Mostrando las entradas para la consulta dotó ordenadas por relevancia. Ordenar por fecha Mostrar todas las entradas
Mostrando las entradas para la consulta dotó ordenadas por relevancia. Ordenar por fecha Mostrar todas las entradas

lunes, 17 de diciembre de 2018

meche, dotó, una servesa al día

Lo meche o dotó m´ha dit que sol bega una servesa al día. Li hauré de fé cas.

Lo meche o dotó m´ha dit que sol bega una servesa al día. Li hauré de fé cas. Serveseta, servesetes. Servesa, serveses.

bièrra , del neerlandés mejan bier.

bièrra femenin (plural : bièrras) :
Bevenda feblament alcoolizada producha amb aiga, òrdi, tantaravèl /lúpulo/ e levadura, e mai de còps amb blat o autra sorga /melca, mielga/ d'amidon.


Beguda alcohòlica obtinguda per la fermentació de malt o maltatge /SE LI DIU ORDI AL BLAT O NO?/ ordio en aragonés/ o altres cereals germinats, i aromatitzada amb llúpol.



tantaravèl, lúpulo, servesa, serveseta, chapurriau, una servesa al día


  • Flag of Germany.svg alemandBier (de)
  • Flag of the United Kingdom.svg anglésbeer (en)
  • Flag of Armenia.svg armèniգարեջուր (hy)
  • Flag of the Basque Country.svg bascgaragardo (eu) / un katxi de garagardo /
  • Flag of Belarus.svg bielorúsпіва (be) neutre
  • Flag of Brittany.svg bretonbier (br)
  • Flag of Catalonia.svg catalancervesa (ca) femeninbirra (ca) (popular)
  • Flag of the Czech Republic.svg chècpivo (cs) neutre
  • Flag of Denmark.svg danésøl (da) comun
  • Flag of Spain.svg espanhòlcerveza (es) femenin, birra, rubia, José Mota: vamos a tomar unas gordas
  • Flag of Esperanto.svg esperantobiero (eo)
  • Flag of France.svg francésbière (fr) femenin
  • Flag of Greece.svg grècμπίρα (el), ζύθος (el) (ancian)
  • Flag of Iceland.svg islandésbjór (is)
  • Flag of Italy.svg italianbirra (it) femenin
  • Flag of Lithuania.svg lituanianalus (lt)
  • Flag of Hungary.svg ongréssör (hu)
  • Flag of Poland.svg polonéspiwo (pl) neutre
  • Flag of Portugal.svg portuguéscerveja (pt) femenin
  • Flag of Romania.svg romanésbere (ro)
  • Flag of Russia.svg rusпиво (ru) neutre
  • Flag of Sweden.svg suedésöl (sv) neutre
  • Flag of Turkey.svg turcbira (tr)
  • Flag of Ukraine.svg ucraïnianпиво (uk) neutre /pivo, pibo/

José Mota: vamos a tomar unas gordas, el cansino histórico, casi tan com Carlos Rallo Badet, lo cansino cohet de Calaseit.


el cansino histórico, Carlos Rallo Badet, cansino, cohet, Calaseit, Maño, vamos a tomar unas gordas, que convido yo !


sábado, 20 de mayo de 2017

sauló

Al Matarraña ñan dos graveres prinsipals:

aridoscurto.es 

y

áridos Fabre y Abás (cap de bolo li diuen al segón)

les dos a Valderrobres.

Apart ña algún esgarrapadó que carregue los argadells a aumostades.

La mola se alimente en estos códols. Pa qué vols una pala carregadora si tens un roquerol

Moncho, roquerol, Beceite, Beseit, roca, códul,


Lo sauló es arena que se forme de la descompossisió del granito.
Lo sauló es arena que se forme de la descompossisió del granito.

Una vegada, Curto, gitanet, va aná al meche perque teníe uns dolós mol punchans al costat. 
Lo siñó dotó li va di: 
- Aixó es un cólic nefrític, -
y ell li va preguntá:
- Y aixó es grave?, -
y li va contestá lo dotó:
- no, es grava, arenilla
Ha de beure aigua de la fon del riñó, davall del Pantano de Pena.

Foto de http://www.aridsgarcia.com/ca/productes/saulo

https://ca.m.wikipedia.org/wiki/Sauló
El sauló o gravella és l'arena que resulta de la descomposició dels granits. Dins l'àrea climàtica mediterrània, les roques granítiques poden alterar-se amb una relativa facilitat. L'acció de les aigües carregades de gas carbònic converteix el feldespat en argila, la mica en productes ferruginosos i el quars en masses de sorra silícia. El granit, en conseqüència, es comporta, en certes condicions climàtiques, com una roca de poca resistència. Dins el paisatge morfològic constitueix els sectors deprimits i de pendent suau.
Infotaula de roca
Sauló
granit 
El sauló (80% sorres, 4% llims i 16% argiles) té una textura Franco-Arenosa, per tant té la millor textura possible [Cal aclariment]. És per això que s'hi elaboren uns vins blancs de tanta qualitat. Es caracteritzen per ser moderadament profunds, amb un drenatge molt fort, gran permeabilitat, textures gruixudes i amb uns nivells de matèria orgànica molt baixos i amb alta erosionabilitat i transportabilitat. Aquesta textura és especialment favorable a l'elaboració de vins blancs de qualitat, unint finor, aroma i lleugeresa. Són apropiats també per a l'elaboració de vins negres delicats amb varietats determinades.

lunes, 28 de diciembre de 2020

Los sans inosséns, llibre quinto.

Llibre quinto.

Lo acsidén.


Al arribá lo pas dels coloms, lo siñoret Iván se instalabe al cortijo durán dos semanes, pera nestes feches, Paco, lo Baixet, ya teníe preparats los coloms y los arreos y habíe engrassat lo balansí, de modo que tan pronte com se personabe lo siñoret, corríen en lo Land Rover de un puesto a un atre, de carril en carril, reconeixén les carrasques y les bellotes, pero tal com passáen los añs a Paco, lo Baixet, se li anabe fén mes difíssil pujá a les carrasques y lo siñoret Iván, al vórel abrassat torpemen a les soques, sen enríe, la edat no perdone, Paco, lo cul escomense a pesát, es ley de vida, pero Paco, lo Baixet, per amor propi, per no doná lo seu bras a torse, pujáe al alcornoque o a la carrasca, ajudánse de una maroma, encara que se pelare les mans y lligáe lo reclam a la part mes vissible del abre, a sé possible a la copa, y desde dal, enfocabe altivamen cap al siñoret Iván los grans forats del seu nas chato, com si mirare en ells, encara valgo, siñoret, ¿no li pareix? cridabe eufóric, y, a caball de un simal, ben assentat, estiráe del cordell amarrat al balansí pera que lo colom, al falláli les cames y pedre lo equilibri, aletejare, mentres lo siñoret Iván, amagat al esperadó, escudriñabe atentamen lo sel, los desplassaméns dels bandos y li advertíe, dos dotsenes de surites, templa, Paco, o be una junta de turcassos, quédat cotet, Paco, o be, les bravíes están en dansa, ojo, Paco, y Paco, lo Baixet, pos a templá, o a pará, o a ficá lo ull a les bravíes, pero lo siñoret Iván rara vegada se quedabe conforme, mes suavet, maricón, ¿no veus que en eixos estiróns me les espantes? y Paco, lo Baixet, pos mes suavet, en mes tiento, hasta que, de pronte, mija dotsena de coloms se separaben del bando y lo siñoret Iván preparáe la escopeta y dolsificáe la veu, ojo, ya doblen, y, en estos casos, los estironets de Paco, lo Baixet, se féen secs, rítmics, per a que lo colom se moguere sense desplegá del tot les ales y, conforme se aproximaben planeján los atres coloms, lo siñoret Iván se armabe, agarráe los puns y ¡pim-pam!, ¡dos, la parella! se alegráe Paco entre les rames, y lo siñoret Iván, calla la boca, tú, ¡pam-pim! ¡atres dos! chillabe Paco a dal sense pugué aguantás, y lo siñoret Iván, tanca lo pic, tú, y ¡pom-pum! ¡una que sen va a criá! se lamentabe Paco, y lo siñoret Iván, ¿no pots dixá quieta la llengua, tros de maricón? pero, entre pim-pam y pam-pim, a Paco, lo Baixet, se li adormíen les cames enganchades damún del simal y al baixá del abre, u habíe de fé a pols perque moltes vegades no sentíe los peus y, si los sentíe, notáe com formigues y cusigañes, com si foren de gaseosa, absolutamen irresponsables, pero lo siñoret Iván no reparabe en alló y lo apremiabe pera buscá una nova atalaya, pos li agradáe cambiá de puesto cuatre o sing vegades per día, de forma que, al acabá la jornada, a Paco, lo Baixet, li féen mal los muscles, y li coíen les mans pelades, y notáe agulles a les garres y teníe tot lo cos baldat, de les agujetes, a vore, que sentíe los membres com a descojuntats fora del puesto, pero, en son demá, tórnay, que lo siñoret Iván ere insassiable en los coloms, una cosa fora de serie, que li apetíe este tipo de cassera tan o mes que la de perdius en batuda, o la de
gangas a la espera, al aiguamoll, o la de turcassos a la Guita y lo cascabell, que no se fartáe lo home y, de matinet, entre dos llums, ya estabe en dansa, ¿estás cansat, Paco? sonreíe malissiosamen y afegíe, la edat no perdone, Paco, quí te u habíe de di a tú, en lo que tú has sigut, y a Paco, lo Baixet, li picabe lo orgull y pujabe als abres casi mes rápit que la vespra, encara en perill de desnucás, y amarrabe lo reclam a la copa de la carrasca o lo alcornoque, al pun mes alt, pero si los bandos se mostraben resselosos o desconfiats, pos aball, a un atra querensia, y de este modo, de abre en abre, Paco, lo Baixet, anabe agotán les seues energíes, pero dabán del siñoret Iván, que escomensabe a resselás de ell, ñabíe que fingí forsa y escaláe de pressa y cuan ya estabe casi a dal, lo siñoret Iván, ahí no, Paco, collóns, esta carrasca es mol menuda, ¿es que no u veus?, busca la atalaya com sempre has fet, no me sigues dropo, y Paco, lo Baixet, baixáe, buscabe la atalaya y un atra vegada cap a dal, hasta la copa, lo reclam a la ma, pero un matí, ara sí que la ham futut, siñoret Iván, me hay olvidat los capirots a casa, y lo siñoret Iván, que estáe aquell día llaminé, que lo sel negrejabe de coloms damún del carrascal de les Planes, va di imperiosamen, pos sega al reclam y no pergam mes tems, y Paco, lo Baixet, ¿lo sego, siñoret Iván, o li fach un capirot en lo mocadó? y lo siñoret Iván, ¿no me has sentit? y Paco, lo Baixet, sense fes de rogá, se va apretá al simal, va desplegá la navalla y en un dos per tres li va buidá los ulls al reclam y lo colom, veénse de repén sego, fée uns moviméns torpes y destronats, pero eficasos, pos doblaben mes muixóns que de costum y lo siñoret Iván no se parabe en barres, Paco, has de segá a tots los coloms, ¿sens? en los dichosos capirots entre la llum y los animals no cumplixen, y aixina un día y un atre hasta que una tarde, después de semana y mija de eixí al monte, segóns baixáe Paco, lo Baixet, de una carrasca monumental, li va fallá la cama adormida y va caure, espatarrat, com un sac ple de códuls, dos metros dabán del siñoret Iván, y lo siñoret Iván, alarmat, va fotre un bot y va cridá, ¡sirás maricón, casi me aplanes! pero Paco, se retorsíe an terra, y lo siñoret Iván se va arrimá an ell y li va aguantá lo cap, ¿te has fet mal, Paco? pero Paco, lo Baixet, ni podíe contestá, que lo cop al pit lo habíe dixat sense esma, y sol se siñalabe la cama dreta en insisténsia, ¡Ah, bueno, si no es mes que aixó...!, díe lo siñoret Iván, y tratabe de ajudá a Paco, lo Baixet, a ficás de peu, pero Paco, lo Baixet, cuan, al final va pugué articulá alguna paraula, va di, apoyat al trong de la carrasca, la cama esta no me aguante, siñoret Iván está com atontada, y lo siñoret Iván, ¿que no te aguante? ¡veus!, no me sigues ploramiques, Paco, si la dixes arrefredá sirá pijó, pero Paco, lo Baixet, va intentá fé una passa y va caure, no puc, siñoret, está trencada, yo mateix hay sentit cóm se tronsáe l´os, y lo siñoret Iván, tamé es mariconada, collóns y ¿quí me amarrará lo reclam ara en la junta de turcassos que ñan a les Planes? y Paco, lo Baixet, desde enterra, sentínse íntimamen culpable, va sugerí pera aplacál, igual lo Quirce, lo meu mosso, ell es habilidós, siñoret Iván, una mica tarugo pero pot servíli, y fée momos pel doló de la cama y lo siñoret Iván va doná unes passes en lo cap cacho, dudán, pero finalmen, se va arrimá una mica al cortijo, va fé bocina en les mans y va bramá una, dos, tres vegades, cada vegada mes fort, mes impassién, mes repodrit, y, com no acudíe dingú a les veus, se li va soltá la llengua y se va ficá a jurá y al remat, se va girá cap a Paco, lo Baixet, ¿segú que no te pots valdre, Paco? y Paco, lo Baixet, apoyat al trong de la carrasca, mal u vech, siñoret Iván, y, de repén, va assomá lo mosso gran de Facundo per la tanca de la corralada y lo siñoret Iván va traure de la burchaca un mocadó blang y lo va ventejá repetidamen y lo mosso de Facundo va contestá movén los brassos com aspes de molí y al cap de un cuart de hora, ya estabe bufán aon ells, que cuan lo siñoret Iván cridabe, ñabíe que donás pressa, ya se sabíe, sobre tot si anáe en la escopeta, y lo siñoret Iván li va ficá les mans als muscles y li va apretá pera que veiguere la importánsia de la seua misió y li va di, que ne vinguen dos, ¿sens?, los que siguen, pera ajudá a Paco que se ha fet mal, y lo Quirce pera acompañám a mí ¿u has entés? y segóns parlabe, lo mosso, de ulls vius y pell renegrida, assentíe y lo siñoret Iván va indicá en la barbilla a Paco, lo Baixet, y va di a modo de aclarassió, lo maricón dell se ha futut una costellada, ya veus qué oportú, y, al rato, ne van acudí dos del cortijo y se van emportá a Paco estés a una camilla y lo siñoret Iván se va embutí pel carrascal en lo Quirce, tratán de conectá en ell, pero lo Quirce, chitón, sí, no, pot sé, a lo milló, furo, reconsentrat, hermétic, que mes pareixíe mut pero, a cambi, lo tío teníe maña en lo reclam, que ere un virtuós, que sol calíe díli, fort, suavet, templa, sec, pera que acatare rigurosamen la orden, y los seus moviméns eren tan pressisos, que les turcassos doblaben sense desconfiansa damún del reclam y lo siñoret Iván, ¡pim-pam!, ¡pam-pim!, disparáe sense pará, que no donabe abast, pero errabe una y un atra vegada y, a cada errada, soltáe sapos y serps per la boca, pero lo que mes li enrabiabe ere que, en justissia, no podíe fótreli les culpes a dingú y, ademés de aixó, li fastidiabe que lo Quirce fore testigo de les seues errades y li díe, lo cas de ton pare me ha ficat ñirviós, sagal, en tota la vida no hay fallat tan com avui y lo Quirce, camuflat entre les fulles, contestáe indiferén, pot sé, y lo siñoret Iván se desfée, no es que puga o dixa de pugué, collóns, es una verdat com un templo, lo que te estic dién va a missa, y ¡pim-pam! ¡pam-pim! ¡pom-pum!, ¡un atre maricón a criá! bramáe lo siñoret Iván, y lo Quirce, a dal, en silénsio, cotet y parat, com si no anare en ell y, en cuan van torná al cortijo, lo siñoret Iván va passá per casa de Paco, ¿cóm anem, Paco? ¿cóm te trobes? y Paco, lo Baixet, tirán, siñoret Iván, teníe la cama estesa damún de un taburet y lo turmell gros, unflat, com un bot, es una ferida roína, ¿no va sentí esbadocás l´os? pero lo siñoret Iván anáe a lo seu, en tota la vida no hay errat mes coloms que este matí, Paco, ¡quínes coses!, pareixía un prinsipián, ¿qué haurá pensat lo teu sagal? y Paco, lo Baixet, a vore, los ñirvis, natural, y lo siñoret Iván, natural, natural, no buscos excuses, ¿de verdat te pareix natural, Paco, en les hores de vol que yo ting, errá una surita atravessada, de aquí al geranio? ¿eh? dis, Paco, ¿es que me has vist errá alguna vegada un colom atravessat de aquí al geranio?, y lo Quirce detrás dell, encantat, aburrit, lo ram de coloms a una ma y la escopeta enfundada al atra, sompo, silensiós, y, en éstes, va apareixe a la porta de la casa, daball del emparrat, lo Azarías, descals, los peus bruts, los pantalóns caiguts, sonrién en les genives, remugán com un cachorro, y Paco, una mica alterat, lo va señalá en un dit formulariamen, aquí, lo meu cuñat, va di, y lo siñoret Iván va analisá atentamen al Azarías, sí que tens una familia apañada, va comentá, pero lo Azarías, com atragut per una forsa magnética, se anabe arrimán a la percha y mirabe golut cap als coloms morts y de pronte, los va tocá, y los examinabe un per un, los furgabe les potes y lo pic, pera comprobá si eren jóvens, o vells, mascles o femelles, y, al cap de un rato, va eixecá los seus ulls adormilats y los va encará en los del siñoret Iván, ¿vol que los hi desploma? va preguntá expectán, y lo siñoret Iván, ¿es que saps desplomá coloms? y va di Paco, lo Baixet, home, no ne ha de sabé, si en tota la vida no ha fet datra cosa, y, sense mes explicassións, lo siñoret Iván, va pendre la percha de mans del Quirce y lay va doná al Azarías, tin, va di, y, cuan los tingues, los hi portes a doña Purita, de la meua part, ¿ten enrecordarás?, en cuan a tú, Paco, dónat pressa, mon anem a Cordovilla, aon lo meche, no me agrade eixa cama y lo 22 tenim batuda, y entre lo siñoret Iván, lo Quirce y la Régula, van acomodá a Paco, lo Baixet, al Land Rover y, una vegada a Cordovilla, don Manuel, lo dotó, li va paupá lo turmell, va intentá móurel, li va fé dos radiografíes y, al acabá, va enarcá les selles, ni nessessito vóreles, lo peroné, va di, y lo siñoret Iván, ¿qué?, está tronsat, pero lo siñoret Iván, se resistíe a admití les paraules del meche, no me fótegues, Manolo, lo 22 tenim batuda a la finca, yo no puc pressindí de ell, y don Manuel, que teníe los ulls mol negres, mol juns y mol penetráns, com los de un inquisidó, y lo clatell recte, com si lay hagueren allisat en una plana, va alsá los muscles, yo te dic lo que ña, Iván, después tú fas lo que te dono la gana, tú eres lo amo de la burra y lo siñoret Iván va torse la boca, contrariat, no es aixó, Manolo, y lo dotó, de momén no puc fé datra cosa que ficáli una férula, aixó está mol inflamat y escayolán no adelantaríem res, dins de una semana lo tornes a portá aquí, y Paco, lo Baixet, callabe y mirabe ladinamen a un y al atre, estes fractures de maléolo no son graves, pero donen guerra, u séntigo, Vanet, pero tindrás que agensiát un atre secretari, y lo siñoret Iván, después de uns instáns de encantamén, menuda mariconada, escolta, y lo cas es que encara estic de sort, va caure aixina de prop de mí, indicabe la vora de la alfombra, lo maricón no me ha desnucat de milagre, y, al cap de uns minuts de conversa, van torná al cortijo y, passada una semana, lo siñoret Iván va pasá a replegá a Paco, lo Baixet, en lo Land Rover y van torná a Cordovilla, y antes de que lo dotó li traguere la férula, lo siñoret Iván li va di, ¿no podríes ingeniáteles, Manolo, pera que lo 22 puguere váldres?, pero lo dotó movíe enérgicamen lo seu clatell aplanat, negán, pero si lo 22 es después demá com qui diu, Iván, y este home té que está coranta sing díes en lo alchés, aixó sí, pots compráli un parell de gayates o muletes pera que dins de una semana escomenso a moures per dins de casa, y una vegada acabat lo engessá, Paco, lo Baixet, y lo siñoret Iván van empendre la tornada cap al cortijo y anaben en silénsio, distansiats, com si algún llas fundamental acabare de trencás entre ells, y de cuan en cuan, Paco, lo Baixet, suspirabe, sentínse responsable de aquella quebra y intentabe diluí la tensió, créguem, que mes u séntigo yo, siñoret Iván, pero lo siñoret Iván, los ulls fixos mes allá del vidre del parabrises, conduíe en les selles caches, sense di paraula, y Paco, lo Baixet, sonreíe, y fée un esfors pera moure la cama, ya pese este chisme, ya, afegíe, pero lo siñoret Iván seguíe inmóvil, pensatiu, sorteján los grasóns y baches, hasta que a la cuarta tentativa de Paco, lo Baixet, se va dispará, mira, Paco, los meches poden di missa, pero lo que tú tens que fé, es no dixát, esforsát, caminá, ma yaya, que gloria tingue, se va dixá, y tú u saps, coixa pera sempre, en estos casos, en gayates o sense gayates, ña que móures, eixí al campo, encara que faigue mal, si te dixes ya estás sentensiat, te u dic yo, y, al franquejá la tanca del cortijo, se van topá al pati en lo Azarías, la gralleta al muscle, y lo Azarías, al escoltá lo motor, se va girá cap an ells y se va arrimá a la ventanilla o finestreta de dabán del Land Rover y sen enríe mostrán les genives, babeján, no va volé anássen en les milanes, ¿verdat, Quirce? díe, acarissián a la gralleta, pero lo Quirce callabe, mirán al siñoret Iván en les seues nines fosques, redones, com les de una pitorra, y lo siñoret lván se va apeá del coche fascinat per lo muixó negre posat damún del muscle del Azarías, ¿es que tamé saps amaestrá muixóns? va preguntá, y va estendre lo bras en lo propósit de agarrá la gralleta, pero la muixona va soltá un «quiá» de temó y va volá hasta lo alero de la capella y lo Azarías sen enríe, movén cap als costats les barres, se acobarde, va di, y lo siñoret Iván, normal, soc extrañ, no me coneix, y eixecabe los ulls cap al muixó, y ¿ya no baixe de ahí? va inqurí, y lo Azarías, que no baixe, atento, y la seua gola va modulá un «quiá» avellutat, untuós, y la gralla va pendulejá uns instáns, inquieta, damún de les seues potes, va ataullá la corralada y, finalmen, se va llansá al buit, les ales ubertes, planeján, describín dos sírculs al voltán del automóvil, se va posá damún del muscle del Azarías, y se va ficá a escarbá al seu clatell, embutín lo pic entre lo seu pel canós, com si lo despollare, y lo siñoret Iván, assombrat, aixó es collonut, vole y no cole, y Paco, lo Baixet se va arrimá renqueján cap al grupo y va di, dirigínse al siñoret Iván, a vore, la ha criat ell y está enseñada, vosté vorá, y lo siñoret Iván, cada vegada mes interessat y ¿qué fa este bicho durán lo día? y Paco, lo Baixet, miro, lo que tots, trau suro dels alcornoques, busque vidres o cristals, se afile lo bec a la pedra del abeuradó, fa una michdiada al oró, lo animalet passe lo tems com pot, y, conforme parlabe Paco, lo siñoret Iván observabe al Azarías, y, al cap de un rato, va mirá a Paco, lo Baixet, y li va di a mija veu, dixán rellissá les paraules per lo muscle, com si parlare en ell mateix, dic, Paco, que en estes mañes que se gaste, ¿no siríe ton cuñat un bon secretari? pero Paco, lo Baixet, va negá en lo cap, va descansá lo cos damún del peu esquerro pera siñalás la pulsera en la ma dreta y va di en lo colom podríe sé, pera la perdiu es curtet, y, a partí de eixe día, lo siñoret Iván visitabe cada matí a Paco, lo Baixet y lo insitabe, Paco, moute, collóns, no te dixos, que mes pareixes un paralític, no olvidos lo que te vach di, pero Paco, lo Baixet, lo mirabe en los seus melancólics ulls de perdigué dolentet, qué fássil se diu, siñoret Iván, y lo siñoret Iván, mira que lo 22 está damún, y Paco, lo Baixet, y ¿qué li ham de fé?, mes u séntigo yo, siñoret Iván, y lo siñoret Iván, mes u séntigo yo, mes u séntigo yo, mentira podrida, lo home es voluntat, Paco, collóns, que no vols enténdreu y, aon no ña voluntat, no ña home, Paco, desengáñat, que has de esforsát encara que te faigue mal, si no no farás may vida de tú, te quedarás inútil pera sempre, ¿sens?, y lo instabe, lo apremiabe, lo urgíe lo siñoret Iván, hasta que Paco, lo Baixet, farfullabe entre plos, en cuan apoyo lo peu es com si mel serraren en un serrucho, no veigue quín doló, siñoret Iván, y lo siñoret Iván, aprensións, Paco, aprensións, ¿es que no pots ajudát en les muletes? y Paco, lo Baixet, ya veu, a pas lento y per lo pla, pero va vindre lo día 22 y lo siñoret Iván, erre que erre, se va presentá al alba a la porta de Paco, lo Baixet, en lo Land Rover marrón, venga, amún, Paco, ya caminarem en cuidado, tú no te preocupos, y Paco, lo Baixet, que se va arrimá an ell en serta retissénsia, en cuan va aulorá lo sebo de les botes y lo timó y lo espígol dels baixos dels pantalóns del siñoret, se va olvidá de la seua cama y va montá al coche mentres la Régula ploriquejabe, a vore si aixó mos donará que parlá, siñoret Iván, y lo siñoret Iván, tranquila, Régula, tel tornaré sansé, y a la Casa Gran, exultaben los siñorets de Madrid en los preparatius, y lo siñó Ministre, y lo siñó Conde o Comte, y la siñoreta Miriam, que tamé li agradabe lo tiro en batuda, y tots, fumaben y eixecaben la veu mentres amorsaben café en migues y, conforme va entrá Paco al minjadó va pujá la euforia, que Paco, lo Baixet, pareixíe polarisá lo interés de la batuda, y cada un per lo seu costat, ¡home, Paco! ¿cóm va sé pera caure, Paco, collóns? claro que pijó haguere sigut trencát los nassos, y lo Embaixadó tratabe de exposá a mija veu al siñó Ministre les virtuts cinegétiques de Paco, lo Baixet, y Paco procurabe atendre a uns y als atres y subrayabe adelantán les muletes, com ficanles per testigos, disculpon que no me descubrixca, y ells, faltaríe mes, Paco, y la siñoreta Miriam, sonrién en aquella sonrissa uberta y lluén, ¿tindrem bon día, Paco? y dabán de la inminensia del vatissini, se va obrí un silénsio entre los invitats y Paco, lo Baixet, va sentensiá, diriginse a tots, lo matí está ras si les coses no se torsen yo me penso que entrarán pesses, y, en éstes, lo siñoret Iván, va traure de un caixonet de la arqueta florentina lo estuche de cuero, ennegrit per lo manosseo y lo tems, en les laminetes de nácar, com si fore una pitillera o sigarrera y algú va di, ha sonat la hora de la verdat, y, un a un, seremoniosamen, com cumplín una vella seremonia van agarrá una lamineta en lo número amagat a la punta, rotarem de dos en dos, va advertí lo siñoret Iván, y lo siñó Conde va sé lo primé en comprobá la seua lamineta y va exclamá en veu forta, ¡lo nou! y, sense doná explicassións, tontamen, va escomensá a palmotejá, y en tan entusiasme se aplaudíe y tanta satisfacsió irradiabe la seua cara, que lo siñó Ministre se va arrimá an ell, ¿tan bo es lo 9, Conde? y lo siñó Conde, ¿bo?, tú me dirás, Ministre, un roquissal, a la caiguda de un collet, a la valleta, se despenjen com a tontes y cuan se volen vore ni tems los done de eixecás, 43 ne vach despenjá lo añ passat an eixe puestet, y, mentrestán, lo siñoret Iván, anabe anotán a una agenda los noms de les escopetes en los números corresponéns, y una vegada que va apuntá lo radé, va guardá la agenda a la burchaca alta del chaleco-canana, arreém, que se fa tart va apremiá, y cadaú va montá al seu Land Rover en los secretaris y lo joc de escopetes bessones y los morrals dels cartuchos, mentres Crespo, lo Guarda Majó, acomodabe als esbarradós, los cornetes, y los abanderats, als remolques dels tractós y, al final, tots se van ficá en marcha, y lo siñoret Iván mostrabe en Paco, lo Baixet, tota serie de miraméns, que no es un di, que lo arrimabe a la pantalla en lo jeep encara que no ñagueren roderes, a campo través, pel erm, inclús, si ere pressís, vadeján corréns de aigua, en tot cuidado, tú, Paco, espérat aquí, no te mogues, vach a amagá lo coche detrás de eixes carrasques, o sigue, que tot anabe be, lo únic lo cobrá, pos Paco se desenvolvíe torpemen en les muletes, se atrasabe, y los secretaris dels puestos veíns, aprofitánse de la seua lentitut, li trincaben los muixóns morts, siñoret Iván, lo Ceferino se emporte dos perdius que no son seues, se lamentabe, y lo siñoret Iván, cabrejat, Ceferino, vinguen eixes dos perdius, me cago en la mare que te va parí, a vore si lo peu de Paco ha de serví pera que ton burléu de un pobre inútil, cridabe, pero, datres vegades, ere Facundo y, datres, Ezequiel, lo Gorriné, y lo siñoret Iván no podíe contra tots, impossible luchá en eficassia a tots los frentes, y cada vegada mes fart, de pijó humor, ¿no pots mouret una mica mes depressa, Paco, collóns? pareixes una apissonadora, si te descuides te robarán hasta los cansonsillos, y Paco, lo Baixet, procurabe fé un esfors, pero los collets en rostolls dificultaben los seus moviméns, no li permitíen apoyá pla lo peu, y, en una de éstes, ¡crac!, Paco, lo Baixet, an terra, com un sapo, ¡ay siñoret Iván, que me se ha tornat a tronsá l´os, que lay sentit!, y lo siñoret Iván, que per primera vegada a la historia del cortijo, portabe a la tersera batuda sing muixóns menos que lo siñó Conde, se va arrimá an ell fora de sí, traén pestes per la boca, ¿qué te passe ara, Paco, collóns? ya es molta mariconería aixó, ¿no te pareix? pero Paco, lo Baixet, insistíe desde enterra, la cama, siñoret, se ha tornat a tronsá l´os, y los juraméns del siñoret Iván se sentíen hasta a Cordovilla, ¿es que no pots meneját? intenta, al menos, ficát de peu, home, pero Paco, lo Baixet, ni u intentabe, tombat a una bocha, se aguantabe la cama esbadocada en les dos mans, sense atendre als juraméns del siñoret Iván, per lo que, al final, lo siñoret Iván, va claudicá, de acuerdo, Paco, ara te arrime Crespo a casa, te gites y, a la tarde, cuan acabem, te portaré aon don Manuel, y, hores mes tard, don Manuel, lo meche, se va incomodá al vórel, podríe vosté ficá mes cuidado, y Paco, lo Baixet, va intentá justificás, yo... pero lo siñoret Iván teníe pressa, lo va interrompre o interrumpí, aviva Manolo, ting sol al Ministre, y lo dotó enfadat, ha tornat a fracturá, lógic, una soldadura de brot verd, inmovilidat absoluta, y lo siñoret Iván, ¿y demá? ¿qué faré demá, Manolo? no es un capricho, te u juro, y lo dotó, mentres se traíe la bata, fes lo que vullgues, Vanet, si vols desgrassiá an este home pera lo que li quede de vida, allá tú, y ya al Land Rover marrón, lo siñoret Iván, pensatiu y silensiós, enseníe sigarros y algún caliqueño tot lo tems, sense mirál, tal que si Paco, lo Baixet, u haguere fet a posta, tamé es mariconada, repetíe, entre dens, de cuan en cuan y Paco, lo Baixet, callabe, y notabe la humitat de la nova escayola a la pantorrilla, y, al crusá lo de les Tapes, van eixí aullán los mastíns detrás del coche, y, en los clapits, lo siñoret Iván va pareixe eixí del seu encantamén, va sacsá lo cap com si vullguere expulsá un fantasma y li va preguntá a Paco, lo Baixet, de sopetón, ¿quín dels teus dos chics es mes espabilat? y Paco, los dos van a una, y lo siñoret Iván, lo que me va acompañá en lo reclam al colom, ¿cóm se diu?, lo Quirce, siñoret Iván, es mes de monte, y lo siñoret Iván, después de una paussa, tampoc se pot di que sigue mol parladó, y Paco, pos, no siñó, aixina les gaste, coses de la juventut, y lo siñoret Iván, mentres enseníe un atre sigarro, ¿pots dim, Paco, qué vol la juventut de ara que no está a gust a cap puesto? y, al matí siguién, lo siñoret Iván, a la pantalla, se sentíe incómodo dabán del tenso hermetisme del Quirce, de la seua olímpica indiferénsia, ¿es que te aburrixes? li preguntabe, y lo Quirce, miro, ni me aburrixco ni me dixo de aburrí, y tornabe a guardá silénsio, com si estare lluñ de la batuda, pero carregabe rápidamen y en seguridat les escopetes bessones y localisabe sabiamen, sense cap error, les perdius derribades, pero, a la hora de cobráles, se mostrabe fluixet, condessendén dabán de la avidés insassiable dels secretaris veíns, y lo siñoret Iván bramabe, Ceferino, maricón, no te aprofitos de que lo chic es nou ¡venga, dónali eixe muixó! y, cuberts per la pantalla, que ere una situassió casi doméstica que invitabe a la confidénsia, lo siñoret Iván intentabe guañás al Quirce, insufláli una miqueta de entusiasme, pero lo mosso, sí, no, pot sé, a lo milló, miro, cada vegada mes lluñá y aspre, y lo siñoret Iván anabe cargánse com de electrissidat, y aixina que va acabá la cassera, al ample minjadó de la Casa Gran, se va desahogá o desaufegá, los jóvens, dic, Ministre, no saben ni lo que volen, que en esta beneita pas que disfrutam los ha resultat tot massa fássil, una guerra los donaba yo, tú me dirás, que may han viscut com viuen avui, que a dingú li falte sing duros a la burchaca, que es lo que yo penso, que lo tindre los fa orgullosos, que ¿qué diréu que me ha fet lo sagal de Paco esta tarde?, y lo Ministre lo mirabe sense girá lo cap, en la coeta del ull, mentres devorabe en ganeta lo solomillo, sol lo milló del llom, y se passabe cuidadosamen la servilleta blanca per los labios, tú dirás, y lo siñoret Iván, mol sensill, al acabá la cassera, li allargo un billet de sen, vin durets, ¿no?, y ell, dixo, no se molesto, que yo, te prens unes copes, home, y ell, grássies, li hay dit que no, bueno, pos no va ñabé manera, ¿qué te pareix?, que yo recordo abáns, bueno, fa cuatre díes, son pare, Paco, dic, grássies, siñoret Iván, o per moltes vegades, siñoret Iván, un atre respete, que se diríe que avui als jóvens los moleste asseptá una jerarquía, pero es lo que yo dic, Ministre, que a lo milló estic equivocat, pero algúns mes y datres menos tots tenim que acatá una jerarquía, uns deball y datres damún, es ley de vida, ¿no? y la concurrensia se va quedá uns minuts en suspens, mentres lo Ministre assentíe y mastegabe, sense pugué parlá, y, una vegada que va tragá lo bossí, se va torcá los labios delicadamen en la servilleta blanca y va sentensiá, la crissis de autoridat afecte avui a tots los nivells, y los minjadós van aprobá les paraules del Ministre en cabotades adulatories y frasses de assentimén, mentres la Nieves cambiabe los plats, retirabe lo brut en la ma esquerra y ficáe lo llimpio en la dreta, la mirada discreta, los labios inmóvils, y lo siñoret Iván seguíe les evolussións de la chica en atensió, y, al arribá aon ell, la va mirá de ple, descaradamen, y la mosseta se va ensendre tota y va di, entonses, lo siñoret Iván, ton germá, dic, chiqueta, lo Quirce, ¿pots dim per qué es tan furo? y la Nieves, cada vegada mes sofocada, va alsá los muscles y va sonriure, y, finalmen, li va ficá lo plat llimpio per lo costat dret en ma tremolosa, y va aná despistada tota la sena y, a la nit, a la hora de gitás, lo siñoret Iván va torná a cridála, chiqueta, estira de esta bota, ¿vols?, ara li ha donat per di que no y no ña forma de tráuremela, y la chiqueta va estirá de la bota, primé de la punta y, después, del taló, punta-taló, punta-taló, com a la jota, basculán, hasta que la bota va eixí y entonses, lo siñoret Iván va eixecá en perea la atra cama hasta la descalsadora, ara l´atra, mosseta, ya fes lo favor sansé, y cuan la Nieves va traure l´atra bota, lo siñoret Iván va descansá los peus damún de la alfombra, va sonriure imperseptiblemen y va di, mirán a la mosseta, ¿saps, chiqueta, que te has fet dona de repén y te se ha ficat una figura mol maja? y la Nieves, avergoñida, roija, en un fil de veu, si lo siñoret no nessessite datra cosa... pero lo siñoret Iván va arrencá a riure, en la seua rissa franca, cap dels fills eixiu a ton pare, a Paco dic, chiqueta, ¿es que tamé te moleste que te comboya y elogia la teua figura? y la Nieves, no es aixó, siñoret Iván, y, entonses, lo siñoret Iván va traure la sigarrera del bolsico, va pegá un cop a un sigarro contra nella y lo va ensendre, ¿cuáns añs tens, chiqueta? y la Nieves, vach pera quinse, siñoret Iván, y lo siñoret Iván va apoyá lo clatell al respaldo de la butaca y va traure lo fum en tenues volutes, de esplay, recreánse, verdaderamen no ne son mols, pots retirát, va admití, pero cuan la Nieves alcansáe la porta la va cridá, ¡ah! y dísli a ton germá que pera la próxima no sigue tan aspre, chiqueta, y va eixí la Nieves, pero a la cuina, fregán los cacharros, no podíe pará cota, esgelláe algún plat, va fé trossets o añicos una fon, que la Leticia, la de Cordovilla, que pujáe al cortijo en ocasió de les batudes, li preguntabe ¿se pot sabé qué te passe esta nit, chiqueta? pero la Nieves callabe, que no ixíe del seu desconsert, y cuan va acabá, tocades ya les dotse, al atravesá lo jardí, camí de casa seua, va descubrí al siñoret Iván y a doña Purita casi minjánse a la llum de la lluna daball de la pérgola del sopadó.

domingo, 2 de agosto de 2020

Pastorada, Torres del Obispo

(Texto original en pdf proporcionado por Jaime Asensio Pascual, del llugá de Torres del Obispo; pasado a .doc por https://pdf2doc.com/es/ y pegado aquí sin editar ni una palabra. Sólo pongo algún enlace.


PASTOR


Buenas tardes, buenos días:


buenos días, buenas tardes;


aquí me teniz presente,


sin que dengún m'acompañe,


y tos voy a di l'perqué,


pa qu'a denguno le estrañe.


Ayer, día de Santiago,


allá a la serra d'A Medias,


estaba chitán un trago


mentras comeban las güellas,


y un rudio coma de gaitas


me va llegá a las orellas.


Miro per toz aquells montes,


y noto que la jarana


veniba coma de Torres;


penso enseguida en Sant'Ana


y en Santiago, sus patronos,


y me ocurre que podría


el visitatos, siñores.


Este maitino, mol lluego,


he paixentau la ramada,


y como repatán no tiengo,


va pensá lluego encerrala,


y me n’he baixau correns


a fetos la pastorada.


Per si acaso no convidan,


he posau vino a la bota,


y allí, al medio del pan,


també ñ'hay una magrota,


que m'ha regalau chancián,


la zorra de la mozota.


Tiengo una gran confianza


de que m'hez de convidá,


pues conto que gran matanza


se n'ha feito a este llugá:


Y per lo poco qu'he vediu,


y lo que de vedé me falta,


conto con pllená el bandullo,

no d'acelgas, ni ensalada,

y sí de galls y conejos,

llonganiza y carne asada.


Una cosa m'ha chocau


veyén mozas y casadas,


pues tal lujo s'han posau


qu'acabarán moltas casas


¡Vay! M'he quedau pasmau


de vé chaquetas tan llargas,


y, según m'han informau,


todas las que llevan faldas


quieren llevá su bon saco,


gabán, chaqueta u zamarra.


Que... iPer vida del dios Baco!


Esto ben poco m'agrada.


¿No está milló un buen pañuelo


que todas ixas tontadas?


Si esto sigue d'ixe modo,


y tos van ben las añadas,


pantalons llevarán lluego


ixas donas mal peinadas,


tenín que cargá el mochuelo


los maridos... iGrans baldragas!


Con varas de llironero


les hez de dá unas varadas,


perque si no, querrán lluego


que t'os posez las inaguas,


y pastez, fagaz mondongo,


cociná y fé las coladas.


Pero dixem estas cosas,


perque si é que se m'enfadan,


fácil no me conviden,


y las festas de Santa Ana


las pase mol malamén


per di las verdaz tan cllaras.


Será lo mes acertau


el saludar a Santa Ana


y a nuestro patrón Santiago,


y con corazón y alma


ponerme a sus pies rendido,

pidiéndoles me den gracia


para hacer por muchos años


lo que llaman "pastoradas".


Yo os adoro humildemente,


a Vos, Santiago y Santa Ana;


también os hago presente


que debo daros las gracias,


pues nos guardáis grandemente


de nieblas y pedregadas.


Confiando que, por siempre,


con vuestra protección santa


tendremos vino abundante,


trigo, aceite... Y buena gana.


También he de saludar


a todo el Ayuntamiento,


que nos preside esta fiesta,




Quiera Dios que siempre vayan


acordes en todo aquello


que sea para Santa Ana de culto;


y con gran esmero nos dirijan


por la senda que ha de llevarnos al cielo.


(Salen el repatán y la pastora)


REPATÁN


Molta chén ñ'hay por aquí,


y veigo que van mol majos;


lo cual me fa presumí


mos fartarém, y no d'allos.


Con que... si va ben lo rancho...


Més ¿Qué veigo per allí?


¡Me pareix que é el siñó Francho!

Francho Nagore Laín

PASTOR


¡Hola, Tonón ¿D'one te salls?


REPATÁN


Viengo de la Poblla'l Mon,


y aquí a la pllaza dels balls,


per si cai bel crostón


he veniu, y que m'alegro


de trobalo, siñó amo,


perque creda que m'acordo


molto, guardán el ganau,


de las llifaras qu'hem feito


per las serras d'astí alto.



PASTOR




mira que no i pienses tanto.


Pero, dime: ¿Qui é'sta moza


que con tú se n’ha baixau?


REPATÁN


Tienga un poco de pacencia;


ya ñ'hay tiempo de contalo.


PASTORA


A yo me digüen la Juanona,


y coma guardo el ganau,


l'he dixau astí a la Coma,


y con Tonón me n’he baixau.


M'alegro de qu'esté güeno,


fresco, gordo y regalau.


PASTOR


Ben t'expllicas, bona moza,


tamé m'en voy alegrán


de que sigas tan garbosa


y de tanto ringo rango.


REPATÁN


Como digo, siñó Francho,

ganas teniba de sabre


aón ha fei treballá l'gancho,


que perque dorma en pesebre,


y perque coma gazpacho,


tamé sigo agradecido,


y de vusté l'estigo tanto,


qu'ara mismo le daría


cinco besos y un abrazo.



PASTOR


Yo t'agradixco en el alma


que no m'haigas olvidau.


Y si me quiés escultá,


dende l'an qu'ha pasau


tot, tot te’l voy a contá


dende la punta hasta l' cllau.



PASTORA


Yo tamé m'allegraré


de que mos conte su vida,


y credo l'escultaré


lo mismo que un papofiga.


PASTOR


De Chuseu me'n vay aná


perque malestá mey feba,


que ya sabes que’l bestiá


el solen guardá a la serra,


y el morral bellas veces

sin bota, pan ni menestra


el trobaba, sin sabé


si trairían u no cesta.



REPATÁN


Ixo no mel fará credé:




que siempre acostumbra sé


mol amigo de la moza,


y ella le’n furta a la dueña,


encá que li donen palizas:


Morcilla bllanca y morena


y trozos de llonganiza.



PASTOR


No sigas tan mal pensau,

y esculta lo que yo charro.



REPATÁN


ya 'n cairía medio jarro.

porró, porrón (tremola)


PASTOR

Vay pasá enta Guenaliu

Están-hie una temporada,

tan solamén pel galiú

de paixé al aigua salada.



PASTORA

Ixo yo no’l puedo credé,

mes i aniría vusté per vedé

si podeba bebé

la garnacha de Fusté.


PASTOR

De allí vay pasá a Cancé;


caminán con molta pena


vay preguntá pe’l somé,


anán a fé nit a Olvena.


Y dispués, sin fé res mes,


vay sallé mol currutaco


corrén per aquells carrés


preguntán pe’l Calamaco.


Me’n vay subí ta La Puebla,


y a una vieja mal peinada


le vay dí: Dígame, agüela:


¿Qué diuen de pastorada?


Ella va dí que sería


una cosa mol nombrada


la fiesta que allí se haría,


que teniban preparada.


Me’n vay está, pues, dos días;


visto que no feban nada


per acontentá a las tías,


les ne vay fé una zarpada,


de modo que els forastés


les ban fé la pastorada.


¡Vay, que no valen pa res





REPATÁN


No me’l habría crediu.


y rido con moltas ganas.


Mes basta que vusté'l diu.


me pareixen mol badanas.


PASTORA


Aixi solen fé els de Graus,

que sempre anuncian gran festa;

y s'en tornan mol chazquiaus

los pobres que van a vedela.


PASTOR

Vay baixá enta Barasona,


aquell llugá de la barca,


per ve si alguna persona




Y no trobán a ninguno


que i donase bona traza


a charrá el castellano,


vay baixá enta par de casa.



PASTORA


¿Y dispués, enta one va aná,


con caminata tan llarga?



PASTOR


Enta la ciudat de Pueyo,


y vay vedé que allí a la basa


ya i terraban fornigueros


y feban taulas sin aigua;


y yo, por podé contalo,


la vai pasiá ben pasiada.


Me van dí que la ballena


allí tot sobén criaba,


y casi el vay pendre a broma.


Vamos, que no’n credo nada.



REPATÁN


¿No va vedé barcos de vela,


los navíos y fragatas


que veniban a pescala,


armaus de cañons y balas?


¿No le van amostrá els güegos


que guardan a unas matas?


PASTOR



Alli no ñ’habeba barcos,


y de güegos als canallas


les vay preguntá a one estaban.


Me van amostrá unas pedras


gordas como unas carbazas,


que entre el fango descansaban.



PASTORA


¿Tampó va vedé vente sastres


que han veniu con moltos modos


para enballená corsés,


a comprá el pelo dels morros?


Seguro que si la pescan


se posará mol barata,


y los corsés se ferán


por poco menos de nada.


PASTOR


De ixo yo me alegraría:


Que las pulidas m’agradan.


Més conto que per aquella


ferán cintura de palla.


Dixem está la ballena,


que si els de Pueyo se enfadan,


con estrals y podaderas


mos darán una batalla;


que no poden vedé als de Torres


per nombrales la tal basa.


REPATÁN


Pos a no nombrala més...

Hasta l’otra pastorada.


PASTOR


Ara me tiens que dí tú


si has serviu a moltas casas,


que yo ya te l’he contau


per a one he tirau mis marchas.



REPATÁN


No le i tiengo inconveniente;


més antes de contá nada,


convendría cllavá el diente


en lo que en ixa zamarra


de’n llevá vusté amagau,


que sirá una bona magra,


o bell trozot de perdiu,


llonganiza u carne asada.



PASTORA


Yo també me comería


una magra de tocino


y un bon trago de garnacha,


molto milló que de vino.


PASTOR


Pues si tú te comerías


una magra de llatón,


y ésta, que se chiflaría


de carne tamé un crostón...


Yo’l tiengo para esta gola,


baixará pel garganchón;


que el convidá, si ñ’hay gana,


no pareix que i e ocasión.


REPATÁN


Saque, saque la boteta,


que chitarem un bon trago,


perque a esta bona moceta


tamé le agrada probalo.



PASTOR


Yo pensaba que las donas


no acostumbraban catalo;


pero conto que més monas


pillan, que las lleva el diablo,



PASTORA


Díxese de tonterías,


y saque lluego la magra,


perque ya fa moltos días


tiengo ganas de probala.



PASTOR

(Saca pan, bota, etc. del morral.)


Si tanta fame en teniz


¡Que to’n habré de doná!


Vamos a vé, pos veniz,


que tratarem d'almorzá.


Toma tú, Juanona, magra;


esto se come con modos.




que d’esto se’n dona poco.


De magreta una mosada,


de pan un bon torroco.


PASTORA


Moltas gracias, siñó Francho;


pero tan poquet me’n dona...


Francamén, con poco rancho


No’n tiene prou la Juanona.



PASTOR


Molta gola tiens, chicota...


(Le dan pan, magra y bota)


¿Si en tindrá tanta Tonón?


Toma un trozot de magrota,


chunto con este crostón,


con un trago de la bota,


que baixe pe’l garganchón.



REPATÁN


Bona magra y mol bon pan...


Tamé é bona la garnacha,


y a fe de repatán,


si la proba esta muchacha


dirá que no é de este an,


pues tiene així un gusto rancio...


Y una fortaleza gran.


Beba vusté, siñó Francho.



PASTOR


iQué ben pizcá la boteta!


Tonon é mol bon mosquito.


Toma, bebe tú, moceta,


pues que t'agrada m'has dito.


PASTORA


Si que m'agrada, no’l nego;


y que aquí ñ’habrá de aiguadas


me’n chugaría un borrego,


que beberían garnacha


molto milló que del negro.


(Bebe)


¡Vay! Si en queriz un gotet...


Ésta si que e de bona uga.


Bendito siga’l zurret,


bendita siga la cuba.


Tienen gran treball las donas;


si, gran treball, sí siñó;


cuan se casan son aiguadas;


dispués gritan al dotó


y le digüen que están malas,


que padecen del histérico,


y pa vedé de entonalas,


va y les receta el medico


per més que sigan aiguadas,


un trago de vino blanco,


u sino, en cada comida


que se peguen uns bons tragos


de la milló retacía.


Dispués beben a amagatons,


y se’n posan tan pllenas,


que pillan unas rabosas


coma d’aquí enta Castarllenas.


Yo tos digo la verdat:


que m'agrada, y no me’n asago;


que cuan é de San Donat


més cereño pego el trago.


(Bebe)

REPATÁN

Ya conto que estás pifola,


que charras hasta pels codos.


Díxate está de parola


y vengam con moltos modos


si la chen que mos esculta


mos quieren doná bells cuartos,


pa que mon podam torná


contentos per astí alto.


PASTOR


Aquí no se paga dentrada;


tampó se paga sallida,


y no é razón que per nada


tos feigan la divertida.


Tirazles a estos mocez


encá que sigan doblletas;


no i mezcllez guaires chabez,


més mos estiman pesetas.


Y el que no i quiera tirá


més que bella perra gran,


tamé se l’agradeixerá,


coma que mos den pan.


Si no’n queriz tirá nada,


tamé se fará la fiesta,


pero tiengo confianza


que sisquiera una perreta,


el que no tienga atra cosa,


donará a la pastoreta.


Que ya vedez que é garbosa:


Fa el que pot la pobreta.


Lluego Tonón contará


toda su vida y milagros;


seguirá la pastorada


como en los años pasados.


Dirém unas enviadas,


y a Santa Ana y Santiago


los saludarán los mozos,


de aquel modo acostumbrado.


REPATÁN


Tome, aquí tiene los cuartos;


guardémolos, siñó Francho,


no siga cosa que a nosotros


alguno mos tire el gancho.



PASTOR


Ara mos bas a contá


tot Io que t'haiga pasau


dende que te’n bas aná


de servir al meu costau.



REPATÁN


Ara ya estigo almorzau,


y tamé tiengo la paga;


prou ñay con lo que he contau,


no quiero contá més nada.



PASTOR


Mira que te donaré

con el tocho una tochada.



REPATÁN


No’l tiengo miedo a vusté,


perque no sigo un canalla.



PASTOR


Pues lo tindrás que contá.


Toma, toma gran baldragas.


(Le pega)


No quiero yo que se diga


que con la tuya te sallgas.


REPATÁN

¡Ay, ay, ay! No pegue más!

Que yo lo i contaré tot,

y pégueles als gaités,

encá que revente el bot,

perque m'ha fei molto mal;

que lo mismo me pegaba

que si fose un animal,

o una güella, o una craba.


PASTOR

Díxate está de parola,

y empeza lluego a contá.



REPATÁN


Pues que toquen la tringola,


y que empecen a callá...


Allá enta'l Mas de Balón


vay está unas dos semanas,


sin sabé per qué razón...


Y home... Va sé cosa rara,


un día, sin ton ni son,


me va despachá la Frara.



PASTOR


Ixo seria cuestión

de alguna piñorada.



REPATÁN


Dispués me vay afirmá


a la aldea de Tosquiella,


y de allí me’n vay aná,


perque la pastora ciega


me quereba cortejá.


(vay aná a pará a Puivert,

y allí, a la casa de abaixo,


vay dentrá de pastoret,


sin tratá res de salario.

N’habeba poco bestiá;

mes no daban más que napos,


para almorzá, farinetas,


tan cllaretas como caldo,


de modo de que sin aigua


quedaba fregau lo pllato…


Y la cama la teniba


mol cerca de la del gato,


que al pobrón lo van matá


las ratas de debaix del banco.


De modo que vay pensá:


Per astí mol mal estamos;


y un día me’n vay aná


sin despedime dels amos.



PASTOR


Mol fllaco ten anirías,


y la bolsa molto más,


y a la vez te acordarías


(Le pega)


de cuan guardabas cordés


en la mía compañía;


que ya sabes que almorzabas


un bon pllato de jodias,


y troz de carne salada.



REPATÁN


Me vay escapá enta Alé,


están-ie sólo semanas,


perque ha de sabé vusté,


que encá que tenise ganas,


yo res podeba comé,


pensán en las tocinadas

que allí se soleban fé.


Un día en las farinetas


tamé i ban trobá un zapato,


y tot sobén a las sopas


me i salleban escarabachos.



PASTOR


Ya te credo, repatán;


sí, repatán, ya te’l credo;


que a yo una vez en el pan


tamé en vay trobá un cendrezo.



REPATÁN


Un dia tamé la dueña


teniba pelo de teta


(de pensaye me sall teña...,


de pensá en la tal receta),


y vay ve que la fantasma,


crédalo tal como’l digo,


le i posaba cataplasmas.



PASTOR

¿De qué?



REPATÁN

De cera de trigo.


PASTOR

De pocas cosas te espantas,


pues que yo i coneixco algunas


que se presumen de santas,


i las grandísimas tunas,


per fé ve que son curiosas,


fan la pastada desnudas.


Y allí mezclladas con moscas,

van las chinches y las pulgas.


De tiraie la moqueta,


ixo é moneda corriente;


pero hem de cerrá la vista,

no pensa-ie y cllavá el diente.



REPATÁN


No contem más tocinadas,


perque sino els pobres huéspedes


estos dias de Santa Ana


no podrán cllavá los dientes.


Si les donan mondonguillas;


al instante pensarán


que están pllenas de moquillas.


Si veden anís al pan


les pareixerá son pulgas,


y si especias les i e posan


dirán que é roña de mulas.



PASTORA


Tienen razón y les sobra;


y dixem ixa cuestión,


tratem de habllá de atra cosa,


y que siga la función.



PASTOR


Tiene razón la pastora.


Dimos en ta one vas aná,


que la función se fa llarga


y hem de recordá el bestiá.



REPATÁN


Pa guardá güellas de cría,


Me’n vay aná a Castarllenas,


y vay ve ya’l primer día


que estaban las pobres güellas

mortas de set y de fame.


Perque están secas las herbas,


y aigua no ñ’hay de a one sacane.


La fon la tienen tancada,


y se la parten a cantres.


Las donas van mal peinadas...


Y de fregá no se’n hablle:


Que la llevan tan escasa,


que no’n queda pa llavase.


Y yo a la vez vai di:


Quiero el aigua en abundancia,


y me he de escapá de aquí


encara que pase a Francia.


No vay querí baixá a Pueyo,


crédame que no me creda,


perque tiengo molto miedo


que me pille la ballena.



PASTOR


Ya t'he dito que no nombres


la ballena, ni'ls de Pueyo;


prou treball tienen los pobres


de tenile tanto miedo.


Acaba pronto la historia,


Tonón... Acábala lluego:


Que la chen ya se fastidia,


y se ha de cambiá de puesto.



REPATÁN


Vay aná a la Poblla'l Mon;


també i escasea l'aigua,


pero en vay pendre afición


per está con la zagala,


que mos hem fei mol amigos,


y allí conto continúo


si vivo cuarenta sieglos;


ya siga guardán bestiá,


u traballán a los vinos.


PASTOR


Ya le coneixiu un poco


Que i tenibas afición.


Per mes que sigas galopo,


tiens un poco de razón.


Pero he llegado a pensá,


aquí en mi imaginación,


que tos habrem de casá


cuan se acabe la función.



PASTORA


Ixo me pareix mol ben.


Mes yo diría una cosa:


Que el día que mos casem,


hebam de fé las dos bodas,


que si vusté se casaba,


siría mes gran la broma.


Búsquese, pues, una viuda,


y si no, una buena moza.



PASTOR


Yo no me puedo casá,


perque la queriba tanto


a la que se’n va pasá,


que de pensaie me espanto.


De modo que yo per ara,


ya l' tiengo ben decidido


de acabá els ans que me faltan


hasta que me muera, viudo.



REPATÁN


iQué tunante está mi amo!


Coma corteja a las mozas


no quiere fese casado...


Que le donan tantas cosas,


y está tan aficionado

a viure de mogollón...


No conto verlo casado;


Y iOjo! Que tal diu Tonón.



PASTOR


No charres de ixa manera,


u te encajaré varadas.


Me’n acordo de la primera;


per ixo no’n tiengo ganas.


Como eba sin casera,


guisaba cosas tan sanas


pa resucitá a cualquiera.


No ñ’habeba como ella


para arregllá un estofado;


que con fongos de llecina


y unas cortadas de napo,


y un pocot de ensundia rancia,


con lo perejil y el allo


y alguns trocez de carbaza


¡Qué rico que estaba l'caldo!



REPATÁN


Guárdeselo pa vusté,


guiso tan extravagante;


més mos valdria comé


sardinas con chocolate.



PASTOR


Pareixerá cosa rara,


pero eba mal costurera.


Me apañaba la zamarra


coma l' faria cualquiera.


Me apafiaba la chaqueta


coma remendaba el baste,

y posaba cualquier pieza


lo mismo que el milló sastre.


Tenín-ne bona memoria,

¿Coma quiés, Tonôn, que me case?


No, no me quiero casá,


siga cosa que el yerrase.


Tú te poz acomodá,


y que pase Lo que pase


no te tindrâs que queixá,


perque a gusto prens Lo pase...



REPATÁN


Tien vusté molta razôn,


y habén de empezá a pensá


en fé capitulaciôn,


y a one la tenin que otorgá.



PASTOR


Si ha de traire molto dote,


tiens molta razón, chabal.



REPATÁN


De dote conto que tiene


tan solamén la canal;


pero tiene molta ropa.


Coma persona formal,


yo la i quiero asegurá


pa caso de combolar,


o que si Dios se la’n lleva,


que la puedan recobrar.



PASTOR


Supongo que tu no tiens

grans fincas que hipotecá;

conque si no teniz biens,

papés no nez de gasté;

farém de llista una ropa...


REPATÁN


Vusté se deu tibocá,


PASTOR


Digo, farem una nota


de la ropa que trairá;


tamé de las tuyas fincas


atra nota se’n fará,


y si se’l vale la pena


las habréz de registrá,


pagán drechos a la Hacienda


de Registro y propiedad.



REPATÁN


Terra la tiengo en la Habana;


no sé a qué puesto sirá,


pero en la guerra cubana


molta ne vay apariá.


També tiengo moltos campos,


al mar aquell que está allá;


pero temo que al llaurarlos


los bous se me han de afogá.


També de teulas enta alto


un palacio vay comprá,


digo puesto pa fundalo,


que credo que prou habrá.



PASTOR


Resulta que no tiens nada,


y si viene a resultá


que la ropa de la novia


al tuyo hem de compará,


farez, amigo, una boda


que ya tos podez cagá.



PASTORA


La ropa mía e mol bona;


y si me quiere escultá,


yo le diré a cuánto monta


para podela apuntá.



PASTOR


No tiengo papel ni plluma,


pero tiengo gran memoria.


Diz las cosas una a una;


dispués ya farem la historia.



PASTORA


Tiengo tres zapatos negros,


que están un pocot usaus,


los que sirían mol buenos


si no i tenisen foraus.


Tamé tiengo cuatro medias


u dos parells tot en chunto,


que están algo remendadas


y les faltan moltos puntos.


No he procurau per camisas,


que conto que ya no en fan,


perque no son mol precisas


lleván sayas y gabán.



PASTOR


Ben majotas per defora,


ben peinadas y bons balls,


pareixen unas siñoras,


y per debaix tot trafalls.



PASTORA


També tiengo una peineta,


tres mocadós y un gabán,


cuatro parells de faldetas,


con bolsons un debantal.


REPATÁN


Y yo le he de regalá


encá que me coste un taco,


y un an de guardá el bestiá,


de merino un llargo saco.



PASTOR


Sí, y cómprale una talega,


u morral, u lo que se use.


Guapa estará la pastora


cuan borrons y estopa enfuse.


Pero direz que é la moda.


Pos també vindrá el invierno:


Y si Dios tos dona canalla


tos habrez de comé un cuerno.


¡Válgame Dios, qué canalla!


A la curta o a la llarga,


encá vestirán de palla,


o se posarán albarda.


Anaz a fé astí una boda,


que yo le diré bodorrio,


per vestitos a la moda


se tos llevará el Demonio.


No fagaz ixas tontadas;


parazme cuenta, mocetas,


queriz sé pronto casadas,



pues, apllicarse, y pesetas.


Vista cada cual decente,


cada cual según su cllase,


per més que diga la gente,


en tratá de acomodase.


No mirán si va mol maja,


ni si lleva altas melenas,


sino si lleva ventaja


a apllicase a las fayenas.


REPATÁN


Mol ben se explica vusté


con ixe troz de sermón;


pero ara lo que hem de fé,


vé de acabá la función.



PASTOR


De tot se debe tocá;


perque has de sabé, Tonón,


que tindrás que confesá


que tiengo molta razón.


PASTORA


Yo que he baixau per sentí


tocá la gaita un pocot,

men vay a marchá de astí


sin vé com unflan el bot.



PASTOR


A preparase, gaiteros,


que tiene razón la Juana,


y prevenitos los mozos


para salludá a Santa Ana.


També les dirém los versos,


y unas cuantas enviadas,


per aquí als llugás vecinos,


si tienen algunas faltas.



REPATÁN


Y que nol lleven a mal,


que aquí tot se diu de broma,


y al que se enfade... Formal


dirém que no e cosa bona.


Pero als que’l prengan a chanza


los convidarém a magra,

no’ls tornarém a nombrá


en ninguna pastorada.


PASTOR


Fora miedo, danzadós:


No olvidase de Santiago,


alzaz como yo la voz,


que dispués tos daré trago.


No ton hez de da vergoña,


feztos cuenta que estaz solos.


¡Viva Santiago y Santa Ana,


nuestros queridos Patronos!



REPATÁN


Tiene razón, siñó Francho:


Que empece a tocá la gaita,


y el mayordomo primero


que comience con la danza.



PASTORA


Vaya, muchachos danzantes,


comenzaréis con la danza:

poned por intercesores


a Santiago y a Santa Ana.


Veniz todos sin temor,


y comenzaz voz muy cllara.


Miraz que los forasteros


no mos taparán las faltas.


Que ya fan unas orellas


como els peines de Almuzara.