Mostrando las entradas para la consulta manoll ordenadas por fecha. Ordenar por relevancia Mostrar todas las entradas
Mostrando las entradas para la consulta manoll ordenadas por fecha. Ordenar por relevancia Mostrar todas las entradas

miércoles, 3 de julio de 2024

Mos - Mostruos, Mounstruos


Mos, adj., mousse, émoussé, épointé.

Trop son espes denan, 

E mos deves lo trenchan.

Bertrand de Born: Greu m'es. Var. 

Sont trop épais devant, et émoussés devers le tranchant.

Mort m' agratz, s'il lansa no fos mossa.

Guillaume de Berguedan: Amics. 

Vous m'auriez tué, si la lance ne fût émoussée.

ANC. FR.

D'une flèche trop mousse Amour vous a blessé. 

Premières Œuvres de Desportes, p. 191. 

Depuis qu'il s'affoiblit et se lasche, le sentiment en devient aussi mousse, pesant et terrestre. 

Amyot, Trad. de Plutarque. Morales, t. I, p. 48.

(chap. Esmossat, esmossats, esmossada, esmossades; v. esmossá: esmosso, esmosses, esmosse, esmossem o esmossam, esmosséu o esmossáu, esmossen. Contrari: esmolat, afilat.)


Mosca, s. f., lat. musca, mouche. 

Plus suau ponh qu' una mosca.

Marcabrus: Dirai vos. 

Pique plus doucement qu'une mouche. 

Moscas, formitz e gan re d'autras bestias. Liv. de Sydrac, fol. 11.

Mouches, fourmis et beaucoup d'autres bêtes. 

ANC. FR. E tel plenté de mosques crut...

Et des mosques fu grant mervelle. Roman de Brut, t. I, p. 101.

CAT. ESP. PORT. IT. Mosca. (chap. Mosca, mosques; mosqueta, mosquetes.)

2. Moscalhos, s. m., moucheron. 

Soen volon entre nos 

Aici espes cum moscalhos. Brev. d'amor, fol. 24.

Souvent ils volent entre nous aussi épais comme moucherons.

CAT. Mosquit. ESP. PORT. Mosquito. IT. Moscherino. (chap. mosquit, mosquits; mosquitet, mosquitets.)

3. Moscail, s. m., émouchoir, éventail.

Tenc en la man, per lo caut,

Un moscail ab que s' adus vent.

Roman de Jaufre, fol. 60.

Tint à la main, à cause du chaud, un émouchoir avec quoi elle s'amène vent.

ANC. FR. Continuellement émouche de son mouschet. 

Rabelais, liv. II, ch. 15.

(chap. Abanico, abanicos. Tamé se fa aná per a espantá les mosques y los mosquits cuan se está al monte un grapat o manoll de brosquill, un tros de bocha, etc. Julio Micolau de La Fresneda lo fée aná cuan ere pastó y no lo gos de Quintaneta que es ara.)

4. Mosqueiar, v., émoucher, chasser, attraper les mouches.

Ades en l' aer mosqueia. 

Deudes de Prades, Poëme sur les Vertus.

Incessamment attrape les mouches dans l'air. 

ESP. Mosquear. (chap. Mosquejá : cassá mosques; mosquejás : enfadás, com cuan tens una mosca detrás de la orella. Yo me mosquejo, mosqueges, mosquege, mosquegem o mosquejam, mosquegéu o mosquejáu, mosquegen; mosquejat, mosquejats, mosquejada, mosquejades.) 


Mosclar, s. m., nasse.

En ayssi pot hom pendre a ssa volontat d'aquel peys sens mosclar ni sens filat. Lett. du preste Jean à Frédéric, fol. 29. 

De la sorte on peut prendre à sa volonté de ce poisson sans nasse et sans filet.

(chap. La nassa, les nasses: ret, rets en forma de banasta per a peixcá.)

mosclar, nasse, nassa, nasses, ret, rets, peixcá

Mosquet, s. m., lat. muscetus, émouchet, sorte d'oiseau de proie.

Esparvier novel e mosquet

Deu hom ab petit auzelet 

Afaitar al comensamen. 

Esparvier e mosquet mudat 

A hom plus leumen adobat.

Deudes de Prades, Auz. cass.

Jeune épervier et émouchet on doit avec petits oiseaux affaiter au commencement.

Épervier et émouchet mué on a plus facilement disposé.

IT. Moscardo.

2. Mosqueta, s. f., émouchette, femelle de l'émouchet.

Mosqueta es tant rabineira, 

C' ab so que pren vai sa carreira. 

Deudes de Prades, Auz. cass. 

L' émouchette est si pétulante, qu'avec ce qu'elle prend, elle poursuit sa carrière.


Mossa, s. f., lat. muscus, mousse. 

Vestitz de mossa d' aybres. Eluc. de las propr., fol. 171.

(chap. Vestits de musgo d'abres.)

Vêtus de mousse d'arbres.

Prov. Car qui sovent sa rauba trossa, 

Jamais non cuyllera mossa. 

Trad. d'un Évangile apocryphe.

Car qui trousse souvent sa robe, jamais ne cueillera mousse.

ESP. Musco, musgo. PORT. Musgo. IT. Musco, muschio. (chap. Musgo.)


Most, s. m., lat. mustum, moût.

Vi novel es dit most. Eluc. de las propr., fol. 227.

(chap. Vi nou es dit most o mosto.)

Vin nouveau est dit moût.

Fom plus sorna la piscina

Non es most en trueyll o en tina.

Trad. d'un Évangile apocryphe.

Fut plus trouble la piscine que n'est moût en treuil ou en tine.

(chap. Most o mosto, del que se fa lo mostillo; mon cuñat es de mote mostillé, de Valderrobres; pistina; trull; tina.)

trull, pistina, tina

CAT. Most. ESP. PORT. IT. Mosto.

2. Mostarda, s. f., moutarde.

Lo gras de la mostarda es motz petitz. V. et Vert., fol. 55.

(chap. Lo gra de la mostassa es mol menut.)

Le grain de la moutarde est moult petit. 

ANC. FR. Car aquerre, s'il n' i a garde,

Ne vaut pas ung grain de mostarde. 

Roman de la Rose, v. 14658.

CAT. Mostassa, mostalla. ESP. Mostaza. PORT. IT. Mostarda.

(chap. Mostassa, mostasses, la de Dijon es la mes coneguda y se fa en los grans sansés. A Alemania ne minjo a vegades en Bratwurst, que es una llenguañissa o salchicha rostida.)

Mostela, s. f., lat. mustella, belette.

Can la mostela a son mostelon qu' es natz, ela 'l muda per paor c' om no lo y emble. Naturas d'alcunas bestias. 

(chap. Cuan la mustela té son mustelet que ha naixcut, ella lo mude (cambie) per paó, po, temó que hom no la hi emblo, prengue).

Lexique roman; Faina – Falgueira

Quand la belette a son beletton qui est né, elle le déplace par crainte qu'on ne le lui enlève.

CAT. Mostela, mustela. ANC. ESP. Mustela. (MOD. Comadreja)

IT. Mustella. (chap. Mustela, musteles; de la familia són: vissó o vissónarmiño, marta, fagina, furó.)

- Machine de guerre.

Ung engin apellat mostella.

Chronique des Albigeois, col. 73.

Une machine appelée belette.

2. Mostelon, s. m., beletton, petit de la belette. 

Can la mostela a son mostelon qu'es natz. Naturas d'alcunas bestias.

Quand la belette a son beletton qui est né.

(chap. Mustelet, mustelets, musteleta, musteletes : cría, críes de la mustela.)


Mostrar, v., lat. monstrare, montrer, indiquer, faire voir.

Mostrar la veritat.

Nat de Mons: Al bon rey. 

Montrer la vérité.

Vuelh ieu esser chantaire, 

Et en luec mon saber mostrar.

(N. E. Esto le viene al pelo al catalanista aragonés cantautor Tomás Bosque Peñarroya, el más membrillo de La Codoñera, con permiso de José Miguel Gracia Zapater, que también está hecho un membrillazo de aúpa. Junto con Arturico Quintana Font, que es de Barcelona, forman las tres desgracias del pueblo del Mezquín. Si Rubens viviese los pintaría.)

Pons Fabre d'Uzes: Luecs es.

Je veux être chanteur, et montrer à propos mon savoir.

Si m' ajut selh que s mostret en colomba.

(N. E. Esta frase supongo que la entenderá el ignorante Óscar Adamuz, del Moviment franjolí per la llengua catalana, de Santa Coloma de Gramanet, Gramenet, pueblo al que el erudito lobotomizado llama Gramanet de Besòs.)

Óscar Adamuz, moviment franjolí, franja, català

A. Daniel: Si m fos Amor.

Si m'aide celui qui se montra en colombe.

- Enseigner, apprendre.

Del segle mostrarai, 

Com se deu captener 

Qui vol bon laus aver.

Arnaud de Marueil: Razos es. 

Touchant le siècle, j' enseignerai comment se doit conduire (celui) qui veut avoir bonne louange. 

Tot quant ieu fauc ni dic que m sia honrat 

Me mostr' Amors.

Arnaud de Mareuil (Marueil): Tot quant. 

Amour m'enseigne tout ce que je fais et dis qui me soit honorable.

Loc. A totas gens mostrar ad uelh 

La dicha naissensa d'Amors.

Brev. d'amor, fol. 3. 

A toutes gens montrer à l'oeil ladite naissance d'Amour. 

CAT. ESP. PORT. Mostrar. IT. Mostrare. 

(chap. Amostrá, mostrá: mostro, mostres, mostre, mostrem o mostram, mostréu o mostráu, mostren; mostrat, mostrats, mostrada, mostrades; amostrat, amostrats, amostrada, amostrades.)

2. Mostra, s. f., montre, apparence, exposition.

Los autres compron blat en herba e lo vi en flor, cant las vinhas fan bella mostra. V. et Vert., fol. 14. 

(chap. Los atres compren blat en herba y lo vi en flo, cuan les viñes fan bona o bella mostra.)

Les autres achètent le blé en herbe et le vin en fleur, quand les vignes font belle apparence.

- Revue de troupes.

Se obligua aver en son poder C homes d' armas; apres, quan se ve a la mostra, el los presenta. Arbre de Batalhas, fol. 129.

S'oblige à avoir en son pouvoir cent hommes d'armes; après, quand se vient à la montre, il les présente.

Proverb. Ses bo mot pauc val la mostra. Leys d'amors, fol. 24. 

Sans bon mot peu vaut la montre. 

ANC. FR. La monstre de touz le triumphe fut départie en trois jours. Amyot, Trad. de Plutarque. Vie de Paul Émile.

CAT. Mostra. ESP. Muestra. PORT, IT. Mostra. (chap. Mostra, mostres.)

3. Monstranssa, s. f., démonstration, preuve.

Aquesta monstranssa fo facha. Docum. de 1409, ville de Bergerac.

Cette démonstration fut faite.

ANC. ESP. IT. Mostranza. (chap. Mostransa, demostrassió, proba.)

4. Mostramen, s. m., preuve, démonstration.

Sors de Jhesum Crist lo premiers mostramens. 

P. de Corbiac: El nom de. 

La première preuve surgit de Jésus-Christ. 

ANC. FR. Le mostrement, l' appareissance. 

B. de Sainte-Maure, Chron. de Norm., fol. 23.

ANC. CAT. Mostrament. IT. Mostramento. 

(chap. Mostramén, mostramens.)

5. Mostraire, Mostrador, s. m., démonstrateur, indicateur.

L' amor, don ieu sui mostraire, 

Nasquet en un gentil aire.

Marcabrus: Al son desviat. 

L'amour, dont je suis indicateur, naquit en une gentille demeure.

Portador e mostrador d' aquest public estrument.

Tit. de 1281. Arch. du Roy., J. 330. 

Porteur et indicateur de cet instrument public. 

ESP. PORT. Mostrador. IT. Mostratore. (chap. Mostradó : qui mostre; que mostre una mercansía, com a una tenda, bar, etc. Tamé se li diu al escot, que mostre la pitralera. Mostradós, mostradora, mostradores.)

6. Amostrar, v., montrer, enseigner, apprendre.

Que tu m denhes amostrar, en aquesta art de planetas, la causa qu'ieu quier a saber de ela. Liv. de Sydrac, fol. 138. 

Que tu me daignes apprendre, dans cet art des planètes, la cause que je cherche à savoir de lui. 

ANC. ESP.

Amostran los tedores escontra nos entrada. 

Poema de Alexandro, cop. 1515.

CAT. PORT. Amostrar. (chap. Amostrá: amostro, amostres, amostre, amostrem o amostram, amostréu o amostráu, amostren. Fa ya un grapat d'añs, los de la Penya Pork de Fórnols van fé un rosco del Pasapalabra aon ficabe: Vols (adependre o) dependre lo chapurriau?

Natros te l' amostrem. Enseñem.)

Vols dependre chapurriau ? , natros te l'amostrem, penya porc, peña porc
An este cap de soca de Calaseit, Pininfarinetes, li fa bona falta adependre lo chapurriau:

Carlos Rallo Badet, Calaceite, Calaseit, Calaceit, Calasseit, Kalat Zeyd, aragonés, catalanista, tonto útil, catalufo, baturro, cachirulo

7. Demostrar, v., lat. demonstrare, montrer, démontrer, désigner, représenter.

Volguist demostrar miracle tan apert. V. de S. Honorat. 

Tu voulus montrer miracle si manifeste. 

Demostron substantia visibil. Gramm. provençal.

(chap. Demostren, dessignen, representen sustansia vissible.)

Désignent substance visible.

Per demostrar que est' amors 

Tramet als fizels aymadors

Totz los bos noirimens.

Brev. d'amor, fol. 118. 

Pour démontrer que cet amour transmet aux amants fidèles toutes les bonnes nourritures. 

Segon que la sortz demostrava. V. de S. Honorat. 

Selon que le sort désignait. 

Part. pas. Tro qu' es en faits o en digz demostratz.

Bernard d'Auriac: S'ieu agues tan. 

Jusqu'à ce qu'il est démontré en faits ou en paroles.

La semblansa de la cara de Jhesu Crist que era demostrada en aquelha toalha. Abr. de l'A. et du N.-T., fol. 35. 

La ressemblance de la figure de Jésus-Christ qui était représentée sur cette touaille. 

CAT. Demostrar. ANC. ESP. Demonstrar. ESP. MOD. Demostrar. 

PORT. Demonstrar. IT. Dimostrare. (chap. Demostrá: demostro, demostres, demostre, demostrem o demostram, demostréu o demostráu, demostren; demostrat, demostrats, demostrada, demostrades.)

8. Demostransa, Demonstransa, s. f., démonstration, preuve.

Fils es d' avols creatura

Qui fai avol demostransa.

Pierre d'Auvergne: Bel m' es quan. 

Est fils de mauvaise créature qui fait mauvaise démonstration. 

Leials demonstransa d'aquela causa dont es doptes.

Trad. du Code de Justinien, fol. 27. 

Loyale preuve de cette chose dont il est doute. 

ANC. FR. Ses fais en font la démonstrance. Charles d'Orléans, p. 89.

ANC. CAT. Demostrança. ANC. ESP. Demonstranza. IT. Dimostranza.

(chap. Demostransa, demostranses : demostrassió, proba.) 

9. Demonstrament, s. m., présentation, manifestation.

Entro als jorns de son demostrament ad Israel.

Trad. du N.-Test., S. Luc, ch. 1. 

Jusques aux jours de sa manifestation à Israël.

- Preuve, démonstration.

La taula Dionisi que es demostramen. 

Pierre de Corbiac: El nom de. 

La table de Denis qui est démonstration. 

ANC. CAT. Demonstrament. ANC. ESP. Demonstramiento. ESP. MOD. Demostramiento. IT. Dimostramento. 

(chap. Demostramén, demostramens, com lo de Jessús a les bodes de Caná de Galilea, o a Jerusalén; manifestassió, manifestassions (sia manifesta cosa); presentassió, presentassions.)

10. Demostratio, s. f. lat. demonstatio, démonstration, description.

Demostratio, es cant hom recomta e recita alqu negoci qu' es faytz.

Leys d'amors, fol. 148. 

Description, c'est quand on raconte et rapporte aucune affaire qui est faite.

CAT. Demostració. ANC. ESP. Demostración. ESP. MOD. Demonstración (N. E. Se ha vuelto a lo antiguo). PORT. Demonstração, demostração. 

IT. Dimostrazione, dimostragione. (chap. Demostrassió, demostrassions.)

11. Demostratiu, adj., lat. demonstrativus, démonstratif. 

Sun apelat pronom demostratiu, quar demostron certa persona.

Gramm. provençal. 

Sont appelés pronoms démonstratifs, car ils désignent certaine personne.

Demostrativas, coma: Veus. Leys d'amors, fol. 100.

(chap. Demostratives, com: Veus.)

Démonstratives, comme: Voilà.

CAT. Demostratiu. ESP. Demostrativo. PORT. Demonstrativo. 

IT. Dimostrativo. (chap. Demostratiu, demostratius, demostrativa, demostratives.)


Mostre, s. m., lat. monstrum, monstre.

Serena es 1 mostre en mar, et ha cors de femna e coa de peysso.

V. et Vert., fol. 23.

(chap. La sirena es un monstruo (al) del mar, y té cos de femella y coa de peix.)

La sirène est un monstre en mer, et elle a corps de femme et queue de poisson. 

CAT. (N. E. Monstre no lo encontró Raynouard) ESP. Monstruo.

PORT. Monstro. IT. Mostro. (chap. Monstruo, monstruos.)

2. Mostruozitat, s. f., monstruosité.

Aquesta mostruozitat o defayssonament s' endeve per superfluitat de materia. Eluc. de las propr., fol. 33. 

Cette monstruosité ou difformité se produit par superfluité de matière.

CAT. Monstruositat. ESP. Monstruosidad. PORT. Monstruosidade. 

IT. Mostrosità, mostruosità, mostruositate, mostruositade.

(chap. Monstruosidat, monstruosidats.)

3. Mostruos, Mounstruos, adj., lat. monstruosus, monstrueux. 

A vegadas mostruos et desfayssonat. Eluc. de las propr., fol. 139.

Parfois monstrueux et déformé. 

Bestias que son dichas mounstruosas.

Lett. de Preste Jean à Frédéric, fol. 29.

Bêtes qui sont dites monstrueuses. 

Fig. Es cauza de diversas passios estranhas et mostruozas.

Eluc. de las propr., fol. 64.

Est cause de diverses passions étranges et monstrueuses.

CAT. Monstruos. ESP. PORT. Monstruoso. IT. Mostroso, mostruoso.

(chap. Monstruós, monstruosos, monstruosa, monstruoses.)

lunes, 13 de mayo de 2024

Lexique roman; Man, Ma


Man, Ma, s. m. et f., lat. manus, main.

Quan la blanca mas ses guan

Estrenh son amic doussamen.

T. de S. de Mauleon, de G. Faidit et de H. de la Bachelerie: Gaucelm. Quand la blanche main sans gant presse doucement son ami.

Esplanissada

Aissi cum hom tra lo det o la ma fors de l'aiga. Liv. de Sydrac, fol. 26.

Ainsi comme on tire le doigt ou la main hors de l'eau.

Cavaliers si' aunitz que s met a domneiar 

Pus que toca dels mas motos belans.

Giraud de Borneil: Per solatz. 

Que chevalier soit honni qui se met à galantiser après qu'il touche des mains moutons bêlants. 

A 'N Guio de Bergonha an be los mas liatz.

Roman de Fierabras, v. 3045. 

Au seigneur Guyon de Bourgogne ils ont bien lié les mains.

Fig. L'apostol comanda que hom leve puras mas en oratio; las puras mas son las puras e netas obras fachas ab pura conciencia.

Aquell ven am mas vueias davan Dieu que lo ve pregar ni querre, ses far prezen de bonas obras. V. et Vert., fol. 90 et 91. 

L'apôtre commande qu'on lève des mains pures en oraison; les mains pures sont les pures et nettes oeuvres faites avec pure conscience.

Celui-là vient les mains vides devant Dieu qui vient le prier et requérir, sans faire présent de bonnes oeuvres.

En man morta ni en man forsiva. 

Terrier de la confrérie du S.-Esprit, de Bordeaux, fol. 187.

En main morte ni en main ferme.

Loc. Dizem de bo pinheyre o escriva que a bona ma, so es a dire, es bos maestre en aquela art. Eluc. de las propr., fol. 48.

(chap. Diém de bon pintó o escribén que té bona ma, aixó es a di, es bon mestre en aquella art.)

Nous disons de bon peintre ou écrivain qu'il a bonne main, c'est-à-dire, il est bon maître dans cet art.

Mais volria un cordo 

Que ieu l' agues de sa man.

Hugues de S. Cyr: Aissi cum es. 

Plus je voudrais un cordon que je l'eusse de sa main.

Merce mi dons, a cui baiziey las mas.

Pons de la Garde: Farai chanson. 

Merci ma dame, à qui je baisai les mains.

El letra portara 

Al sant qu' ell meteys Karlles, de sa man,

escriura.

V. de S. Honorat. 

Il portera au saint une lettre que lui-même Charles, de sa main, écrira.

Be t fier ab la man drecha.

R. Vidal de Bezaudun: Entr' el taur. 

Bien je te frappe avec la main droite. 

Tut lauzan Dieu jonthas las mans. V. de S. Honorat. 

Tous louent Dieu les mains jointes.

Que s rend' a vos mas joinhs, de ginolhos.

G. Pierre de Casals: Be m plagr' ueymais. 

Qu'il se rende à vous mains jointes, à genoux. 

Mes man a son cotel per la gola tayllar. V. de S. Honorat. 

Mit main à son couteau pour la gorge couper. 

Qui met sa ma al arayre. V. et Vert., fol. 99. 

Qui met sa main à l'araire. 

Meton man a l' obra. V. de S. Honorat. 

Mettent main à l'oeuvre.

Quar si 'l metiatz en la ma, 

Per ver dir, un marabeti, 

E per mentir, un barbari, 

Lo barbari guazanhara.

P. Cardinal: Tan son valen.

Car si vous lui mettiez dans la main, pour dire vrai, un maravédis, et pour mentir, un barbarin, le barbarin gagnera.

Loc. fig. Tant am fermamen

Lieis que a e man me e mon sen. 

P. Raimond de Toulouse: Pois lo novel. 

Tant j'aime fermement celle qui a en main moi et mon sens.

Lo vers chant qui 'l sabra ses brays, 

On mot mi platz de qui mas bays.

Pierre d'Auvergne: L' airs clars. 

Qui le saura chante le vers sans cris, où moult me plaît (celle) de qui je baise les mains. 

En tas mas coman mon esperit. Liv. de Sydrac, fol. 113. 

Dans tes mains je recommande mon esprit.

Ill er ops que 'l man estenda, 

E pens de soven armar.

Bertrand d'Allamanon: Pueis.

Il lui sera besoin qu'il étende la main, et pense de souvent armer.

Tant sia ardit 

Qu' al fach man estenda.

P. Cardinal: Manz baronz. 

Tant il soit hardi qu'il étende la main au fait. 

Laicha la man al sers, e querra livreza. Trad. de Bède, fol. 74. 

Lâche la main au serf, et il cherchera liberté. 

Ni cavayer ni donzelo 

C' om agues noirit en sa man.

P. Vidal: Abril issic. 

Ni chevalier ni jeune damoisel qu'on eût nourri dans sa main. 

Los bes de son senhor que passon per sas mas.

V. et Vert., fol. 52. 

Les biens de sou seigneur qui passent par ses mains.

Prenez man e fes, fez R., qu'eu vos jur e us plevis, qe us en valrai tot mon poder. V. de Guillaume de Cabestaing.

Recevez main et foi, fit Raimond, que je vous jure et vous promets que je vous en servirai de tout mon pouvoir.

ANC. ESP.

Rachel è Vidas amos me dat las manos 

Que non me descubrades à Moros ni à Christianos.

Poema del Cid. v. 106. 

Prometre pena entre lor o en la ma del arbitre.

Quar aissi es usansa que las partz solon prometre en mas del arbitre.

Trad. du Code de Justinien, fol. 10. 

S' engager à satisfaction entre eux ou dans la main de l'arbitre.

Car ainsi il est d'usage que les parties ont coutume de faire promesse entre les mains de l'arbitre. 

I non recep cosseil de ma de prestre. 

Roman de Gerard de Rossillon, fol. 68. 

Un seul ne reçut conseil de main de prêtre. 

Lo mon tenra tot sotz sa ma. Trad. de l'Évangile de Nicodème.

Tiendra tout le monde sous sa main. 

Proverb. Juoc de mas engenra bregas. Liv. de Sydrac, fol. 106. 

Jeu de mains engendre querelles.

Un reprochier que fort m'azauta, 

C' ab una man lav' om l' autra,

Et, ambas, los huelhs e la cara.

Amanieu des Escas: Dona per cui. 

Un proverbe qui me plaît fort, (c'est) qu'avec une main on lave l'autre, et, (avec) les deux, les yeux et la face.

Adv. comp. L' aigua s' estai d' a totas mans, 

Com si fos postat, o murs plans. 

V. de S. Honorat.

L'eau s'arrête de tous côtés, comme si (ce) fût cloison, ou mur plan.

Qu' ieu aia perdo per tas mans. Los VII gaugz de la Mayre.

(chap. Que yo tinga perdó per les teues mans.)

Que j'aie pardon par tes mains.

Anero s'en man e man essems. Cat. dels apost. de Roma, fol. 149.

(chap. S'en van aná mano a mano juns; ni diém ma a ma.) 

S'en allèrent main à main (côte à côte) ensemble. 

Ab totas mas vey clergues assajar

Que totz lo mons er lurs, cuy que mal sia. 

P. Cardinal: Un sirventes fas. 

De toutes mains je vois clercs essayer que tout le monde sera leur, à qui que mal soit.

ANC. FR. Or s'an vont andui main à main.

Nouv. rec. de fables et cont. anc., t. I, p. 106. 

CAT. Ma. ESP. Mano. PORT. Mão. IT. Mano. (chap. Ma, mans; maneta, manetes.)

2. Manada, s. f., poignée.

Una manada d' isop. Abr. de l'A. et du N.-T., fol. 10. 

Une poignée d'hysope. 

CAT. ESP. Manada (puñado). IT. Manata. (chap. Manoll de fonoll, manolls; puñ ple. Les dos mans plenes: aumosta, almosta, aumostada, almostada.)

3. Manier, Mainier, Maner, adj., qu'on porte à la main, familier, apprivoisé.

S' ieu ai mon austor anedier

Bon e volan e prenden e mainier.

Bertrand de Born: Ieu m' escondisc. 

Si j'ai mon autour à canards bon et volant et prenant et apprivoisé.

Ieu sai d' aquels malvatz, 

E ses tota valensa, 

En aut luec poyatz 

E mainiers e privatz.

G. Faidit: Lo gens cor. 

Je connais de ces méchants, et sans aucun mérite, en haut lieu parvenus et familiers et intimes. 

Anc non vi tan salvatge, 

Mais pueys fon maniers e privatz.

Giraud de Borneil: No puesc sofrir. 

Oncques je ne vis si sauvage, mais après il fut familier et privé.

ANC. FR. Curies, targes prenent, é lor ars maniers tendent. 

Chevaliers i a bons e maniers de joster. 

Roman de Rou, v. 4088 et 4119.

ESP. Menero (manero: dicho de un azor o de un halcón: enseñado a venir a la mano.). IT. Maniero.

4. Maneiador, s. m., manieur, receveur.

Cambiador e maneiador d' argent. Eluc. de las propr., fol. 115.

(chap. Cambiadó y manejadó d' argén, plata, dinés.) 

Changeur et manieur d'argent.

5. Manual, Manal, adj., lat. manualis, manuel, qui travaille avec les mains, qui est à la portée de la main, familier.

L' obrier manual 

Son tug menestairal.

G. Riquier: Pus Dieu.

Les ouvriers qui travaillent avec les mains sont tous artisans.

En son paire ac bon sirven 

Per trair' ab arc manal d' alborn.

Pierre d'Auvergne: Chantarai. 

En son père eut bon sergent pour tirer avec arc manuel d' aubour.

Fig. Mot no manual, so es qu'om no l'a acostumat per dire.

Leys d'amors, fol. 68.

Mot non familier, c'est-à-dire qu'on ne l'a pas accoutumé à dire.

ANC. FR. Que vous arés son gent anel

Qu' ele porte en son doit manel. 

Roman del conte de Poitiers, v. 269. 

CAT. ESP. PORT. Manual. IT. Manuale. (chap. Manual, manuals.)

6. Manualment, adv., manuellement.

Mas junthas et manualment eu so vostre hom.

Metem manualment en tenezo et en corporal possessio. 

Tit. de 1263 et de 1255. DOAT, t. CVI, fol. 209 et 129.

Mains jointes et manuellement je suis votre homme.

Mettons manuellement en jouissance et en possession corporelle.

ESP. IT. Manualmente. (chap. Manualmen: en la ma, en les mans.)

7. Manudierament, adv., manuellement, de la main à la main. 

Si pagan manudierament, et sensa neguna apodissa.

Que tals mercenaris si pagan manudierament.

Statuts de Provence. BOMY, p. 213. 

Se payent de la main à la main, et sans nulle quittance.

Que tels mercenaires se payent de la main à la main.

(chap. A la ma; pagá en ma. ESP. Pagar en mano.)

8. Manumissio, s. f., lat. manumissio, manumission.

Manumissios, so es quant alcus hom afranchis son sers.

Trad. du Code de Justinien, fol. 15. 

Manumission, c'est quand quelque homme affranchit son esclave.

CAT. Manumissio. ESP. Manumisión. PORT. Manumissão. 

IT. Manumissione. (chap. Manumissió, manumissions: cuan algún home afranquix : libere lo seu sirvén o esclavo.)

9. Mancip, Massip, adj., lat. mancipatus, pubère, adolescent.

Mentre qu'es mancips e tos, 

L' eschai solatz e pretz e dos.

Giraud de Borneil: Ops m'agra. 

Tandis qu'il est pubère et jeune garçon, il lui échoit plaisirs et distinctions et dons.

Aqui ac un donzel mansip e tos.

Roman de Gerard de Rossillon, fol. 2. 

Il y eut là un damoisel pubère et jeune garçon.

- Subst. Jeune homme, garçon.

Metam lo massip en carcer, pueis direm que no vim la letra de K., et aissi serem excusatz. Philomena. 

Mettons le jeune homme en prison, puis nous dirons que nous ne vîmes pas la lettre de Charles, et ainsi nous serons excusés.

Que masip... apprentiz aia be... acabat son terme.

Ord. des R. de Fr., 1457, t. XIV, p. 436. 

Que garçon... apprenti ait bien... achevé son terme.

ANC. FR. Chétif comme un pauvre mancip. Blason des faulces amours.

Se donna mancipe et serf voluntaire soy et sa postérité.

Rabelais, liv. I, ch. 50. 

IT. Mancipio.

- Subst. Jeune fille.

Auzi la vos d' un pastoriu

Ab una mancipa chantar.

Marcabrus: L'autr' ier.

J'entends la voix d'un pastoureau chanter avec une jeune fille.

Aqui avian massipas negras que vestion vestimens negres, que pudion a pega e a solpre, e tenian en lors cols serpens et dragos e foc. 

Revelatio de las penas d'Ifern.

Avaient là de jeunes filles noires qui portaient vêtements noirs, qui puaient à poix et à soufre, et tenaient en leurs cous serpents et dragons et feu.

10. Mancipancion, s. f., lat. emancipationem, émancipation.

Si cum es en mancipancion, so es quant lo paire sol son filh de son poder. Trad. du Code de Justinien, fol. 15.

Ainsi comme il est dans l' émancipation, c'est-à-dire quand le père délie son fils de son pouvoir.

ESP. Mancipación (emancipación). (chap. Emansipassió, emansipassions.)

11. Emancipatio, Emancipation, s. f., lat. emancipationem, émancipation.

Emancipation... plus pleneirement contenguda en carta.

Tit. de 1289. DOAT, t. CCXLII, fol. 113. 

Émancipation... plus pleinement contenue dans charte.

Que los cossols puesco... far emancipatios.

Tit. de 1287. DOAT, t. CXVI, fol. 80. 

Que les consuls puissent... faire émancipations. 

CAT. Emancipació. ESP. Emancipación. PORT. Emancipação. 

IT. Emancipazione. (chap.  Emansipassió.)

12. Emancipar, v., lat. emancipare, émanciper.

Part. pas. A vos... fill emancipat.

Tit. du XIIIe siècle. DOAT, t. CXVI, fol. 264. 

A vous... fils émancipé.

Ela es emancipada, so es issida del poder del paire.

Trad. du Code de Justinien, fol. 50.

Elle est émancipée, c'est-à-dire sortie du pouvoir du père.

CAT. ESP. PORT. Emancipar. IT. Emancipare. (chap. emansipá, emansipás: emansipo, emansipes, emansipe, emansipem o emansipam, emansipéu o emansipáu, emansipen; emansipat, emansipats, emansipada, emansipades.)

13. Maneiar, Maneyar, Maniar, Manear, v., manier, palper, caresser.

Ab deniers que tenha e maney.

Pierre de Bussignac: Sirventes. 

Avec deniers qu'il tienne et manie. 

Quar no pot esser iratz 

Nuls hom lo jorn que'l mania.

Pons de la Garde: Mandat m' es. 

Car ne peut être triste nul homme le jour qu'il la caresse.

Embrass' e baiza e maneya.

Arnaud de Marueil: Dona genser. 

Embrasse et baise et caresse.

CAT. ESP. PORT. Manejar. IT. Maneggiare. (chap. Manejá; magrejá, paupá, acarissiá.) 

14. Maniblar, Maneblar, v., mouvoir, agiter, diriger.

No' vuelh s' asemble 

Mos cors ab autr' amor,

Si qu' en manible 

Ni 'n volva 'l cap alhor.

A. Daniel: Quan chai. 

Je ne veux pas que mon coeur s'unisse avec autre amour, de manière qu'il en dirige et en détourne la tête ailleurs.

15. Mantuzar, v., manier, prendre avec la main.

Nuills hom, qu' es trop luxurios, 

A tener auzel non es bos; 

Trop gran mal li fai, si 'l mantuza. 

Deudes de Prades, Auz. cass. 

Nul homme, qui est très luxurieux, à tenir oiseau n'est bon; très grand mal lui fait, s'il le manie.

lunes, 31 de enero de 2022

Vocabulario valenciano - castellano, parte 2, F-Z

F.


fa, aquel hace.

faba, roncha con bulto pequeño. (haba)

faç (faig, fach), yo hago, y aquel hace (ell, ella fa).

faça, haga o hace aquel (aquell, ell, ella fa).

fadrí, mozo pequeño, o muchacho. (fadrina, moza pequeña, muchacha)

faena, hacienda (facienda; trabajo; feina, feyna). Faent (fent, feent), haciendo.

faent laus palesa, haciendo loor manifiesto.

faiçones, facciones. (faiçó, facción; faiçons)

falagar, halagar. (afalagar, afalagá; falaguer, falaguera)

falç, hoz para segar o cosa así. (falce, falz, fals, falseta; falsilla : vencejo)

falcò (falcó), halcòn (halcón). (falco)

fall, aquel falta y hallo yo. (fallar o faltar)

falléga, falte.

falleix, aquel falta (fallece). Fallença, falta (también se encuentra “no hi hage falla, siau aci sens tota falla”). 

fallesch, falto (yo) o desfallezco.

fallí, falté yo y faltó aquel.

fallides, faltas y fenecidas.

falliment, falta.

fallir, fallecer o faltar.

fallirém (fallirem), faltaremos.

fallits, faltos. (una almendra puede estar “fallida” : le falta el grano, fruto)

faloria, embuste engaño. (falordia en el DVA de Borao, aragonés)

fals, falso.

falt, falta y falto.

faltí, falté yo y faltó aquel.

falts, faltos y faltas.

fam, hambre. (fame)

famejants, hambrientos.

famolént (famolench, famolenc, famoleng), hambriento.

fanch, lodo o barro. (fanc, fang; fango; fangus)

far, el faro de Mecina.

faraut, intérprete. (faraute, haraut, herault, heraldo, traductor y enviado representante)

fardo, haz (feix) o manojo (manoll), lío apretado. (garva, garba)

farfallòs, tartajoso. (tartamudo, tartaja)

fart, harto. (farta, harta)

fartar, hartar.

fas, yo hago (faç, faig, fach) y tú haces.

fasas, hagas tú. (que tú faigues)

fástigs, hastíos o enojos. (también fástic o fástig : asco)

fastiját, enhastiado o lleno de hastío.

fastidi, fastidio.

fastich, hastío, inapetencia.

fat, hado. Fats, hados. (inglés fate; fatídico; tu destino está escrito; fatum latín?)

fát, hado tonto, bobo, fatuo.

faula, fábula. Faules, fábulas.

feble, cosa mujeril o para poco. (débil)

febra, la calentura. (fiebreFieberfever)

fectió, por afecto o afición. 

fege (fetge, feche), hígado.

feges, fechas. (Igual que data : dada : fecha; factum : fecho : hecho)

feya, hacía. Feyen, hacían.

feixos, hazes. (singular feix; fasces; haz; fascismo, etc.)

fiexa, afixa (afija, fija), o afierra (aferra) o se pega. (fixo : fijo)

fel, fiel, hiel. (Derivados de fidel, fideles - fieles - se encuentran fael, feel, faels, feels)

felix, dichoso. (feliz; Félix)

fellóna (fellona), enojada.

feltre, maraña difícil de deshacer. (fieltro, tipo de tejido; usado en caballerías)

fem, estiércol. (fiemo; femater : texto de Vicente Blasco Ibáñez : estercolero, el que recogía el estiércol y sobras de las casas pudientes para revender o usar en los campos propios)

fem, hacemos. (Verbo fer: hacer : en chapurriau: yo fach, tú fas, ell o ella fa, natros o natres fem, vatros o vatres feu o féu, ells o elles fan; facere; faire francés; rumano “ché fach” : qué haces?, cómo va?)

fembres, hembras. (fembra, hembra; faemina, fémina, feminismo, etc)

fembrerhombre dado a mujeres. (mujeriego)

fembril, femenil o mujeril.

fémen, femenil o mujeril.

fen, lo mismo que el anterior, viene del verbo fendre.

fendre, demoler, astillar, romper, arruinar.

feneix, fenece o se acaba. (finaliza; fine; fin)

feny, yo me burlé o me burlo o finjo.

fenyer, fenecer o acabar o burlar (fingir).

fenix (fénix, phoenix), el ave fénix sola en el mundo. (que renace de sus cenizas)

fente, el estiércol o barro o cieno.

fer, fierro (ferro; ferrum, férreo, Ferrer; farrier, ferrero, herrero) y hacer.



feréa, miedo y cosa fiera y vergüenza. (E perço sols desije molt exir de aquesta vida per no veure la crueldat e ferea de aquest miserable poble)

feríls, hiriolos (les hirió).

ferm, firmemente o firme.

férma (ferma), firmeza o firme. (y también firma, fermar : firmar, afirmar, refirmar)

fermamént (fermament), firmemente.

fermáll (fermall) joyel. Fermanza, firmeza.

férmals, fírmalos o confírmalos.

fermava, afirmaba o se sostenía (era firme).

ferme, afirme y firmemente.

fermetat, firmeza.

ferne, hacer. (castellano antiguo hacer ne)

fernu, ferni. Fermín, nombre de Santo.



ferre, el fierro o áncora de la nave. (también espada, o ferramenta : navaja)

fet, hecho. Feta, hecha.

fetje (fege anterior, fetge), el hígado. (foie francés, como el suculento foie gras)

fets, hechos o hazañas. (feitos, feytos, fechos, s'ha feito de nuey)

féu, hizo.

fexuch, pesado o enojoso.

fexuga, cosa pesada o enojosa.

fexúga, la tierra porque es pesada.

fi, fino y fino acabamiento.

fiant, fiándose (fiando).

fiblo (fibló), aguijón de la avispa o abeja.

fica, hinca (la rodilla: genoll, ginoll) y queda. 

ficte, fingido o fingida. (ficticio)

fil, el hilo. Filát, la red. (filat : hilado)

filastre, el alnado o hijo de su marido. (fill : fillastre)

fill, hijo. Fills, hijos. (fijo, fijos en castellano antiguo; aragonés “desafillo ad todo omne et afillo a vos don Sancho rey de Navarra” (Jaime I y Sancho el fuerte de Navarra); filio, filium, filia, filii)

fillol, ahijado.

fillola, hijuela (ahijada).

filoses, ruecas.

fin, fino y fin y hizo. (él, ella fin : va fer : hizo)

fina, cosa fina o acaba o fenece.

finan, fenecen o acaban.

finát, finado, y acabado y finido (finalizado).

fináu, morís o fenecéis y finado.

fine, acabe o fenezca o fine. 

finéu, fenezcáis o acabéis.

finí, acabó aquel. (verbo finir : finire : acabar, finalizar)

finitát (finitat), fineza.

fins, hasta.

finsa, funs, hasta. (fins a)

fique, quedé o hinqué. (ficar : poner, hincar p. ej la rodilla)

fiquen, hinquen o se peguen o queden.

fir, hiere. Firen, hieren. (ferir : herir)

fisgar, burlar.

fiu, yo fío y hizo o hice.

flac, flaco y flaca. (y débil, flácido)

flames, llamas de fuego. (flama : llama)

florí, florín, moneda de oro.

fluix, flojo o afloja o flojamente.

flúix, corrimiento o flujo.

flum, río. (flumen, además es el nombre de un río aragonés)

flúxen, aflojen y hacen flujo o corrimiento.

fluxen, el aceso y receso del mar. (acceso; flujo, fluctuar, marea, etc...)

flúxen, ir y venir o flujo.

foc, fuego (también foch, plural fochs) y fuere.

fóc, estará o será o fue.

folga, huelga. (algunos catalanes y catalanistas la llaman vaga, serán vagos …)

follamént (follament), locamente. (foll : loco; fool inglés; también tonto)

fóllas, locas. Fólles, locos. (follas : folles)

follia, locura. Folls, locos.

folls de pensa, locos de pensamiento.

fon, fue o estuvo.

fonament, fundamento.

fonch, fuere o fue.

fondes, hondas.

fondre, fundir.

fonevol (fonévol), ingenio de guerra. (es como una catapulta; fona : honda - de David)

fons, fuente. (font, fonts; fons latín)

fòns, hondo y hondura (profundidad).

for, fuero o ley o costumbre. (fur, furs; foro, foris)

fora mida, fuera de medida.

fora viats, echados a fuera (fora aviats; via fora : grito de defensa) o engañados.

foragitér (foragitar : fora + gitar : expulsar, echar), expeler, apartar.

forana, cosa extrema o cosa de afuera (fora, afora).

forans, los extremos o cabos de alguna cosa.

foráns, foranos o de afuera.

foratjant, echando afuera. (foragitán, foragitant, foragitando)

forat, agujero. Forca, la horca.

forcadura, horjadura.

força'l, fuérzale.

forja, imagina o forja en el pensamiento.

forment, trigo. (frumentum; Formentera; Formenta, masías entre Beceite y Fredes)

forn, horno. (furnus)

fornal, fragua. (forja, forges)

fornall, horno o hornaza.

fornit, fornido o bien proveído (provisto).

forquex, cosa de horcas.

fosch (fosc), fosco o oscuro. Fòsca, fosca o oscura.

foscament, oscuramente.

foscar, hocicar, mover la tierra con el hocico.

foure, la vaina de la espada.

frança, el reino de Francia.

franch juhí, franco y libre albedrío.

frares, hermanos y frailes (frater; flares).

frau, engaño. (fraude)

fraula, fresa.

fre, freno. Frens, frenos.

frecistol, facistol.

fregar, estregar. (restregar, frotar)

fregir, freír.

freix, fresno. (En la Fresneda, Matarraña, Teruel, el mote es frechit : fregit)

fret (fred), frío.

fretura, falta o menester. (freturar : faltar o hace falta o ser menester)

freturans, los que tienen falta.

freturau, tenéis falta o habéis menester.

freturen, carecen de lo que han menester.

freturos (freturós), el que ha menester.

frevol, flaco.

fruyrem, gozaremos. (fruyr, fruir : gozar)

fruyt, fruto o fruta.

fugì, aquel huyó. (verbo fugir : huir)

fuig, aquel huye o yo huyo.

fuyt, huído. Fuyta, huída.

fullat, cosa que tiene hojas. (fulla, folium, folio, etc : hoja)

full, pliego de papel.

fum, humo. (fumar : humear)

fus, derramado o echado aparte. (fundido; fondre : fundir)

fus, huso y huido y ahuyentado.

fust, madero. Fusts, maderos. (también barcos, embarcaciones; fusta : madera; fuster : carpintero, etc)



G.


gafet, corchete, especie de broche.

gayre, nada o ninguna cosa. (no tinc gayre temps : no tengo - nada de - tiempo)

gala, agalla.

galafre, galduf, galdirot, glotón. (gula : gola : garganta)

gallejar, gallear.

galtes, las mejillas. (la galta : mejilla)

ganya, agalla en los peces.

gandulejar, andar ocioso (gandul) y mal entretenido.

ganta, galta, carrillo (mejilla).

ganta, la garça o ave que vuela mucho.

gargalleig, gargajear. (gargall : gargajo)

garrò, el garrón del zancajo.

gast, gasto o gastado.

gasta, gastada. (gastá)

gastants, gastadores o que gastan.

gel, yelo (hielo). (italiano gelatto : helado)

gelar, helar. 

gelòs, celoso. (celos : gels)

gemechs, gemidos.

gemicar, gemir.

gens, ninguna cosa o nada.

gest, gesto. Gests, gestos.

gesta, cosa hecha o hecho.

gestes, hechos o cosas hechas.

giflet, galtada (golpe en el carrillo, mejilla : galta).

gimniós (ingeniós), ingenioso o que tiene ingenio.

ginyen, hacen algo con ingenio. (ingenian, piensan, cavilan, se las ingenian …)

giny, industria. (ingenio)

ginys, ingenios o artificios.

gir, yo me vuelvo o me rodeo. (me giro)

gira, vuelve o torna.

girarà, volverá.

giràt (girat), vuelto o rodeado.

gita, arroja, alanza, echa fuera. (gitar; foragitar)

gita (se : es), se pone o se echa o se acuesta (recuesta).

gitám (gitam), ponemos y echamos afuera. (planta medicinal gymtamnus albus)

gitant, echando afuera o acostándose (acostando; gitantse o gitant se).

giten, quiten o quitan o echan fuera.

giu giu, chio chio (pío pío), canto de gorriones.

giular, silvar. (chulá, chiular, xiular)

glaç, el yelo. (glaçons : cubitos de hielo; glaçada : helada)

glaça, la helada o la escarcha (glaçá, apócope de glaçada : helada).

glay (esglay, esglai), espanto.

glans, bellota. (glan singular; glans, bellotas)

glanola, glándula.

glob (glop), sorbo. (onomatopeya glup glup glup, sorber, tragar)

glorieja, se gloria.

glots, golosos. (golut, goluts; gola : garganta; gula)

goy (goig, goch), gozo. Goyg, gozo.

gojar, gozar, tener, poseer.

golf, golfo de mar o de otra cosa.

gonella, armadura a modo de coraza.

gonyjo, lo mismo que el anterior.

gorja, la garganta o el cuello.

gos, yo oso, y perro.

gosa, aquel osa. Gosàt (gosat), osado.

gosar, osar, atreverse.

gosàs, yo osase y aquel osase.

gose, ose yo y ose aquel.

got, vaso.

gotejar, escurrir poco a poco alguna cosa.

gra, grano. Grans, granos y grandes.

graçia, da gracia.

graeixch, agradezco.

graesch, agradezco.

grahòns, gradas o escalones. (como en el canticum gradum)

graìda (graída), agradecida.

grair, agradecer. Grayt, agradecido.

graiu, agradecedlo.

graixcau, agradezcaislo (lo agradezcáis).

gramalla, vestidura de autoridad (y de luto).

granda, grande.

graners, graneros del pan.

gran, grande. Grans, grandes y granos.

granisolar, granizar.

grao (graó o graò, como el puerto y población valenciana El Grao), grada.

graponar, manosear.

gras, graso o gordo.

grat, contentamiento o gracias o agradecedlo.

grau, grado o de grado.

grech, viento griego. (también sin viento, grec, Grecia)

greu, desabrido o malo y mala. (grave)

greuje (greuge), agravio. Greujaven, agraviaban.

greument, desabrida o malamente. (gravemente)

grifant, gerifalte, ave de rapiña.

groch (groc), amarillo. Groga, amarilla. (grochs, grocs : amarillos; grogues : amarillas)

gros, grueso o gordo.

guay, llanto.

guaiment, se lamente o llore.

gual, por egual, igual.

guany, yo gano y ganancia.

guanys, ganancias y lloros y plantos (plany, planys).

guanyada, ganada.

guará, garañón.

guardar, mirar y guardar.

guardeu, miréis vos.

guardo (guardó), galardón y yo guardo.

guardona, galardona.

guaret, barbecho.

guarì (guarí), guareció.

guart, yo miro y aquel mira o mire.

guart, aquella manera de mirar o de tener respeto.

guasta, gasta.

ques por agues, hubiese o tuviese.

guilla, cosecha, usufructo.

guillot, usufructuario.

guineu, raposo. (raposa, rabosa, zorra, zorro; rainard occitano)

guisa, manera, medida, orden.


H.


habents, teniendo (habientes).

hábit, hábito o costumbre.

habita, aquel habita o habitaba (habitá).

habuyra, sobresale o derrama o abunda.

habuyra, reposa y agüera.

hac, aquel ha o tiene.

hadulaments, aullidos (pone ahullidos; udols, udol : aullido)

hagùda (haguda), tenida.

hagueseu, tuviésedes vos. (tuvierais vosotros)

haja, aquel haya o tenga.

hair, me muevo a ira o me aíro.

hair, tener aquella manera de ira. (airar, airarse)

hayr (ahir, ir, air), ayer.

hayr amor, mueve a ira al amor.

hairè, yo me enojo me aíro.

ha llur sojorn, tiene su descanso.

ham, anzuelo y á me (me ha).

ham fet amar, á me hecho amar (me ha hecho amar).

harrar, desposar, casar.

harriejar, arrear aguijar las bestias.

ha sats, tiene asaz o mucho.

havè, aviene o acaece.

ha vent, tiene viento.

havent, teniendo (habiendo).

havents, teniendo ellos o aquellos.

ha vents, avientos o a los vientos.

havie, aquel había o tenía.

havirança, aventuranza.

havirát (havirat), aventurado.

haunit, unido o ajuntado. (unit, aunit)

havorresch, aborrezco.

havorrit, aborrecido.

hauréu, aureis vos. (habréis, tendréis)

hauts, autos o actos.

herves, yervas. (hierbas, yerbas; herbes)

heretaments, heredamientos.

heremita vida, vida de ermitaño. (eremita; se encuentra ermita y hermita)

he vent, tengo viento.

hevént, evento o suceso o acaecimiento.

heréu, heredeo.

hi, ay o allí.

hira, la ira.

hirá, aque irá o andará.

hirát (irat), airado o enojado.

hix (ix; exir, eixir), sale.

ho, lo. Hoc, si, (sí afirmativo en OCcitano : hoc, òc, och) y esto y también.

hoénts, oyentes.

hoges, oír. (escuches, oigas)

hóy, desamor, odio o ira. (oy, odi)

hója, aquel oiga. Hójes, oyas (oigas) tú.

hóig, yo oigo.

hoint, oyendo. Hoíu, oíd vos.

hom, hombre y húmedo (humit).

home, hombre. Homens, hombres.

homeyér, matador (homicida).

homey, homicidio.

homenívol, varonil y fuerte.

hom radical, húmedo radical.

homs, hombres y olmos (ulmus; oms, olms).

hon, adonde o de donde.

honta, afrenta y vergüenza.

hos (os), hueso.

hosca, cosa hueca.

host, hueste.

hostàl (hostal), mesón o posada. 

hoste, huésped.

hou, aquel oye. Hòuenla, óyenla.

hu, uno.

huberts, abiertos o descubiertos.

hudulaments, aullidos.

huy, hoy en día (pone oy dia).

hujar, fatigar, cansar.

humit, húmedo.

hus, yo uso. (us)



I.


iach, vel. Iaç yo estoy echado o caído (yazgo, de yacer, iacere, jacere). 

iaeu, estáis caído.

iaga, esté echado o caído. (yazga)

iamechs (gemechs, gemecs), gemidos o suspiros.

iames (james, jamés), jamás.

iaqueix, aquel deja. (de jaquir, iaquir)

iaquesch, le dejo yo. (jaquesch)

iaquida, dejada. Iaquir, dejar. (jaquida; jaquir)

iaquiu, dejáis o quitáis. (jaquiu)

iau (jau), aquel cae o está caído (yace).

iaure, caer (yacer).

iemech (gemech, gemec), gemido o suspiro.

iequida, dejada. (jaquida)

ignyor, ignoro o tengo soledad (añoro).

ignyor, aquella manera de soledad (añoranza) o de no saber (ignorancia).

ignorançans, ignorancia nos.

ills, y los (y els, i els, ils, i'ls, y'ls)

illumena, alumbra (ilumina).

inçita, incita o mueve (a).

infantèa (infantea), infancia o niñez.

infernades, infernales.

infinida, infinita.

influeixen, influyen.

infortit, enfortalecido (fortalecido).

inichs, inicuos y malos.

inportù, importuno (inoportuno).

inpugne, impugna o contradice.

insten, los instan o mueven (a).

instituts, instituciones.

intrinchs, intrínsecos.

invoch, yo invoco y llamo.

ioch (joch), juego o burla.

iom (yo me, yo'm) so, yo me soy.

iorn (jorn), día. Iorns (jorns), días. (jornada, jornadas)

iosos, jocoso o alegre. (jocós o jocòs, iocós o iocòs)

iou (jou), juego (joch, joc) o yugo.

iove (jove), mancebo de poca edad (joven).

iovens (jovens), mancebos. Iovent (jovent), juventud.

ipolit, nombre propio de varón. (Hipólito)

ipocràs, un hombre así llamado. (Hipócrates)

irada, airada o con ira.

irascible, airado o irascible.

iras, por mover a ira.

irescer, airarse o moverse a ira.

iros, irascible.

ivern, invierno.

iuga (juga), juega.

iuhéus (jueus, juéus, juheus, juhéus), judíos.

iuhí (juhí), juicio y juez. Iuhíns, juicios.

iuchs, juicios.

iuidór, justador.

iunctes (junctes, juntes), juntas o ayuntadas (ajuntadas).

iuny, junte o ayunta o viene bien.

iuny (juny), el mes de junio.

iuno, la diosa Juno.

iunt (junt), junto. Iuntes (juntes), juntas.

iur (jur), yo juro. Iuriste (juriste), jurista.

ius (jus, de jus, dejus, dejús), debajo. Iusà (jusà, jussà, com lo Pallars), lo de abajo.

iusanes (jusanes), bajas o bajeras.

ius mi, debajo de mí.

iustades (justades), ajuntadas.

iustar (justar), ajuntar o ajustar o justar.

iustats (justats), juntos o ajuntados.  

iutja'lsa (jutja'l sa), juzga el (le juzga) sano o júzgale sano.

iutjament, juicio o determinación.

iutjar, juzgar.

iutgesa, juzgadora o juez. (iutge, jutge)

ix, aquel sale y sal tú.

ixca, salga aquel (que ell, ella ixque; que yo ixca)

ixch, aquel sale o yo salgo. (ell, ella ix, yo ixco)

ixen, aquellos salen.


J.


ja, ya. (también se encuentra ya en valenciano, y yo)

jaç llit, lecho. (lectum; jaç : yacer)

jafar, chafar, rozar, cortar, destrozar o pisar algo.

jamay, jamás.

jangla, burla.

janglot (sanglot, singlot), hipo.

japallada, sabatuda, chaparrón.

japehuer, sombrero.

japeu, sombrero. (châpeau)

jatsia, caso que.

johuada, yugada de tierra.

jolla, cholla, la parte superior de la cabeza.

jop (chop), chopo, árbol.

jopar (chopar), empapar.

jorrar (chorrar), chorrear.

jorroll, chorro.

julla-as, costilla, costillas.

junta, conyuntura de dedos o manos (articulación), o unión o congregación de varios.

junyr, uncir, yugo, justar.

juplar (chuplar), chupar.





L. 


labint (laberint), laberinto.

l'acte, el acto.

ladata, la data de las tablas.

lagost, lagosta. (langosta)

lay, allá en aquel tiempo.

l'ayre, el aire.

l'altre, el otro.

l'amarch, lo amargo.

lamguiment, desmayo o desfallecer. (languidez)

lançalòt, nombre de un caballero.

languiment, desfallecimiento.

languint, desmayando.  

l'any, el año.

lantees, lámparas.

lahor, loor. Laor, loor.

l'anima, el alma.

l'arbre, el árbol.

la tira, la tira o lleva hacia sí.

l'atorch, la otorga o concede. 

laus palesa, loor manifiesto.

laus, loor. Laus, osla (os la).

laus toleu, os la quitéis.

lebre, la liebre.

lebrosia, lepra.

l'efecte, el efecto.

leg, feo. Legea, fealdad.

legir, leer.

legre, alegre.

leys, allá es y leyes.

leix, aquel deja o deje y yo dejo. (deix)

leixa, aquel deja. Leixal, deja el. (deixa)

leixant, dejando. Leixau, deja vos.

lença, la lanza. (lança, llança)

l'endreç, el aderezo.

l'engan, el engaño.

l'inginy, el ingenio.

lenegánt, resbalando o resbaladero.

lenta, ni fría ni caliente.

l'enteniment, el entendimiento.

l'escalf, el calor o encendimiento.

l'escandall, la sonda del marinero.

l'esencial, lo esencial.

lesió, lesión o daño.

lesquiu (l'esquiu), el esquivo o zaharoño.

lest, leído y aquel es.

lest, cosa clara.

lesta, leída y la lista.

l'estat, el estado.

l'estatje, el estado y la estancia.

lestes, leídas y diligentes.

l'estiu, el estío (verano).

l'estrém, el extremo.

l'estret, el estrecho o estrechura.

let, escogido o elegido (elet) o leído.

lets, leídos o elegidos.

levant, el viento solano. Leus (lleus : pulmones), ligero.

licençiants, dando licencia.

lig, yo leo y aquel lee y ley.

liga, leer.

l'inocent, el inocente.

l'imagín, le imagino.

l'infá, le hace (lin fa, li fa).

linçens, varón que veía mucho (lince).

l'invern, el invierno.

lir, lirio.

lis devench, le aviene o le acaece.

lisodegue (li sodegue) la porta, le toque a la puerta.


LL.


lla, allá. Llaç, lazo.

lla donch, allá pues.

llaberint, laberinto.

llabor, semilla, simiente.

llebros, leproso. (se repite más adelante; llabros)

llaça, enlaza (lazo, nudo). Llaços, lazos.

llach, lago o zaquizamí.

lladre, ladrón.

llay, adonde, o allá.

llam, rellam (rellámpec), relámpago.

llanç, la saeta o lance.

llança, la lanza y alanza.

llanceta, lanceta de sangrador.

llances, lanzas y tiros.

llanch o l'llanç, yo me lanzo.

llanda, hoja de lata (hojalata).

llansól (llançol), sábana.

llantia, lámpara.

llapis, lápiz de dibujar.

llar, hogar.

llarch, largo.

llas, triste o fatigado y cansado.

llase, canse.

llassat, cansado o fatigado.

llata, pleita.

llau, lauro.

llaujér (llauger, lleuger), ligero.

llaumente, llore.

llaurodór (llaurador, llauraor), labrador.

llavóns, entonces, en aquel tiempo.

llavóren, labran o hacen labor.

llavors, entonces, en aquel tiempo después.

llavórs, labores (pone lavores).

llebros, leproso. 

llech, hombre lego que no sabe.

llechs, hombres legos que no saben.

lledelles, ladillas.

llegea, fealdad.

lleigs, feos. Lleg, feo.

lleix, fea o fealdad.

lleixar, dejar.

lleja, fea.

llenç, lienzo.

llença, la lanza.

llepar, lamer.

llepó, lama o cieno llimach.

llepol (llépol), goloso.

llepolía, golosina.

llesca, rebanada de melón, pan &c.

llést, leído y aquel es.

llest, cosa clara.

llesta, leída y la lista.

llestes, leídas y diligentes.

llet, leche.

lletovaris, letuarios.

lletovaris, medicinas.

lleu, bofe liviano. (pulmón)

lleuja, aloja o está puesto.

lleument, ligeramente.

lleus, ligero. (pulmones; liviano)

llevant, el viento solano.

llevár (llevar), llevar o levantar. (elevar)

llevarse, levantarse.

lli, lino.

llibert, libre o libertado.

llibrell, barreño.

llich (llic; lligar), yo ato o ligo.

llidóns (llidons), almezas. (fruto del almez: latón)

llidonér, el árbol que da aquella fruta. (almez; litonero, lladoner, lledoner, etc)

lliga, junta o liga y ata.

lligám, atamos y atadura.

lligáms, ataduras o ligaduras.

lligança, ligadura o atadura.

lligants, que atan.

llima, limón (lima; llimó) o lima de acero.

llimit, límite.

llindar, umbral.

llinós, linaza simiente.

llirons, almezas. 

llista, cinta, lista de nombres.

llit, la cama.

lliura, libra como libranza.

lliura, libra o delibera, o defiende.

lliuràs, librase. Lliuras, libras.

lloants, loando o que loan.

lloca, clueca.

lloch, lugar. Llochs, lugares. (locum latín; lloc)

lloguèr, alquiler o jornal.

lloir, relucir.

llonch, largo.

llop, lobo.

llou, yo loo.

llubi, altramuz. (tramús, tramussos)

llucer, lucero.

ll'ull, el ojo. (l'ull : Lull)

lluyta (lluita), la lucha.

llums, lumbres (luces).

lluny, llunt, lejos.

lluny, aleja o alejos.

llunyament, alongamiento (alejamiento).

llunyar, alejar.

lluyten, luchen.

llur, suyo o suya y su.

llurs, suyos o suyas.

llus, merluza o pescada. (mare de llus : merluza; llus : lucio ?)

llutar, luchar o lidiar. (lluitar, lluytar)

lo (fil), el hilo.

lo deute, la deuda.

lo far, el faro de Mecina. (Mesina, Messina)

lo llas, el lazo y el triste.

l'home, el hombre.

lonya, se aleja.

lo nom, el nombre.

lo quer, lo busca. (lo requiere : lo requer)

l'or, el oro.

l'orb, el ciego o tuerto de un ojo. (lo garcho; el orbe?)

l'orella, la oreja.

losca, la mella y oscura o lóbrega (fosca). 

l'ostàl (hostal), el mesón.

lo test, el tiesto.

l'u, vl', l'hu, el uno. L'un, el uno.

l'ull, el ojo. Llull, el ojo.

lunya, aleja. Lunyant, alejando.

lunyàt (lunyat), apartado o alejado.

lunyava, alejaba.

lunyen, se alejen o se aparten.

l'us, el uso o costumbre.

lurs, sus.

M.


ma, mano, y mía y mi.

m'abuyra, me abunda o sobresale.

máda, por amada.

madelita (m'adelita), me deleita.

madona, mi señora o mi amada.

mafít, mustio o triste.

magréuje vl'. Magréuja (m'agreuje, agreuja), me agravia.

magresa, flaqueza.

magrír (magrir), enflaquecer.

maguer encara, aún.

maisó, posada, o casa o descansadero. (maison)

may, nunca.

may mia (m'aymía), mi señora o mis amores.

malaéix, maldice.

malalt, enfermo. (malaltia, malautia : enfermedad) 

malaltír (malaltir), enfermar o estar enfermo.

malavirát (malavirat, mal avirat), malaventurado (desaventurado).

malaesch, maldigo o maldice aquel.

maleír (maleir), maldecir.

malfát (mal fat), mal hado.

maliféts (malifets, malifetes), maleficios (cosas mal hechas).

m'alònya, me aleja.

malváts, malvados.

mam, por amam, amamos.

mána, mandá. Mánya, la maña.

manaménts, mandamientos.

manánt, mandando.

mancar, faltar.

manch, manco. (falto de un brazo)

mancha, fuelles para echar aire. (bomba de aire)

mancha, bufánr (bufant), soplando los fuelles.

maneig, manejo.

mantell, manto.

mans, manos.

ma pónya, mi deber o mi posible.

ma púnya, mi deber o mi posibilidad.

marag (amarg), amargo. (amaro italiano)

maravelles, maravillas.

marastra, madrastra.

marbre, mármol.

marejarse, marearse.

marfit, marchito.

marfega (márfega), jergón.

marfit, tomado o hurtado. Marçit, mustio (marchito, marchitado).

marmesor, albacea. (marmessor, marmessors, albaceas de un testamento)

marrimént, desmayo o tristeza.

marriment, alteración o atemorizamiento.

marroba (ma roba), mi ropa.

mart, el dios de las batallas, Marte.

martafallar, machacar.

martéll (martell), martillo.

mártre, mártir. Mártres, mártires.

marts, martas, piel para aforros. (marta, mustela)

mas que mi us am, más que a mí os quiero (amo).

massa, más y demasiadamente (demasiado).

massip (maçip), mancebo.

mastegar, mascar (masticar).

mat, mate. Matí, de mañana (la mañana; matinar : madrugar).

matalaf, colchón.

mateix, el mismo. Mateixs, los mismos.

matinejar, madrugar.

matrimoni, matrimonio.

mealla, meaja.

medía, me diga. (me digue)

médre, medra o medre.

meja, torcida.

melodiós, con melodía o melodioso.

melodiósa, llena de melodía.

melsa, el bazo.

membrám, nos acordemos.

mémbram, acuérdaseme.

mémbre, miembro y me acuerde.

mémbret, acuerde se te.

ména, trae y amenaza.

mena tristór, trae tristeza.

menaça, amenaza. Menacen, amenacen.

menciona, hace mención.

mene, traigo o trae aquel. Menen, traen.

menestral, oficial mecánico.

meneus, meneos.

mengita (m'en gita), me echa o me arroja.

menys, menos y sin.

menys de fruyt, sin fruto.

menyscaba, menoscaba.

menys préha (menysprea; preu, precio menys preu, menosprecio), menosprecia.

menys préus, menosprecios.

menys préhants, los que menosprecian.

menja, come. Menjar, comer.

menja'l, como él o come le (cómele, cómelo).

menjém, comamos.

mentres, mientras, ínterin.

mercenér, mercenario y escaso.

mercenér, haber merced o ser piadoso (mercedario).

mercèr, merecer.

mercer, el que vende cosas de mercería. (mercero)

mereixch, merezco y merece (ell, ella mereix).

mereixer, merecer.

merer, merecer.

merescut, merecido.

merí, merecí o merezca o mereció.

meritaba, daba mérito o tener mérito.

meritist, diste mérito o tuviste mérito.

meríu, merecéis.

mes, le puso (de metre : meter) o le dio nombre.

mes, metido y más, y mes del año.

mes (m'es), me es a mí.

mesa, metida. Meses, metidas o metidos.

mescla, la mezcla del paño o cosa así. 

mescla, cosa revuelta o mezclada. (cassalla y moscatell : barreja, barrecha)

mesclats, mezclados y revueltos.

me setén (estén), me extiende. Mestench, me extiendo (me caigo todo lo largo que soy).

mesonja, mentira.

mestér, menester.

mestre, maestro, y un viento así llamado (mestral, mestralada, mistral).

mesura, medida o se mide.

met, pone y mete. Meta, ponga y meta.

mete, meta o gaste. Me té, me tiene.

metje (metge), médico o físico.

metre, poner o meter.

métre, mi amo o mi señor.

metre'ls peus, meter los pies.

metrien, meterían o pondrían.

metzina, veneno o pecado. (curioso el parecido con medicina, medecina)

metzíes, yerbas o hechizos para matar.

mi, a mí. Mig, medio o media.

mica, pizca. (un poco; miqueta)

mig jorn, mediodía. Migs, medios.

mig jor (jorn : jour : giorno : día), el viento abrego (caliente, bochornoso) que viene de medio día.

mijá, medianero o mediano.

mijáns, lo de enmedio o medios.

miláns, milanos.

mill, mijo y número mil.

millárs, millares. Millérs, millares. 

mills, mejor.

minát, cosa que está minada (un torreón minado).

minava, minaba o amenazaba.

mintent, mintiendo o el mentiroso.

minue, menor o mínimo. (minve : mengua)

minúe, menoscabe o apoque.

minvánt, disminuyendo.

minvar, disminuir (menguar).

miracle, milagro o cosa divina.

mirall, espejo.

mirént, mirador o el que mira.

mis, míos y mise. En mis fá (en mi se fa), en mí se hace.

mitjançánt (mitjançant), interviniendo como medianero. (mediante)

mitjáns (mitjans), medios y medianeros.

mixte, mixto o revuelto o mezclado.

móbles, móviles y muebles.

mocar, despabilar, espabilar (pone despavilar, espavilar).    

mocegar (mossegar; de mos : mordisco), morder.

moch, yo me muevo y aquel mueve (ell, ella mou).

mogué, movió.

mogúda (moguda), movida. Mogút (mogut), movido.

moír, morir o muero o muere.

mòla, muela como de molino (molendino latín). 

moldre, moler.

molinada, cisco carbón menudo.

moll, blando. Mólla (molla), blanda (también miga de pan).

molle, molde.

móllen, ablandan (mullen) o enternecen.

molt, mucho. Molts, muchos. (molt de moldre : molido)

moltó (mouton), carnero.

momént (moment), momento. Momén, momento.

mon, el mundo y mío (mi; mon pare). Mons, mundos (y mis; mons pares : mis padres).

momboy, mujer así llamada.

mondáns, mundanos o mundanales.

mon, dos (dors : dorso), mis hombros o mis espaldas.

monipoli, monipodio (monopolio).

monjóyes, mojones que señalan el camino.

mor, muere. (mort, muerte y muerto; morta, muerta)

mordases, mordazas.

morduts, mordidos. (mossegat, mossegats, mordido, mordidos)

moráls, morales.

morischs, moriscos.

morm, muermo.

moro çuna, moro que tiene su ley de la çuna (sunna).

mos, bocado o mordedura, y mis (mons) y míos.

most, muy.

mostalla, mostaza.

mot, mote o palabra.

movents, movibles o que se mueven.

móu, mueve. Mourá, moverá.

mugrò, pezón.

muir, morir.

muyr, muero o muere.

mul, mulo.

mull, yo mojo. Mullát (mullat), mojado.

munda, limpia.

munyir, ordeñar.

munt, arriba o en lo alto. (monte, como mont, montis, etc)

munt, una subida o un montón.

munta, sube tú y sube aquel.

muntá, aquel subió. Muntar (remontar), subir.

muntáts, subidos. Muntí, subí yo.

muntí rey, subí (pone tubí) a rey.

murmur, murmuración o murmura.

mur, ratón y muralla (muro).

muscles, los hombros.

mut, mudo que no habla.

mut, yo mudo o mude aquel.


N.


Na, en lo antiguo equivalía a Doña. (Donna, Dona, Na)

nadánt, nadando.

nade, estoy nadando y aquel nadó (aquell, aquella nade : nada ahora).

nafrar, herir.

naip, naipe.

naix, nace. Naixen, nacen.

nan, enano. Nans (ans, n'ans, abans, etc), antes.

napols (Nápols o Nàpols), Nápoles ciudad de Italia (y reino).

n'aprés, así le acaeció.

naprés, después o acaecióle.

nat, nacido. Náu, la nao (nave).

nau, nave.

nauchèr, el patrón de la nave. (nau + chef : jefe de la nave, patrón)

naujear, navegar.

n'auràn, aquellos auran (tendrán de ello).

navixella, navecilla.

'nbalça, por embalça, embasa (envasa).

nçena, por ençena, encienda.

nçenall, por ençenall, cosa para encender.

ne, ni. Nel, ni le. Nell, en él. 

nedejar, limpiar.

negát, por anegàt, anegado. (de agua)

negàt, negado.

negun, ninguno.

nels de, ni les dé.

nem, ni me.

nens, ni nos.

nepren ami, así me acaece.

net, nieto y limpio. Neta, limpia.

netament, limpiamente.

nesta, en esta. Nest, en este.

netejat, limpio (limpiado).

neteje, alimpie (limpie) aquel y alimpio (limpio) yo.

netes, nietas y limpias.

nets, limpios y nietos.

neu, nieve.

ne zel, ni zelo (celo).

nfluença, influencia.

niçi, necio.

nient, nada. (occitano; italiano niente)

nil, el río Nilo. (ni'l : ni le, ni lo)

nial, nidal.

nimaus do, por animausdo (ánima us do), os doy mi alma.

nina, niña. (también muñeca; ninot - de falles - : monigote, muñeco).

nit, noche. Niu, el nido.

ni us am, ni os amo.

niu, nido.

noblit, por en oblit, en olvido.

nodreix, no drece (nutre) o mantiene o se convierte.

nodrí, no drece o mantiene.

nodrit, mantenido (nutrido) o nodrecido.

no dubt, no dudo o no dude aquel.

no es huy conegùt, no es hoy conocido.

noguèm, dañome (me hizo daño). Nòguen, dañen.

noguèm la temença, dañome el temor.

no gos, no oso.

nol, nole (no le). Nolpos (no'l pos), no le pongo.

no guart, no mire.

nom, nombre y no me (no'm : no me : no em)

nom lluny (no'm : no me), no me aparto o alejo.

nomenen, nombren o nombran.

noms, nombres.

nons, no nos. Nons cal, no nos cale (no nos hace falta, no nos es preciso).

no res, no nada. (latín res : cosa, no cosa : nada)

nos', no se y nosotros.

nosa, enojo o embarazo. (fer nosa: causar molestia).

nosech (no sech) lo temps, no sigue al tiempo.

nos peix, no se ceba o no se mantiene.

not parteix, no te aparta.

notasios, dar nota de sí.

nou cal dir à mì (no ho cal dir a mí), no lo cale decir a mí (no hace falta que me lo digan, no es menester que se me diga, etc).

nou, daña y nueve y nuez (anou) y nuevo.

nou (no ho; del latín hoc), no lo. Nouse (no ho sé), no lo sé.

novells, nuevos. Noves, nuevas (noticias).

novella, nueva o cosa nueva.

novitats, novedades.

nourà, dañará. Noure, dañar.

nous, nueces (anous) y no os (no us) y nuevos.

npendre, por empendre, emprender alguna cosa.

npressa, por empresa, la empresa.

npressa, dar prisa (priesa) deprisa.

ntiga, por antiga, cosa antigua o vieja.

ntrenyora, tiene soledad o no se halla bien.

nu, por núu, desnudo y ñudo (nudo; nugo).

núu, nudo y desnudo.

nua, desnuda o añuda (anuda, de anudar, nudo).

nuch, nudo, nuez.

nueja, por enveja, envidia.

nuja, por enuja, enoja.

nuigs, por enuigs, enojos.

nul, nulo.

null, ninguno. Nulls, ningunos.

nuvolos (nuvolós), nublado o cosa anublada.

nuvols, nublados (nubes; núgols).

nyaular, maullar.


O.


obeìxen (obeíxen, obeixen), obedecen.

obeìnt (obeínt, obeint), obedeciendo.

obeìr (obeír, obeir, obeyr), obedecer. Obeyt, obedecido.

obeìxca, obedezca.

oblidades, olvidadas.

obliden, olviden.

oblit, olvido. Oblits, olvidos.

obre, abre. Obrels, ábrelos. 

obrir, abrir.

obs, menester.

obstacle, obstáculo o impedimento.

obte, muerte (óbito, obitus).

obtè, obtiene o alcanza.

obtès, alcanzado.

ocasiòs (ocasions), ocasiones.

oçell (aucell, aue, ave), pájaro. Oçells (aucells), pájaros.

odios, odioso.

oent, el que oye.

ofega, ahoga. Ofena, ofenda.

ofenent, ofendiendo.

ofès, ofendido y ofendidos y ofendedor.

oiala, ojala (oialá, ojalá), así sea.

oy, desamor, odio o ira.

ojar, escuchar.

oldre, olre, oler.

olis, aceites.

om, hombre y olmo.

ombra, sombra.

omes, hombres. Oms, olmos.

on, donde.

onta, vergüenza.

opinionatich, hombre ligero de seso.

opinionatich, hombre de varias opiniones.

ops, vl' Obs, menester.

or, oro. Orb, el ciego (tuerto).

oràt (orat), loco. Oradura, locura.

orb, orbe.

orde, orden. Orella, oreja.

oreig, viento favorable.

orgue, órgano.

ormeix, la jarcia de la nao.

oronell, la golondrina. (oronelles, oronetes, orenetes, etc)

ort (hort), huerto. Orts, huertos. (Orta, huerta; ortes, huertas)

orrupte, de improviso o súbito.

oure, oír.

ovidi'l prous, Ovidio poeta el bueno.

ovella, oveja.


P.


pa, pan. Pagues, pagas y tú pagas.

pacte, pacto.

pahìr (pahir, pahír), desmoler o gastar lo del estómago (digerir).

pahor, miedo.

paible, apacible. Paibles, apacibles.

paymentar, (pavimentar) solar, echar suelo (pavimento) a algún aposento.   

pajès (pagés), labrador.

palau, palacio.

palesament, manifiestamente.

palla, paja.

pall, perja.

palpebres, pestañas o párpados de los ojos.

pantaixar, resollar.

pantofes o pantofles, zapatos (pantuflas).

pap, buche.

papada, papo.

papalló, mariposa (papallona) y pabellón. 

papes, los papas.

par, igual y parece (pareix).

parastre, padrastro.

paraula, palabra.

pare, padre.

pareixen, parecen. Paren, parecen.

parença, apariencia. Pareixer, parecer.

parençer, perezoso y que parece bien.

parer, parecer.

paria, igualdad y parecía.

parlaments, hablas o parlamentos. (parlar : hablar : fablar)

parmi, paréceme (me parece).

parrà, parecerá.

parruz, parra silvestre.

parteix, parte.

partesch, parto o aparto. Partre, apartar.

pas, paso y ciertamente.

pasam, pasamos.

pascefich, pacífico y cierta moneda.

pàssi, pasión de los evangelistas.

past, pasto o manjar.

pasta, masa o pasta.

pastém, amasemos o amasásemos. (mosatros pastem ara : nosotros pastamos ahora)

pasten, amasen o amasasen.

pastes, engrudo.

pasts, pastos y manjares.

pati, zaguán (patio; pone zahuan).

patìr (patir), padecer.

patrici, patricio.

patrò, el patrón de la nave.

pau, paz y Pablo (Pau), nombre de varón.

pauruch, hombre temeroso.

pavesina, escudo.

pebre, pimienta.

péces (peces), piezas. Pecejat, hecho piezas.

pech, necio o bobo. Pechs, necios o bobos.

pecich (pessic, pessich), pellizco.

pédra (pedra), piedra.

pégament, groseramente (neciamente, bobamente, de pech).

peguéa, necedad o bobería.

peguesa, necedad o bobería.

péix, cebar el ave a sus hijos.

péix, pace o se apacienta o se ceba.

peix, pece (pez) o pescado. Peixca, aquel pesca.

peix, pacen o peces (peixos).

peixer, arrepentir, yom peix, me arrepiento. (pena, penedir, arrepentir)

peixir, parecer. (pareixer, pareixe)

pel (pe'l), por per el, por el.

pel, pelo y por él. Pell, pellejo o piel.

pel pensament, por el pensamiento.

pelech, piélago.

peles, por per les, por los.

pels, por los, y pelos.

penedint, arrepintiéndose.

penedír (penedir se), arrepentirse.

pendrá, tomará. Péndre, tomar.

penéll, veleta que señala el viento que corre.

pénja, está colgado. Penjánt, colgando.

penidént, penitente.

penident, arrepintiéndose o que le pesa.

penre, agarrar (prender, tomar, etc)

pens, yo pienso y piensa aquel.

pens, pensamientos. Pensa, pensamiento.

pensám, pensamos.

pénsam, el pensamiento me.

pénses, pensamientos.

pensiu, pensativo o cuidoso.

per, por. Péra, para.

perals, para los y perales árboles (perera, pereres : peral, perales)

percáça, percazar o tomar con industria.

percácen, percazan o traen.

percebesch, me apercibo.

percébre, percibir o entender.

percéb, percibo o me apercibo.

percéb, percibe o comprende.

per ço, por eso o por esto o por aquello.

perdiú (perdíu, perdiu), perdiz ave.

perdódes, perdones.

perdon, yo perdono.

perdrá, perderá.

pérdues, pérdidas.

perea, pereza.

peregrins, peregrinos, y los neblís, aves.

peréix, parece. Perésca, perezca.

peresch, yo perezco y aquel perece.

perillám, peligramos. Perillan (perillen), peligran.

perillósa (perillosa) riba, peligrosa cuesta o peligrosa ribera.

perles, perlas, joyas y por las (per les).

permés, permitido. Permét (permet), permite.

permi (per mi o mí), para mí o por mí.

persegueix, persigue.

per sí, para sí o por sí.

pert, yo pierdo (yo pergo) y aquel pierde.

pertanent (pertanyent), perteneciente.

per vè (pervé), le viene o le previene (prevé).

pes, el peso y peso yo.

pestell (pastell), pasador. (tipo de cierre para puertas de armarios, etc)

petit, chico. (¿cómo se llama en francés el principito?; menut : menudo, pequeño)

petit vaylet, mozo de servicio pequeño.

peu, pie. Pex (peix), pescado.

pexer, mantener o cebar alguna cosa.

pexer, pacer.

phedra, nombre propio de mujer (Fedra).

pich (pic), pico.

picor, comezón.

picurus, Epicuro, filósofo.

picurians, los secuaces de Epicuro (epicurianos).

pigér (picher), porrò, jarro (porrón).

pijoràt, empeorado. (de pijor : peor)

pilma, bisma, emplasto.

pint, yo pinto y aquel pinta (aquell pinte).

piramus, nombre de varón (Píramo - y Tisbe).

pit, pecho. Pits, los pechos.

plach, plega o aplaceme. (plau : place; s'il vous plait)

plach, plácele o este apacible o aquel.

placial vos oyr, plega os lo oír (plázcaos oírlo).

placiat', plégate o aplázate.

plagut, placido. Plahen, aplacen.

plahentment (plaentment), apaciblemente.

plaher (plaer), placer. Plahers (plaers), placeres.

plaja, playa de mar o cosa así.

planch, yo lloro (plaño, de plañir). Plangùt (plangut), llorado o plañido.  

plany, aquel llora o plañe.

planydres, dolerse.

planyer, doler, tener compasión.

planyer, llorar (plañir). Planyeu, llora vos (lloráis).

platja, playa de mar o de río.

plau, aplace o agrada.

plaureus, aplaceros (placeros).

ple, lleno. Plens, llenos. (plena, llena; plenes, llenas)

pledeje, pleitee.

plega (plegar), retraerse de lo que hacen (ejemplo: acabar el trabajo).

plega, aquel coge o ajunta y allega. (ell, ella plegue)

plegàt (plegat), todo junto. Plet, pleito.

pleuresis, dolor de costado.

plogués, lloviese.

plom, plomo.

plor, yo lloro y el mismo lloro o llanto. 

plora, llora tú. Plors, lloros o llantos.

pluja, la lluvia.

poblàs, poblase y pueblazo o canalla.

poble, pueblo. (populum, populatio, populis, etc)

pobra, pobre que tiene poco.

pobrejant, hombre que tiene poco.

poch, poco (poc) y pudo. Pochs, pocos.

pográs ser (pone pagràs), podríase (se podría) hacer. Pogra, podrá.

pogrén, por poguéren (pogueren), podrían.

pogués, pudiese. Poguí, yo pude. 

polç, polvo.

poll, piojo, pollo de gallina.

pólpa (polpa), pulpa. Pols, pulso y polvo.

pols, sien. (donde mejor se nota el pulso)

poltrò, follon, flojo, negligente.

pom (poma), manzana.

pomell, manojo de cualquier cosa. (manoll)

poncéll (poncell), virgen o doncell (doncel; poncella : doncella).

poncell amor. Nuevo amor o nuevo enamorado.

ponent, viento de poniente. (Oeste, donde se pone el sol)

ponya, punza o procura o hace su poder.

pons, pujos.

pont, puente. (ponts, puentes)

por, miedo. Porà, podrá

porcell, puerco pequeño.

poreu, podréis vos (vosotros). Porien, podriades. (podríais)

porga, purga.

poria, podría (yo). Porie, podría (él, ella).

porje, azotea. (porcho; pérgola o pergola italiano, perchi; desván, algorfa)

poro, pero.

porrò, pigèr, jarro. (picher, pitxer, porrón, barrala, barral, botijo, cantrella, etc)

porro, alcuza.

port, yo traigo (porto: de portar, portear, llevar, acarrear) y puerto. Ports, puertos. (tanto de montaña como de mar)

porta, puerta y aquel trae. (ell, ella porte)

portà, aquel trajo. Portar, traer.

portàm (portam, portám), nosotros traemos.

portau, trae vos (traéis). Portist, trajiste.

pos, descanso (repós, reposo).

pos, yo pongo (yo pose, poso). Posa, aquel pone (pose) o posa.

posa, aquel pueda. (ell, ella, pugue)

posar, poner. Posàt (posat), puesto.

posau, pone vos (ponéis).

poseesch, yo poseo y aquel posee. (poseex, posseeix, poseix, posseix)

poseescha, posea aquel.

posen, pongan o ponen.

posques (posqués, pogués, pugués), pudiese (o pudiera).

post, poste. Pot, puede.

potences, potencias.

potent, poderoso o poderosa (potenta) o potente.

prat, prado. (prats, prados)

pratica, se usa o se ejercita. (se practica).

pratich (práctic), práctico que sabe por experiencia.

prean, precian. Preant, preciando. (Preu : precio)

preareu, preciareis vos.

preat (preuat), preciado.

prechte, ruégote (te ruego). Prechs, ruegos.

precis (precís), preciso o précito.

predexen, preceden.

prega, ruega. Pregant, rogando.

pregar, rogar. (plegar, plegaria, pregaria, rogativa)

pregon, presente o público.

prehen, precien o precian.

preha, precia. Prehí, precie yo, o yo precio.

preicat (predicat), predicado o predicato.

prelats, prelados, obispos.

prem, lo apremia o constriñe.

prema, aprieta.

premen a mí, así me acaece.

premis, premios.

premut (permut), permute o trueque.

pren, aquel toma. Prenints, tomando.

prenedór (prenedor), tomador o usurpador.

pren men axi, asi me contece.

prench, yo tomo y empresa (prender : emprender).

prénga, tome yo y tome aquel.

prénen, toman. Prenia, tomaba.

prenint, tomando.

prenguen, tomen. Pres, tomado o preso.

prés (pres), preso.

pres, tomar determinación. Tomar consejo, pres consell.

présech (préssec), durazno (melocotón).

presichs, presagios o agüeros.

preso (presó), prisión. Presonér (presoner), prisionero.

prestey, la paciencia, presta paciencia.

preu, el precio o yo precio.

prexeixca, preceda. (preceixca)

prim, prima y justamente y delgado.

princep, príncipe.

pris, primero. Un jorn de pris, un día de mañanita.

prodich, pródigo, gastador.

proejant lo temps, ir contra el viento (con viento en la proa).

proferrer, ofrecer.

profit, provecho. Profita, aprovecha.

profite, aproveche. Profitós, provechoso.

profunda, honda o se funda o ahonda.

proisme, vel. Prohisme, próximo (prójimo).

prol, prole.

promes (prohomens, prohomes), buenos y abonados hombres.

promou, promueve.

prop, acerca (cerca). Prop si, acerca de sí.

propils es, propio les es. (propi los es, propi els es, propi´ls es)

prou, harto o lo que basta. (suficiente)

prou, provecho.

prou be, muy bien (bastante bien) o harto bien.

prous, hombres de buena providencia.

prous, hombres buenos y abonados. (hombres de pro, prohombres)

puat, lleno de púas.

pudor, hedor o mal olor. (olor pútrido)

pujar, subir.

pujes, moneda así llamada de poco valor.

puig, puyo (pueyo) y subida o cosa alta (podium).

puis, pues y después.

pujus, más bajo (pus jus, donde pus : plus : más y jus : dejús : jussà : bajo).

puix, pues y después.

pulgò, señal de pestilencia.

punctura, punzón, aguzamiento o cuidado.

puneix, castiga.

puny, puño y punge y punza.

punya, pelea o riña o hace su poder.

punyament, pelea o punción.

punyen, que pungen o que castigan. (punitio : punir : castigar)

punyen, trabajan o procuran.

punit, castigado. (puniment, castigo)

pur, puro y pues (puix, puis)

purna, una centella o migaja o cosa poca. (chispa)

pus, con tal.

pus, más. Pusjùs, más abajo. (ver pujus)

pusca, pueda. (chapurriau: cuan yo puga, pugues, pugue, pugam o puguem, pugau o pugueu, puguen)

pusch, yo puedo. (pusch: puc; tú pots, pot, podem, podeu, poden)

puxa o puixa, pueda.

puxen, puedan. (puguen)






Q.


quadréll (quadrell), cuadrillo de la saeta.

quàl, cuajo. Qualls, quajos.

quallar, cuajar. (collar, cuallar)

qualsevol, cualquiera (qual se vulla : cual se quiera, cualesquiera)

quan, cuando y cuanto. (quant; quantum)

quant, cuanto y cuando.

quebrant, quebranto.

quebraza, grieta. (cribassa, cribasses : grietas en las manos por frío)

quedamént (quedament), queda y sosegadamente.

quelals vehíne, que las avecinde o junte. (que + lals + vehí : vecino)

quem, yo quemo y queme. (cremar; cremo, cremes, creme, cremem o cremam, creméu o cremáu, cremen)

quem fa (que me : que'm : que em), que me hace.

quens, que nos. (que mos : nos, que ens, que'ns)

quer, aquel busca (requiere, requer) o yo busco. (yo requiero : yo requer; requerixco)

quesit (requisit, requisito, requerido), preguntado o pregunta o buscado.

quet, que té (te). Quet fá, que te hace. (Qué te fa : qué't fa : qué te hace?)

qu'espandéix ses tenebres, que esparce sus tinieblas.

qui, el que y quien (quí, el qué y quién). Quil, que le.    

qui llanç, que lanzo o que lanza.

quills, aquellos y que les.

quim, que me. Quin, que en, y que tal, y el que. (cual, cuál)

quina, que tal. (cual; quína?, cuál?)

quins, que nos y qué tales. (cuáles?)

quis, quien. Quisque, cualesquiera que.

quit son devánt, que (te) son delante. (que están delante de ti)

quiti, quito, o esquito o acabalado.

quixal, muela. (diente molar; quijada)


R.


rábia, rabia.

raça, la raza o la casta.

rabél, raíz. Rahel, raíces. (rael, rail, arrail, arrel, arrels)

raig, rayo.

ráixa, encendimiento libidinoso. (quizás Rache alemán : rabia, cólera)

rajola, ladrillo. (baldosa para alicatar) 

ram, ramo. Rams, ramos.

ramalladas, inconstancia en las personas.

ramalloles, no hacer las cosas por los términos regulares.

ranárt, raposo o raposa. (ai vist lo lop, lo rainard, la lebre; zorro, zorra; rabosa)

https://www.mamalisa.com/?t=ss&p=2170 




ranch, renco o cojo. Rancallar, claudicar.

ranciu, rancio.

ranquexar, ranquear.

raore (raure), raer (roer).

rar, raro.

ras, raído.

rascút (rascut), por irascút (irascut), airado.

rasura, limadura.

rastellar, rastillar.

rastre, rastro.

ráu, rae. Ráure, raer.

ráxa, encendimiento libidinoso de la carne. (ver ráixa)

reálmes (realmes), reinos. (realme, reino; regne, reine; rex, rey; regis, regum, etc)

reb, recibe y yo recibo.

rebalçar, rebalzar, recoger el agua. (hacer una balsa: baça, bassa)

rebellát (rebellat, rebel), rebelado o rebelde.

rebélle (rebelle), rebelde.

rebém (rebem), recibimos. Rében (reben), reciben.

rebés, recibiese (pone rescibiese). Rebre, recibir. (pone rescebir)      

reblar, remachar.

rebóltam (revóltam), revuélveme.

rebre, recibir.

rebúje (rebuje), rehúsa o rebuja o menosprecia. (rebujar : rehusar, no aceptar, etc)

rebút (rebut), recibido.

recámbi (recambi; recanvi), recambio.

rech, riego.

recialla, reliquia que deja un mal.

reçit, yo recito o digo.

reclocha, azud. (assut)

recó (racó o racò), rincón.

recólce, se recode o asiente.

recólce, recordar o tener asiento.

reconeixença, reconocimiento.

recónt, recuenta o cuenta.

recorde, recuerde o recuerdo.

recórs, recurso o acuerdo y correr.

recórt, acuerdo o memoria y traer a la memoria (recuerdo).

recós, recurso, socorro y remedio.

recúll, recoge. Recúlla, recoja.

reclús, encerrado (recluso; clos, closa, claustro, clausura, cloure, etc)

redolánt, rodando. Redolár, rodar.

reduéix, reduce.

redreçát, enderezado.

refá, rehace. Refér, rehacer.

refiren, refieren.

refugi, refugio, asilo.

refús, rehúse o huya o huimiento (huida).

regadora, regadera, reguera (reguer), canal que se hace por tierra para conducir el agua a los campos.

regata, carril.

regesch, aquel rige o se rige.

regira, rijira, aparta o espanta o vuelve.

regirám, volvemos o mudamos o trastornamos.

régla, la regla.

reglot, regüeldo. (eructo)

regna, reina aquel y el reino.

regne, el reino y reine aquel.

reguart, recelo.

reis, los reyes. (también aparece rey, reys)

reixa, la reja.

relaixos, chismes.

relamps (rellamp, rellamps), (relámpago) relámpagos. 

rella, reja de romper la tierra.

relléu, relieva (releva) o relieve.

relléu, relieve o cosa que sobra para que se guarde.

relléu, reluce. Rellú, reluce.

rellexár, dejar lo que otra vez se dejó.

rembre, redimir o remediar.

remés, remitido o perdonado.

reméy, remedio.

remeyar, remediar.

remija, divide o aparta.

remijá, cosa mediana.

remogùts, removidos.

remor, ruido.

remorden, remuerden la conciencia.

remugar, rumiar.

renárt, raposo o raposa. (ver ranart)

renatar o renat, darse prisa.

rench, la tela para ajustar.

renda, renta.

renéch, reniego o reniegue aquel.

reny, riñe. Renyánt, riñendo.

re novélla, cosa nueva.

renovella, renueva o trae a la memoria.

rent, masa acedada.

rentar, limpiar, enjuagar.

rependrán, reprenderán.

rependre, reprender o repetir.

replanell, tramo en la escalera. (llano de una escalera, replá o replà, pla)

report, deporte o placer.

repóst (respost, resposta), respuesta y respondido.

reprenimént, reprensión.

reprenien, reprendían.

représ, reprendido y arrepentido.

rept, aquel rete o reprenda o desafíe.

reptár, retar o desafiar o reprender.

reptat, retado o desafiado o reprendido.

repute, le reputa.

requer, requiere y busca.

requesta, instancia.

res, nada.

res, algo (latín res, rem, cosa, como res publica, rem publicam, rei publice, república), si fas res me sabrá mal, si haces algo lo sentiré (me sentará mal).

rescabalar, desquitar.

resollar, pantaixar, resollar.

rest, resto.

restan, restante. Restant, restante.

restrench, yo retengo o restriño.

restar, permanecer.

restrenyer, restreñir o apartar.

ret, rinde y paga tú y pague aquel. (ver retre)

retall, retal, desperdicio de tela.

reté, retiene. Retench, retiene (retengo).

retent, retenido o detenido o que tiene.

retès, retenido y rendimiento.

retès, rendido o rindióse.

retingam Deu, deténgame Dios.

retre, rendir o reptar o pagar.

retre, retrar, dar, rendir o renunciar.

retret, echando cargo o zahiriendo (retrén).

retria, pagaría o retaría o detendría (pone deternia).

ret sen, aquel se rinde.

retut, rendido o restituido o tornado.

revereixer, reverenciar.

revers, al revés o al contrario.

reverç, lo contrario o al revés.

reviu, revive.

rgúll, por ergúll (ergull, orgull), orgulloso, desasosegado (orgullo).

rialler, risueño. Riallosa, risueña (riallera).

rialls, risas (rialles, risses).

riba, ribazo o cuesta.

ribatje, ribera o ribazo o subida agra.

rich, rico.

rictat, título de señor o de rico hombre.

rients, riyentes. Riga, aquel ría.

rims, versos (rimas).

riquea, riqueza. Riqueses (riquees), riquezas.

ris, riso o risa.

risch, risco o despeñadero.

rista, por resta, queda o resta o arrisco.

riu, río. Rius, ríos.

rixa, rencilla.

roba, ropa y aquel roba (ell, ella, robe).

robell (rovell), orín (óxido).

robell d'ou, yema de huevo.

roberia, robo o robamiento.

roçegànt (roçegant, rossegant), arrastrando.  

rocegar, roer.

roch, el roque del ajedrez.

roden, me rodean o me cercan. (también ruedan)

rodeu, rodeo.

rogle, rolde. (círculo, circunferencia, rolde de estudios aragoneses)

roman, yo quedo y aquel queda y romano.

romach, yo quedo y aquel queda.

romandrà, quedará.

romanga, quede. Romanir, quedar.

romans, tú quedas y quedando.

romans, hombres romanos.

romas, quedado o que queda.

romp, rompe y rompo yo.

romper, arrastrar y romper y roer.

romrè (romer), romero.

roncallar, claudicar.

ronch, ronco.

rondalla, novela.

ronech, una cosa sola. No tinch sino una cosa rónega, sólo tengo una cosa.

ronya, sarna. (también suciedad en la piel)

ror, por horror.

ros, rubio, color.

rosinyòl, ruiseñor, pájaro. (rosignuolo y variantes en Boccaccio, el Decamerón)

rost, rompido o roto.

rost, lugar enhiesto como cuesta alta.

rostit, asado.

rou, roe.

ruat, arrugado. (arrugat)

ruca, oruga, planta.

ruch, borrico (rucio, burro, asno; ase). Ruch, rudo.


S.


sa, sano. Sabata, zapato.

sabença, ciencia (sapientia), inteligencia.

sabendes, a sabiendas.

sabes (sabés), supiese yo.

sabi, sabio y sé o supe.

sabiesa, sabiduría.

saboga, alosa, pescado.

sabreuja (se abreuja), se abrevia o se acorta.

sacsò, alforza que se hace en los vestidos de mujer que son largos.

sadollánt, hartando o contentando. (de satis)

sadollan, hartan o contentan.

sadollar, hartar o contentar.

sadollàt, harto que baste o contento.

safa, alcofaina (aljofaina).

safareig, safuny, cosa manoseada.

sa fi, su fin.

sagellát (sagellat, segellat), sellado (segell, sagell).

sagnía, sangría. (sagn : sang : sangre)

sagramentejarán, jurarán. (sacramento : jura sobre los cuatro evangelios)

sahó, sazón.

salomó, el rey Salomón.

salonya (se alunya), se aleja.

sancaixos, andrajos.

sancèr, entero y sano.

sancèra, entera.

sanch, sangre. Sanchs, sangres.

sangonent, sangriento.

sanglots, suspiros o sollozos (hipo).

sansera, entera o sinceramente.

sap, sabe. Sa pell, su pelleja.

saprien, sabrían.

saqueig, saqueo.

sarahuells, calzones.

sarraxa, su encendimiento.

sarraxa, se arroja o se sube.

sa'rma (sa arma), su alma.

sastench (sostindre, sostench), sostuvo.

sastrúga, desmenuza o desmenuzaba.

sasuabar, aquietar.

sats, asaz o mucho o harto.

saus, sahò, sazonado (sazón).

savi, sabio. Saviesa, sabiduría.

savil, el sabio.

s'aulesa, su soberbia o alteza.

sbaiment, esbaimiento o espanto.

sbatles (esbatles, espatles), espaldas. 

scalfa, se calienta.

scandil, tropezadero.

sclatás, reventase.

sclau, esclavo.

sclau de remença, cierto género de esclavos que hubo en Cataluña.

scampáts (escampats), esparcidos o escapados.

scarn, escarnio.

scas, escaso o que gasta poco.

scolans (escolans, scholans), estudiantes que aprenden.

scolt, la escucha o centinela.

scolt, yo escucho y escucha o sospecha.

sculls, rocas o peñas.

scurçons, alacranes.

scut, escudo.

seacuit (cuitar, acuitar, se acuit), se da prisa. 

se atengueren, se atuvieron o se alcanzaron.

sebénts, los que saben. (sabents)

sebollir, zabullir (zambullir) o hundirse.

secás, sacase o perdiese el humor.

sech, seco y seque y yo seco.

sech (seure), yo me asiento y sigo y sigue.

secláma (se clama), se queja.

sed o parra o sep, la vid (cepa).

sedejant, el que tiene mucha sed.

segle, siglo. Setgle, siglo.

segò, salvado (cereal).

segona (segóna), segunda. Segóns, según. 

seguéix, sigue. Seguesch, yo sigo.

seguisquen, sigan o siguen.

segurtát (seguretat), seguridad.

séhen (seuen), se asientan (sientan).

sehénts, los que son y los que se asientan.

sehénts, los bienes raíces.

sélla (sella), silla (de montar; cadira : cadiera : cátedra : silla : escaño).

seller, el que las hace (las sillas).

sellavos, entonces.

sem, el cojo o tullido.

sema, cosa consumida y coja.

sembla, parece y semeja.

semblánt, semblante y semejante.

semble, parece y juntamente.

sémble, semejo o señalo o parézcole.

sembre (sembren), siembran o siembren.

semen (semén, sement), simiente. (seminar : sembrar)

semença, semejanza.

semént, simiente para sembrar.

semitò, voz de música (semitono).

sems, juntamente.

senall, cesto de mimbres.

senar, cosa no doblada o simple.

se'nbólcan, se revuelven o se mezclan.

sendér, el camino (sendero), y rocín para caminar.

sengartana (sargantana), lagartija.

senglár, el puerco montés (jabalí).

sengles, unos, entrambos de por sí, o de uno en uno. (singular)   

sengrúna, se hace pedazos menudos.

senya, señal o seña.

senyal, signo.

senyaladament, señal especial. (señaladamente, en especial).

senyar, signo.

senyorejar, señorear.

seny, señal.

seny, seso o sentido y señor. (senyer, senyor)

senys, sesos o sentidos.

sémper vivol, gota coral.

senportal's dos, se lleva a los dos. (se emporta, enporta)

sen ret, se da y se rinde y responde.

sens, sin.

sensable, sensible.

sensal (sensál), tributo o censo. (censal)

sensa'quella, sin aquella. (sense o sens aquella)

sense nos, sin nosotros.

sent, siento yo y siente aquel.

sent ho mes, siente lo más (siéntelo).

sentáts, sintáis vos.

sentrá, sentirá. Sentré, sentiré.

séntre, sentir.

senvólpa, se arrevuelve o se arrodea. (se envuelve, rodea)

sep, muchas veces.

separa, aparta.

sepárals, apártalos.

sepulchre, sepulcro.

sercar, buscar.

serena, cosa clara.

sermonar, predicar.

seròl, cerato.

seri, serio.

seu, sebo, Seo. (y suyo)

sevòs, ple de seu, lleno de sebo.

severo, grave.

serp, sierpe (serpiente) o culebra.

serrás, aserrase.

serne, ser.

serva, guarda y cerva, animal. (y también acerola, serba)

servár, guardar.

servéy, servicio. Servént, servidor (sirviente).

servesca, sirva.

serventa, sierva o servidora (sirvienta).

sescombren, se escombren o se desembaracen.

sesdevé, acaece o aviene.

sesgo, una cosa cortada con sesgo.

sesmenta, se mienta o tráese a la memoria.

sespachen, se empachan o se ocupan.

sespérden, se pierden o se desesperen.

sestén, se extiende.

sestenga, se extienda o se atenga a él.

sestòja, se guarda.

set, siete y tiene sed.

setgle, siglo. Setgles, los siglos.

setjamént, cerca o cercadura al derredor. 

setje, el sitio o cerco sobre algún lugar. (setje, siti, sitio, asedio)

setje, el cebo del anzuelo.

setje, vl'. Sétge, la cercadura o seto.

setrill, alcuza.

setzánys (setze anys), diez y seis años. 

seuránt (seurán o seuran), se asentarán.  

seu, suyo y se asienta.

sever, severo.

sglesia, la iglesia.

sguart, tener respeto o miramiento.

si, pronombre.

si, adverbio para afirmar también. (hoc, och, oc en occitano)

si, conjunción condicional si.

si, seno, parte del cuerpo llamado seno.

si algun, si alguno.  

siau, seáis vos o asanteis os (sentaos).

sibéll, así hermoso o bello.

sibe'l, si bien el.

siclar, sincelar (cincelar), burilar.

si col, así como él.

si dech, si debo.

sidélls mordúts, si dellos mordidos.

sien, sean o son.

siént, sentado o siendo.

siénts, sentándose o siendo.

signe, signo o señal.

sils, si los. Sim', si me.

simular, disimular.

simolsa, orillo, orilla del paño.

sinia, senia de donde se saca agua.

sintént, el que siente o que siente.

sipela, erisipela.

sipia, sepia, pescado.

sis, si se. Sisdevé, si se acaece.

sisa, betún sobre que se asienta el oro.

sistar, tomar la siesta.

siti, sitio o asiento.

sitiament, sitio o asitiamento (asedio).

sive'l, si viene él.

sivella, hebilla (evilla).

sivellar ab sivelles, prender una cosa con hebillas.

siu, asienta.

siure, asentado o asentarse.

smenar, enmendar.

smor, se muere.

sment, parar mientes y traer a la memoria. (mentar)

smut, se mude.

soberch, grande o excesivo o soberbio.

sobirá, soberano (de arriba, superior, como el Pallars). Sobirán, soberano.

sobitana (sobirana) cosa, cosa superior.

sobmerre, enterrar. (soterrar)

sobrat, vencido o que le sobrepuja otro (superado).

sobrats, aventajas o sobras (superas). 

sobrats, los altos de las casas.

sobres, sobras o demasías.

sobreseure, sobreseer.

sobtat, presto. Sobtes, dar prisa.

sobtòs, presto o prestos o improviso.

socors, socorro.

sodegue la porta, menee o toque la puerta.

soferre, sufrir. Soférr, sufre.

sofertánt, que sufra o sufriendo.

soférts, sufridos. Sófre, sufrir.

sofir, sufre o sufrir.

sofrenar, refrenar.

sofirent, sufridor o que sufre.

sofirença, sufrimiento.

sofistiques, sofísticas o aparentes.

sojorn, reposo o descanso.

sojorna, reposa o descansa.

sojornem (sojornen), descansen o reposen. (sojornem, descansemos o reposemos)

sojorns, descansos o reposos.

sol, solamente y el sol.

sol, yo acostumbro y aquel acostumbra.

solas (solás), solaz o placer.

solcar, sulcar, surcar. (solc : surco)

solcir, surcir.

soldader, soldado o soldadillo.

so llas, soy cuitado o mezquino.

sols, solamente y solos.

solt, suelto. (solta, suelta)

som, somos y sueño (son).

somer, somera, jumento, jumenta.

somni, sueño. (sompni de joan joan)

sompo, soso, insulso.

son, sueño.

son aguayt, su presencia o su aspecto.

sonar, tañer.

soport, socorro o sufrimiento.

soportar, sufrir o soportar.

soptament, prestamente. Soptát, presto.

sorber, sorber.

sorbir, absorber o consumir.

sorigot, suero.

sort, el sordo y fuerte (suerte) o fortuna.

sortir, levantarse con presteza.

sortit, latido.

sosmet, sométese.

sospir, suspiro.

sospita, sospecha.

sostè, sostiene. Sostench, sostiene o sostuvo.

sostenguda, sostenida.

sostinença, sustentación o cosa que sostiene a otro (sustento; soporte).

sostrach, aquel sosaca (sonsaca) y tú sonsacas.

sostraje, aparta o aparto o apartamiento.

sostrau, sonsaca y quita y aparta.

sostraure, sonsacar.

sostráts, sonsacados.

sostrét, sacado o apartado.

sotánes, sótanos, cosas debajo (sota, sot) de tierra.

soterrani, sótano.

sots, debajo y sotos.

sots met, mete debajo (somete).

sovint, luego o presto o a menudo.

spay, espacio.

spasa, espada.

spavént, vel. Spaven, espanto.

spelta, scaña.

sper, esperanza. (yo espero)

spérdre, perder.

speróns, espuelas.

spersóna, es persona o hace presencia.

spill, espejo.

splét, la cogida del pan.

splich, yo explico o declaro.

spra, por aspra, cosa áspera.

squinça, hace pedazos.

squinçát, despedazado o rasgado.

stablit, establecido.

sténga, se extienda.

stens, extiendes.

stója, aquel guarda y guarda tú.

stólga, quita o quite aquel.

stórcre, quitar o librar o escusar.

stort, quitado. Storta, quitada.

stretament, estrechamente.

struch, venturoso o dichoso.

strument, instrumento para alguna cosa.

sturmént, instrumento de música.

suau, suave.

súbdit, súbdito o sujeto.

súbita, cosa pronta o caso de repente.

súbitament, de improviso (súbitamente).

subjugáda, sojuzgada (o subyugada).

subjugát, subyugado o sojuzgado. 

subvenir, ayudar o subvenir.

sucarrar, tostar, quemar (socarrar; socarraet de la paella).

sucre, azúcar.

such, pringue. (zumo)

suffér, sufre o tiene.

suffér, sufrido. Sufférta, sufrida.

sufliman (suflimar), soflamar.

suór, sudor.

suja, hollín. (suciedad : sutza)

suny, suño.

sunyir, regañar.

superbiós, soberbio o soberbioso.

superful, superfluo.

supergeria, superstición. (superchería)

surar, medrar, crecer, aumentarse. (suro : corcho, surar : flotar o salir a la superficie)

surbir, absorber o consumir.

suro, corcho.

surt, surte o resulta.

surtint, surtiendo.

sus, alto o ecima o sobre todo.

sus, presto o en un punto.

suspita, sospecha.

sutza, cosa sucia.

sútzeus, sucios.

sutzúres, suciedades.

T.


ta, tu. Ta dolor, tu dolor.

tabal, tambor.

taca, mancha.

tacat o clapat, cosa manchada.

taça o got, vaso para beber.

taginat, zaquizami o cobertizo de madera labrada.

talént, talento.

tall, yo corto y cortadura (corte).

tallát, cortado. (tallada, cortada, tajada de carne)

talls morischs, labrado a la morisca.

tam, adverbio para comparar. (tan)

també (y tamé), también.

tamís, cedazo (tamiz).

tancát, cerrado. Tanch, cierra.

tanda, turno.

tant, tanto. Tants, tantos o tantas.

tanteig, tanteo.

tantòst, luego a deshora.

tany, toca (tangere) o atañe o pertenece.

tant préu, tanto precio.

tántalus, varón así llamado. (Tántalo)

tantejar, tantear.

tapát, tapado (pone atapado).

tapi, sandalia.

tapiner, el que los hace (las sandalias, sandaliero).

tapinería, donde se venden.

tapit, cosa tapida.

taqui, tacaño.

tarda, tardança (tardanza) o tarda aquel.

tarrat, tejado. (terrat, terraza)

tarròs o terròs, pedazo de tierra duro.

tart, tarde o tardío.

tart, hombre tardo en hablar.

tártres, los tártaros.

tasca, tarea.

tast, gusto, y el sabor del bocado. (tastar, probar, catar)

tasta, aquel gusta y gusta tú.

tastart, hombre alocado o determinado.

tatra, vicio.

taula, la mesa o tabla. (tabula)

taula de perusa, tabla bien ordenada en la ciudad de Perosa (Perusa, Peruggia) en Italia.

taur, el toro. (tauro)

taxa, se atapa o se pega.

te, tiene. (té)

tebeu, tibio.

teble, terrible.

tedi, tedio, fastidio, aborrecimiento.

tel, tela. Tels, telas.

tem, yo temo y aquel teme.

tembrá, temerá. Témbre, temer.

temença, temor o miedo.

temoréjen, hayan o tengan miedo.

temprat, modesto.

tempransa, sobriedad (pone sobriedat).

témpte, lo tiente o lo haga.

témpre, temple.

temút, temido.

tench, yo tengo y aquel tiene.

téndra, cosa tierna o blanda.

tényen, por atenyen, atiende o se atienen.

tenir, tener. (tindre)

ténte, tiento o tentar lo hondo.

ténten, tienten.

térbol, turbio.

terç, tercero.

terç d'un punt de dau, la tercia parte de un punto de dado.

terçanyell, vestidura como de terciopelo.

terme, término. Termens, términos.

termini, plazo, término.

terre, terreno. (tierra, terra)

terrény, terreño o terruño para el pan.

terrer, terrero.

tes, tieso.

tesa, por atesa, alcanzada.

testa del cap, calavera.

test, texto sobre que algo se escribe.

testa, la cabeza.

teu, tuyo. Teus, tuyos.

teula, teja. 

teulada, techo (tejado). (también tellat, de tella; tegula)

ti, tino.

tile, tilde.

tim, timbre, blasón.

tinpes, cuestas o subidas.

tiny, tienen.

tint, tinte.

tir, tiro. Tirs, tiros.

tira, le tira o la lista.

tirant, tirano poderoso. 

tirant, el que tira o el que me tira.

tirant, tirante un caballero así llamado. (Tirant lo blanch)

tísbe, una mujer así llamada. (Tisbe, y Píramo)

tixen, tejen.

tixion, hombre, furia infernal.

to, tono.

tocán, por tocánt, tocando.

toch, yo toco y aquel toca, y el tocamiento. (y el toque de una campana)

tòlch, yo quito y quitado. (tolere : toldre, tolre)

tolga, quite.

tolgué, aquel quitó. Tolgués, quitase.

toll (tol), quita o aparta. (toll : badina : pozo de agua)

tòlre, quitar.

tolrre la'ans que la prenga, quitarla antes que la tome.

toltes, quitadas o quitados.

tom, tomo o libro separado. 

tòmba, tumba o ataúd.

tongada, cuando se arregla algo por divisiones. (ejemplo, el turno : tanda de riego)

tor, toro.

torbát, turbado.

torb, turbamiento o turbación.

torch, limpia o quita o neteja.

tórcre, torcer.

torn, rueda o vuelta o torno.

torns, tornos y vueltas.

torrada, tostada.

tort, tuerto.

tortra, la tortolilla, ave. (tórtola, tórdola)

tost, quitado y presto o luego.

tost, lugar enhiesto como cuesta.

tostemps, siempre o en todo tiempo. (tot, tots temps)

tot, todo. Tots, todos. (tota, toda; totes, todas)

tou, hueco, ufano, envanecido. (cojín mullido)

traball, trabajo.

trabucát, trabucado o echado a hondo.

traheix, hace traición o engaño.

trahen, sacan o traen (trauen) o engañan.

trahí, aquel engañó.

trahiment, traición o engaño.

trahir, engañar o hacer traición.

trahirme, engañarme o hacerme traición (traicionarme).

trahit, hecho traición (haber traicionado).

tramet, aquel envía (tramete).

trameten, envíen o envían.

transit, transido, consumido.

tránsit, tránsito o paso de un lugar a otro.

transmetres, mientras, ínterin.

transportát, transportado o pasado.

tranuytar, tresnuytar, estar en vigilia.

trau, ojal.

trau, aquel saca y trae o engaña.

trau, hace traición.

traurá, sacará.

traure, sacar o quitar o apartar.

traure, hacer traición o engaño.

treball, trabajo.

treballám, trabajamos. (y treballem, treballam, traballem, traballam) 

trebúlen, trabucan o tráfagan. 

tremóla, aquel tiembla. (tremolar, temblar; trémulo)

tremolamént, temblor.

tremolánt, temblando.

tremóli, yo tiemblo.

tremolí, temblé yo.

tremontána, el viento cierzo. (circio, noroeste; tras montano, tramontana, tremontana)

tremontanál, viento cierzo.

trenca, aquel quiebra. (rompe)

trench o chirlo, chichón.

trench, yo quiebro y aquel quiebra.

trenyora, tiene soledad o no se halla. (enyor : añoranza)

trenta, treinta.

tret, sacado o quitado. Treta, sacada o quitada.

treta, saeta o cosa que arroja la ballesta.

tretes, sacados y tiros (trets) como saetas.

tria, escogida (escogimiento) o elección.

tria, aparta o divide.

triada, escogida o apartada.

triága, atriaca (triaca).

triant, triador o escogedor.

trig, tarde. Trigám, tardamos.

trob, yo hallo y halle aquel.

troba, halla tú y aquel halla.

tróbas, hállase y coplas. (trobador, trobadores)

trobát, hallado.

trobe, halle yo y halle aquel.

troch, trueco o cambio.

troç, pedazo o trozo.

tronch, tronco.

trop, mucho o demasiado. (tropa : muchas personas; troup)

troya, cuento desde los años de troya.

troya, la historia de los troyanos.

trons, truenos.

trot, trote.

trotar (trufar), burlar. Yom truf, me burlo.

trull, lagar.

tuaiar (aturar), detenerse.

tudriu, Teodora, nombre de mujer. (tutrix : institutriz, tutora)

tuf, tufo, vapor o exhalación caliente. 

trufan, burlan. Trufant, burlando.

tuns, tunos. Tuns (tu nos - mos - ens) dius, tu nos dices.

turmell, tobillo en el pie.


V.


va, vano.

vaf (vraf o braf), vaho.

vag (vaig), yo voy y vago.

vaga, vaga o desocupada.

vagabunt, vagamundo (vagabundo).

vagava, estaba ocioso.

vagar, vacar una cosa o estar ocioso.

vaguen, estén vagos y ociosos.

vaig, yo voy.

vay, valle (vall, val) o distancia o vacío.

vayll, valladar.

vaylet petit, paje o mozo pequeño.

vaje yo, vaya yo o yo voy.

valença, valitut o sanidad.

valent, estando bueno y sano.

valent, valiente y poderoso y valiendo.

valeri, valeu, Valero.

vall, valle o vallado o cercado (valla).

valrrá (valrá), valdrá. Valrieu, valdriades (valdríais).

van, vano. Vans, vanos.

váne, alabe vanagloriosamente.

vantamént, vanagloriosamente.

vantár, vanagloriarse. Vánten, se alaben.

vari, vario.

ve, aquel viene.

vedar, prohibir.

vedell, becerro, ternero. (vitello italiano)

vedella, femenino del anterior. (vitella)

vedillut, greñudo, mechas de cabello.

vegada, se dice por vez, como vegada 1, 2, 3, &c; vez 1.a, 2.a o 3.a

veguer, justicia. (vicario)

vehí, vecino. Vehina, vecina.

vehinát, vecindario.

veig, yo veo.

veixéll, bajel o vajilla (vaixella).

véixen, vejen o fatiguen.

véja, vea aquel. Véjes, veas tú.

vel, velo. Véles, velas o los que velan.

vela, vela de nave o está despierto (dispierto).

vell, el viejo. Vells, los viejos.

vella, vieja o hermosa cosa (bella).

vellet, viejecito.

velléam'plau, (vellea me : em plau) la vejez me agrada.  

velledád, la vejez. (vellea)

vellut, pelfa (felpa), terciopelo.

ven, vende y viene (ve).

venda, venta.

vendicar, vindicar.

venc, vence. Véncre, vencer.

vençént, el que vence o venciendo.

vench, aquel vino o viene.

véngue, venganza.

vénes, las venas.

venja, aquel venga o toma venganza.

venjar, vengar.

venjansa, venganza.

venidor, que ha de venir.

venre, vender.

ventall, abanico.

ventrells o ventresques, vientres. (ventresca)

vent, viento. Vents, vientos.

venút, vendido. (como Raimon, ver línea anterior)

ver, verano y verdadero.

vera, cosa verdadera. (vera cruz)

verament, verdaderamente.

veri, podridura o pus o materia. (ver verí, veneno)

verdanch, cardenal, señal de golpe. 

verdanch, vástago o renuevo de un árbol.

verdejar, color que tira a verde.

vérg, yo veo. (veg, veig)

verga, vara.

verge, virgen o doncella o cosa sin usar.

verger, vergel.

vergonya, vergüenza.

vergonyit, vergonzoso.

verí, veneno o ponzoña.

verins, venenos o ponzoñas.

verlandines, siempre en plural, bernardinas, bravatas.

verme, gusano. Vermes, gusanos.

vermell, bermejo o colorado (rojo).

vers, hacia una parte. Versmi, hacia mí.

vers, verdaderos.

vert, verde.

vesllum, vislumbre.

vespa, la avispa.

vespre, la tarde o víspera.

vespre ferse, hacerse de noche.

vesta, diosa.

vestits, vestidos.

vestuari, vestuario o vestidura.

vetla, aquel vela y el que vela.

vetla, vela de sebo o vigila (está en vela, velar).

veu, voto.

veu, aquel ve y vio y la voz.

veu, vez y viene y aquel vino.

veuré, yo veré. Véure, ver.

veureu, vos veréis.

vexen, fatiguen o hagan vejación.

vi, el vino.

via, veía y el camino (vía).

vianda, comida. (je veux de la viande francés)

viats, idos o echados afuera.

vicis dona, da a los vicios.

vicins alta, vicio nos agrada y contenta.

vida hermitá, vida de ermitaño.

vidan do, la vida le doy.

vidre, vidrio (cristal).

vidriol, vitriolo para tinta.

vies, vías o caminos.

vila, la villa.

vilans, villanos.

viltáts, vilezas.

vimen, vimbre (mimbre).

vinent, aparejadamente.

vinent, viniendo o que viene.

vine tu a mi, ven tú a mí.

vi, el vino. Vins, vinos.

visca, aquel viva. Visch, yo vivo.

visquen, aquellos viven (viuen) o vivan.

viscút he, he vivido.

vist, yo visto y aquel viste.

viu, aquel vive y vivo.

vivent, que vive o viviente.

viver, enjambre, un viver de mosques, un enjambre de moscas.

vivificar, verificar.

viurán, vivirán. Viuría, viviría.

vius, vivos.

(aquí aparecen algunas con la u, sigue v y u juntas)

ulesa, por aulesa, traición y vileza.

ull ab gota serena, ojo sin lágrimas.

umple, hinche.

umgles (ungles, ungla), las uñas.

una'ntitat, una entidad o un ser.

unguer, uñero.

units, unidos o ajuntados.

vógi, rodeo o vuelta o rueda.

vol, yo quiero (yo vull) y aquel quiere.  

vol, el vuelo.

volch, aquel quiere o quiso.

volént, queriendo.

volença, voluntad o querer.

volenteros (volenterós), apetitoso o deseoso.

volér (voler, voldre), querer.

volérs, quereres o voluntades.

volguist, quisiste.

volgrá, por volguéra, quisiera.

volgral yo, quisiéralo yo.

volp, raposo o raposa.

volpell, raposo o raposa.

volpéll, engaño metafórico.

volten, vuelven o vuelvan.

volúm de libre, volumen o tomo.

vomit (vómit), vómito.

vori, marfil. (ivory, ivori)

vorridór, aborrecedor.

ubert, abierto.

ulular, aullar.

ultim (últim), fin o último. (rader, radé, darrer)

ulleiar, ojear o hacer señal con los ojos.

ullets, ojales en el vestido.

unció, untura o linimiento (unción).

uncle (oncle), tío hermano de padre o madre.

ungla, uña. (de ungula)

unguent, ungüento.

unicorn, unicornio, animal (con 1 cuerno).

unt, unto.

urella, por orella, oreja.

urina, orina, el suero de la sangre.

us, el uso, y use aquel, y os, y yo uso.

usat, usado o acostumbrado.

usatje, usanza. (usatges, usos - y costumbres)

vuf, soplo. (vufo, bufo)

vúy (huy, vui, avui), hoy día. Vúyt (vuyt, vuit), ocho.

vuyté, octavo en orden.

vuytena, parte de octava de ocho.

vuytanta, ochenta.

vull, yo quiero. Vulles (vullgues), quieras tú.

vult, vulto. (bult, bulto)



X.


xalóch, viento así llamado.

xambrana de porta, umbral de puerta.

xaquia cosa, ocasión de algo.


Y.


yom so, yo me soy.

y val, y vale.


Z.


zel, zelo (celo).


FIN DEL VOCABULARIO.


ÍNDICE POR APELLIDOS DE LOS AUTORES CONTENIDOS EN ESTE PRIMER VOLUMEN.

Los demás índices generales de los dos tomos se colocarán en el segundo.

(Se omiten las páginas porque no concuerdan con este formato odt, doc, ni html) 


A.


Abad, Juan.

Accila, Mosen N

Adrian, Vicente

Advan, Fr. Domingo

Agia, Fr. Miguel

Agramunt, Fr. Domingo

Agnesio o Anyes, Juan Bautista

Aguiló Romeu de Codinats, D. Juan

Aguilar, Francisco

Aguilar, Fr. Francisco

Aguilar, Gaspar

Agulló, Fr. Francisco

Aierdi, Maestro Joaquín

Aimeric, Domingo

Alagon, Vicente Mariner de

Alavanya, N'Albert de

Alanya, Luis

Albert, Miguel

Alcañiz, Luis

Aldana, D. Francisco

Alegre, V. Fr. Domingo

Alegría, Fr. Juan Martínez

Alenda, D. José de

Alepuz, Juan

Alepuz, Ilmo. Sr. D. Salvador 

Alicante, Fr. Cirilo de

Almenar, Juan

Almenar y de Monfort, Doña Ángela

Almodovar, Onofre (Almudevar, Almudévar, Almodóvar)

Almunia, Antonio

Andrés, Mosen Juan

Andrés, Juan

Andreu, Pedro Juan

Andreu, Guillem

Andreu, Fr. Antonio Juan

Anglés, Fr. Guillermo

Anglés, D. José

Anglesola, Gregorio

Antist, Mosen Gaspar

Antist, Fr. Vicente Justiniano

Antolín, Miguel

Artés y Muñoz, D. Rodrigo

Artieda, Andrés Rey de

Arcaina, Vicente

Ardevol, Juan Bautista

Arellano, D. Gaspar Guerau de

Ausina, José Teodoro

Aventurer, Guillermo

Ávila, Fr. Agustín


B


Ballester, P. Luis

Ballester, Juan Bautista

Bardaxí, Francisco Juan

Bas, Fr. Cristóbal

Belda, Juan Bautista

Bellot, Pedro

Belluga, Miser Pedro

Bellvís, D. Guillem de Castro y

Bellvís y Moncada, D. Vicente Tejedor

Bendicho, Jaime

Benito o Beneito, Mosen Francisco

Bernat, Fr. Antonio

Bertrán, Jaime

Bertrán, S. Luis

Beutér (Beuter), Pedro Antonio

Bezeis, Manfredo Ermengaudo de

Blanch, Antonio

Blasco, Silvestre

Blanes, Ilmo. D. Fr. Tomás

Bleda, Fr. Jaime Juan

Bodín, Miguel Juan

Boil, D. Carlos

Boix, Juan Lucas

Bonastre, Fr. Pascual

Bonastre, Fr. Luis de

Bonanad, Bernardo

Bonavida, D. Hernando

Bonia, Juan de

Borja, D. Pedro Luis de

Borja, S. Francisco de

Borja, D. Pedro Luis Galcerán de

Borrás, Fr. Pascual

Bosch, Dimas

Bou, Mosen Antonio


C


Caballer, Jaime

Caballer, Luis

Calbet, Pedro

Campan, Gerónimo

Campos, José

Canals, Fr. Antonio

Canet, Fr. Juan

Carbó, Pedro

Carbó, Fr. José

Carbonell, Juan

Carbonell, Fr. Andrés

Carbonell, Vicente

Cardona, D. Alonso de

Cardona, Juan Bautista

Cardona, D. Luis Ferrer de

Carranza, Fr. Miguel Alonso

Carroz (Carrós), Zeferino (Ceferino) Clavero de Falcés y

Capella, Onofre

Capdevila, Pedro Juan de

Capilla, D. Andrés

Casta, D. Pedro Pardo de la

Castelví, Mosen Francisco

Castelví y Ladrón, Fr. Julián

Castelló, Fr. Pedro

Castro, Fr. Jacinto de

Castro y Bellvís, D. Guillem de

Catalán, Felipe (valenciano, y Pedro Aragonés García es catalán, lo de presidente número 132 de la Generalitat es una buena bola; casa del General, generalitats,, casa de la Diputació)

Celaya, Juan de

Centelles, D. Serafín de (100)

Centelles, D. Serafín de (70)

Centelles, D. Francisco Gilabert de

Centelles, Antonio Juan de

Centelles, Juan

Cerdán de Tallada, D. Tomás 

Cerdán de Tallada, Maximiliano

Cerdaña, Francisco Tomás

Ceriol, Federico Furió

Chinchón, Bernardo Pérez

Cisneros, D. Vicente Ximénez de

Ciurana, Vicente

Clavero dels Porcells, D. Vicente

Clavero de Falcés y Carrós, Ceferino

Clemente, Cosme

Climent, D. Joaquín

Codinats, D. Juan de Aguiló Romeu de

Colera, Fr. Sebastián Dionisio

Coloma, Prudens

Cordero, Juan Martín

Cornell, D. Luis

Cortés, Pedro Luis

Crespí de Valdaura, D. Luis

Crespí de Valdaura, D. Francisco

Crespí de Valdaura, D. Cristóbal 

Cucala, Bartolomé

Culla, Fr. Juan Bautista


D


Daunes, Luis de les

Decio, Francisco

Diago, Fr. Francisco

Díez, D. Manuel

Domínguez, Fr. Cosme Agustín

Durá, Fr. Tomás


E


Escovár (Escobar), Francisco   

Escrivá, P. Francisco

Escrivá, Miguel Gerónimo

Espí, Pedro Juan

Esquerdo, Vicente

Esteve, Juan

Esteve, D. José

Esteve, Pedro Jaime

Esteve, Fr. Damián


F


Fachs, Bartolomé

Falcó, Gerónimo

Falcó, Fr. Jaime Juan

Favorés, Fr. José

Febrer, Mosen Jaime

Febrer, Andrés

Febrer, Miguel Cosme

Fenollar, Mosen Bernardo

Fernández de Heredia, D. Juan

Ferrández, V. Fr. Francisco

Ferrándiz, Vicente

Ferrandis, Luis

Ferrer, V. P. D. Bonifacio

Ferrer, S. Vicente

Ferrer, Pedro Juan

Ferrer de Blanes, Mosen Jaime

Ferrer, Miguel

Ferrer de Cardona, D. Luis

Ferrer, Fr. Antonio

Ferriol, Fr. Felipe

Ferruz, Jaime

D. Fernando I, Rey de Nápoles

Figueres, Fr. Nicolás José

Figueroa, Pedro de

Folch, Fr. Raimundo

Font, Juan

Font, Fr. Juan Bautista

Fort, V. P. D. Juan

Franc, Juan

Franco, Francisco

Franqueza y Gilart, Jaime

Fundoni, Fr. Luis

Furió Ceriol, Federico

Fuster, Gerónimo

Fuster, Fr. Gerónimo de Valencia, en el siglo




G


 

Galcerán de Borja, D. Pedro

Garcés de Marcilla, D. Juan

García de Xátiva, Pedro

García, Fr. Rafael

García, Miguel

García Ortiz, Gaspar

García Salat, Vicente

García, Vicente Blas

García, Fr. Anastasio

García, Vicente

Gassa, Fernando de la

Gazull, Jaime

Gavaldá, Ilmo. Sr. D. Francisco

Gelida, Juan

Genís, D. Francisco

Gentil, Bartolomé

Gil, Gerónimo

Gil, Pedro

Gil Polo, Gaspar

Gilabert de Centelles, Don Francisco

Gilart, Jaime Franqueza y

Giner, Matías

Ginart, Onofre Bartolomé

Girón y de Rebolledo, D. Alonso

Gómez, Fr. Vicente

Gomis, Pedro

Gomis, Miguel Juan

González, Francisco Ramón

González, Mosen Juan Ángel

Gordejuela, D. Frey Hipólito de Samper y

Guardia y Bellvís, D. Francisco de la

Guerau de Arellano, Don Gaspar

Guerau de Montemayor, Gaspar

Guete, Lupercio de

Gutiérrez, Fr. Vicente


H


Heredia, Gerónimo de

Heredia, Fr. Pedro Juan Saragozá de

Herrera, Vicente


I


Isquierdo, Ausias

Isquierdo, Vicente

Istela, Fr. Luis

Ivars, Juan Lucas


J


Jaffer, Guillem

Joan, Arnau

Jordá, Fr. Luis

Jordán, Dr. Sebastián

Jordán, Fr. Lorenzo Martín

Jorge, Mosen

Jover, Francisco

Juan de Centelles, D. Antonio

Just, Fr. Jaime


L


Larraz, Fr. Tomás

Ledesma, Miguel Gerónimo

León, Francisco

Leugim, Francisco

Llansol, D. Pedro Luis de Borja y

Llopis, Mosen Vicente

Llorens, Francisco

Loazes, D. Fernando de

Luján de Sayavedra, Mateo


M


Malferit, D. Fernando Miguel

Malvenda (Maluenda), Jacinto Alonso

March, Jaime

March, Mosen Ausias

March, Mosen Pedro

March, Francisco

Marcilla, D. Juan Bautista Garcés de

Marco, Fr. Luis Bertrán

Martorell, Pedro Juan

Marqués, Fr. Juan

Mascó, Domingo

Mascó, Mosen Gaspar

Marquesana, Lorenzo

Martí, Ilmo. Sr. D. Fr. Gilaberto

Martí, Pedro

Martí, Fr. Luis

Martí, Juan

Martí o Martín, Fr. Luis

Martín de Vedia, Fr. Pedro Mártir

Martínez Alegría, Fr. Juan

Martínez Paterna, D. Francisco

Martínez de la Vega, Gerónimo

Martínez, Crisóstomo

Marigó, V. Fr. Antonio

Marimón, Ilmo. Sr. Fr. Don Felipe

Marona, D. Fr. Marcelo

Mariner de Alagón, Vicente

Mas, Francisco Juan

Mas, Fr. Diego

Mas, Felipe

Mateu y Sanz, D. Lorenzo

Mateu y Sanz, D. Isidoro

Mateu, D. Francisco

Marqués, D. Fr. Miguel

Mercader, Juan

Mercader, Matías

Menaguerra, Mosen Ponce de 

Medina, José Benito

Mir, Guillermo

Miedes, Tomás

Miguel, Pedro

Micó, Fr. Juan

Milán, D. Luis

Micón, Fr. Pedro Juan

Mont-rocher, Guido de 

Morera, Arnau de

Monzó, Fr. Juan

Monleón, Martín

Moreno, Juan

Moreno, Juan

Moreno, Fr. Cristóbal

Molina, Fr. Francisco

Molina, Mosen Esteban

Monfort, doña Ángela Almenar y de

Montanyes, Fr. Jaime

Monzó, Pedro Juan

Monterde, Fr. Cristóbal Juan

Mos, Fr. Gerónimo

Moncada, D. Francisco de

Morlá, D. Matías

Moles, D. Marco Antonio Ortí y

Monllor, Juan Bautista 

Muñoz, Gerónimo


N


Navarro, Juan Blas

Navarro, Gerónimo

Navarro, Francisco Juan

Navarro, Fr. Gaspar

Nieto, Fr. Juan

Noguera, Fr. Vicente

Núñez, Pedro Juan


O


Oblites, Fr. Gerónimo Sisternes de

Oliver, D. Fr. Bernardo

Oliver, Francisco

Oliver, Pedro Juan

Oliver, Juan

Oliver, Miguel Gerónimo

Oliver, Juan

Oliver, V. Fr. Juan

Oliver, Juan

Ordóñez, Alfonso

Ortiz, Juan

Orta, Melchor

Ortz, Jaime

Ortiz, Gaspar García

Ortí, Marco Antonio

Ortí y Moles, D. Marco Antonio


P


Pascual, Fr. Gerónimo

Pastor, Francisco Juan

Pascual, Miguel Juan

Pascual, Bartolomé José

Pamenés, Felipe de

Pascual, Ginés

Palau, Marco Antonio

Paterna, Dr. D. Francisco Martínez

Pardo de la Casta, Fr. José

Pertusa, Francisco de

Pérez de Valencia, Vicente Jaime

Pérez, Miguel

Pérez Chinchón, Bernardo

Pérez, Ilmo. Sr. D. Juan Bautista

Pérez de Montoro, D. José

Perpiñá, P. Pedro Juan

Pellicer, Miser Cristóbal

Pereda, Pedro Pablo

Perera, P. Benito

Peris (Perís), Miguel Juan

Pintor, Pedro

Pineda, Andrés Martí

Pineda, Juan Bautista

Pineda, Andrés Onorato (Honorato)

Pomar, Pedro

Polo, Gaspar Gil

Polo, Gaspar Gil

Pons, Fr. Sebastián

Podera, Fr. Leonardo

Pórtico, Fr. José

Pontí, Fr. José Domingo

Planes, Mosen Francisco

Prada, D. Vicente

Punter, D. Gaspar


Q


Queralt, Juan Bautista


R


Rabaça, Genaro

Rabaça, Giner

Ramírez, D. José

Ramírez, Matías

Real, Tomás

Rebolledo, D. Alonso Girón y de

Rey de Artieda, Andrés

Rejaule, Mateo

Riera, Antonio

Riucech, Gabriel de

Ribelles de Vilanova, D. Miguel 

Ripollés, Antonio Juan

Roig, Mosen Jaime

Roiz de Corella, Mosen Juan

Roiz, Pedro

Rosignol, Pedro

Rocamora y Torrano, D. Ginés

Roures, Onofre Juan

Royo, Pedro

Roig, Juan Bautista

Rocafull, José

Roca de la Serna, Fr. Ambrosio

Rostrojo, José

Ros de Jesús, V. Rufina

Rubio, Francisco


S


Saguntino, Nicolás

Savall, Cosme Damián

Sanz, Pedro Luis

Sanz, Gerónimo

Sanz, V. Fr. Juan

Salat, Vicente García

Satorre, Fr. Juan Gregorio

Satorre, Lorenzo

Sanchiz, Fr. Jaime

Salón, Fr. Miguel Bartolomé

Saragozá de Heredia, D. Miguel Ángel

Saragozá de Heredia, Fr. Pedro Juan

Sancho, Fr. Vicente Nadal

Sanz de Proxita, Fr. Luis

Salvador, Fr. D. Jaime

Sala, D. José

Samper y Gordejuela, D. Fr. Hipólito de

Sebastián, Juan

Sempere, Gerónimo

Sempere, Andrés

Serra, Jaime

Serres y Valls, Licenciado Miguel

Siurana, Mosen Jaime

Silvestre, Fr. Tomás

Simó, V. Francisco Gerónimo

Simancas o Simanques, Tomás

Sisternes de Oblites, Fr. Gerónimo

Solivella, Pedro Juan

Sorió, Fr. Baltasar

Soler, Bernabé

Sorribas, D. Fr. Juan Bautista

Stanyol, Arnaldo (Arnau Estanyol, protagonista en la catedral del mar)

Strany, Juan Andrés


T


Tallant, Mosen Juan

Tárrega, Francisco

Tárrega, Mosen Açano de

Terián, Sancho

Texedor de Belvís y Moncada, D. Vicente

Timoneda, Juan

Torrella, Gerónimo

Tomás, Miguel

Thous, Fr. Esteban de

Trilles, Fr. Martín

Trilles, Pedro Juan

Tremiño, D. Juan

Tudela, Vicente Buenaventura

Tuesta, Fr. Gerónimo Diego


V


Valmanya, Bernardo

Valero, Fr. Juan

Vadillo, Vicente

Valeriola, V. P. Fr. Gerónimo

Valdepedrosa, Fr. Gaspar de

Valencia, Gerónimo de

Valencia, Fr. Mauro de

Valencia, Fr. Luis de

Valdaura, D. Fr. Francisco Crespí de

Valls, Licenciado Miguel Ferrer y

Valencia, Juan de

Vesach, Fr. Tomás de

Verdú, Fr. Juan

Vedia, Fr. Pedro Mártir Martín de

Vega, Gerónimo Martínez de la

Verdú, Gabriel

Villarrasa, Pedro de

Villaragut, Mosen Antonio

Vicent, Francisco

Viñoles, Mosen Narcís

Vilaspinosa, Pedro

Vives, Juan Luis

Villafranca, Antonio Juan

Viciana, Martín

Virues (Virués), Gerónimo

Virués, Cristóbal

Vich, D. Diego

Vilanova, Arnaldo de

Vives de Rocamora, D. Fr. Anastasio

Vorage, Fr. Gregorio Alberto


X


Ximénez de Salanova, Juan

Ximénez de Cisneros, D. Vicente

Ximeno, Pedro


Tomo segundo

BIBLIOTECA VALENCIANA.