
chafat, chafada roto, rota
chafats, chafades rotos, rotas
chafáu Rompéis – romperlo
chafo rompo
chagán, gigán, jagán gigante
chal, chals (roba) – chal (gel a Valjunquera y La Fresneda) chal, chales – hielo
chaláem, chalabem disfrutábamos
chaleco chaleco
Chalera – chalá disfrute, diversión – disfrutar
chalet, chalets chalet, chalets, chalé, chalés
Chalupa, chalupes La chalupa es un tipo de embarcación pequeña de rescate, que puede ser propulsada a vela, a remo, o a motor
chambergo (roba), jaqueta llarga a modo de cassaca, cassadora Chambergo. Chaqueta larga a modo de casaca. Sombrero de ala ancha y flexible levantada por un lado que se sujeta con una presilla o un adorno a una copa baja más o menos acampanada.
chambra, blusa femenina del siglo XIX. - Habitassió (chambre fransés) chambra, prenda de ropa interior femenina o infantil, generalmente de lino o algodón, de hechura ancha y recta, sin cuello y con escote de distinto tipo, de manga larga o sin mangas, que cubre el tronco hasta la cadera.
chaminera, enchumenera, chamineres, enchumeneres chimenea, chimeneas
champouirau, chapurriau chapurriau
champourrau, chapurriat chapurriau
chándals chandals
chandre , gendre, chandres, gendres yerno, yernos
chánsa, chansa, broma, burla, befa, cuchufleta, guassa chanza, broma, burla, befa, cuchufleta, zumba, chacota, guasa
chaparro, chaparra, persona baixeta chaparro, bajito, bajita, chaparra
chapat, chapada chapado
chapotejá chapotear
chapurreau, chapurriau chapurriau
chapurrejá, parlá mal un idioma extrangé. Yo no chapurrejo res, yo parlo chapurriau. - chapurrejo, chapurreges, chapurrege, chapurregém, chapurrejáu, chapurrégen – yo chapurrejaría – si yo chapurrejára – chapurrejaré – chapurrejat (p) – chapurreján (g) - hablar de manera dificultosa un dialecto o lengua, pronunciando de manera incorrecta y empleando en ella vocablos, expresiones y giros extraños o exóticos. Exactamén lo que fan los catalanoparláns, que parlen mal lo chapurriau, ocsitá, aragonés, mallorquí, valensiá, portugués, galego, romance, italiá, rumano, etc, pronúnsien los plurals en AS com ES (aquestas : aquestes) perque los u va maná Pompeyo Fabra, y fan aná expresións, paraules y giros exótics. Les que no se inventen són robades o calcos de estes atres llengües romániques próximes, y algunes casi idéntiques al latín (escrúpol : scrupulum). chapurrear, Hablar de manera dificultosa un dialecto o lengua extranjera, pronunciando de manera incorrecta y empleando en ella vocablos, expresiones y giros extraños o exóticos.
chapurriat, chapurriau chapurriau
Chapurriau : Dicsionari "Lou Tresor dóu Felibrige", de Frédéric Mistral, pg 528 : Champouirau (rom. Champoiral) n. de l. et s.m. Champoiral (Gard) On appelle ansi "champouirau" ou "champourrau" un jargon composé d'espagnol, d'italien, de portuguès et de provençal, parlé par des étrangers que frequentent nos côtes. On donne le même nom à ces étrangers. - Un chapurriau es una persona que parle chapurriau. Chapurriaus. CHAMPOUIRAU (rom. Champoiral) n. del. y s.m. Champoiral (Gard) Llamamos así "champouirau" o "champourrau" una jerga compuesta de español, italiano, portugués y provenzal, hablada por extranjeros que frecuentan nuestras costas. A estos extraños se les da el mismo nombre.
chapussa chapuza
chapussera, chapussero chapucera, chapucero
chapussó, chapussóns chapuzón
chaqueta, jaqueta, chaquetes, jaquetes chaqueta, chaquetas
charco, charcos charco, charcos
charcutería (carnissería) charcutería (carnicería)
chardí, jardí, chardíns, jardíns, vegé, vergés jardín, jardines
chardiné, jardiné, chardinés, jardinés, chardinera, chardineres, jardinera, jardineres jardinero, floricultor, cultivador
charlatán, que charre mol charlatán
Charrá – charro, charres, charre, charrém o charrám, charréu o charráu, chárren – si yo u charrara – charraría – charraré charlar, hablar
charraben charlaban
charrada, charrades Charla – charlada - dicho, cuento
charradó, charradós charlador, charladora
charradora, charradores charladora, charladoras
charráen o charraben hablaban
charraire, charraira hablador, habladora
charrán (g) hablando
charre habla
charren hablan, charlan
charro hablo
chascá chascar
chassis de un coche chasis
chato, chata, chatos, chates chato, chata, chatos, chatas
Chau, jau, jou, chaus, jaus, jous yugo, yugos
chauchá, aixó me chauche, no me chauche gustar, apetecer
chaucháe o chauchabe (o no) gustaba
chauchánli gustándole, apeteciéndole
chauche, no me chauche, no me agrade, no me apetix, m´apetix no me gusta, no me apetece
chelá, gelá helar
cheláes, chelades, gelades heladas
chelán, gelán (g) helando
chemec, gemec gemido
chemecán gemiendo
Cheminera, Chaminera, enchumenera, chemineres, chamineres, enchumeneres chimenea, chimeneas
chen, gen gente
cheneral, general, chenerals, generals general, generals
Chens, gens – Les chens, la chen de Valjunquera – No tením chens de temó Gentes – la gente, las gentes de Valjunquera – No tenemos nada de miedo
Chepós, geput, cheposa, gepuda, que té chepa, gepa, joroba Jorobado, chepudo, jorobada, chepuda, que tiene chepa o joroba
chermá, chermana , germá (maño), germana (maña) hermano, hermana, maño, maña
Chermá, chermana , Germá, Germana hermano, hermana
chermá, germá hermano
chermana, germana hermana
chermanes, germanes hermanas
chermáns, germáns hermanos
chic chico
chica, chiques, chiqueta, chiquetes, chiquet, chic, chics chica, chicas, chiquilla, chiquillas, chiquillo, chico
chicarrón, chicarrona chicarrón, chicarrona
chicha, se li diu als chiquets o chiquetes, carn chicha, carne
chicharra, sigarra – latín cicāda cigarra
Chicharres, sigarres cigarras
chics chicos
Chillá - cridá, quirdá, alsá la veu, aullá, berreá, protestá, queixás, chirriá chillar, gritar, vocear, vociferar, aullar, berrear, protestar, quejarse, chirriar
chillabe chillaba
chillán (g) chillando
chillit, chillits chillido, chillidos, grito, gritos
chimpansé chimpancé
chinchá chinchar
chinchón, chinchona, que chinche chinchón, chinchona, que chincha
Chinebre, chinebres, ginebre, ginebres – iuniperus enebro, enebros
Chino chano (caminán) caminando chino chano (antena Aragón)
chino, chinos, china, China, chines chino, chinos, china, China, chinas
chinoll, ginoll, ginolls, chinolls / José Miguel Gracia Zapater cullíe codoñs a ginollóns al seu poble, La Codoñera rodilla, rodillas
chiñolls, ginolls rodillas
chipi-chape, zipizape chipi-chape, zipizape, golpe, encuentro violento de dos cuerpos. Riña ruidosa o con golpes.
chipiat, chipiada chipiado, chipiada, mojado, mojada
Chiquet niño
chiqueta niña
chiquetes niñas
chiquets niños
Chiquillería, chiquillada, sagalería, travessura, malesa Chiquillería , chiquillada, niñería, travesura, chicada, puerilidad
chirá, girá girar
chirám, girám girarme
chire, gire gira
chiren, giren giran
chirigaita, sandía, síndria, patilla, aiguameló o meló de aigua – sindiyya a Irán - Citrullus lanatus chirigaita, sandía, síndria, patilla, aguamelón o melón de agua
chirigol, varies verdures mesclades, sobre tot carbassa, pataca pisto, varias verduras mezcladas
chirla, chirles (vore almeja, pichina) almeja, almejas, chirla, chirlas
chirnet, cop al cap, barroco, chichón chichón
chiro, giro giro
chirrina, quirrina (aixina se cride o quirde a la cabra, cabres) Así se llama a las cabras
chirrit, chirrits chirrido, chirridos
Chismosa, chismoses Chismosa, chismosas
Chispa, chispes Chispa, chispas
chispejá chispear
chispejáns (los ulls) chispeantes (los ojos)
chispeje chispea
chispes chispas
chispeta chispita
chisquero , mechero de corda, mecha chisquero, mechero de mecha o cuerda
chiste, chistes – sabéu aquell que diu que ere un lingüista buscán bolets chiste, chistes
chistera, chisteres chistera, chisteras
chistorra, chistorres chistorra, chistorras
chit, rechito brote de un árbol
chitá acostar
chitada, gitada acostada
chitano, gitano, chitana, gitana gitano, gitana
chitás acostarse
chitat, gitat acostado
chítat, gítat ! Acuéstate !
chiten (se), se giten, gíten, chíten se acuestan
chitón (está callat, calladet) chitón, estar callado
choc, joc juego
chocá chocar
chochona chochona
chocolate, chocolates chocolate, chocolates
chocolatera chocolatera
chocs choques
chófer, chófers, conductó, conductós, conductora, conductores chófer, chóferes
chona, chones coño, coños, vulva, vulvas
chop, chops – chop, chopo, chopos, chopa, chopes chopo, chopos – mojado, mojada
chopera, aon ñan uns cuans chops chopera, donde hay varios chopos
chopet, chopeta, chop mojado, mojada
choque, choques choque, choques
Chorisset – Lo dijous lardero a Alcañís se fa esta festa, el choricer Choricito – el jueves lardero en Alcañiz se hace esta fiesta, el choricer
chorisso, churís, chorís chorizo
chorissos, churissos chorizo, chorizos
chornal, jornal jornal, salario
chornalé, jornalé jornalero
chorrá chorrar
chorrá chorrar
chorrada, chorrades chorrada, chorradas
chorradeta, chorradetes chorrito, chorritos
chorránli chorrándole
chorret, chorrets chorrito, chorritos
chorro, chorros chorro, chorros
chotet, chotets chotillo, cabritillo, cabrón joven
choteta, chotetes, cabretes chotilla, cabritilla
chovenets, jovenets jovencitos
chóvens, chove, jóvens, joves, jove jóvenes, joven
chubilat, jubilat jubilado
chubilats, jubilats jubilados
chuches chuches
chucho, gos chucho, perro
Chuclá (chupá, mamá) – chuclo, chucles, chucle, chuclém, chucléu, chúclen – chuclat, chuclada – chuclara, chucáres, chucláre, chuclárem, chucláreu, chucláren – chuclaría, chuclaríes, chuclaríe, chuclaríem, chuclaríeu, chuclaríen chupar, mamar
chudissial, judissial judicial
chufa , chufes , horchata chufa , chufas , horchata
Chuflá ,chulá silbar
chugá, jugá jugar
chugaba, jugaba jugaba
chugabe, jugabe, jugáe jugaba
chugada, jugada jugada
chugadó, jugadó jugador
chugadós, jugadós jugadores
chugáe, chugabe, jugáe, jugabe jugaba
chugáen, chugaben, jugaben, jugáen jugaban
chugál, jugál jugarlo
chugán (g) jugán jugando
chugaríen, jugaríen jugarían
chugat, jugat jugado
chugo, jugo juego
chugue, júgue juega
chuguém, juguém jugamos
chúguen, júguen juegan
chuissi, juissi juicio
Chulá – chulo, chules, chule, chulém, chuléu o chuláu, chulen – chuflá – si yo chulára – chularía – chularé – chulaba – follá, cardá Silbar – follar
chulabe, chuláe silbaba
chulaben silbaban
chuláen o chulaben silbaban
chulán (g) silbando
chule silba
chulen, chúlen silban
chulería chulería
Chulería, chuleríes Chulería, chulerías
chulet, chulets – mote de La Fresneda silbato, silbatos
chulit silbido
chulits silbidos
chulla, chulles (de carn) – chuleta es per a copiá a classe, a escola chuleta (de carne)
Chumá - ya chume la fon manar, emanar – ya mana la fuente
chumabe, chumáe emanaba
chumáen, chumaben emanaban
chumáli (sang de la ferida) emanarle (sangre de la herida)
chumán (g) manando, emanando
chun, chuns, jun, juns junto, juntos
chun, jun junto
chuní, chuñí (juñí, ajuntá, ficá lo jou) unir, ayuntar (poner la yunta), ajuntar
chuníe unía
chuníen unían
chuním unimos
chuníssen unen
chuns, juns juntos
chunta, junta – com la chunta aragonesista (CHA) – la chunta entre dos recholes, reijoles Junta – CHA – la junta entre dos baldosas
chunten, achunten, junten, ajunten ajuntan
chuntes, juntes, achuntes, ajuntes Juntas
chunteta, junteta juntita
chuntetes, juntetes juntitas
chuntets, juntets juntitos
chuñ, juñ junio
chuñits Unidos, ajuntados
Chupá – chupo, chupes, chupe, chupém o chupám, chupéu o chupáu, chúpen – chupat, chupada – chuparía, si yo chupára – chúpa que yo te aviso ! (vore mamá) chupar
Chupa , jupa – chopa, chop (bañat), chopet, bañadina chupa, cazadora – mojadura, empapamiento
chupaben chupaban
chupála chuparla
chupán (g) chupando
chupat, chupada chupat, chupada
churá, jurá jurar
churat, jurat – lo de un jusgat Jurado – el de un juzgado
churís, churíssos, chorís, choríssos chorizo, chorizos
churrería churrería
churrería, churreríes churrería, churrerías
churrero, churrera churrero, churrera
churro, churros churro, churros
Churuvía, churuvíes, Pastinaca sativa (de pastinaca ve la pastanaga, safranória, safandória) - es una arraíl, hortalisa, mol relassionada en la safranória, pero mes blanca y en un gust mol diferén. chirivía, Pastinaca sativa, parsnip en inglés, es una raíz que se emplea como hortaliza, muy relacionada con la zanahoria, aunque más pálida y con un sabor muy diferente.
chusgat, jusgat juzgado
chustet, justet justito, justico
chusteta, justeta justita, justica
chustificá, justificá justificar
chustíssia , justíssia justicia
chuventut, juventut juventud
Cibá, sibá, sibada – malta cebada (cereal) – malta – gramínea
Ciduricha , saduricha ajedrea
ciego, ciegos, ciega, ciegas – célio a Tortosa (Quico) – sego, segos, sega, segues ciego, ciegos, ciega, ciegas
ciervo, ciervos – sérbol, sérbols ciervo, ciervos
Cigüeña , cigüeñes, sigüeña, sigüeñes Cigüeña , cigüeñas
cine, sine (del gatet) cine (del gatet, mote de Valderrobres)
Cingle , single corte vertical en una montaña
circo, circos circo, circos
Cirga, sirga, maroma, soga, corda, cable sirga, maroma, soga, cabo, cuerda
cirugía cirugía
cisne, cisnes - Del fransés antic cisne, del griego κύκνος (kíknos) cisne, cisnes
cla, clas claro, claros
Cla, clas, claret, clarets, clareta, claretes, clara, clares claro, clarito, clarita
clapé, clapés montón, montones
clara, clares clara, claras
claramen claramente
Clarejá – te claregen les orelles, me díe José Francisco Tejedor (polaco, purito) de Valderrobres Clarear – te clarean las orejas
clares claras
claridat claridad
claríssim, claríssims clarísimo, clarísimos
claríssima, claríssimes clarísima, clarísimas
claríssimamen clarísimamente
clarividénsia, perspicássia, sagassidat, dissernimén, intuissió, talento clarividencia, perspicacia, perspicuidad, sagacidad, discernimiento, intuición, lucidez, talento
claró, clarós - llum, lluminosidat, resplandó, brillo, fulgor - pressisió, lucidez, perspicuidat, sinseridat, franquesa, espontaneidat claridad, claridades – luz, luminosidad, claror, resplandor, brillo, fulgor, precisión, lucidez, perspicuidad, sinceridad, llaneza, franqueza, espontaneidad
claro, claros - Tomás Bosque de La Codoñera parle chapurriau ? - Pos claro ! – un claro al bosque Claro – pues claro ! – un claro en el bosque
clasca, clasques – marisc, marisc – clasca de les ameles (vore clofo) cáscara, cáscaras – marisco – almendras
clasques, clasca cáscara, cáscaras – marisco – almendras
classe clase
classes clases
clássica clásica
classificá clasificar
classificaben, classificáen clasificaban
classificáen o classificaben clasificaban
clássiques clásicas
clatell, clatells nuca, nucas
clatellada, clatellades, cop al clatell golpe en la nuca, colleja
clatellot, clatellada, cop al clatell golpe en la nuca, colleja
clau llave
claus llaves
claustre, claustro claustro
claustres, claustros claustros
clavá clavar
clavabe clavaba
clavaben clavaban
clavada, clavades, clavat, clavats clavada, clavadas, clavado, clavados
clavades clavadas
clavás clavarse
clavat clavado
clave clave
Clavell, clavells clavel, claveles
clavellinera Planta, clavel
clavellineres plantas, claveles
Clavija, clavijes clavija, clavijes
clién cliente
cliéns clientes
clientela clientela
clientes clientas
clima clima
climatissada climatizada
climatológic climatológico
clofo, clofos de les ameles, anous piel de las almendras o nueces (verde)
Clot, clots – Clota es un vi de Mas de Torubio, la finca se diu aixina, aon está lo pou agujero
clotet, clotets agujerito
clucá un ull guiñar un ojo
clucaina, clucaines – fluoressén, floressén – los ulls parpadeo de los ojos o de un fluorescente
coa, coes, cóa, cóes, coga, cogues cola, colas
coagulada coagulada
coagulará coagulará
coagulassió coagulación
coagulat coagulado
coartá, cohibí, coacsioná, contíndre, limitá, refrená, restringí, sujetá, aguantá coartar, cohibir, coercer, coaccionar, contener, limitar, refrenar, restringir, sujetar
cobalto, cobalt cobalto
cobard, cobards, cobart, cobarts cobarde, cobardes
cobardíssim, cobardíssims cobardísimo, cobardísimos
cobart, cobarts cobarde, cobardes
cobertó (al llit), vore bánua, vánua colcha, edredón
cobertora , tapa, cobertres, tapes, cobertera, coberteres  tapa para cubrir cacerolas
Cobrá – cobro, cobres, cobre, cobrém, cobréu, cóbren cobrar
Cobra – serp – cuan yo cobra Cobra – serpiente – cuando yo cobre
cobrabe, cobráe cobraba
cobrabes, cobráes cobrabas
cobrála cobrarla
cobrán (g) cobrando
cobránla cobrándola
Cobre – lo fil de cobre lo van descubrí dos cataláns estirán de una perra Cobre – el hilo de cobre lo descubrieron dos catalanes tirando de una “perra” moneda.
cobrissa, cobrís (del coló del cobre) cobriza, cobrizo (del color del cobre)
coc, cocs – en poma, en anous, rápit, coca de San Juán torta, tortas (pasta dulce) – con manzana, nueces, rápido, coca de San Juan
coca, coques (coc) – planta de la que se fa la cocaína torta, tortas (pasta dulce)
Coca, coques, coc, cocs torta, tortas
coche, coches, auto, autos coche, coches, auto, autos
cochera, cocheres cochera, cocheras, garaje, garajes
cocodrilo, cocodrilos cocodrilo, cocodrilos
coctelera, cocteleres coctelera, cocteleras
codificá codificar
código, códigos código, códigos
codíssia codicia
códol, códul, pedra cantelluda, en cantos. - Un bolo (de riu) es una pedra redona, llisa. Cap de bolo li diuen an algú calvo, y a Manolo lo cantán de Saragossa. piedra con cantos – Un bolo (de río) es una piedra redonda, lisa. - cabeza bolo
codolejá, apedregá apedrear
codoleján (g) apedreando
codolet piedrecita con cantos
codoñ, codoñs – cotoneum, cotonea (cotó), Cydonia, mela cotogna en italiá (melocotón, vore préssec) – a ginollóns cullía codoñs – codoñs podrits a la punta dels dits membrillo (fruta)
codoñat dulce de membrillo
codoñé, codoñés membrillero, membrilleros
Codoñera (La), lloc (poble) del Mesquí, Teruel Codoñera (La), pueblo del Mezquín, Teruel
codorniu, codornius, gualla codorniz, codornices
códul, códol piedra
coén, picán picante, que escuece
coenta, coentes picante, que escuece
coes, coa colas, cola
Coeta, coetes, cogueta, coguetes colitas
coetes, coguetes – del pel – de un animal com lo gorrino Coletas - del pelo - de un animal como el cerdo
coexisténsia coexistencia
cofí, esportí de espart que servix per a ficá la pasta de la oliva o del raím y prensá – lo cove (cŏphĭnu) es de vime Se llama cofín a un cesto o canasto hecho de mimbres y a veces, de esparto, de figura cónica, con correas o sogas para llevarlo al hombro.
cófia, cófies, gorret que se fiquen les enfermeres, monges, criades cofia, cofias
cofret, cofrets cofrecillo, cofrecillos
coga, coa, cogues, coes cola, colas
cogollo, ull, cogollos, ulls (de la colifló, col) – güello cogollo, cogollos (ojo, ojos)
cogueta, coeta, coa, coga, cogues, coes colita
cogulla, cogulles – capucha - Tossal que acabe en punta – serra de la Cogulla - latín cucŭlla – vore cadolla capucha, cogulla
cogullada (muixó) - latín cucullio ("capucha") cogujada (ave)
cohet, cohets – mote de Calaseit, coheta, cohetes cohete, cohetes – mote de los de Calaceite
coíen (coure) escocían
coíns (mosquits) mosquitos
coinsidánsia, coinsidánsies coincidencia, coincidencias
coinsidí coincidir
coinsidíen coincidían
coinsidís, coinsidix coincide
coinsidissen coinciden
coinsidit coincidido
coissa, coixa coja
coissecháe, coissechabe, coixejabe cojeaba
coisseche, coixege cojea
coissí, cuixí, coixí, coissíns, cuixíns, coixíns cojín, almohada
coisso, cois, coix, coixo cojo
coix, coixos cojo, cojos
coixa, coixes coja, cojas
coixejabe, coixejáe, coissechabe, coissecháe cojeaba
coixera, coixeres cojera, cojeras
Coj - a la coj coj - a la pata coja – coixeján de una cama a la pata coja – cojeando de una pierna
col en pataca, cols col con patata, coles
cola cola de pegar
Cóla ! vete, huye !
colá, colo, coles, cole, colem, colau o coleu, colen irse, fugarse, colar
colada colada
coladó, filtro – sedás es mes be una criba colador, coladero, filtro, tamiz, cedazo, cernedor
coláe, colabe colaba
colat colado
colchoneta, colchonetes colchoneta, colchonetas
cole cuela
colecsió colección
colectiu colectivo
colectius colectivos
colegials, colegiales colegiales, colegialas
colegio, escola, costura, mostra colegio, escuela
colegios, escoles colegios, escuelas
Cólera – l´amor en tems del cólera Cólera – el amor en tiempos del cólera
colérica colérica
Colesterol – Aniceto /Anisseto/ Gil de Beseit va aná al meche y li va di que teníe colesterol, y ell los díe después a la gen: Cóm sap este home aón ting yo lo coll d´en Querol ! colesterol
Colgá - penjá – cubrí de terra (o de dinés) Colgar – tapar con tierra, enterrar, cubrir (o con dinero)
colgaben cubrían de tierra
colgat cubierto de tierra
Cólic, cólics cólico, cólicos
colifló, coliflós – grumo o ull de la colifló coliflor, coliflores – grumo “ojo”
Colilla, colilles de sigarro colilla, colillas de cigarro
colisseo de Roma Coliseo romano
colissió, colissións, choque, topada, topetada, combate, conflicte, enfrentamén, lucha, opossisió, pugna, riña colisión, colisiones, choque, encontronazo, encuentro, topada, topetazo, combate, conflicto, enfrentamiento, lucha, oposición, pugna, riña
coll, colls, collet - pun de terreno eixecat – Coll d´en Seuma, Coll d´en Querol, Creu del Coll al Pantano de Pena Cuello – collado
Collá – del pantano cap a dal, va collá (la neu) – la lleit s´ha collat perque la cabra acabe de criá. Cuajar – del pantano hacia arriba cuajó (la nieve) – la leche se ha cuajado porque la cabra acaba de parir (criar)
colla, colles, peña, peñes – Los de Penarroija baixen en colla a Valderrobres igual mossos vells que sagalets. Cuadrilla, grupo de amigos, peña
collada, collades cuajada, cuajadas
collán (g) cuajando
collaret, collarets collarcito, collarcitos
collás cuajarse, collares
collchó, colchó, madalap colchón
colles cuadrillas, cuajas
collet, collets collado, cuellecito, collados, cuellecitos
collóns, tripóns cojones, testículos
Colmat – vore cormull colmado, abundante, copioso, abarrotado, atestado, completo, saturado, lleno, pletórico, almacén, tienda, ultramarinos, coloniales
colmello, colmellos, quixal, quixals colmillo, caninos, colmillos, canino, molar, premolar
colo cuelo
coló, colós color, colores
colocá colocar
colocada colocada
colocades colocadas
colocáen, colocaben colocaban
colocán (g) colocando
colocat colocado
coloco coloco
colom paloma
coloms palomas
colónia colonia
colónies colonias
coloque coloca
coloquial coloquial
colorades coloradas, ruborizadas
colorán colorante
colorat, colorats colorado, ruborizado, colorados, ruborizados
colorejá colorear
colorete colorete
colós colores
cols, les preferides de Carlicos Puigdemont són les de Brusseles coles, las preferidas de Carlicos Puigdemont son las de Bruselas.
colsada, colsades codazo, codazos
colse, colze, colses, colzes - colce, colces al Mezquín codo, codos
columna columna
columnes columnas
com como
Cóm ?! Cómo ?!
coma, depressió a un terreno de montaña Loma, depresión en un terreno montañoso. Una loma u otero es una elevación del terreno de poca altura, normalmente de forma redondeada, que viene a ser el primer grado después de la llanura.
comadia, comádia, comédia, comedia comedia
comadreo, chismorreo, murmurassió (vore bachillé) comadreo, cotilleo, chismorreo, murmuración
comadrona, comare, comadrones, comares - pataques, pataques, guíxes y sigróns, qué bones, qué bones, qué bones que són. Viva la comare, viva´l balladó, viva la trompeta del siñó retó, que minge carbassa y cague meló. comadrona, matrona, partera, comadre
Comandán, comandáns comandante, comandantes
comarca, comarques comarca, comarcas
Comarcal – festa per als sagals y sagales de EGB que se fée cada añ a un poble de la comarca del Matarraña. comarcal
comare, comadrona comadrona, matrona, partera, comadre
combate, lucha, riña, baralla, pelea, conflicte, choque, enfrentamén, batalla, guerra, guiarra, ataque, refrega, escaramussa, lid Combate, lucha, pelea, conflicto, choque, enfrentamiento, batalla, guerra, ataque, refriega, escaramuza, lid, liza
combatiu combativo
combativa combativa
combátre, combatí combatir
comboyá, adulá, afalagá, acompañá agasajar, acompañar
Combregá – combrego, combregues, combregue, combreguém o combregám, combreguéu o combregáu, combréguen – combregára – combregaría – combregaré - ressibí la comunió, péndre la comunió, ressibí a Déu - coinsidí, concordá, obeí, acatá comulgar, recibir la comunión, tomar la comunión, recibir a Dios, coincidir, concordar, obedecer, acatar
combregabe, combregáe comulgaba
combregaríes Comulgarías, antiguo comulgaríades
combregaríeu comulgaríais
combregáu comulgáis
comedia, comédia, comádia, comádies comedia, comedias
Comedián, comediáns Comediante, comediantes
comedián, comedianta comediante, comedianta
comédies, comedies comedias
comedimén, moderassió, mesura, prudénsia, temperánsia, templansa, discressió, recato comedimiento, moderación, mesura, prudencia, temperancia, templanza, discreción, circunspección, recato
Comellassos, zona de Beseit aon se pot trobá lo heliotropo - comella, barrang de la cometa : comella – coma - Los áspres sims y les humils comelles, Canigó - depressió a un terreno de montaña Comellassos, zona de Beceite donde se puede encontrar el heliotropo. - alto, cima
comendadó, comendadós comendador, comendadores
comensá, escomensá comenzar
comensál, escomensál comenzarlo
comensamén, escomensamén comienzo
comensat comenzado
comensen comienzan
comenso comienzo
comentá comentar, explicar, aclarar, glosar, parafrasear, interpretar, apostillar, dilucidar, esclarecer
comentáen, comentaben comentaban
comentarém comentaremos
comentari, comentaris comentario, comentarios
comento comento
comérs, comersos (vore botiga y tenda) comercio, comercios
comersiá comerciar, mercadear, negociar, mercantilizar, mercar, tratar, traficar, exportar, importar, vender, comprar, especular, trapichear
comersial, venedó comercial, vendedor
comersián comerciante
comersiáns comerciantes
Cometa – asteroide – barrang de la cometa : coma : comellassos (Beseit) Cometa – asteroide – barranco de la cometa : loma : comellassos en Beceite
cometén (g) cometiendo
cometíx comete
cometixen cometen
cométre, cometí cometer
cometuda cometida
cometut cometido
comissari comisario
comissária comisaria (mujer)
comissaría de los mossos de escuadra comisaría de los mozos de escuadra
comissió, comisió, comissións, comisións comisión, comisiones
comissionista, comissionistes comisionista, comisionistas
cómoda (adj), comodona Cómoda , comodona
cómoda, sinfonier (chiffonier), tocadó de siñores (yo mateix), cómodes cómoda, comodín, tocador, chiffonier, cómodas
cómodamen cómodamente
comodidat, comodidats comodidad, comodidades
cómodo, comodón cómodo, comodón, confortable, desahogado, agradable, holgado, acomodado, manejable, descansado, adecuado, placentero, comodón, vago, despreocupado
Compadéixe, compadéixes – yo me compadixco, compadíxes, compadíx, compadeixém, compadeixéu, compadíxen – si yo me compadixquera – compadiré – yo me vach compadéixe compadecer, compadecerse, lamentarse, apiadarse, condolerse, dolerse, contristarse, conmoverse, compungirse
Compadíxte ! Compadécete !
compañ, compañs, compaña, compañes, compañera, compañeres – Companys : apellit de Luisico lo matamóssens y matacataláns que no pensaben com ell, de ERC Compañero – Companys, Luis, el matacuras y matacatalanes que no pensaban como él, de ERC.
compañera, compaña, compañeres, compañes compañera, compañeras
compañerisme compañerismo
Compañía, Compañíes Compañía, Compañías
compara compare
compará, comparo, compares, compare, comparém o comparám, comparéu o comparáu, compáren – comparat, comparada, acomparat, acomparada, vore assemellá y concará comparar
comparable, comparables comparable, comparables
comparáles compararlas
comparán (g) comparando
comparánla comparándola
comparáren compararan
comparassió comparación
comparat comparado
comparegut comparecido
comparéixe comparecer
comparém comparamos
Comparo Comparo
comparos compares
compartí, compartixgo, compartíxes, compartíx, compartím, compartíu, compartíxen – compartit, compartida, compartimén, comparassió compartir
compartíe compartía
compartíen compartían
compartimén, compartiméns compartimento, compartimiento, división, anaquel, casilla, departamento, apartado, sección, encasillado
compartíxen comparten
compás, compasos (compassos) compás, compases
compassivamen, compasivamen compasivamente
compassió – en passió compasión - con pasión - piedad, lástima, misericordia, caridad, clemencia, ternura, conmiseración, altruismo, solidaridad, humanidad, compunción, condolencia
compassiu compasivo
compatriota, compatriotes compatriota, compatriotas
compéndre comprender
compéndre, compendre comprender
compéndreu comprenderlo
compendríe comprendería
compensassió, recompensa compensación, recompensa, retribución, remuneración, pago, premio, propina, indemnización, compensación, estímulo, galardón, gratificación
compenséu compensáis
competén, competéns, competenta, competentes competente, competentes
competénsia, competénsies competencia, competencias
competí competir
competidó competidor
competidós competidores
competíen competían
competín (g) compitiendo
complaí, compláure ? complacer, satisfacer, contentar, agradar, alegrar, halagar, gratificar
complaíl complacerle
complaítos complaceros
complassénsia complacencia, satisfacción, alegría, contento, agrado, placer, gusto, deleite, gozo
complejo, compleja complejo, compleja
complemén, compleméns complemento, complementos
complet, complets completo, completos
completa, completes completa, completas
completá, completo, completes, complete, completém o completám, completéu o completáu, compléten – complet, completat, completada completar
completamen – del tot completamente – del todo
complexió, constitussió, estructura, naturalesa, organisme, figura, apariénsia complexión, constitución, estructura, naturaleza, organismo, figura, apariencia
complicá, complicás complicar, complicarse
complicat complicado
complicáu, compliquéu complicáis
compllets, complets completos
compóndre – recompóndre componer, recomponer,
hacer, reparar, armar, apañar, restaurar, remendar, rectificar, confeccionar, crear, arreglar, corregir, organizar, constituir, formar, armar, integrar, acomodar, adornarse, acicalarse, arreglarse, ataviarse, emperifollarse, engalanarse, maquillarse, embellecerse, aviarse
compóndrel componerlo
compónen componen
componén (g) componiendo
componén, componéns (de algo) componente, componentes
compong compongo
componíe componía
componíen componían
comporta, comportes compuerta, compuertas
comportamén comportamiento
comportámos comportarnos
compórtat ! compórtate !
composissió, compossisió composición
compositós compositores
compost, compostos compuesto, compuestos
composta, compostes compuesta, compuestas
comprá, crompá – compro, compres, compre, comprém o comprám, compréu o compráu, cómpren, crompo, crompes, crompe, crompém, crompéu, crómpen comprar
compraben compraban
compradó, compradora, compradós, compradores comprador, compradora, compradores, compradoras
compráe, comprabe compraba
compráem, comprabem comprábamos
compráen, compraben compraban
compráes, comprabes comprabas
comprála comprarla
cómprala, crómpala ! cómprala !
comprán (g) aquí una foto meua comprán pa (sone com lo fransés “je ne comprend pas” lo catalá barseluní “jo no comprenc pas”) en chapurriau “yo no compreng”) comprando
compránse comprándose
comprará comprará
comprara (yo) comprara, comprase
compraré compraré
comprare (ell) comprara, comprase
compraríem compraríamos
comprás comprarse
comprat, comprats, crompat, crompats, comprada, crompada, cromprades, crompades comprado, comprada, comprados, compradas
compre, crompe compra
comprém, crompém compramos
compren, crompen compran
comprenéu comprendéis
compreng, comprenc comprende
compréngues comprendas
compreníe comprendía
compreníen comprendían
comprensió comprensión
compreses – per a la regla – de compéndre compresas – comprendidas
compréu compráis
compréulo Compradlo
compréume compradme
compro, crompo compro
comprobá, comprobo, comprobes, comprobe, comprobém o comprobám, comprobéu o comprobáu, compróben – comprobat, comprobada, comprobassió - confirmá, confrontá, verificá, constatá, sersiorás, compulsá, cotejá, revisá, examiná, escrutá, repassá comprobar, confirmar, confrontar, verificar, constatar, cerciorarse, compulsar, cotejar, revisar, examinar, escrutar, repasar
comprobada comprobada
comprobán (g) comprobando
comprobat comprobado
comproben comprueban
comprobo compruebo
comprometuda comprometida
comprometut comprometido
compromís compromiso
compte, comte, conde, comptessa, comtessa, condessa conde, condesa
compulsá compulsar, comprobar, confirmar, confrontar, verificar, constatar, cerciorarse, compulsar, cotejar, revisar, examinar, escrutar, repasar
compunsió, doló, tristesa, sentimén, péssame, pena, arrepentimén, contricsió, remordimén compunción, dolor, tristeza, sentimiento, pesar, pena, arrepentimiento, contricción, remordimiento, pesadumbre
comú, común, comúns – lo monte comú está siñalisat en un piló blang a la partissió en les finques particulás. Común – el monte común está señalizado con un pilón blanco.
común, comú común
comuna, comunes – peña la comuna a Beseit, al carré pla. comuna, comunas
comunal, comú, públic, general, colectiu, familiá, munissipal, comarcal comunal, público, general, colectivo, familiar, municipal, comarcal
comunicá, comunicás comunicar, comunicarse
comunicabe, comunicáe comunicaba
comunicaben, comunicáen comunicaban
comunicada comunicada
comunicáli comunicarle
comunicará, comunicarán comunicará, comunicarán
comunicassió, comunicassións comunicación, comunicaciones
comunicat comunicado
comunicáu Comunicarlo, “comunicallo”
comunidat comunidad
comunidats comunidades
comunió, comunións comunión, comuniones
comunique comunica
cona - Ulldecona , Uyldecona valensiá antic corteza, piel del cerdo, torrezno - ojo de corteza
Cona, cones, pell del gorrino - del latín *cŭtĭna, derivat de cutis, pell piel del cerdo, corteza, cortezas, torrezno, torreznos
conca, conques per a ficá minjá – les de un riu. cuenco, cuenca (río)
concarás, enfrentás, encarás encararse, enfrentarse
conchabá, conchabás, confabulá, conspirá, intrigá, maquiná, tramá, maniobrá Conchabar, conchabarse, confabular, conspirar, intrigar, maquinar, tramar, maniobrar
conchabats conchabados
concluí concluir, terminar, acabar, finalizar, finiquitar, rematar, ultimar, saldar, liquidar, agotar, apurar, consumir, clausurar, deducir, inferir, razonar, discurrir, colegir, derivar
concluída concluida
concluíe concluía
concluíla concluirla
concluít concluido
concluix concluye
conclusió, conclussió, conclusións, conclussións conclusión, conclusiones
concórdia, concórdies concordia, concordias, consenso, armonía, paz, amistad, compañerismo, fraternidad, reciprocidad, unión, camaradería, hermandad, avenencia, cordialidad
concórre, concurrí, (latín concŭrrĕre) Concurrir, asistir, confluir, afluir, acudir, visitar, reunirse, converger, agolparse, arremolinarse, presentarse, juntarse, participar, concursar, competir, contender, enfrentarse, rivalizar
concret, concrets Concreto, concretos
concurrén, concurréns Concurrente, concurrentes
concurrénsia concurrencia, afluencia, muchedumbre, tropel, gentío, masa, multitud, asistencia, público, audiencia, auditorio, espectadores, oyentes, asistentes, coincidencia, conjunción, convergencia, confluencia, simultaneidad, concomitancia
concurrín (g) concurriendo
concurs, concursos (que tú) concurso, concursos (que tú concurses)
concursán, concursáns concursante, concursantes
condat, condats condado, condados
conde, condessa, compte, comptessa, comte, comtessa – Torre del Compte (Matarraña) conde, condesa
condená condenar, castigar, culpar, sentenciar, penar, sancionar, multar, penalizar, reprobar, sancionar, censurar, criticar, maldecir, vituperar, desaprobar, reprobar, abominar, deplorar, clausurar, incomunicar, cerrar, inutilizar, tabicar, tapar, cegar,
condenabe condenaba
condenades condenadas
condenál, condenála condenarlo, condenarla
condenám condenarme
condenán (g) condenando
condenassió, condena, pena, tormén, maldissió, cástic, infern condena, condenassió, pena, tormento, maldición, condena, castigo, infierno
condenat, condenats condenado, condenados
condensada condensada
condensat condensado
condiscípul, condiscípuls, compañ, amic, alumno, discípul, dissípul, camarada condiscípulo, condiscípulos, compañero, amigo, alumno, discípulo, camarada
condissió, condissións condición, condiciones
condissional condicional
conducsió conducción
conducta, conductes, manera de conduís – pres del latín conducta, ‘conduída’. Conducĕre significabe ‘llogá’ y conductio ere una de les formes de l'arrendamén. conducta, conductas
conducte (latín conductum, ductum) - conductes conducto, tubo, tubería, cañería, caño, cauce, canalón, acueducto, canal, acequia, red, alcantarilla, vía, medio, mediación, trámite – conductos, conductas
conductó, conductós, conductora, conductores, chófer, chófers conductor, conductores, conductora, conductoras, chófer, chóferes
conduí un coche – que algo duro : Esta pasterada (de pa) mos ha conduít mol esta semana. conducir un coche – que algo dure : Esta masa de pan nos ha durado mucho esta semana.
conduída (latín conducta) conducida
conduíen conducían
conduíl, conduíls Conducirlo, conducirlos
conduíla, conduíles conducirla, conducirlas
conduím conducimos
conduín (g) conduciendo
conduirá conducirá
conduís, conduíx conduce
conduít (p) conducido
condumio, minjá, minjada, alimén, sustén, manduca, pitansa condumio, comida, alimento, sustento, manduca, pitanza
conec (se pareix a Koniec que diuen los polacos de Polónia com adiós o adéu) conozco
conectá, conecto, conectes, conecte, conectém o conectám, conectéu o conectáu, conécten – conectat, conectada, conecsió conectar
conega conozca
conegám conozcamos
conegáu conozcáis
coneguda conocida
coneguda, conegudes conocida, conocidas
conegudes conocidas
conegudíssim conocidísimo
conegudíssima conocidísima
coneguere conociera, conociese
coneguérem conociéramos
coneguéren conocieran
coneguéreu conociérais
conegut, coneguts conocido, conocidos
coneis, conéis, coneix conoce
coneisco, coneixco conozco
conéixe, coneixco, conéixes, conéix, coneixém, coneixéu, conéixen – conegut, coneguda, coneiximén (quixal del coneiximén) conocer
conéixel conocerlo
coneixém conocemos
conéixem conocerme
coneixen conocen
conéixen conocen
coneixén (g) conociendo
coneixeré conoceré
coneixeríe (ell) conocería
coneixes, conéixes conoces
conéixet conocerte
conéixetos (encantat de) encantado de conoceros
coneixéu conocéis
coneixéutos ! Conoceros !
coneixía conocía
coneixíe (ell) conocía
coneixíen conocían
coneixíeu conocíais
coneiximén, coneiximéns – entenimén (a Cataluña sel béuen), señ, inteligénsia, dissernimén, consiénsia, raó, intuissió, sabé, siénsia, erudissió, cultura, sabiduría, competénsia, instrucsió, estudis conocimiento, entendimiento, inteligencia, discernimiento, consciencia, razón, intuición, saber, ciencia, erudición, cultura, sabiduría, competencia, instrucción, estudios
coneixquérem conociéramos
conéixte a tú mateix conócete a ti mismo
conexió, conexións conexión, conexiones
confabulá, confabulás confabular, confabularse, conchabar, conchabarse, conspirar, intrigar, maquinar, tramar, maniobrar
confecsionades confeccionadas
confecsionat confeccionado
conferensiá conferenciar
conferénsia, discurs, dissertassió, charla, charrada, lecsió, sermón, plática, ponénsia conferencia, discurso, disertación, charla, lección, sermón, plática, ponencia
confesabe confesaba
confesáu confesarlo
confésau ! confiésalo !
confessá, derivat del latín confĕssus, passat de confitēri, reconéixe o declará un pecat, una falta, una cosa que desfavorix al que la declare, una cosa que preferíe tíndre secreta. confesar
confessabe, confessáe confesaba
confessám confesarme
conféssam ! confiésame !
confessánse confesándose
confessáren confesaran
confessás confesarse
confessat confesado
confessátos confesaros
confessáu confesarlo, confesáis
confesse confiesa
confésses confiesas
confessió confesión
confessó, móssen que confesse al confessonari confesor, sacerdote, clérigo, cura
confesso, yo me yo me confieso
confessonari, confessionari confesionario, confesonario
confiá, confiás - confĭdāre, var. de confidere – tíndre confiansa – doná an algú algo en confiansa confiar, confiarse
confiabe confiaba
confiada, confiades confiada, confiadas
confiadamen confiadamente
confián (g) confiando
confiansa confianza, seguridad, esperanza, fe, credulidad, decisión, determinación, certidumbre, tranquilidad, creencia, presunción, aliento, ánimo, vigor, empuje, amistad, familiaridad, intimidad, llaneza, franqueza, naturalidad, valimiento, cordialidad
confiare confiara
confiat, confiats confiado, confiados
confíen confían
confiéu confiáis
confiná, desterrá, tancá, recluí, aislá, interná, encarselá, enclaustrá, extrañá confinar, desterrar, encerrar, recluir, aislar, internar, encarcelar, enclaustrar, extrañar
confinades confinadas
confíon confíen
confirmá confirmar
confirmá, confirmo, confirmes, confirme, confirmám o confirmém, confirmáu o confirméu (tos confirméu), confírmen – confirmat, confirmada, confirmassió confirmar, comprobar, confirmar, confrontar, verificar, constatar, cerciorarse, compulsar, cotejar, revisar, examinar, escrutar, repasar
confirmaben confirmaban
confirmassió, confirmassións confirmación, confirmaciones
confirmat confirmado
confit, confits confite, confites
confitá confitar
confitat, confitada confitado, confitada
confitura, confitures confitura, confituras
conflagrassió, guerra, revolussió, conflicte, lucha, riña, baralla, pelea, enfrentamén, hostilidats conflagración, guerra, contienda, revolución, conflicto, lucha, pelea, enfrentamiento, hostilidades
confluénsia, convergénsia y unió (lo partit del enano Pujol), coinsidénsia, concurrénsia, congregassió confluencia, convergencia, unión, coincidencia, concurrencia, congregación
confluí, afluí, desembocá, ajuntás dos rius, reunís, consentrás confluir, converger, afluir, desembocar, concurrir, reunirse, concentrarse
confluíxen confluyen
confoníe confundía
confoníen confundían
conformá conformar
conformám conformarme
conformat, me hay conformat, estic conforme Conforme, conformado
conformats conformes, conformados
confort, comodidat confort, comodidad
confortá confortar
confortál confortarle
confortál confortarlo
confortála confortarla
confórtala confórtala
confortán (g) confortando
confortánla confortándola
confortéutos, confortáutos confortaos
confós, confundit confundido
confosa, confundida confundida
confrontá confrontar, comprobar, confirmar, confrontar, verificar, constatar, cerciorarse, compulsar, cotejar, revisar, examinar, escrutar, repasar
confundí, confóndre confundir, desorientar, desconcertar, despistar, equivocar, aturdir, engañar, liar, aturullar, azorar, apabullar
confundíen confundían
confundínse confundiéndose
confundit (confós), confundits (confosos), confundida, confundides confundido, confundidos, confundida, confundidas
confundix confunde
confús confuso
confusa, confussa confusa
confusió, confussió, confussións confusión, confusiones
confusses, confuses confusas
congeladó, congeladós congelador, congeladores
congelassió congelación
congéneres, congénere congéneres, idéntico, semejante, análogo
congénit, innato, natal, hereditari congénito, connatural, innato, natal, hereditario
conglomerat, aglomerat, aglutinat, mesclat, barrejat, simén, amalgama, amassijo, grumo, massa conglomerado, aglomerado, aglutinado, mezclado
cemento, amalgama, amasijo, grumo, masa
congratulá, congratulás, felissitá, alabá, agradá, aplaudá, aprobá, alegrá, galantejá, elogiá congratularse, felicitar, alabar, agradar, aplaudir, aprobar, alegrar, galantear, cumplimentar, elogiar
congratulo (yo me) congratulo
congregassió, hermandat, cofradía, comunidat, orden, regla, compañía,
agrupassió, assossiassió, reunió, assamblea, junta
congregación, hermandad, cofradía, comunidad, orden, regla, compañía,
agrupación, asociación, reunión, asamblea, junta
conill, cunill, cachap, conills, cunills, conilla, conilles, cachaps, cachapet, cachapets, cachapeta, cachapetes conejo, conejos, gazapo
conilla, conilles – dona que ha tingut mols fills coneja, conejas – mujer que ha tenido muchos hijos
conillet, conillets – herba, Silene vulgaris, conejito, conejitos – hierba : Acoletas, alcadicea, alcaducea, alcanducea, alcandueca, alcoletas, ben blanco, berza, berzuela, blanca, botello, bragas de cuco, calzón de cuco, carnicuela, carnihuela, cascabelillo de Canarias, cebolla, churriana, cluxidera, cohetes, coleja, colejón, colellas, coleta, colleja, colleja común, colleja fina, colleja marina, collejas, collejas de España, collejas finas, collejicas finas, collejón, conehera, coneja, conejera, conejeras, conejina, conejinos, conejito de campo, conejuelas, coneles, conillets, cornagüela, cornahuela, cornihuela, cuetes, cunillos, estallaores, farifuelles, farolillos, guiso, hierba conejina, hierba de los truenos, manzana de cuco, manzanillón, petardos, pistones, polemonia, polemonio, raíz blanca, restallones, restallos, restralleta, restralletas, restrallete, restrallos, restrallón, roya, sanjuanines, santibañes, silena, tirabeques de la esperanza, tirapeoh, tiratiros, tracabols, trisco, triscos, truenos, verderuela.
conjugassió, conjugassións conjugación, conjugaciones
conjún, conjúns conjunto, conjuntos
conjunsió, conjunsións conjunción, conjunciones
conjuro, conjuros conjuro, conjuros
conjuro, conjuros - exorcismo, sortilegio, enchís, mágia, magia, encantamén conjuro, conjuros, exorcismo, sortilegio, hechizo, magia, encantamiento
conmossioná, emossioná, impressioná conmocionar, soliviantar, emocionar, impresionar, conturbar, convulsionar
conmou conmueve
conmoure conmover
conquistá conquistar
conreá la terra, llaurá y treballála - *corredare, y este del gótic *garēdan, velar por, cuidar de conrear la tierra, trabajarla, cuidar de ella
conreu, conreus trabajo de la tierra
consabida, consabides (vore consabut) Consabida, conocida, acostumbrada, usual, citada, aludida, mencionada, antedicha, referida, susodicha
consabut, consabuts, conegut, acostumbrat, ussual, sitat, aludit, mensionat, lo dit antes, referit, sussodit Consabido, conocido, acostumbrado, usual, citado, aludido, mencionado, antedicho, referido, susodicho
consagrá, beneí, santificá, ungí, coroná, glorificá, sacramentá, deificá, divinisá, sacralisá
entregás, dedicás, donás a, ocupás
consagrar, bendecir, santificar, ungir, coronar, glorificar, sacramentar, deificar, divinizar, sacralizar, entregarse, dedicarse, darse, ocuparse
consagréu consagráis
consanguinidat, parentela, família, afinidat, familiaridat, aliansa, entronque, fraternidat – consanguinidats consanguinidad, parentesco, afinidad, agnación, cognación, familiaridad, alianza, entronque, fraternidad
consebí, imaginá, pensá, enténdre, persibí, compéndre, intuí, inferí,
engendrá, fecundá, embarassá, procreá
concebir, imaginar, pensar, entender, percibir, comprender, intuir, inferir, engendrar, fecundar, embarazar, procrear
consebín (g) concibiendo
consebit, consebits, consebut, consebuts Concebido, concebidos
consecuánsia, consecuénsia, efecte, resultat, fruit, secuela, derivassió, dessenllás, conclusió, ressultat, ressultes – consecuénsies, consecuánsies consecuencia, efecto, resultado, fruto, secuela, derivación, desenlace, corolario, conclusión, resulta
consedí – consedixco, consedíxes, consedíx, consedím, consedíu, consedíxen – consediría – consediré – consediguera conceder
consedía (yo) concedía
consedida, consedides concedida, concedidas
consedílay concedérselo
consedíli concederle
consedím concederme
consedínlay concediéndoselo
consedínlos concediéndolos
consedirá concederá
consediré concederé
consedit, consedits concedido, concedidos
consedíume concededme
consedixco concedo
consedíxes concedes
consedíxli concédele
consedixque (ell) conceda
conseguí, conseguíxco, consegíxes, conseguíx, conseguím, conseguíu, conseguíxen – conseguit, conseguida, consecussió, consecusió conseguir
conseguida, conseguides conseguida, conseguidas
conseguíe conseguía
conseguíla conseguirla
conseguiles conseguirlas
conseguíli conseguirle
conseguím conseguimos
conseguín (g) consiguiendo
conseguit, conseguits conseguido, conseguidos
conseguíu conseguís
conseguix, conseguíx consigue
conseguixco, conseguíxco consigo
consell, consells, recomanassió, sugerénsia, adverténsia, avís, exhortassió, assesoramén, indicassió, invitassión, observassió, opinió, paréixe, assamblea, junta, comité, comisió consejo, consejos, recomendación, sugerencia, advertencia, aviso, exhortación, asesoramiento, indicación, invitación, observación, opinión, parecer
, asamblea, junta, comité, comisión
consellé de la comarca, de la taula del Sénia – La Sénia, La Cénia consejero
consellés consejeros
consens, assentimén, beneplássit, acuerdo, conformidat, aprobassió, consentimén, conveni, pacte consenso, asentimiento, asenso, beneplácito, aquiescencia, acuerdo, conformidad, anuencia, aprobación, consentimiento, convenio, pacto
consentiguere consintiera
consentimén, permís, llissénsia, aprobassió, assentimén, autorissassió, beneplássit, vénia consentimiento, permiso, licencia, aprobación, aquiescencia, anuencia, asentimiento, autorización, beneplácito, venia
consentíssen, consentíxen consienten
consentit, consentits, consentida, consentides consentido, consentidos, consentida, consentidas
consentrasió, densidat, condensassió, solidificassió, conglomerassió,
manifestassió, reunió, aglomerassió, sentralisassió, gentada, caterva de gen, mítin
, concentración, densidad, condensación, aglutinación, solidificación, conglomeración,
manifestación, reunión, aglomeración, centralización, muchedumbre, mitin
consentrat, consentrats concentrado, concentrados
consepsió, fecundassió, engendramén, procreassió, preñés, embarás – consepsións concepción, fecundación, engendramiento, procreación, preñez, embarazo
consepte, conseptes concepto, conceptos (el conceto)
conseptual, esta paraula la díuen mol los masovés de la vall de dal conceptual
conseptualisassió, esta paraula la díuen mol los masovés de la escresola conceptualización
conserje, conserjes conserje, conserjes
consert, conserts concierto, conciertos
consertá concertar
consértam una sita conciértame una cita
consertánse concertándose
consertaré concertaré
consertat, consertada concertado, concertada
conserte concierta
conserto concierto (yo)
conservá conservar
conserváe, conservabe conservaba
conservála conservarla
consérvam consérvame
conservám o conservém conservamos
conserván, conserváns Conservante, conservantes (con Cervantes el catalán, no)
conservaré conservaré
conservassió, conservassións conservación, conservaciones
conservat, conservats conservado, conservados
conservém o conservám conservamos (conservém también conservemos)
consesió, consessió concesión
consevol cualquiera
considerá considerar
considerá, considero, consideres, considere, considerém o considerám, consideréu o consideráu, considéren – considerat, considerada, considerassió considerar
considerabe, consideráe consideraba
considerable, considerables considerable, considerables
considerablemén considerablemente
considerán (g) considerando
consideránse considerándose
consideraren consideraran
considerassió, considerassións consideración
considerat, considerats considerado, considerados
considero considero
consién, consiéns consciente, conscientes
consiénsia, moralidat, remordimén, escrúpol, pesá, reparo, recato, ética
, coneiximén, reflexió, dissernimén, entenimén, persepsió, pensamén
conciencia, moralidad, remordimiento, escrúpulo, pesar, reparo, recato, ética,
consciencia, conocimiento, reflexión, discernimiento, entendimiento, percepción, pensamiento
consigná, establí, estipulá, destiná, depositá, determiná, assigná,
expedí, enviá, remití, entregá
consignar, establecer, estipular, destinar, depositar, determinar, asignar,
expedir, enviar, mandar, remitir, entregar
consigno consigno
consiliá conciliar, pacificar, arreglar, armonizar, ajustar, atraer, concertar, concordar, reconciliar, mediar, coordinar, acomodar, terciar, arbitrar, unir
consiliábul, confabulassió, intriga, conspirassió, complot, maquinassió, corrillo, camarilla, conjura conciliábulo, confabulación, intriga, conspiración, complot, maquinación, corrillo, camarilla, conjura
consiliadó conciliador
consistí, estribá, radicá, ressidí, bassás, fundamentás (vore solaméns), apoyás, constá (de) consistir, estribar, radicar, residir, basarse, fundamentarse, apoyarse, constar
consistíe consistía
consistís, consistix consiste
consistorial, consistorials consistorial, consistoriales
consiudadá, compatriota, paissano, veí, consiudadana, veína, consiudadáns, veíns conciudadano, compatriota, paisano, compatricio, coterráneo, vecino
consogra, consogres consuegra, consuegros
consol, consols, ejemple : Lo petro té lo consol a casa. Va víndre de Valchunquera. consuelo, consuelos
consolá consolar, confortar, calmar, tranquilizar, alentar, aliviar, animar
consolabe consolaba
consolada, consolades consolada, consoladas
consolál consolarlo
consolála consolarla
consoláls consolarlos
consolán (g) consolando
consólat consuélate
consolat, consolát consolado
consolátos consolaros
console consuela
consoléutos, consoláutos ! consoláos !
consolos consueles
consols consuelos
consonán consonante
consonáns consonantes
consonántic, consonántics consonántico, consonánticos
consorte, cónyuge, home, dona, compañ consorte, cónyuge, esposo, esposa, marido, mujer,
compañero, partícipe, copartícipe, consocio
conspirá conspirar, Conchabar, conchabarse, confabular, intrigar, maquinar, tramar, maniobrar
conspirassió, conspirassións conspiración, conspiraciones
constá, figurá, reflejás, aparéixe,
consistí, compóndres, constituís, tíndre
constar, figurar, reflejarse, aparecer, consistir, componerse, constituirse, tener
constán, constáns constante, constantes
constanmen, constanmén constantemente
constánsia, constánsies constancia, constancias
constatá constatar, comprobar, confirmar, confrontar, verificar, constatar, cerciorarse, compulsar, cotejar, revisar, examinar, escrutar, repasar
constelassió, constelassións constelación, constelaciones
cónsten constan
consternassió consternación
constituí, fundá, establí, instituí, compóndre, erigí, formá, creá, organisá constituir, fundar, establecer, instituir, componer, erigir, formar, crear, organizar
constituída constituida
constituíen constituían
constituín constituyendo
constituíx constituye
constitussió, constitussións - contextura, complexió, naturalesa, estructura, aspecte - pressepte, estatut, código, ley, leys, ordenamén constitución, constituciones – contextura, complexión, naturaleza, estructura, aspecto, precepto, estatuto, código, leyes, ordenamiento
constitussional, constitussionals constitucional, constitucionales
constitutíu constitutivo
constitutives constitutivas
constreñí, forsá, apremiá, imposá, obligá, oprimí, apretá, escórre, señí, reduí, coartá constreñir, forzar, compeler, apremiar, impeler, imponer, obligar, oprimir, apretar, estrujar, ceñir, reducir, coartar
constreñímos constreñirnos
construcsió, edificassió, urbanissassió, simentassió, casa, edifissi, fábrica, inmoble, obra construcción, edificación, urbanización, levantamiento, cimentación,
casa, edificio, fábrica, inmueble, obra
constructó, constructós, paleta (paleto no, encara que ne ña algún), paletes, menobré, menobrés – constructora, constructores constructor, constructores, constructora, constructoras albañil, albañiles
construí (fé obra, obrá) construir, obrar
construíla construirla
consultá consultar
consulta, consultes consulta, consultas
consultabe, consultáe consultaba
consultaben, consultáen consultaban
consultán (g) consultando
consultat consultado
consulton consulten
consultós consultores
consumá, acabá, cumplí, realisá, completá, finalisá, concluí, rematá – consumá lo matrimoni consumar, terminar, acabar, cumplir, realizar, completar, finalizar, concluir, rematar
consumán (g) consumando
consumat, consumats, consumada, consumades consumado, consumados, consumada, consumadas
consumí, consumís – consumixgo, consumíxes, consumíx, consumím, consumíu, consumíxen – vore acotolá consumir, consumirse,comer, beber, comprar, gastar,
agotar, acabar, extinguir, disipar, terminar,
desazonarse, impacientarse, desesperarse, afligirse, atormentarse, conturbarse, turbarse
consumíen consumían
consumím consumimos
consumisque, consumíxque (que se) consuma (que se)
consumissió consumición,agotamiento, extenuación, consunción, disipación, comida, bebida, ración, tapa
consumit consumido
consumíx consume
consumíxquen (que ells) que ellos consuman
contá – conto, contes, conte, contém o contám, contéu o contáu, cónten – si yo contara – contaría – contaré – contá cuentos contar
conta, conta, que no lay charraré a dingú cuenta, cuenta, que no se lo diré a nadie
contaba contaba
contabe, contáe contaba
contaben, contáen contaban
contabilisá contabilizar
contabilisades contabilizadas
contable, contables, contadó, tessorero, interventó, cajero, administradó contable, contador, tesorero, interventor, cajero, administrador
contactá contactar
contactat, contactada, contactats, contactades contactado, contactada, contactados, contactadas
contacte, contactes contacto, contactos
contades contadas
contáe, contabe contaba
contáen, contaben contaban
contáes, contades contadas
contagiós, que se apegue o contagie contagiosos
contagiosa, que se apegue o contagie contagiosa
contagotes, dossificadó, gotero cuentagotas, dosificador, gotero
container (contain inglés, contíndre), contenedó, ressipién, vagó, depósit container, contenedor, recipiente, vagón, depósito
contál, contáls contarlo, contarlos
contála contarla
contálay contárselo
contáles contarlas
contáli contarle
cóntali ! Cuéntale !
contálu (Valchunquera) contálay, contálsu contárselo
contám – un contacuentos volíe contám un cuento Contarme
cóntam com va passá cuéntame cómo pasó
contaminá contaminar
contaminá contaminar
contaminaben, contamináen contaminaban
contaminassió, polussió, contagio, corrupsió, infecsió, inoculassió (de un virus) contaminación, polución, contagio, corrupción, infección, inoculación
contaminat, contaminats, contaminada, contaminades contaminado, contaminados, contaminada, contaminadas
contamine contamina
contámos contarnos
cóntamos cuéntanos
contán (g) contando
contánla contándola
contánlay contándoselo
contánles contándolas
contánli contándole
contánmos contándonos
contántos contándoos
contánu contándolo
contarán contarán
contarém contaremos
contaríe contaría
contaríen contarían
contat, contada contado, contada
contátola contárosla
contátos contaros
contats contados
contáu contarlo, contad
contáutos un cuento, contéu un cuento contad un cuento (vosotros)
conté contiene
conte (ella) cuenta (ella)
contém contamos
contemplá, mirá, observá, vore, ataullá, apressiá, aténdre, considerá, examiná, pressensiá,
meditá, reflexioná, imaginá, considerá
contemplar, mirar, observar, ver, apreciar, atender, considerar, examinar, presenciar,
meditar, reflexionar, imaginar, considerar
contemplabe contemplaba
contemplaben, contempláen contemplaban
contemplál contemplarlo
contemplála contemplarla
contemplám o contemplém contemplamos
contemplassió, observassió, mirada, apressiassió, visió, atensió, examen,
meditassió, abstracsió, mistissisme
contemplación, observación, mirada, apreciación, visión, atención, examen,
meditación, abstracción, recogimiento, misticismo
contemporánea contemporánea
contemporáneo, actual, coetáneo, simultáneo, modern, presén, sincrónic contemporáneo, actual, coetáneo, simultáneo, moderno, hodierno, presente, sincrónico
conten cuentan
cónten cuentan
contén, conténs, contenta, contentes contento, contentos, contenta, contentas
contenedó, contenedós (de la bassura) contenedor, contenedores (de la basura)
contenen, conténen contienen
contensió, aguante contención, aguante
contentá, acontentá, contentás, acontentás, satisfé, fartás a Torrevelilla, agradá, entussiasmá, congratulá, seduí,
ressignás, reconsiliás, conformás – ficás contén es diferén
contentarse, satisfacer, complacer, agradar, entusiasmar, congratular, seducir,
resignarse, reconciliarse, conformarse
contentabe contentaba
contentát, contentat contentado
contentes contentas
contentéu contentáis
contentíssim contentísimo
contentíssimes contentísimas
contentíssims contentísimos
contes, de contá, cóntes cuentas de contar
contestá - respóndre, replicá, corroborá, manifestá, confirmá, contradí, impugná, rebatí, rechassá contestar, responder, replicar, corroborar, manifestar, confirmar, contradecir, impugnar, objetar, rebatir, recusar, rechazar
contestabe contestaba
contestades contestadas
contestadó, contestadós. Una vegada, José Guardia de Beseit va cridá a una empresa de Valdarrores y se li va ficá lo contestadó. Va dixá un mensaje que díe: Martinet, si baixo t´asclaré lo cap ! No sé quina empresa ere. contestador, contestadores
contestáe, contestabe contestaba
contestáles contestarlas
contestáli contestarle
contestám contestarme
contéstam contéstame
contestán (g) contestando
contestánli contestándole
contestántos contestándoos
contestaré contestaré
contestassió, contestassións, contesta, contestes - réplica, solussió, senténsia,
inconformisme, rebeldía, controvérsia, impugnassió
contestación, respuesta, réplica, solución, sentencia,
Inconformismo, rebeldía, controversia, impugnación
contestat contestado
contestátos contestaros
conteste contesta
contestéu contestáis
contesto contesto
conteston, contéston contesten
contéu contad
contextura, contextures contextura, contexturas
contigua, inmediata, veína, anexa, fronterisa, limítrofe, pegada, próxima, lindán, colindán, que partix en, contigua, inmediato, adyacente, vecino, anejo, fronterizo, limítrofe, pegado, próximo, lindante, colindante, confinante
contíndre - compéndre, abarcá, incluí, tancá, englobá, abrassá,
reprimí, dominá, aguantá, refrená, cohibí, reportá, moderá, detíndre, serená
contener, comprender, abarcar, incluir, encerrar, englobar, abrazar, reprimir, dominar, aguantar, refrenar, cohibir, comedir, reportar, moderar, mesurar, detener, serenar
contíndres contenerse
continén, continéns continente, continentes
continguda, contingudes contenida, contenidas
contíngue contenga
contingut, continguts contenido, contenidos
continuá, continúo, continúes, continúe, continuém o continuám, continuéu o continuá, continúen – continuát, continuáda - seguí, prosseguí, permanéixe, prolongá, allargá, prorrogá, persistí, mantíndre, reanudá continuar, seguir, proseguir, permanecer, prolongar, alargar, prorrogar, persistir, mantener, reanudar
continuabe continuaba
continuamen continuamente
continuamén (lo), la continuassió continuación
continuán (g) continuando
continuassió, continuassións continuación, continuaciones
continúe continúa
continuém continuamos
continúen continúan
continúes continúas
contínues (seguides) continuas (seguidas)
continúo continúo
conto cuento
cóntom cuénteme
cónton cuenten
contoneo contoneo, balanceo, pavoneo, meneo, zarandeo, oscilación
contorno, contornos contorno, perfil, silueta, perímetro, aureola, figura, trazo,
proximidades, cercanías, inmediaciones, alrededores, aledaños, afueras, periferia, extrarradio
contorsionat contorsionado
contorsións contorsiones
contra mes lluñ milló – contra tú no puc ficám cuanto más lejos mejor – contra ti no puedo ponerme
contracsió, contracsións – convulsió, calambre, crispassió, disminussió, encogimén, espasmo, retracsió, conmossió contracción, convulsión, calambre, crispación, disminución, encogimiento, espasmo, retracción, conmoción
contradí contradecir
contradí contradecir
contradicsió, contradicsións – contradicsioneta, contradicsionetes contradicción, contradicciones
contradigue contradiga
contraescritures contraescrituras
contrafeta, mal feta contrahecha
contrapartida equilibrio, estabilización, igualdad, armonía, proporción, contrapeso, simetría, consonancia, contrapartida, ponderación, ecuanimidad, sensatez, moderación, mesura, quietud
contrapés contrapeso
contrapés Contrapeso, equilibrio, estabilización, igualdad, armonía, proporción, simetría, consonancia, contrapartida, ponderación, ecuanimidad, sensatez, moderación, mesura, quietud
contrari contrario
contrari, contraris, contraria, contraries – portá la contraria contrario, contrarios, contraria, contrarias – llevar la contraria
contrari, oposat, contradictori, antagónic, diferén, adversari, competidó, contendién, enemic, rival, antagonista, contrincán, oponén, nossiu, perjudissial, funesto, pernissiós – la cañota es mol contraria a les vaques contrario, opuesto, contradictorio, antagónico, distinto, diferente, adversario, competidor, contendiente, enemigo, rival, antagonista, contrincante, oponente, dañino, nocivo, perjudicial, dañoso, funesto, pernicioso
contraria contraria
contrariedat, contrariedats contrariedad, contrariedades
contráries contrarias
contraris contrarios
contrarrellonge, contra rellonge contrarreloj
contrarrestá, paliá, neutralisá, ressistí, opóndres, arrostrar, compensar, contrapesar, enfrentarse contrarrestar, paliar, neutralizar, resistir, oponerse, arrostrar, compensar, contrapesar, enfrentarse
contrat, contrats contrato, contratos
contratada, contratades contratada, contratadas
contratat, contratats contratado, contratados
contrate, contrates – trate, trates contrato, contratos – trato, tratos
contrauen contraen
contráure contraer
contrauría contraería
contribuí contribuir
contribuíen contribuían
contribuít, contribuída contribuído, contribuída
contribussió contribución
contribussións contribuciones
contricsió, contrissió, remordimén, arrepentimén, compunsió, pesá, pena, doló contrición, remordimiento, arrepentimiento, compunción, pesar, pena, dolor
control, controls control, controles
controlá, controlo, controles, controle, controlém o controlám, controléu o controláu, contrólen – controlat, controlada, control controlar
controlada, controlades controlada, controladas
controláe, controlabe controlaba
contrólat contrólate
controlat, controlats controlado, controlados
controle controla
convé (no te) conviene (no te)
convén, convéns convento, conventos
convendríe convendría
convenen convienen
conveníe convenía
convenién, conveniéns conveniente, convenientes
convenienmen convenientemente
conveniénsia, profit, utilidat, benefissi, interés, comodidat, oportunidat, rendimén, ventaja, be conveniencia, provecho, utilidad, beneficio, interés, comodidad, oportunidad, rendimiento, ventaja, bien
convenín (g) conveniendo
convénse, persuadí, probá, demostrá, induí, seduí, fasciná o fassiná, captá, atráure convencer, persuadir, probar, demostrar, inducir, seducir, fascinar, captar, atraer
convénsel convencerlo
convénsela (no podrás) convencerla
convensíen convencían
convensional, ussual, comú, normal, habitual, acostumbrat convencional, usual, común, normal, habitual, acostumbrado
convensís (no se) no se convence (ella)
convensísque, convensíxque convenza
convensixca (que yo me) que yo me convenza
convensuda, convensudes Convencida, convencidas
convensut, convensuts convencido, convencidos
convers, conversa (religió), cristianisat, cristianisada converso, conversa, neófito, catecúmeno, confeso, cristianizado
conversa, converses, conversassió, conversassións conversación, conversaciones
conversadó, conversadós conversador, conversadores
conversán (g) conversando
conversán, conversáns Conversante, conversantes
conversassió, conversassións conversación, conversaciones
convertí convertir
convertí, convertixco, convertíxes, convertíx, convertím, convertíu, convertíxen convertir
convertida, convertides convertida, convertidas
convertíen convertían
convertiguere convirtiera
convertíl convertirlo
convertím (mos) convertimos (nos)
convertímos convertirnos
convertín (g) convirtiendo
convertínme convirtiéndome
convertire, convertiguere convirtiera, convirtiese
convertiren, convertigueren convirtieran, convirtiesen
convertiríen convertirían
convertís (v) convertirse
convertíssen, convertíxen convierten
convertit, convertits convertido, convertidos
convertíu – vatros tos convertíu Convertirlo – Convertís
convertix convierte
convertixco, convertixgo convierto
convertíxen convierten
convertíxes conviertes
convertixgue, convertixque convierta
convicsió, convicsións - convensimén, persuassió, sertesa, seguridat, creénsia, ideal, ideología, fe, prinsipis – Estos són los meus prinsipis, si no t´agraden, ne ting uns atres (Groucho Marx)


Estos són los meus prinsipis, si no t´agraden, ne ting uns atres (Groucho Marx)

Convicción, convicciones, convencimiento, persuasión, certeza, seguridad, certidumbre, creencia, ideal, ideología, fe, principios
Convidá – convido, convides, convide, convidém o convidám, convidéu o convidáu, convíden – convidat, convidada – convit - invitá, oferí, obsequiá, agassajá, homenajeá, brindá, acullí, insitá, induí, cridá, estimulá, impulsá, atráure convidar, invitar, ofrecer, obsequiar, agasajar, homenajear, brindar, acoger, incitar, inducir, llamar, estimular, impulsar, atraer
convidabe convidaba
convidades convidadas
convidat, convidats convidado, convidados
convide convida
convíndre convenir, acordar, pactar, contratar, capitular, corresponder, pertenecer, encajar, cuadrar, admitir, reconocer, confesar
Convíndre - acordá, pactá, contratá, capitulá, correspóndre, pertenéixe, encajá, cuadrá, admití, reconéixe, confessá convenir, acordar, pactar, contratar, capitular, corresponder, pertenecer, encajar, cuadrar, admitir, reconocer, confesar
convíndrem convenirme
convingue convenga
convingut, convinguts convenido, convenidos
convit, convits convite, convites
conviuen conviven
conviuen conviven
Convíure, conviure - coexistí, compartí, enténdres, cohabitá, alterná, relassionás convivir, coexistir, compartir, entenderse, cohabitar, alternar, relacionarse
convocat, convocats convocado, convocados
convoy, escolta, séquit, guárdia, protecsió,
caravana, expedissió, destacamén, grupo
convoy, escolta, séquito, guardia, protección,
caravana, expedición, destacamento, grupo
convoyá, tratá en molta amabilidat a una persona. - acompañá (vore convoy) convoyar, tratar con mucha amabilidad a una persona – acompañar
convoyada (vore convoyá) convoyada
convoyat (vore convoyá) convoyado
coña, broma coña, broma
coñac, coñacs coñac, brandy, coñacs, brandys
coofissial, coofissials cooficial, cooficiales
coordinassió, coordinassións coordinación, coordinaciones
coordinat, coordinats - ordenat, sincrónic, combinat coordinado, coordinados, ordenado, sincrónico, combinado
cop, cops golpe, golpes
copa, copes copa, copas
copet, copets – A Valderrobres, una beguda que fee “copet” Arrufat, que fée grassiosa y sifó golpecito, golpecitos
copeta, copetes – A Valderrobres, una dona de casa “copet”. copita, copitas
copiá, copio, copies, copie, copiém o copiám, copiéu o copiáu, cópien – copiat, copiada, cópia copiar
copla, coples copla, coplas
copón, cális, copa gran copón, cáliz
coquetes, coqueta : casqueta, casquetes a Aiguaiva – Baixéu les coquetes, baixéu lo vi blanc, baixéu a la agüela sentada en un banc. casquetas en Aguaviva, pasta dulce
Cor, cors Corazón, corazones
coranta 40
corantassing 45
corassa, corasses coraza, corazas
Corassonada, corassonades - intuissió, pressentimén, premonissió, barrunto, pressagio, sospecha, instín,
impuls, arranque, ímpetu, arrebato, pronto, estímul
corazonada, intuición, presentimiento, premonición, barrunto, presagio, sospecha, instinto,
impulso, arranque, ímpetu, arrebato, pronto, estímulo
corbata, corbates, corbateta, corbatetes corbata, corbatas, corbatita, corbatitas
corcat, corcats, corcada, corcades carcomido, carcomidos, carcomida, carcomidas
Corchet, corchete, corchets, corchetes (vore hebilla) corchete, corchetes
corcó, quera, corcóns, queres carcoma, carcomas
corda, cordes - maroma, maromes (vore bensill) cuerda, cuerdas
cordé, cordés, corderet, corderets, cordereta, corderetes, cordera, corderes cordero, corderos, cordera, corderas, corderillo, corderilla
cordell, cordells – corda mes fina, sinta cordel, cuerda, bramante, cordelejo, guita, cinta
corderet, corderets corderito, corderitos
cordes cuerdas
cordeta cuerdecita
cordial, cordials - afable, cariñós, afectuós, acullidó, amable, calurós, simpátic cordial, afable, cariñoso, afectuoso, acogedor, amable, caluroso, simpático
cordialidat cordialidad
corejá corear
corejaben coreaban
corejat, corejada coreado, coreada
cormull, a cormull, ple hasta dal, caramullo en aragonés colmo, lleno hasta el colmo
cormullá, amontoná, ple a cormull – a caramullo aragonés – abarrotá, caramullá, curullá, omplí, reblí, crumullá, crumullí, cumulá, cumuliná, curmullá, curmullí, curumellá, curumullá llenar hasta arriba, colmar
cornalera, cornaleres (de una banasta) agarradores de una banasta, cesta grande
corneta, cornetes, instrumén, derivat de cuerno, les cornetes antigues eren cuernos. En fransés “cornette” corneta
cornissa, adorno eixit, generalmén horissontal y en moldura, que va de banda a banda de la part superió de una fachada. Per analogía, adorno que corone una porta, un moble, un pedestal. cornisa
cornut, cornuts – latín cŏrnūtu – que té cuernos o bañes, a Beseit, los salvaches se bañen los cuernos al riu. cornudo, que tiene cuernos
coro, latín chŏrus, coral, com la que dirigíx la Margarita Celma Tafalla (Margarida no) de Valderrobres y cante son germá Franciscotafalleta” que pronte sirá Francesc. Desde que es ascumita pareix un catanazi. coro, coral
corona, corones corona, coronas
coronán (g) coronando
coronat coronado
coroneta, coronetes – corona de rey minuda – corona al cap, tonsura del móssen – part de detrás del cap coronilla, coronita, tonsura del cura
coros coros
corp, corb, corv cuervo
corporal, del cos, orgánic, físic, anatómic, somátic – latín corpŏrāle corporal, orgánico, físico, anatómico, corpóreo, somático
corporals corporales
corpulén, corpuléns, gord, gort, voluminós, gros, reforsut, fornit, vigorós, gigán, enorme corpulento, corpulentos, gordo, voluminoso, grueso, robusto, fornido, vigoroso, gigante, enorme
corpulenta, corpulentes corpulenta, corpulentas
corral, tancat, galliné, soll, corrala corral, aprisco, chiquero, encerradero, establo, gallinero, pocilga, toril, redil, corraliza, boyeriza
corrals corrales
Córre , córres – (me) córrego, córres, córre, corrém, corréu, córren – corrén (gerundio) – corregut, correguda (tamé carrera), corregudes de sacs, de bous, - si yo correguéra, correguéres, correguére, correguérem, correguéreu, correguéren – yo haguera corregut, tú hagueres corregut, - yo correría, correríes, correríe, correríem, correríeu, correríen correr
correcha correa, cinturón
correches correas, cinturones
correcsió corrección
correcta, correctes correcta, correctas
correcte, correctes correcto, correctos
corredó corredor
corredora, corredores corredora, corredoras
corredós corredores
corregáu corráis
Corregí, corrigí – corregixco, corregíxes, corregíx, corregím, corregíu, corregíxen – correcsió, corregit, corrigit, corregida, corrigida corregir
corregides corregidas
corregidó, magistrat, regidó, alcalde, gobernadó corregidor, magistrado, regidor, alcalde, gobernador
corregit, corregits corregido, corregidos
corregíume corregirme
corregixquen corrijan
córrego corro
correguda carrera, corrida
Corregudes – de bous – carreres (de sacs) carreras, corridas
córregue (que ell) corra (que él)
correguere corriera, corriese
corregueren corrieran, corriesen
córregues (no) corras (no)
corregut, correguda corrido, corrida (carrera)
corrén corriente
corrén (g) corriendo
corren, córren corren (correr)
corréns corrientes
correnta, correntes corriente (femenino), corrientes
correspón corresponde
correspondén, correspondéns correspondiente, correspondientes
correspondénsia correspondencia
Correspondenta, correspondentes (elles) correspondiente, correspondientes (ellas)
correspóndre corresponder
correspondríe correspondría
correspónen corresponden
correspong correspondo
corresponguen correspondan
corresponíe correspondía
corresponíen correspondían
corret, correts – al estiu, als pobles se fa un corret de gen, per la nit, que parlen hasta que sen cansen. corrito
correu correo
corréu corréis
corríe corría
corríen corrían
corro, corros – nevará a corros corro, corros - nevará a corros
corroborá corroborar
corróm corrompe
corrompíe corrompía
corrompina, pudó (corrómpre) hedor, mal olor (por corrupción)
corromput corrompido
corrupsió corrupción
corruptes corruptos
corrusco, cuscurro, churrusco corrusco, cuscurro, churrusco
Corsari, corsaris Corsario, corsarios
cortés cortés, afable, caballeroso, educado, comedido, cordial, correcto, fino, obsequioso, amable, atento, cariñoso, considerado, delicado
cortésmen cortesmente
cortesos corteses
Cortessá, cortessáns, cortessanos, cortessana, cortessanes cortesano, cortesanos, cortesana, cortesanas
cortessía cortesía
cortessíes cortesías
cortina cortina
cortines cortinas
corts (de Aragó) cortes de Aragón
Coruñes : com uns alls téndres que se críen al secá, a la finca de la pileta a Beseit ñabíe un puesto aon se criaben como ajos tiernos de secano
corv, corb, corvs, corbs cuervo, cuervos
Cos – fé de cos Cuerpo – cagar, “hacer de cuerpo”
Coscoll, coscolls : Quercus coccifera ? De la família del roble, rore, robre, roure coscojo, coscojos
coscollá (coscoll) donde hay coscojos
coscurro, cuscurro : un coscurro de pa y olives Coscurro, cuscurro, mendrugo, corrusco, cantero, trozo seco de pan y olivas
coseta cosita
cosetes cositas
cosí, cosina, cusí, cusina / contra mes cusins, mes a dins - del latín consobrīnu. Lo mateix origen tenen les paraules fr. cousin  y lo italiá  cugino. primo, prima / cuanto más primos, más adentro
cósmic, cósmica cósmico, cósmica,
cossejá cocear
cósses, cóssa coces, coz
cossigañes, cussigañes, pessigolles, etc cosquillas
cóssos cuerpos
Costa, costes (pendén) cuesta (pendiente)
costá, váldre – aixó val 10 euros, aixó coste 10 euros – ha costat 5€, me coste 10€, cuán val este magre? 15€/kilo - costar, valer
costabe, costáe costaba
costadet (al), a la voreta al ladito, al lado, a la vera
costáe, costabe costaba
costáen, costaben costaban
costám costarme
costánlos costándoles
costarán costarán
costaríe costaría
costat, costats costado, costados, lado, lados
costátos costaros
costejá costear
costeján (g) costeando
costella costilla
costellá (zona de les costelles) zona de las costillas
costelles costillas
costera, costa - pendén de una montaña o de un terreno en general – me cago en la costera ! (vore custodia) cuesta, pendiente
costeró cuesta, pendiente
costes (de costá) costes
costum, costúm costumbre
costums, costúms costumbres
cotejá cotejar, comprobar, confirmar, confrontar, verificar, constatar, cerciorarse, compulsar, cotejar, revisar, examinar, escrutar, repasar
cotet, coteta quietecito, quietecita
cotidiana cotidiana
cotilleo cotilleo
Cotissassió, cotissassións Cotización, cotizaciones
coto (guiñot o cassa) coto en el guiñote son varias partidas. Coto de caza.
cotó, cotóns (latín cotonum) algodón, algodones
coto, cotos, quieto, quietos quieto, quietos
cóuen, couen – alls verts piquen sebes couen (no es alemán) Cuecen – ajos verdes pican cebollas escuecen
coure, coc,cous,cou, coem, coeu, couen cocer
cóurels cocerlos
cova, coves – la cova de la dona a Beseit, aon van trobá un onso cueva, cuevas
covacha, covaches - cova, antro, caverna, cuartet, alcoba covacha, cueva, antro, caverna, chamizo, cuartucho
cóvec, cóvecs, cove, coves, del latín cŏphĭnu (vore cofí), de vime, sistella, canasta, vore banasta – carré a Ráfels cesto de mimbre – calle en Ráfales
coveta, covetes – vull per aquelles faldes enfilám, buscán una coveta, pero no la que penses, la que dic no está deball del melic, es la de La Planeta cuevecita, cuevecitas
coyote, coyotes – Coyotito a la perla en chapurriau coyote, coyotes
coyuntura, coyuntures coyuntura, coyunturas
craneal craneal
cráneo, crani cráneo
crápula crápula
creá, fé – creo, crées, crée, creém, creéu, créen – creat, creada, creán (gerundio) – si yo creára, creáres, creáre, creárem, creáreu, creáren – si yo haguera creát – yo crearía, crearíes, crearíe, crearíem, crearíeu, crearíen - crear
creada, creadas creada, creadas
creadó creador
creat, creats creado, creados
crec creo
credensials credenciales
crédit, crédits crédito, créditos
creém Creemos - creamos
creén (g) creyendo
creénlo creyéndolo
creénse creyéndose
creénsia, creénsies creencia, creencias
creénsu creyéndoselo
creéu Creéis, creáis
Creéume creedme
crega (que yo me) que yo (me) crea
cregáu (no tos) no os creáis
creguda creída
cregue crea
creguere creyera, creyese
cregueren creyeran, creyesen
creguéres creyeras, creyeses
cregues creas
cregut, creguts – ben cregut, ben creguda creído, creídos – que hace caso
creía creía
creíe creía
creíem creíamos
creíen creían
créisse, créixe crecer
Creixca crezca
creixcám crezcamos
creixcáu crezcáis
creixco crezco
creixcuda crecida
creixcut crecido
Créixe – yo creixco, créixes, creix, creixém, creixéu, créixen – creixcut (un chiquet, lo pa), creixcuda (del riu, una mosseta) – si yo creixquera, creixqueres, creixquere, creixquérem, creixquéreu, creixquéren – yo creixería, creixeríes, creixeríe, creixeríem, creixeríeu, creixeríen – creixén (gerundio) crecer
creixém crecemos
créixen crecen
creixén (g) creciendo
creixerá crecerá
creixeríen crecerían
créixes creces
creixéu crecéis
creixíe crecía
creixíen crecían
creiximén crecimiento
creixque crezca
créixquen crezcan
creixqueren crecieran, creciesen
creixques crezcas
crema (potingue), cremes, cremeta, cremetes – que yo crema Crema – que yo queme
cremá, cremás – yo (me) cremo, cremes, creme, cremém o cremám, creméu o cremáu, crémen – cremat, cremada quemar
cremada quemada
cremáe, cremabe quemaba
cremáen, cremaben quemaban
cremála quemarla
cremáli quemarle
cremallé, griella per a ficá les tées de fé llum. parrilla para poner las teas o los tizones para iluminar (hacer luz)
cremallera, cremalleres cremallera, cremalleras
cremán (g) quemando
cremará quemará
cremaren quemaran
cremat, cremada quemado, quemada
creme quema
crémen queman
cremeta, cremetes cremita, cremitas
creméu quemáis
cremo quemo
cremó, cremós quemazón, quemazones
cremon quemen
crepúscul, lo tardet, cuan se pon lo sol crepúsculo, cuando se pone el sol
crescuda, creixcuda crecida
crescut, creixcut crecido
Cresol , cresols Lámpara de aceite. Crisol, horno, mechero, quemador - copela, craza, callana, vaso, recipiente, copela, fusor
cresquen, creixquen crezcan
cresquere, creixquere creciera, creciese
cresqueren, creixquéren crecieran, creciesen
Crestá la mel del eixám, de la bresca (sera de les abelles) extraer la miel del panal, de la bresca, cera de las abejas
cresta, crestes – pel – montaña, les crestes de Fondespala, prop del mas dels ferrés y lo secadero “tres reyes”. cresta, crestas – pelo – en una montaña, un alto
creu, creus cruz, cruces
creuen creen
Créume créeme
creurán creerán
creure creer
créure, creure – crec, creus, creu, creém, creéu, créuen – cregut, creguda – si yo creguera, cregueres, creguere, creguérem, creguéreu, creguéren – yo creuría, creuríes, creuríe, creuríem, creuríeu, creuríen – yo mu haguera cregut - creén (gerundio) creer, hacer caso
créurel creerlo
créurem creerme
créures creerse
creuréu creeréis
créureu creerlo
creuría creería
creuríe creería
creus Crees – cruces
Criá - la cabra ha criat dos segallets criar, parir
cría corbs y te traurán los ulls cría cuervos y te sacarán los ojos
criabe criaba
Criabem criábamos
criaben criaban
criades criadas
criadeta, criadetes criadita
criáem, criabem criábamos
criáen, criaben criaban
Críal – Crial de Lledó, bodega Críalo – Crial de Lledó, bodega
criáls criarlos
criám criarme
criansa crianza
criás criarse
criat, criada criado, criada
criats criados
criatura, criatures criatura, criaturas
criba , aré , sedás, porgadora criba, cedazo, tamiz, harnero, cernedero, cernera, cernidero, vano
cribassa, cribaza, cribasses, talls a les máns o a la pell pel fret corte en las manos por el frío
Cric-cric del grill Cric-cric del grillo
Cridá, quirdá – crido (quirdo), crides (quirdes), cridém o cridám (quirdém o quirdám), cridéu o quirdáu, críden o quírden – cridat, quirdat, cridada, quirdada – si yo cridára, cridáres, cridáre, cridárem, cridáreu, cridáren – te hauría cridat – si me hagueres cridat - llamar, gritar
cridabe llamaba
cridaben llamaban
cridada llamada
cridada, cridades llamada, llamadas
cridades llamadas
Cridáe , cridabe, quirdabe llamaba
cridáen, cridaben llamaban
cridáes, cridabes – cridades Llamabas – llamadas
cridál llamarlo
crídal Llámalo !
cridála llamarla
cridáls llamarlos
crídals Llámalos !
cridám llamarme
cridán (g) llamando, gritando
cridánla llamándola
cridánlo llamándolo
cridánlos llamándolos
cridánme llamándome
cridará llamará
cridaré llamaré
cridáre gritara, llamara
cridarém llamaremos
cridárem, cridarem llamáramos
cridares llamaras
cridat llamado, gritado
cridats gritados, llamados
cridáumos, quirdáumos gritadnos, llamadnos
cride, quirde grita, llama
criden, quirden gritan
crides, quirdes gritas
cridéu (no quirdéu tan !) no gritéis tanto !
cridéume gritádme, llamadme
cridon griten
críe cría
criém criamos
crímen, crímens crímen, crímenes
criminalmen criminalmente
criminals criminales
crío crío
Críos – que tú críos, cuan críos Críos – que tú críes, cuando críen
cripta, criptes – daball terra, cova, sótano, bóveda, catacumba, maussoleo cripta, subterráneo, cueva, sótano, bóveda, hipogeo, sibil, catacumba, mausoleo
crisis crisis
cristal, vidre cristal, vidrio
cristals cristales
crit grito
crit, crits grito, gritos
criteri, criteris - prinsipi, norma, regla, pauta, método, dissernimén, juissi, convensimén, cordura, sensatés, opinió, paréixe, apressiassió, valorasió criterio, criterios - principio, norma, regla, pauta, método, discernimiento, juicio, convencimiento, cordura, sensatez, opinión, parecer, apreciación, valoración
crític, crítics, crítica, crítiques crítico, críticos, crítica, críticas
criticá criticar
criticaben criticaban
criticán (g) criticando
criticátos criticaros
criticon critiquen
crítiques críticas
crits gritos
croá una rana (lo cullerot encara no croe) croar una rana
croáen o croaben croaban
crompá, comprá comprar
crompat, comprat comprado
crónic, crónics crónico, crónicos
Crónica, cróniques Crónica, crónicas
croquinot, croquinots golpe en la cabeza sin querer
crosta, costra costra, pústula, postilla, escara, placa,
corteza, cáscara, cubierta, revestimiento, recubrimiento
cruassán, cruassáns croissant, cruasán
crucero, cruceros pel mar crucero por el mar
crudesa crudeza
cruel cruel
crueldat crueldad
cruelmen cruelmente
cruels crueles
cruga, crúa, crugues, crúes cruda, crudas
crugo, crúo – a Aiguaiva se minchen lo feche crugo – crugos crudo
cruissit, cruixit crujido
Cruixí - me cruix lo ginoll o les juntes, te cruixiré, - cruixgo, cruixes, cruix, cruixím, cruixíu, crúixen - si yo cruixquera – cruixiría - rechiná, chirriá, chascá, crepitá lo foc crujir, rechinar, chirriar, chascar, restallar, crepitar
cruixidet crujidito
cruixideta crujidita
cruixíen crujían
cruixín (g) crujiendo
cruixit crujido
crusá cruzar
Crusá – cruso, crúses, crúse, crusém o crusám, cruséu o crusáu, crúsen – crusat, crusada – si yo crusara, crusares, crusare, crusárem, crusáreu, crusáren – yo haguera crusat – yo crusaría,crusaríes, crusaríe, crusaríem, crusaríeu, crusaríen – CREU (cruz) cruzar
crusá, crusás cruzar, cruzarse
crusada, crusades cruzada, cruzadas
crusat, crusats cruzado, cruzados
cruse, cruses (aon cuatre carrés se crusen) cruce, cruces (cruzar)
crusen cruzan
cuadern, cuaderns cuaderno, cuadernos
cuadrá, cuadrás cuadrar, cuadrarse
cuadraben, cuadráen cuadraban
cuadrada, cuadrades cuadrada, cuadradas
cuadrades cuadradas
cuadráen, cuadraben cuadraban
cuadraríe cuadraría
cuadrat, cuadrat cuadrado, cuadrados
cuadrilla, cuadrilles, cuadrilleta, cuadrilletes cuadrilla, cuadrillas, cuadrillita, cuadrillitas
cuadro, cuadros cuadro, cuadros
cualidat, cualidats cualidad, cualidades
Cualquiera – vore consevol cualquiera
cuan, cuán ? cuando, cuándo
cuans, cuáns cuantos, cuántos
cuanta, cuánta ? cuanta
cuantes cuantas
cuantitatiu cuantitativo
cuantitatius cuantitativos
Cuart – 4° cuarto
Cuarta – 4° cuarta
cuartel, cuartels cuartel, cuarteles
Cuarteró, cuarteróns (vore finestró) cuarterón, cuarterones - mestizo, mixto, puertecilla, postigo, ventana
Cuartes 4° cuartas
cuarto, habitassió, cuartos, habitassións cuarto, habitación, cuartos, habitaciones
Cuarts 4° cuartos
cuatre, cuatres 4
cuatresséns 400
cuatresséntes 400
Cubata, Cubates Cubata, Cubatas
cubert, cuberts cubierto, cubiertos
cuberta, cubertes cubierta, cubiertas
cubertería cubertería
cubiart, cubert, cubiarta, cuberta cubierto
cubiets (muixóns) tipo de pájaro
cúbito (os) cúbito (hueso)
cubito de gel, cubitos cubito de hielo
cubo, cubos (vore galleta), cubet, cubets cubo, cubos
Cubrí, cubrís – cubrixco, cubríxes, cubríx, cubrím, cubríu, cubríxen – cubert, cuberta – si yo cubriguera, cubrigueres, cubriguere, cubriguérem, cubriguéreu, cubriguéren – cubrín (g) cubrir, ocultar, esconder, tapar, enterrar, encubrir, techar, envolver, recubrir, revestir, tapizar, forrar, encapotarse, nublarse, aborrascarse, oscurecerse, vestirse, abrigarse, arroparse, cobijarse, embozarse, enfundarse
cubríe cubría
cubríen cubrían
cubrín (g) cubriendo
cubrínli cubriéndole
cubrínse cubriéndose
cubrís (animal femella) – encórres es ficás en sel cubrirse es quedarse embarazada – encorrerse: ponerse en celo
cubrix cubre
cuc , cucs / cagá lo cuc es ficás be después de una enfermedat / gussano, gussanos gusano, gusanos / cagar el gusano es ponerse bien después de una enfermedad
cuc, cucs – del latín coccum, cuc de la fruita, corcó gusano, gusanos
Cucal, marca de insectissida (per a les cuques o escarabiches, escarbachos Cucal
cucaracha, escarabicha – la escarabicha, la escarabicha, ya no pot caminá, perque li falten, perque no té les dos potetes de detrás cucaracha
cucat, cucada, cucats, cucades agusanado, agusanada
cuchicheo, cuchicheos Cuchicheo, murmullo, bisbiseo, chismorreo, cotilleo
Cuchilla, cuchilles de afeitá cuchilla, cuchillas de afeitar
Cuchillada, gaviñetada cuchillada
cuchillería, aon se fabriquen gaviñets, “gaviñetería” cuchillería
cuchipanda, banquet, gran minjada, festa, jarana, alifara, jubiléu cuchipanda, banquete, francachela, comilona, fiesta, jarana
cuchitril, cuchitrils, cuartucho, tugurio, covacha cuchitril, cuchitriles, cuartucho, cubículo, tabuco, tugurio, covacha, zahúrda
cuchufleta, cuchufletes broma, burla, befa, cuchufleta, zumba, chacota, guasa
cuclilles (en), ajupit en cuclillas
cucs gusanos
Cucurucho, cucuruchos Cucurucho, cucuruchos
cuenta cuenta
cuenta, cuentes cuenta, cuentas
cuentes cuentas
cuentes cuentas
cuentet, cuentets cuentecillo, cuentecillos
cuentiste, cuentistes cuentista, cuentistas
cuento, cuentos, cuentet, cuentets, contacuentos cuento, cuentos, cuentecito, cuentecitos, cuentacuentos
cuerno, cuernos, baña, bañes cuerno, cuernos
cuero cuero
cuestió, cuestións cuestión, cuestiones
cuidá cuidar
cuidaba cuidaba
cuidabe (ella) cuidaba
cuidada, cuidades cuidada, cuidadas
cuidades cuidadas
cuidadet (en) cuidadito, con cuidado
cuidadeta, cuidadetes cuidadita, cuidaditas
cuidadets cuidaditos
cuidado, cuidáu – cuidat Cuidado – cuidado (p)
cuidadora cuidadora
cuidadores cuidadoras
cuidados cuidados
cuidadós cuidadoso
cuidadosa cuidadosa
cuidadosamen, en cuidado, en cuidáu cuidadosamente
cuidadoses cuidadosas
cuidáe, cuidabe cuidaba
cuidáen, cuidaben cuidaban
cuidáes, cuidabes cuidabas
cuidál cuidarlo
cuidála cuidarla
cuidán (g) cuidando
cuidánla cuidándola
cuidánlo cuidándolo, cuidándole
cuidánlos, cuidánles cuidándolos, cuidándolas
cuidánse cuidándose
cuidao, cuidado cuidado
cuidarán cuidarán
cuidarém cuidaremos
cuidaréu cuidaréis
cuidaríe cuidaría
cuidaríen cuidarían
cuidat, cuidats cuidado, cuidados
cuidáu, cuidadet, cuidado ! Cuidado !
cuidáu, cuidéu cuidáis
cuidáutos cuidaros, cuidaos
cuidéu, cuidáu del sagalet cuidad del zagal, chiquillo
cuidon cuiden
cuiná , cuino, cuines, cuine, cuinem, cuineu o cuinau, cuinen cocinar
cuina, cuines cocina, cocinas
cuinada cocinada
cuinaríe cuinaría
cuinás cuinarse
cuinat cocinado
cuiné, cuinés cocinero, cocineros
cuinera, cuineres cocinera, cocineras
cuines cocinas
cuinés cocineros
cuineta cocinita
cuinetes cocinitas
Cuissa, Cuixa muslo, muslos, anca, ancas
cuitíen, coíen a Valchunquera, cuití : coure cocían
cuixa, cuixes - del latín cŏxa, ‘anca’, ‘cuixa’ - cuixeta, cuixetes Muslo, muslos, anca, ancas
cuixí, coixí, cuixins, coixins almohada, cojín
cuixot, cuixots de magre – vore espaleta pierna del cerdo, jamón
cul, culs – latín cūlu culo, culos
Culet – mote de Beseit , culets culito, culitos
cull recoje
culla, culles, forats a la roca aon beuen los muixonets cuan se omplin, o se renten (vore cadolla) agujero en una piedra donde beben los pájaros y se lavan
cullera, culleres cuchara, cucharas
Cullerada, cullerades cucharada, cucharadas
cullerot, cullerots renacuajo, renacuajos
Cullga – cuan cullga los melóns ten donaré uns cuans cuando recoja los melones te daré unos cuantos
cullgám recojamos
cullgáu recojáis
cullgo recojo
cúllgue recoja
cúllguen recojan
cullgues recojas
cullí la cullita o cullida, cullgo, culls, cull, cullím, cullíu, cúllen – cullit, cullida coger frutos de un árbol, recoger hortalizas – cosecha
Cullida – cullida o cullita cogida, recogida – cosecha
cullides recogidas
cullíe recogía
cullíem recogíamos
cullíen recogían
cullíles recogerlas
cullím recogemos
cullís, cull a Valchunquera recoge, coge
cullit recogido
cullita, cullites cosecha, cosechas
culls recojes
culona, culones culona, culonas
culpá culpar
culpa, culpes culpa, culpas
culpabe culpaba
culs culos
cult, cults, culto, cultos, culta, cultes culto, cultos, culta, cultas
cultíssim, com Arturo Quintaneta cultísimo
cultiu, conreu cultivo
Cultura, cultures – la escultura es cultura Cultura, culturas
cultural, culturals – assossiassió cultural amics del chapurriau - associació catalanista del Matarranya (Ascuma) cultural, culturales
Cumpleañs – per mols añs ! cumpleaños
Cumplí – cumplixgo o cumplixco, cumplixes, cumplix, cumplim, cumplíu, cumplixen – cumpliría – cumpliguera – cumpliré cumplir
cumplida cumplida
cumplidamen cumplidamente
cumplíe cumplía
cumpliguéu cumpláis
Cumplimén - ejecussió, realisassió, dessempeño,
consumassió, conclussió, acabamén, finalisassión, remate,
cumplit, halago, afalagamén, cortessía, atensió, seremónia, lissonja, gentilesa, respecte
cumplimiento, ejecución, realización, desempeño,
consumación, conclusión, terminación, finalización, remate,cumplido, halago, cortesía, atención, ceremonia, lisonja, gentileza, respeto
cumplimens cumplimientos
cumplín (g) cumpliendo
cumplirán cumplirán
cumplissen, cumplixen cumplen
cumplit cumplido
cumplítos cumpliros
cumplits cumplidos
cumplix cumple
cumplixco cumplo
cuna, cunes - bressol - llitet, moissés, sistell -
estirpe, linaje, família, nassió, origen, patria, sang, abolengo, alcurnia
cuna, cunas
cundíe cundía
Cundit – conduít : este pa mos ha conduít esta semana (vore conduí) cundido
cuneta, cunetes – de camí o carretera – de cuna cuneta, cunetes – cunita, cunitas
cunill, conill conejo
Cuñada, cuñá, cuñades, cuñáes - del latín cognātu, ‘parén de sang’ cuñada, cuñadas
cuñat, cuñats  cuñado, cuñados
cuota, cuotes cuota, cuotas
cupons cupones
Cuquera, cuqueres, aon se fan cucs per a peixcá gusanera, donde se hacen gusanos para pescar
cuques cucarachas
Cuquet – als gussanitos de panís salats no sels diu cuquets Gusanito – a los Gusanitos de maíz salados no se les dice “cuquets”
Curá – curo, cures, cure, curem o curam, curéu o curáu, curen – curaría – curara – curaré curar
cura de curá – Cóm va la cura? La cura va be, pero l´ull lo pedré – mossen de missa, retó cura de curar – mossen
curaben, curáen curaban
curada curada
curála curarla
curáles curarlas
curáls curarlos
curandera, curanderes curandera, curanderas
curandero, curandé, curandés – se li diu al que sap arreglá o apañá articulassions, musculs, etc, com Félix de la Foya, Valderrobres curandero, curanderos
curará curará
curare curara
curaríe curaría
curassió, curassions – alivio, cura, restablimén, sicatrissassió, terapéutica curación, alivio, cura, restablecimiento, cicatrización, terapéutica, curaciones
curat curado
curat curado
curats curados
cure (ell) cura de curar
curéu curáis
curiós, fisgón, indiscret, entrometut, impertinén, intrús, chafardé, cotilla, preguntón, llimpio, asseat, cuidadós, esmerat, arreglat, raro, novedós, extrañ, extraordinari, interessán, singulá, peculiar o peculiá curioso, fisgón, indiscreto, entrometido, impertinente, intruso, cotilla, preguntón, pulcro, aseado, limpio, cuidadoso, esmerado, arreglado, raro, novedoso, extraño, llamativo, extraordinario, interesante, singular, peculiar
curiosa curiosa
curioses curiosas
curiosidat, la curiosidat va matá al gat –  curiosidad mató al gato
curiosidats curiosidades
curiosos curiosos
curo (que se) que se cure
curon (que se) que se curen
currán currante, currando
currans com Francisco Escudero currantes
curriculum curriculum
curro, esguerrat a qui li falte una ma o un bras, lissiat. - persona presumida – yo curro, yo treballo Lisiado – persona presumida – yo curro, yo trabajo
curs, cursos curso, cursos
cursi, cursis – que li falte la elegánsia o la finura que vol aparentá cursi, cursis
cursillo, cursillos, curset, cursets cursillo, cursillos
curt, curts, curta, curtes (lo contrari que llarg o llarc) corto, cortos, corta, cortas
curta corta
curtet, curtets – La sogra al gendre : - Vols un caferet? - Sí, curtet, mol curtet (miránlo an ell) cortito, cortitos – la suegra al yerno : Quieres un cafecito? Sí, cortito, muy cortito (mirándolo a él)
curteta, curtetes cortita, cortitas
curts cortos
curvá (vore belcá) curvar
curva, curves curva, curvas
curvada curvada
curves curvas
cus (cusí) cose (coser)
cusca (que yo) cosa (que yo)
cusen cosen
cusgo coso
cusgues (cusí) cosas (coser)
Cusí - cusgo, cuses, cus, cusim, cusíu, cusen – cusiría – cusiré – cusguera coser
cusí (família), cusins, cosí, cosins primo, primos
cusina, cusines, cosina, cosines prima, primas
cusíe cosía
cusina, cosina - la chona a Pollença: Jo tenc un animalet | que no té os ni espina, | i en sentir olor de cosina, | s'enravana i ja està dret. Yo ting un animalet - que ni té ni os ni té espina – y en sentí auló de pichina – s´abalote y´s fique dret. prima
cusins primos
cusit cosido
cusíu coséis
cusix, cus cose
cussigañes, cossiguañes, gochet, pessiguañes, etc cosquillas
cussigañes, cussigolles, pessiguañes, pessigolles, gochet (La Fresneda), cossiguañes, cossigues, cossiguetes, cossigoletes cosquillas
custodiá custodiar
Custodia, custodies – me cago en la costodia, costodies ! custodia, custodias, el cuerpo de Cristo – Me cago en la custodia !
custodiaben, custodiáen custodiaban
custodiat, custodiada custodiado, custodiada
cutis, pell, cutis en latín, pell de la cara cutis, piel de la cara
cutre, cutres cutre, cutres