
champouirau, chapurriau, chapurriat, chapurreau, la franja del meu cul, parlem chapurriau, escriure en chapurriau, ortografía chapurriau, gramática chapurriau, lo chapurriau de Aguaviva o Aiguaiva, origen del chapurriau, dicsionari chapurriau, yo parlo chapurriau; chapurriau de Beseit, Matarranya, Matarraña, Litera, Llitera, Mezquín, Mesquí, Caspe, Casp, Aragó, aragonés, Frederic Mistral, Loís Alibèrt, Ribagorça, Ribagorsa, Ribagorza, astí parlem chapurriau, occitan, ocsitá, òc, och, hoc
miércoles, 11 de abril de 2018
Estómecs agraits
Estómecs agraits.
+Bon día, yayo. No sap cuán me alegro de veurel per aquí
-Bon día Luiset. Yo tamé estic conten de tornat a veure.
+Es que en los rades mesos mos ha tengut olvidats.
-No te u cregues, yo may olvido als meus seguidós. Lo que pase es que soc home y no soc capás de fe dos coses al mateis tems y estic trevallán en un atra cosa.
+Y no me u pot contá.
-No, per ara, perque igual, después de tans mesos ensenegat, arrive lo momen y no val pa res tot lo que hay intentat fe.
+Pero, home, de cuan en cuan, se podíe asomá per esta finestreta y per lo menos saludamos.
-No te pensos que no me ha apetit, més de un camí, pero sé que si escomenso a torná a fe charrades aquí, no acabaré lo atre.
+Pues Sebeta ha ñagut coses que vusté haguere pogut comentá.
-Tens raó, pero es que vatres me doneu més importansia de la que ting. Y de totes maneres ya hay fet charrades de tan en tan y comentarís a los escrits de les atres plumes competentes que corren per aquí.
-Me ha dolgut veure a dos amigues meues enfrontades aquí. Vull aprofitá esta charrada pa dils que segur que les dos dones tenien raó. Que ña asuntos que cada un los veu desde lo seu pun de vista en los seus fundamens y en los seus sentimens y a lo milló al escriureu aquí pos una coma, un acento o una palabra li sente mal al atra part y entonses ña que tindre la sang freda pa tranquilisas y fe la pau. Com ne som tans, cada un del nostre pare y de la nostra mare, ñan moltes opinions sobre cada cosa, entonses, si anem mol llun podem arrivá a discutí, pero may a reñi. Teniu en cuenta que ne som tan poquets cara al contrari, que no mos podem permití lo lujo de piarde a dingú y menos a vatres dos que formeu part de la chen que se ha atrevit a escriure aquí en CHAPURRIAU. Aisina que pensán en ell, fem un tachó y conta nova; a seguí, o a torná a escomensá com vullgau, pero les dos aquí, encara que, per un tems, sigue cada una al seu aire.
+Aprofitán que se li ha soltat la lletra atre camí me agradaríe preguntali qué opine de la situasió de eisa chen que está enfron de natres, que es contraria al Chapurriau.
-Mira. Chiquet: aisó se mereiserie un llibre, pero com tú sempre tens presa vach a veure si te puc doná lo meu pensamén en unes poques ralles. Com sempre escomensaré a contestat en una aventura; ya saps una aventura del agüelo “Sebeta”:
+Ya estic disfrután, conto, conto, cuan tems fa que no li podía llichi.
-“Cuan yo era menut un camí vam compra una mula mol fura, mol fura y mol guita; si te descuidáes igual te pegáe un mos que te soltáe una cos; no ñabíe forma de posali la albarda; en cuan notáe lo pes damún pegáe un percut y la albarda an tiarra.
Algú se va enfadá y va aconsella que ñauria que emplea la vara, pero lo meu agüelo que per se vell ere mol listo, va dí: nem a fe una proba que si mos is be mos traura de mals de cap. Veus eisa tocadura que te al chinoll de la pota dreta de daván, eisá que no se dise toca y si te arrimes te pegue un mos; bueno pos umplisle lo pesebre de palla y cuan estigue ben ple porta la galleta de la siba y fes com si ne tirares un bon grapat, pero sol tiran uns grans, engáñala.
Al veure lo pesebre ple y creen que ñabie bon grapat de sibá, la mula va escomensá a minchá, palla claro. Mentres tan mincháe y estáe entretenguda li van posá vinagre a la tocadura y ella encara que lo troset eise li fáe tremolons, ella seguíe minchán y no va di res.
Ya tens la proba, va di l’agüelo, sino te ha fet res al curala que li podíe fe mal, tampoc te dira res cuan li posos la albarda. Aisí u van fe li van posá la albarda y la tafarra per davall de la coga; de momén va eisecá les orelles y va pará de minchá, pareisie que anabe a escomensá la funsió atre camí, pero an eise momén lo agüelo (qué listo ere lo pincho del agüelo) en la ma va remaure la palla com si afechire mes sibá; la mula que va veure aisó va acachá lo cap y va seguí minchán. Li van pode ficá la sofra y apretala be, sense que se tornare a maure, allí seguie minchán, ¡palla y més palla!. Perque al pasebre sol ñabie aisó: palla en cuatre grans de sibá.
Desde aquell día, cada camí que ñabíe que albardá a la mula, palla al pesebre, uns grans de llaó com si ne posaren micha galleta y la garrama sempre va eisí be. Después pasán lo tems ya se va acostumbrá a la albarda y ya no va fe falta la palla. Ere un estómec agrait, pel minchá faríe o se disaríe fe cualquier cosa.”
+Cuantes coses sap lo “Sebeta” yo ya crec que sé per a on va.
-Ña chen nostra, que han eisit furos, no es que tinguen mala rasa, perque son de la nostra, pero se han equivocat, según u veem natres. Los seus amos, perque, vullguen o no, tenen amos, siguen de un corral o del atre; los han umplit lo minchadó de (palla) subvensions, de achudes, de carrecs, de doná charrades a les televisions o a les institusions, a cambi de cuatre perres (cuatre grans de sibá); y, a cambi, los han domat, han renunsiat al seu ser.
Ha anat pasán lo tems y se han acostumbrat y ara ya los pareis que están convensits, ya son amics del seus amos, ara ya casi charren sense quels donon res, sol la palla (Los agraimens, los tituls, los carrecs). Pero mentres tan han abandonat lo seu ser, la seua rasa. Ya se han acostumbrat al “corral” nau y al amo nau, cuan podíen se lliures y corre per los campos del chapurriau, sense cap de lligadura, sense cap de ramal.
FIN
lunes, 2 de marzo de 2020
La botica del llauradó

del apothecari (Apotheke en alemán es la farmássia).
// Algúns comentaris a https://www.facebook.com/groups/1661943157400028/permalink/2591486684445666/
A la Codoñera mos minchabem unes erbes que li diguebem esparbantalles y tamé unes piñetes que estaben al centro de uns carts, se pareisie a una carchofa pero punchaen, llevabem les fulletes y lo cor estae bonisim.Y cuan anaem pel riu minchabem la part blanqueta del final dels chuncs.
// Luis afegix:
An algúns restauráns de Fransa tenen com a un plat espesial la sopa de ortigues, diuen que va be pa la artrosis, próstata, pedres al riñó, mal de cap, pa los que sels cau lo pial, inflamasió de vías urinarias en fin pa tot.
domingo, 11 de febrero de 2024
Lexique roman; Eissam, Aysam, Isam - Eissuc
Eissam, Aysam, Isam, s. m., lat. examen, essaim.
Los eissams se van pausar de un apier en autre.
(chap. Los eixams se van posá de una caixa (de abelles, arna) a un atra.)
Si l'aysam que salhira de tal apier, etc.
Trad. du Tr. de l'Arpentage, dist. des ruches.
Les essaims se vont poser d'une ruche en autre.
Si l'essaim qui sortira de telle ruche, etc.
L'isams que vola fors de mon brusc.
Trad. du Code de Justinien, fol. 75.
L'essaim qui vole hors de ma ruche.
CAT. Exam, axam. ESP. Ensambre (enjambre). PORT. Enxame.
IT. Sciame. (chap. eixam, eixams, eissam, eissams.)
2. Essamenar, Aysamenar, v., essaimer.
Quan ven al essamenar, los eissams se van pausar de un apier en autre.
Declararas que quant aquela veiriera aysamenara, que tal baille lo premier aysam.
Trad. du Tr. de l'Arpentage, dist. des ruches.
Quand vient à l'essaimer, les essaims se vont poser d'une ruche en autre.
Tu déclareras que quand cette ruche essaimera, que tel donne le premier essaim.
CAT. Axamenar. ESP. Enxambrar (enjambrar). PORT. Enxamear.
IT. Sciamare.
Eissarop, Issarop, Issirop, s. m., sirop, remède.
Fay mout emplaut et ongemens
Et issirops e bevendas.
Banhs, issarops et onchuras.
Brev. d'amor, fol. 51 et 124.
Fait beaucoup d'emplâtres et d'onguents et de sirops et de boissons.
Bains, sirops et oignements.
En eyssarop aromatizat.
Trad. d'Albucasis, fol. 53.
En sirop aromatisé.
Ni metges ab son eissarop.
Pierre d'Auvergne: Cuy bon vers.
Ni médecin avec son remède.
ANC. FR. Lequel apoticaire bailla à diverses foiz des pouldres, ysserops, beuvraiges. Lett. de rém., 1467. Carpentier, t. I, col. 1023.
ESP. Xarabe (chap. jarabe). PORT. Charope. IT. Siroppo.
Eisugar, Essugar, Echucar, Issugar, v., essuyer, essorer.
Vos pauzaretz
Vostr' auzel, per meills essugar,
En luec privat, ab soleill clar.
Deudes de Prades. Auz. cass.
Vous poserez votre oiseau, pour mieux essuyer, en lieu privé, avec soleil clair.
Salier' issuga.
Marcabrus: Dirai vos.
Essuie la salière.
Ab sos pels dauratz los eisuga.
(chap. En sons pels dorats los eixugue: los peus de Jesús.)
V. de sainte Magdelaine.
Avec ses cheveux dorés les essuie.
Un bel toalho,
On sas mas e sa fatz
S'echuc.
Amanieu des Escas: En aquel.
Une belle serviette, où elle s'essuie ses mains et sa figure.
Et essug e solleilla.
Augier: Era quan.
Et essore et soleille.
Part. pas. Tot eisug l'ardretz en un fuec.
(chap. Tot eixut lo cremaréu a un foc.)
Deudes de Prades, Auz. cass.
Vous le brûlerez tout essuyé dans un feu.
Loc. Nos anem per ysshuc... so es per bel loc.
Leys d'amors, fol. 51.
Nous allons par essuyé... c'est-à-dire par beau lieu.
ANC. FR. Je la vueil au soleil porter
Por le cuir i en fere essuer...
Ters tes iex, essue ta face.
Fables et cont. anc., t. IV, p. 11 et 474.
ESP. Enxuyar (enjuagar, secar). PORT. Enxugar. IT. Asciugare.
(chap. eixugá: eixugo, eixugues, eixugue, eixuguem o eixugam, eixuguéu o eixugáu, eixuguen.)
2. Eissuc, s. m., sécheresse.
Per gran eissuc ni per freg ni per ven.
P. Cardinal: Totz lo mons. Var.
Par grande sécheresse et par froid et par vent.
IT. Asciutto. (chap. eixut, eixugat, eixuts, eixugats, eixuta, eixugada, eixutes, eixugades; terra eixuta, seca; sequía, sequera.)
martes, 22 de diciembre de 2020
Lo corv. Edgar Allan Poe.
Lo corv.
Edgar Allan Poe.
Traducsió
de Ramón Guimerá Lorente (Moncho).
Traducsió de una versió trobada a internet
que no té res a vore en la original de Edgaret "The Raven".
Carlos Arturo Torres.
I
Una
nit pavorosa, ñirviós
relligía un mamotreto gros
cuan vach
creure escoltá
un extrañ soroll, de repén
com si algú
tocare suavemén
a la meua porta: «Visita impertinén
es, vach
di, y res mes».
II
¡Ah!
Men enrecordo mol be; ere al ivern,
impassién yo medía lo tems
etern
cansat de buscá
als llibres la calma tranquilisadora
al
doló de la morta Leonora
que habite en los ángels ara
¡pera
sempre mes!
III
Vach
sentí los cruixits y l´elástic
rosá de les cortines, un
fantástic
terror, com may sentit había
y vach volé aquell
soroll explicám,
lo meu espíritu oprimit calmá per fin:
«Un
viaché perdut es,
vach di, y res mes».
IV
Ya
en mes calma: «Caballé
vach cridá, o dama, suplicátos vull
tos
servigáu excusá
pero la meua atensió no estabe ben desperta
y
va sé la vostra cridada tan inserta...»
Vach obrí allabonses de
gom a gom la porta:
oscurina, y res mes.
V
Miro
al no res, exploro la tiniebla
y séntigo entonses que la meua
mén
se ompli de idees com cap atre mortal
les va tindre
abáns,
y escolto en oíts anhelans
«Leonora » unes veus
sussurrans
murmurá, y res mes.
VI
Torno
a la meua estansia en temó
y torno a escoltá mes fort fotre
cops;
«algo, me dic, toque a la finestra,
compendre vull la
siñal arcana
y calmá esta angustia sobrehumana»:
¡lo ven, y
res mes!
VII
La finestra vach obrí: revolán
vach vore entonses un corv
aleteján
com un muixó de un atra edat;
sense mes seremonia va
entrá a la sala
en gesto siñorial y negres ales
y damún de
un busto, al dintel de Palas,
se va posá, y res mes.
VIII
Miro
al muixó negre, sonrién
dabán del seu grave y serio continén
y
li escomenso a parlá,
no sense intensió irónica:
«Oh corv,
oh venerable ave anacrónica,
¿quín es lo teu nom a la regió
plutónica?»
Va di lo corv: «May mes».
IX
En
este cas tan raro
me vach extraña de escoltá tan cla
tal nom
pronunsiá
y ting que confessá que me vach assustá
pos dingú,
crec, va tindre lo gust
de un corv vore, posat damún de un
busto
en tal nom: «May mes».
X
Com
si haguera volcat l´alma,
va callá lo muixó y ni un momén
les
plomes va sorollá,
«datres de mí han fugit y yo me crec
que
ell sen anirá demá sense tardá
com ya m´ha abandonat la
esperansa»;
va di lo corv: «¡May mes! »
XI
Una
resposta al escoltá directa
me vach di, no sense inquietut
secreta,
«Es aixó y res mes.
Tot lo que va adependre de un
amo desgrassiat,
al que tossut ha perseguit la fortuna
y sol
este estribillo ha conservat
¡eixe may mes, may mes!»
XII
Vach
girá l´assiento hasta quedám enfrente
de la porta, del busto y
del vidén corv
y entonses ya, reclinat a la blana cadira
en
somnis fantastics me afonaba,
pensán sempre en qué volíe
di
aquell may mes, may mes.
XIII
Mol
tems me vach quedá aixina ensomián,
y aquell extrañ muixó
sense pará mirán;
ocupabe lo diván
de vellut, aon juns
mos assentabem
y en lo meu dol, pensaba que Ella,
may mes
ocuparíe esta habitassió.
XIV
Entonses
me va pareixe l´aire denso
com una auló de sucarrat incienso
de
un invissible altá;
y escolto veus repetí:
«Olvida a Leonor,
béute lo nepenthes
beu l´olvido a les seues fons»;
va di lo
corv: «¡May mes! »
XV
«Profeta,
vach di, augur de atres edats
que van aventá les negres
tempestats
aquí peral meu mal,
huésped de esta morada de
tristesa,
dísme, oscur engendre de la nit de paó,
si una mel
ñaurá per a la meua amargó»:
va di lo corv: «¡May
mes!»
XVI
«Profeta, vach di, o dimoni, tú,
corv,
per Deu, per mí, per la meua gran doló,
per lo teu
poder fatal
dísme si alguna vegada a Leonora
tornaré a vore a
la eternal aurora
aon está felís en los querubins»;
va di
lo corv: «¡May mes! »
XVII
«Que
sigue esta paraula la radera,
torna a la plutónica rivera»,
vach
cridá: «¡No tornos mes,
no dixos ni potades, ni una ploma
y
lo meu espíritu, rodejat de densa broma
libera del pes que
té!»
Va di lo corv: «¡May mes! »
XVIII
Y
lo corv parat, fúnebre y adusto
seguix sempre de Palas posat al
busto
y en la llum del meu cresol,
proyecte una taca umbría a
la alfombra
y la seua mirada de demoni assombre...
¡Ay! ¿La
meua alma en dol
de la seua sombra se podrá apartá?
¡May
mes!
https://narrativabreve.com/2017/02/el-cuervo-allan-poe-en-estado-puro.html
Aquí os ofrezco la traducción de Julio Cortázar y, tras esta, la versión original (The Raven).
Una vez, al filo de una lúgubre media noche,
mientras débil y cansado, en tristes reflexiones embebido,
inclinado sobre un viejo y raro libro de olvidada ciencia,
cabeceando, casi dormido,
oyóse de súbito un leve golpe,
como si suavemente tocaran,
tocaran a la puerta de mi cuarto.
“Es —dije musitando— un visitante
tocando quedo a la puerta de mi cuarto.
Eso es todo, y nada más.”
¡Ah! aquel lúcido recuerdo
de un gélido diciembre;
espectros de brasas moribundas
reflejadas en el suelo;
angustia del deseo del nuevo día;
en vano encareciendo a mis libros
dieran tregua a mi dolor.
Dolor por la pérdida de Leonora, la única,
virgen radiante, Leonora por los ángeles llamada.
Aquí ya sin nombre, para siempre.
Y el crujir triste, vago, escalofriante
de la seda de las cortinas rojas
llenábame de fantásticos terrores
jamás antes sentidos. Y ahora aquí, en pie,
acallando el latido de mi corazón,
vuelvo a repetir:
“Es un visitante a la puerta de mi cuarto
queriendo entrar. Algún visitante
que a deshora a mi cuarto quiere entrar.
Eso es todo, y nada más.”
Ahora, mi ánimo cobraba bríos,
y ya sin titubeos:
“Señor —dije— o señora, en verdad vuestro perdón imploro,
mas el caso es que, adormilado
cuando vinisteis a tocar quedamente,
tan quedo vinisteis a llamar,
a llamar a la puerta de mi cuarto,
que apenas pude creer que os oía.”
Y entonces abrí de par en par la puerta:
Oscuridad, y nada más.
Escrutando hondo en aquella negrura
permanecí largo rato, atónito, temeroso,
dudando, soñando sueños que ningún mortal
se haya atrevido jamás a soñar.
Mas en el silencio insondable la quietud callaba,
y la única palabra ahí proferida
era el balbuceo de un nombre: “¿Leonora?”
Lo pronuncié en un susurro, y el eco
lo devolvió en un murmullo: “¡Leonora!”
Apenas esto fue, y nada más.
Vuelto a mi cuarto, mi alma toda,
toda mi alma abrasándose dentro de mí,
no tardé en oír de nuevo tocar con mayor fuerza.
“Ciertamente —me dije—, ciertamente
algo sucede en la reja de mi ventana.
Dejad, pues, que vea lo que sucede allí,
y así penetrar pueda en el misterio.
Dejad que a mi corazón llegue un momento el silencio,
y así penetrar pueda en el misterio.”
¡Es el viento, y nada más!
De un golpe abrí la puerta,
y con suave batir de alas, entró
un majestuoso cuervo
de los santos días idos.
Sin asomos de reverencia,
ni un instante quedo;
y con aires de gran señor o de gran dama
fue a posarse en el busto de Palas,
sobre el dintel de mi puerta.
Posado, inmóvil, y nada más.
Entonces, este pájaro de ébano
cambió mis tristes fantasías en una sonrisa
con el grave y severo decoro
del aspecto de que se revestía.
“Aun con tu cresta cercenada y mocha —le dije—,
no serás un cobarde,
hórrido cuervo vetusto y amenazador.
Evadido de la ribera nocturna.
¡Dime cuál es tu nombre en la ribera de la Noche Plutónica!”
Y el Cuervo dijo: “Nunca más.”
Cuánto me asombró que pájaro tan desgarbado
pudiera hablar tan claramente;
aunque poco significaba su respuesta.
Poco pertinente era. Pues no podemos
sino concordar en que ningún ser humano
ha sido antes bendecido con la visión de un pájaro
posado sobre el dintel de su puerta,
pájaro o bestia, posado en el busto esculpido
de Palas en el dintel de su puerta
con semejante nombre: “Nunca más.”
Mas el Cuervo, posado solitario en el sereno busto.
las palabras pronunció, como virtiendo
su alma sólo en esas palabras.
Nada más dijo entonces;
no movió ni una pluma.
Y entonces yo me dije, apenas murmurando:
“Otros amigos se han ido antes;
mañana él también me dejará,
como me abandonaron mis esperanzas.”
Y entonces dijo el pájaro: “Nunca más.”
Sobrecogido al romper el silencio
tan idóneas palabras,
“sin duda —pensé—, sin duda lo que dice
es todo lo que sabe, su solo repertorio, aprendido
de un amo infortunado a quien desastre impío
persiguió, acosó sin dar tregua
hasta que su cantinela sólo tuvo un sentido,
hasta que las endechas de su esperanza
llevaron sólo esa carga melancólica
de ‘Nunca, nunca más’.”
Mas el Cuervo arrancó todavía
de mis tristes fantasías una sonrisa;
acerqué un mullido asiento
frente al pájaro, el busto y la puerta;
y entonces, hundiéndome en el terciopelo,
empecé a enlazar una fantasía con otra,
pensando en lo que este ominoso pájaro de antaño,
lo que este torvo, desgarbado, hórrido,
flaco y ominoso pájaro de antaño
quería decir graznando: “Nunca más.”
En esto cavilaba, sentado, sin pronunciar palabra,
frente al ave cuyos ojos, como-tizones encendidos,
quemaban hasta el fondo de mi pecho.
Esto y más, sentado, adivinaba,
con la cabeza reclinada
en el aterciopelado forro del cojín
acariciado por la luz de la lámpara;
en el forro de terciopelo violeta
acariciado por la luz de la lámpara
¡que ella no oprimiría, ¡ay!, nunca más!
Entonces me pareció que el aire
se tornaba más denso, perfumado
por invisible incensario mecido por serafines
cuyas pisadas tintineaban en el piso alfombrado.
“¡Miserable —dije—, tu Dios te ha concedido,
por estos ángeles te ha otorgado una tregua,
tregua de nepente de tus recuerdos de Leonora!
¡Apura, oh, apura este dulce nepente
y olvida a tu ausente Leonora!”
Y el Cuervo dijo: “Nunca más.”
“¡Profeta!” —exclamé—, ¡cosa diabolica!
¡Profeta, sí, seas pájaro o demonio
enviado por el Tentador, o arrojado
por la tempestad a este refugio desolado e impávido,
a esta desértica tierra encantada,
a este hogar hechizado por el horror!
Profeta, dime, en verdad te lo imploro,
¿hay, dime, hay bálsamo en Galaad?
¡Dime, dime, te imploro!”
Y el cuervo dijo: “Nunca más.”
“¡Profeta! —exclamé—, ¡cosa diabólica!
¡Profeta, sí, seas pájaro o demonio!
¡Por ese cielo que se curva sobre nuestras cabezas,
ese Dios que adoramos tú y yo,
dile a esta alma abrumada de penas si en el remoto Edén
tendrá en sus brazos a una santa doncella
llamada por los ángeles Leonora,
tendrá en sus brazos a una rara y radiante virgen
llamada por los ángeles Leonora!”
Y el cuervo dijo: “Nunca más.”
“¡Sea esa palabra nuestra señal de partida
pájaro o espíritu maligno! —le grité presuntuoso.
¡Vuelve a la tempestad, a la ribera de la Noche Plutónica.
No dejes pluma negra alguna, prenda de la mentira
que profirió tu espíritu!
Deja mi soledad intacta.
Abandona el busto del dintel de mi puerta.
Aparta tu pico de mi corazón
y tu figura del dintel de mi puerta.
Y el Cuervo dijo: “Nunca más.”
Y el Cuervo nunca emprendió el vuelo.
Aún sigue posado, aún sigue posado
en el pálido busto de Palas.
en el dintel de la puerta de mi cuarto.
Y sus ojos tienen la apariencia
de los de un demonio que está soñando.
Y la luz de la lámpara que sobre él se derrama
tiende en el suelo su sombra. Y mi alma,
del fondo de esa sombra que flota sobre el suelo,
no podrá liberarse. ¡Nunca más!
//
Once upon a midnight dreary, while I pondered weak and weary,
Over many a quaint and curious volume of forgotten lore,
While I nodded, nearly napping, suddenly there came a tapping,
As of some one gently rapping, rapping at my chamber door.
`’Tis some visitor,’ I muttered, `tapping at my chamber door –
Only this, and nothing more.’
Ah, distinctly I remember it was in the bleak December,
And each separate dying ember wrought its ghost upon the floor.
Eagerly I wished the morrow; – vainly I had sought to borrow
From my books surcease of sorrow – sorrow for the lost Lenore –
For the rare and radiant maiden whom the angels named Lenore –
Nameless here for evermore.
And the silken sad uncertain rustling of each purple curtain
Thrilled me – filled me with fantastic terrors never felt before;
So that now, to still the beating of my heart, I stood repeating
`’Tis some visitor entreating entrance at my chamber door –
Some late visitor entreating entrance at my chamber door; –
This it is, and nothing more,’
Presently my soul grew stronger; hesitating then no longer,
`Sir,’ said I, `or Madam, truly your forgiveness I implore;
But the fact is I was napping, and so gently you came rapping,
And so faintly you came tapping, tapping at my chamber door,
That I scarce was sure I heard you’ – here I opened wide the door; –
Darkness there, and nothing more.
Deep into that darkness peering, long I stood there wondering, fearing,
Doubting, dreaming dreams no mortal ever dared to dream before;
But the silence was unbroken, and the darkness gave no token,
And the only word there spoken was the whispered word, `Lenore!’
This I whispered, and an echo murmured back the word, `Lenore!’
Merely this and nothing more.
Back into the chamber turning, all my soul within me burning,
Soon again I heard a tapping somewhat louder than before.
`Surely,’ said I, `surely that is something at my window lattice;
Let me see then, what thereat is, and this mystery explore –
Let my heart be still a moment and this mystery explore; –
‘Tis the wind and nothing more!’
Open here I flung the shutter, when, with many a flirt and flutter,
In there stepped a stately raven of the saintly days of yore.
Not the least obeisance made he; not a minute stopped or stayed he;
But, with mien of lord or lady, perched above my chamber door –
Perched upon a bust of Pallas just above my chamber door –
Perched, and sat, and nothing more.
Then this ebony bird beguiling my sad fancy into smiling,
By the grave and stern decorum of the countenance it wore,
`Though thy crest be shorn and shaven, thou,’ I said, `art sure no craven.
Ghastly grim and ancient raven wandering from the nightly shore –
Tell me what thy lordly name is on the Night’s Plutonian shore!’
Quoth the raven, `Nevermore.’
Much I marvelled this ungainly fowl to hear discourse so plainly,
Though its answer little meaning – little relevancy bore;
For we cannot help agreeing that no living human being
Ever yet was blessed with seeing bird above his chamber door –
Bird or beast above the sculptured bust above his chamber door,
With such name as `Nevermore.’
But the raven, sitting lonely on the placid bust, spoke only,
That one word, as if his soul in that one word he did outpour.
Nothing further then he uttered – not a feather then he fluttered –
Till I scarcely more than muttered `Other friends have flown before –
On the morrow he will leave me, as my hopes have flown before.’
Then the bird said, `Nevermore.’
Startled at the stillness broken by reply so aptly spoken,
`Doubtless,’ said I, `what it utters is its only stock and store,
Caught from some unhappy master whom unmerciful disaster
Followed fast and followed faster till his songs one burden bore –
Till the dirges of his hope that melancholy burden bore
Of “Never-nevermore.”‘
But the raven still beguiling all my sad soul into smiling,
Straight I wheeled a cushioned seat in front of bird and bust and door;
Then, upon the velvet sinking, I betook myself to linking
Fancy unto fancy, thinking what this ominous bird of yore –
What this grim, ungainly, ghastly, gaunt, and ominous bird of yore
Meant in croaking `Nevermore.’
This I sat engaged in guessing, but no syllable expressing
To the fowl whose fiery eyes now burned into my bosom’s core;
This and more I sat divining, with my head at ease reclining
On the cushion’s velvet lining that the lamp-light gloated o’er,
But whose velvet violet lining with the lamp-light gloating o’er,
She shall press, ah, nevermore!
Then, methought, the air grew denser, perfumed from an unseen censer
Swung by Seraphim whose foot-falls tinkled on the tufted floor.
`Wretch,’ I cried, `thy God hath lent thee – by these angels he has sent thee
Respite – respite and nepenthe from thy memories of Lenore!
Quaff, oh quaff this kind nepenthe, and forget this lost Lenore!’
Quoth the raven, `Nevermore.’
`Prophet!’ said I, `thing of evil! – prophet still, if bird or devil! –
Whether tempter sent, or whether tempest tossed thee here ashore,
Desolate yet all undaunted, on this desert land enchanted –
On this home by horror haunted – tell me truly, I implore –
Is there – is there balm in Gilead? – tell me – tell me, I implore!’
Quoth the raven, `Nevermore.’
`Prophet!’ said I, `thing of evil! – prophet still, if bird or devil!
By that Heaven that bends above us – by that God we both adore –
Tell this soul with sorrow laden if, within the distant Aidenn,
It shall clasp a sainted maiden whom the angels named Lenore –
Clasp a rare and radiant maiden, whom the angels named Lenore?’
Quoth the raven, `Nevermore.’
`Be that word our sign of parting, bird or fiend!’ I shrieked upstarting –
`Get thee back into the tempest and the Night’s Plutonian shore!
Leave no black plume as a token of that lie thy soul hath spoken!
Leave my loneliness unbroken! – quit the bust above my door!
Take thy beak from out my heart, and take thy form from off my door!’
Quoth the raven, `Nevermore.’
And the raven, never flitting, still is sitting, still is sitting
On the pallid bust of Pallas just above my chamber door;
And his eyes have all the seeming of a demon’s that is dreaming,
And the lamp-light o’er him streaming throws his shadow on the floor;
And my soul from out that shadow that lies floating on the floor
Shall be lifted – nevermore!
domingo, 2 de diciembre de 2018
dicsionari chapurriau castellá, R
rabadá, pastó, mayoral (de vaques y bous) | rabadán, pastor, mayoral |
rabadilla, cóccix, osset del final del esquinás | rabadilla, curcusilla, obispillo, cóccix |
rabaneta, rabanetes, rabanet, rabanets | rabanillo, rabanillos (rojo rosáceo) |
rabiá | rabiar |
rabia, rabies, rabieta, rabietes | rabia, rabias, rabieta - coraje, cólera, enojo, ira, furia, furor, exasperación, irritación, odio, resentimiento, rencor, inquina |
rabino, rabinos | rabino, rabinos |
rabiós, rabiosos | rabioso, rabiosos |
rabiosa, rabioses | rabiosa, rabiosas |
rabosa, raboses, rabosí de Valderrobres, rabosina, rabosa de Ráfels | zorra, zorro |
raboseta, rabosetes - raboseta es tamé un mote de Beseit | zorrita, zorrito, zorritas, zorritos |
racha, raches | racha, rachas |
racó, racóns | rincón, rincones |
raconet, raconets | rinconcito, rinconcitos |
radé, radés | último, últimos |
radera, raderes | última, últimas |
raderamen | últimamente |
raderes | últimas |
rádio, radio, com radio Matarraña, la ràdio Matarranya es la catalanista de comarques nord | Radio – de la rueda de la bicicleta, de una circunferencia |
radioactividat | radioactividad |
radiografía | radiografía |
Rádios – de la bissicleta, de una sircunferénsia | radios |
ráfec, ráfecs | alero del tejado |
Ráfels | Ráfales |
ragó, raó | razón |
ragonán, raonán | razonando |
rai (aixó, ixo) | esto no tiene importancia |
Raíl – arraíl | Raíl – raíz |
Raíls – arraíls | Raíles – raíces |
raím, raíms | uva, uvas |
raína, ressina de un ábre | resina |
rajatabla (a) | a rajatabla |
ralla, ralles | ralla, rallas |
rallada, rallades | rallada, ralladas |
rallat, rallats | rallado, rallados |
ralleta | rallita |
ram, rams | ramo, ramos |
rama, rames | rama, ramas |
ramal, ramals | ramal, ramales, bifurcación, desviación, derivación, ramificación - ronzal, cabestro, cabo, brida |
ramás, ramássos, granera basta, granera feta en rames, bocha, brosquill | escoba basta, de ramas |
rambla, rambles del riu (árabe ramla) | rambla, río seco |
rames | ramas |
ramet, ramets | ramito, ramitos |
rameta, rametes | ramita, ramitas |
Rampa – pendén – eléctrica – rampes | rampa, choque eléctrico, rampas |
Rams – Domenge de rams | Ramos – Domingo de ramos |
ran (a) – tallá un simal a ran – lo cap (dels de Arran, CUP) a ran de coll | cortar una rama por la junta con otra – la cabeza por la junta con el cuello |
ranes | ranas |
ransi | rancio |
ránsia | rancia |
Raó, raóns | razón, razones |
Raoná – raóno, raónes, raóne, raoném o raonám, raonéu o raonáu, raónen – raonára – raonaré – raonaría | razonar |
raonabe | razonaba |
raonable, raonables | razonable |
raonablemen | razonablemente |
raonáe, raonabe | razonaba |
raonamén, raonaméns | razonamiento, razonamientos |
raonán (g) | razonando |
raónen | razonan |
raóno | razono |
raóns | razones |
rap, raps – peix – música | Rape – rap |
rápida | rápida |
rápidamen | rápidamente |
rapidés | rapidez |
rápides | rápidas |
rápit, rápits – coc rápit | rápido, rápidos – tipo de pasta, como bizcocho |
raptá | raptar |
raptánles | raptándolas |
rapto, rapte, raptos, raptes | rapto, raptos |
raqueta, raquetes | raqueta, raquetas |
raquític, raquítics | raquítico, raquíticos |
raquítica, raquítiques | raquítica, raquíticas |
rara, rares | rara, raras |
raramen | raramente |
rares | raras |
raresa | rareza |
raríssim | rarísimo |
raríssima | rarísima |
raríssimes | rarísimas |
raríssimes | rarísimas |
raro, raros | raro, raros |
ras, llis (sel) - passá la nit al ras - lo ras de un corral es la part descuberta | raso, liso (cielo) – pasar la noche al raso – el raso del corral es la parte descubierta |
rasa : com un canal per aon sen va l´aigua, an ell poden acudí diferentes aigüeres – rases | canales por donde se va el agua |
rascá, rascás | rascar, rascarse |
rascabe | rascaba |
rascada, rascades | rascada, rascadas |
rascás | rascarse |
rascat, rascats | rascado, rascados |
rascle, rascles | rastrillo, rastrillos |
rasclechabe, rasclejabe, rasclejáe | rastrillaba |
rasclechál | rastrillarlo |
rasclechála (la era) | rastrillarla (la era) |
rasclechán, rascleján | rastrillando |
rascles | rastrillos |
rasclet, rasclets | rastrillito, rastrillitos |
rasé (buscá) | cobijo, cubierto (buscar) |
rasió, rasións, rassió, rassións | ración, raciones |
rasque | rasca |
rassa | raza |
rasses | razas |
rassional | racional |
rassionals | racionales |
rassionamén (cartilla de) | racionamiento (cartilla de) |
rastre, rastres | rastro, rastros |
rastrejadó | rastreador |
rastrejadós | rastreadores |
rasurá, rasurás, afeitá, afeitás, afaitá, afaitás | rasurar, rasurarse |
rata penada, “rata empanada”, rates penades | murciélago, murciélagos |
rata, rates | rata, ratas |
ratada, ratades (pataques) – moltes rates | patatas mordidas por las ratas – muchas ratas |
ratapená | murciélago, murciélagos |
ratera, rateres : trampa per a muixóns, ratolíns, hasta grosses per a jabalíns | cepo, cepos, trampa, trampas |
ratet, ratets | ratito, ratitos |
Rateta – animal – rateta de un chiquet | Ratita – picha de un niño |
ratetes | ratitas |
rato, ratos | rato, ratos |
ratolí, ratolíns – al ratoncito Pérez no li diém ratolí Pérez | ratoncito, ratoncitos |
ratolíns | ratoncitos |
ratos | ratos |
ravés, revés | revés |
ravioli, raviolis | ravioli, raviolis |
Rayá – rayo, rayes, raye, rayém o rayám, rayéu o rayáu, ráyen – rayára – rayaría – rayaré | rayar |
rayes | rayas |
rayo, rayos, rellámpec, rellámpecs | rayo, rayos |
rayo, rayos, rellámpec, rellámpeg, rellámpecs, rellámpegs – Rallo es un apellit, com Carlos Rallo Badet, cohet de Calaseit, lo que no chapurrege res, parle chapurriau | rayo, rayos |
reacsió, reacsións | reacción, reacciones |
reacsioná | reaccionar |
reacsione | reacciona |
reacsiono | reacciono |
reagrupá | reagrupar |
reagrupamén | reagrupamiento |
real | real |
reala de gossos : tots los gossos que van a cassá juns | reala de perros |
realidat | realidad |
realidats | realidades |
realisá | realizar |
realisat, realisats | realizado, realizados |
realise | realiza |
realmen | realmente |
reals | reales |
Realsá – vore alsá : eixecá, pujá | realzar |
reanudá, continuá | reanudar |
reaparéixe | reaparecer |
rebaissáen, rebaixaben, rebaixáen | rebajaban |
rebaixá | rebajar |
rebaixá | rebajar |
rebaixaríe | rebajaría |
rebaixes | rebajas |
rebatí | rebatir |
rebelá, revelá | revelar |
rebele | rebela |
rebelió | rebelión |
rebelións | rebeliones |
rebelo | rebelo |
rebisyaya, rebisyayes | bisabuela, bisabuelas |
rebisyayo, rebisyayos | bisabuelo, bisabuelos |
rebombori, jaleo, abalot | jaleo, alboroto |
rebosán | rebosante, rebosando |
rebossá – rebosá l´aigua | Rebozar – rebosar el agua |
rebossabe – rebosabe | Rebozaba – rebosaba |
rebossán | rebozando |
rebost – A Beseit li díem pastera perque teníem la pastera allí | despensa |
rebufo | rebufo |
rebuscá | rebuscar |
rebuscabe, rebuscáe | rebuscaba |
rebuscaben, rebuscáen | rebuscaban |
recachá, fé mes cacho, rebaixá – recacho, recaches, recache, recachém o recachám, recachéu o recacháu, recáchen – recacharía – recacharé – recachára | Rebajar, hacer más bajo |
recadé | recadero |
recaderes | recaderas |
recado, recados, com lo que anáe a fé lo de safrá capsot | recado, recados |
recaiguda | recaída |
recalentá | recalentar |
recalentades | recalentadas |
recalentats | recalentados |
Recalento | recaliento |
recalsá los caballóns, plantes al hort | echar tierra sobre las plantas que están plantadas en un caballón o montículo de tierra |
recambi, recambis | recambio, recambios |
Recapte es lo "cocido" de la nostra terra. Un topí de fesols, en un tros de cansalada y coa o pota de gorrino, o un trosset d'os del cuixot , una borrifalda, butifarra de sang, un churís, chorisso, y unes pataques afegides a radera hora. Y, a voltes, a vegades, un grapat d'arrós. | cocido |
recargabe | recargaba |
recargades | recargadas |
Recárrega | recarga |
recarregá, recargá | recargar |
recato | recato |
rechás | rechazo |
rechassá, rechásso, rechásses, rechásse, rechassém, rechasséu, rechássen – rechassat, rechassada, rechás | rechazar |
rechassáble, rechassábles, de destrío | rechazable, rechazables |
rechassán | rechazando |
rechassat, rechassats | rechazado, rechazados |
rechasso (yo) | rechazo |
rechauche, sobres, algo que no vol dingú – la Carmen del tort li diu aixina a un safarrancho | Sobras – zafarrancho |
rechirá de temps, regirá, regirada, girada, cambi | cambio de tiempo |
rechirá, regirá | remover |
rechirabe, rechiráe, regirabe, regiráe | removía |
rechirál, rechiráls | removerlo, removerlos |
rechirála, rechiránla | removerla, removiéndola |
rechirán (g) | removiendo |
rechistá | rechistar |
rechistre, rechistres | registro, registros |
rechite | saca vástagos un árbol |
rechola, reijola, recholes, reijoles | baldosa |
recholes, reijoles | baldosas |
rechonchet, rechonchets | rechonchito, rechonchitos |
rechoncho, rechonchos, com Moncho, que está de bon añ | rechoncho, rechonchos |
rechupete | rechupete |
reclám, recláms per a cassá muixóns, patos, etc | reclamo, reclamos |
reclamá, reclamo, reclames, reclame, reclamém o reclamám, reclaméu o reclamáu, reclámen – reclamat, reclamada | reclamar |
reclamál | reclamarlo |
reclamála, reclamáles | reclamarla, reclamarlas |
reclamáls | reclamarlos |
reclame | reclama |
reclames | reclamas |
Recliná, reclinás al reclinatori | Reclinar, reclinarse (en el reclinatorio) |
recobrá | recobrar |
recobrabe | recobraba |
recobrála, recobráles | recobrarla, recobrarlas |
recobrán (g) | recobrando |
recomaná, recomená | recomendar |
recomanada, recomanades | recomendada, recomendadas |
recomanán | recomendando |
recomanassió | recomendación |
recomanassións | recomendaciones |
recomanat, recomanats, recomenat, recomenats | recomendado, recomendados |
recomenaba | recomendaba |
recomene, recomane | recomienda |
recompensa, recompenses | recompensa, recompensas |
recompensánlo | recompensándole |
recompóndrem | recomponerme |
recóndita, amagada | recóndita, escondida |
reconeguda, reconegudes | reconocida, reconocidas |
reconéguen | reconozcan |
reconeguére | reconociera, reconociese |
reconeguérem | reconociéramos, reconociésemos |
reconegut, reconeguts | reconocido, reconocidos |
reconéis, reconeix | reconoce |
reconéisse, reconéixe | reconocer |
reconeissén, reconeixén | reconociendo |
reconéissen, reconéixen | reconocen |
reconeisséu, reconeixéu | reconocéis |
reconeissíen, reconeixíen | reconocían |
reconeix | reconoce |
reconeixco | reconozco |
reconéixe, reconéixco o reconec, reconéixes, reconéix, reconeixém, reconeixéu, reconéixen – reconegut, reconeguda (conéixe es paregut), - reconeiximén – reconeixe les rateres es aná a buscá a vore si s´ha enganchat algún muixonet, alguna vegada ñan atres bichos | reconocer |
reconéixel | reconocerlo |
reconéixela | reconocerla |
reconéixem | reconocerme |
reconeixén | reconociendo |
reconeixénlo | reconociéndole |
reconeixénu | reconociéndolo |
reconeixerá | reconocerá |
reconeixes | reconoces |
reconéixeu | reconocerlo |
reconeixíe | reconocía |
reconeixíen | reconocían |
reconeiximén | reconocimiento |
reconfortám | reconfortarme |
reconfortánla | reconfortándola |
reconfortánlo | reconfortándolo |
reconfortat, reconfortats | reconfortado, reconfortados |
reconsiliá | reconciliar |
reconsiliá | reconciliar |
reconsilián | reconciliando |
reconsiliánla, reconsiliánles | reconciliándola, reconciliándolas |
reconsiliánlo | reconciliándole |
reconsiliánlo, reconsiliánlos | reconciliándolo, reconciliándolos |
reconvertida, reconvertides | reconvertida, reconvertidas |
reconvertit | reconvertido, reconvertidos |
record, records | recuerdo, recuerdos |
récord, récords, puntuassió mes alta, temperatura, hassaña, etc | récord, récords |
recordá, enrecordássen, yo men recordo o men enrecordo, tú ten recordes o ten enrecordes, enrecorde, enrecordém o enrecordám, enrecordéu o enrecordáu, enrecórden – enrecordat, enrecordada | recordar |
recordabe, recordáe | recordaba |
recordáen, recordaben – sen enrecordaben | recordaban |
recordáli | recordarle |
recordámos | recordarnos |
Recordán (g) | recordando |
recordánli | recordándole |
Recordarás – ten enrecordarás | recordarás |
recordat, recordats | recordado, recordados |
Recordáu – ton enrecordáu | recordarlo |
Recorde – sen enrecorde | recuerda |
Recorden – sen enrecorden | recuerdan |
Recordes – ten enrecordes | recuerdas |
recordéu, ton enrecordéu | recordáis |
recordo, men enrecordo | recuerdo |
recórre, se conjugue com córre, corre | recorrer |
recórrego | recorro |
recorregut | recorrido |
recorreguts | recorridos |
recorrén (g) | recorriendo |
recorríe | recorría |
recreá, recreás | recrear, recrearse |
recreabe | recreaba |
recreánse | recreándose |
recreatiu, recreatius | recreativo, recreativos |
recremada, recremades | requemada, requemadas |
recremat, recremats | requemado, requemados |
recreo, recreos | recreo, recreos |
recriminat, recriminats | recriminado, recriminados |
recta, rectes | recta, rectas |
rectamen | rectamente |
rectángul, rectánguls | rectángulo, rectángulos |
rectangulá | rectangular |
rectangularmen | rectangularmente |
recte, rectes - dret, seguit, directe, pla, llis, rectilíneo, vertical, perpendiculá, just, íntegre, honesto, honrat, imparsial, equitatiu, severo, inflexible, dissiplinat | recto, rectos, derecho, seguido, directo, llano, liso, rectilíneo, vertical, perpendicular, justo, íntegro, honesto, honrado, imparcial, equitativo, severo, inflexible, disciplinado |
rectificá es de sabios o sabuts, com Pedro Saputo. | rectificar es de sabios |
rectificassió | rectificación |
rectitut | rectitud |
recubert, recuberts | recubierto, recubiertos |
recuberta, recubertes | recubierta, recubertas |
recubríen | recubrían |
recubriguere | recubriera |
recubrigueren | recubriesen |
recubrín (g) | recubriendo |
recuerdo, record, recuerdos, records | recuerdo, recuerdos |
recuit | recocido |
reculá, fes cap atrás, reblá, retrossedí, retorná, desfé lo camí, torná | recular, tirar hacia atrás, retroceder, retornar, desandar, volver |
reculán (g) | reculando |
reculat | reculado |
reculáu, reculéu | reculáis |
recuperá | recuperar |
recuperada, recuperades | recuperada, recuperadas |
recuperál, recuperáls | recuperarlo, recuperarlos, recuperarle, recuperarles |
recuperála, recuperáles | recuperarla, recuperarlas |
recuperán (g) | recuperando |
recuperánse | recuperándose |
recuperassió, reparassió, restaurassió, rescate, redensió, compensassió, ressarsimén | recuperación, reparación, restauración, rescate, redención, compensación, resarcimiento |
recuperassións | recuperaciones |
recuperat | recuperado |
recuperats | recuperados |
recuperáu, recuperéu | recuperáis |
recupere | recupera |
recuperen | recuperan |
recurrí | recurrir |
recurs, recursos | recurso, recursos |
recusá, vore decliná | recusar |
recusida, recusides | recosida, recosidas |
recusit, recusits | recosido, recosidos |
red, reds | red, redes |
redacto | redacto |
redensió | redención |
redéu | rediez, rediós |
redimí | redimir |
redimiríes | redimirías |
redistribuí | redistribuir |
redistribuixco | redistribuyo |
rédit, rédits | rédito, réditos |
redó, redóns | redondo, redondos |
Redolá : girá redolán cap aball – rodá - | rodar (hacia abajo) – rodar |
Redolán – rodán | rodando |
Redolare – rodare | rodara, rodase |
redona, redones | redonda, redondas |
redones | redondas |
redonet, redonets | redondito, redonditos |
redoneta, redonetes | redondita, redonditas |
reduí, reduís - reduíxgo o reduíxgo, reduíxes, reduíx, reduím, reduíu, reduíxen – reduít, reduída, reducsió | reducir |
reduíe | reducía |
reduíen | reducían |
reduín (g) | reduciendo |
reduínlos | reduciéndolos |
reduít | reducido |
reduíx | reduce |
reduíxco | reduzco |
reduíxen | reducen |
reedissió, reedissións, re + edissió, re + edissións, torná a editá | reedición, reediciones |
reempéndre | reemprender |
reemplás | reemplazo |
reemplassá, reemplásso, reemplásses, reemplásse, reemplassém o reemplassám, reemplasséu o reemplassáu, reemplássen – reemplassat, reemplassada, reemplasso | reemplazar |
reemplásson | reemplacen |
reencuentro, retrobada | reencuentro |
Refaldá - seguí lo peu de una montaña - talláli a un ábre les branques baixes per a que creixquen milló les de dal | costear, enfaldar |
refectori, refectorio, refectoris, refectorios, minjadó, minjadós de un convén o monasteri | refectorio, refectorios, comedor, comedores |
referénsia, referénsies | referencia, referencias |
referí | referir |
referida, referides | referida, referidas |
referíe | refería |
referiguere | refiriera |
referíli | referirle |
referínse | refiriéndose |
referís, referíx | refiere |
referit, referits – no se fa aná referit com dos vegades ferit, ferits, en alguna ferida | referido, referidos – herido, heridos, con alguna herida |
referítos | referiros |
referix, referíx | refiere |
referíxco | refiero |
referíxen | refieren |
refet | rehecho |
reféu | rehacéis |
refiló | refilón |
reflejá | reflejar |
reflejada, reflejades | reflejada, reflejadas |
reflejáen, reflejaben | reflejaban |
reflejánse | reflejándose |
reflejat, reflejats | reflejado, reflejados |
refleje | refleja |
reflejen | reflejan |
reflejo, reflejos – yo me reflejo – lo reflejo del aigua | reflejo, reflejos |
reflexió, reflexións | reflexión, reflexiones |
reflexioná, meditá, cavilá, calculá, considerá, deliberá, discurrí, especulá, observá, pensá, raoná, recapassitá | reflexionar, meditar, cavilar, calcular, considerar, deliberar, discurrir, especular, observar, pensar, razonar, recapacitar |
reflexionán | reflexionando |
reflexiono | reflexiono |
reflexións | reflexiones |
reflexiu, reflexius | reflexivo, reflexivos |
reforma | reforma |
reformán | reformando |
reformes | reformas |
refors | refuerzo |
reforsat, reforsats | reforzado, reforzados |
refórsen | refuerzan |
refórson | refuercen |
reforsos | refuerzos |
refrán, refráns | refrán, refranes |
refrané, refranero | refranero |
refráns | refranes |
refredá, refredás, arrefredá, arrefredás | enfriar, enfriarse |
refredán | enfriando |
refredará | enfriará |
refredare | enfriara |
refredat, refredats, catarro, catarros, com Luisico Raxadel de Valderrobres, catarrina, catarrines | enfriado, catarro, enfriados, catarros |
Refregá – vore fregá | restregar |
refregabe | refregaba |
refregánlo, refregánlos | restregándolo, restregándolos |
refregás | refregarse |
refresc, refresco, refrescs, refrescos | refresco, refrescos |
refugi, refugis | refugio, refugios |
refugiá, refugiás | refugiar, refugiarse |
refugiám | refugiarme |
refugiat, refugiats | refugiado, refugiados |
refunfuñá | refunfuñar |
refunfuñán | refunfuñando |
rega (cuan yo) | riegue |
regá, regán (g) – rego, regues, regue, reguém o regám, reguéu o regáu, réguen – regára – regaré – regat, regada – regaría | regar |
regabe | regaba |
regaben | regaban |
Regadora per a regá - regué - lo pena de Marcel está com una regadora y escriu al blog lo reguer | regadera, reguero |
regalá | regalar |
regalabe | regalaba |
regaláen, regalaben | regalaban |
regalála | regalarla |
regaláles | regalarlas |
regaláli | regalarle |
regalaríe | regalaría |
regalaríen | regalarían |
regalat, regalats | regalado, regalados |
regalíssia, com la que té Petro al mas de Estupiñá, al pantano de pena | regaliz |
regall, regalls, bada, bades a un camí fetes per l´aigua. La aigüera, les aigüeres los eviten. | grieta en un camino hecha por el agua |
regallada, regallades | agrietada, agrietadas |
regallat, regallats | agrietado, agrietados |
regalo, regalos | regalo, regalos |
regañadéns (a) | a regañadientes |
regat, regats | regado, regados |
regata, porta o finestra entreuberta, bada - regata en canoes – regates | abertura, grieta |
regatejá | regatear |
regatejáli | regateándole |
regateján | regateando |
regí, dirigí, goberná, regentá, administrá, guiá, conduí, funsioná, marchá, actuá, obrá | regir, dirigir, gobernar, regentar, administrar, guiar, conducir, funcionar, marchar, actuar, obrar |
regidó | regidor |
regidós | regidores |
régim, régims | régimen, regímenes |
regimén | regimiento |
regínla | rigiéndola |
regínlo | rigiéndolo |
regió | región |
regións | regiones |
Regirá – re + girá | Remover – re + girar |
regirán | removiendo |
regiren | remueven |
regiro | remuevo |
registrá | registrar |
registrán | registrando |
registre, registres | registro, registros – registra, registras |
régle, regle (construcsió), regla gran | regla grande |
regleta (electrissidat) | regleta |
reglot, rot, reglots, rots | eructo, reglote, eructos, reglotes |
regne, reino, regnes, reinos, reyno, reynos | reino, reinos |
rego | riego |
regressaben, regressáen, tornáen, reculáen | regrasaban |
regressám, regressém, regresám, regresém | regresamos |
regue | riega |
regué, regués – canalet per a regá, regadora – loreguer a wordpress es lo blog del pena de Marsel, Marcelo Pena, Mar + Sel | reguero, regueros |
reguen | riegan |
Regueret – A Beseit, la zona del clot de Eutropio (Tropio), prop del portal de vilanova | reguerito, reguero pequeño |
regulá, regulás | regular, regularse |
regularmen | regularmente |
Regulás, regulars | regulares |
rehabilitaré | rehabilitaré |
rehabilitassió, rehabilitassións | rehabilitación, rehabilitaciones |
rehusá, no volé algo, di que no | rehusar |
rehusabe | rehusaba |
rehusán | rehusando |
rehuséu | rehusáis |
reíen | reían |
reinabe, reináe | reinaba |
reinat, reinats | reinado, reinados |
reine (lo rey, la reina) | reina |
reinsersió, reinsersións | reinserción, reinserciones |
reinterpretada, reinterpretades | reinterpretada, reinterpretadas |
réissa, reixa | reja |
réisses, reixes | rejas |
reixa | reja |
reixes | rejas |
reixeta, reixetes – rejilla, rejilles | rejilla, rejillas |
rel, moneda antiga - no ting un rel, no tením un duro | real |
relajá | relajar |
relajás | relajarse |
relajat, relajats | relajado, relajados |
relasió, relassió, relasións, relassións | relación, relaciones |
relasionada, relassionada, relasionades, relassionades | relacionada, relacionadas |
relasionat, relasionats | relacionado, relacionados |
relassió | relación |
relassioná, yo me relassiono, relassiones, relassione, relassioném o relassionám, relassioneú o relassionáu, relassiónen – relassionat, relassionada | relacionar |
relassionable | relacionable |
relassionades | relacionadas |
relassionán | relacionando |
relassións | relaciones |
relatá, contá | relatar |
relataríe | relataría |
relataríen | relatarían |
relatiu, relatius | relativo, relativos |
relativa, relatives | relativa, relativas |
relativamen | relativamente |
relato, relatos | relato, relatos |
relegat, relegats | relegado, relegados |
relevám | relevarme |
relevo | relevo |
relicari, relicaris – balla morena, balla en garbo ... | relicario, relicarios |
relichiosos, religiosos | religiosos |
religió, religións | religión, religiones |
religiós | religioso |
religiosamen | religiosamente |
religioses | religiosas |
religiosos | religiosos |
religiosos | religiosos |
relinchá | relinchar |
relíquies | reliquias |
rella, relles (aladre) | Parte del arado |
rellámpec, rellámpecs | rayo, rayos |
rellámpec, rellámpecs | relámpago, relámpagos |
rellampegá | relampaguear |
rellena, farsida | rellena, rellenas |
rellenán (g) | rellenando |
relleno, rellenos | relleno, rellenos |
relleno, rellenos, farsit, farsits | relleno, rellenos |
relligí | releer |
rellissá | resbalar |
rellissada, relliscada | resbalón |
rellissades, relliscades | resbalones |
rellissáe, rellissabe | resbalaba |
rellissáren | resbalaran |
Rellixgo | releo |
rellonge, rellonges | reloj, relojes |
relluén, relluenta, relluéns, relluentes | reluciente, relucientes |
relluí | relucir |
relluíe | relucía |
relluíen | relucían |
relluín (g) | reluciendo |
relluís, relluíx | reluce |
relluíxen | relucen |
reloche, rellonge, reloches, rellonges | reloj, relojes |
Remangada, arremangada, remangades, arremangades (de mánega) | remangada, remangada, arremangada |
remangat, remangat, arremangat, arremangats | arremangado, remangado |
remanso, remansos | remanso, remansos, balsa, meandro, recodo, poza, charca, vado |
remat, al remat, acabamén, final. Lo remat de la festa va sé lo milló – remat de remo, a una barca | remate, al final, como remate – remado |
rematada, rematades | rematada, rematadas |
rematán | rematando |
rematat, rematats | rematado, rematados |
remáu, reméu | remad |
remediáu | remediarlo |
remei, remey, reméi, reméy | remedio |
remeis, remeys, reméis, reméys | remedios |
remená | remover |
remitén de una carta | remitente |
remiténs | remitentes |
remití | remitir |
remitíe | remitía |
remitíen | remitían |
remitínme als fets | remiténdome a los hechos |
remoguda, remogudes | removida, removidas |
remogue | remueva |
remogues | remuevas |
remogut, remoguts – vore mogut | removido, removidos |
remolcá | remolcar |
remolcá | remolcar |
remolcabe | remolcaba |
remoliná | remolinar |
remolino (yo) | remolino |
remolino, remolí, remolinos, remolíns | remolino, remolinos |
remolonejá | remolonear |
Remolque – ell remolque | Remolque – remolca |
remolquen | remolcan |
Remolques – tú remolques | Remolques – tú remolcas |
remontá, remontás | remontar, remontarse |
remordimén, remordiméns | remordimiento, remordimientos |
Remos – cuan tú remos | Remos – cuando tú remes |
Remossegat – mossegat | Remordido – mordido |
remostróns, sobres, restos en los que se prepare una minjada | Sobras, restos con los que se prepara una comida – en extremeño https://www.iventia.com/destacaus/descargues/izionariu.pdf significa cariñoso, zalamero, etc |
remota, remotes | remota, remotas |
remoto, remotos | remoto, remotos |
remouen | remueven |
remóure, remóc, remóus, remóu, removém, removéu, remóuen – remogut, remoguda – moure se conjugue igual | remover |
remoúrel | removerlo |
remóurela | removerla |
removén | removiendo |
removíe | removía |
removíen | removían |
remugá una cabra, rumiá un camello, remastegá – parlá entre dens. Qué remugues ? | Rumiar – hablar entre dientes |
remugán | rumiando |
remullaren (per a que se) | para que se remojaran, remojasen |
renáis, renáix | renace |
renaisserá, renaixerá | renacerá |
renáixe, renáisse | renacer |
renc, rengle, reng de amelés, ringlera de sebes, renglera, línia recta | linea recta, fila, hilera |
rencor | rencor |
rencorós, rencorosos | rencoroso, rencorosos |
rencorosa, rencoroses | rencorosa, rencorosas |
rendí, rendís - yo me redixgo o redixgo, tú te rendíxes, rendíx, rendím, rendíu, rendíxen (tamé es cansás mol) – estic rendit, está rendida – rendissió | rendir, rendirse |
rendíen | rendían |
rendimén, rendiméns, lo de les ameles cuan se venen, se calcule la part de gallo y clasca que ña. | Rendimiento – el de las almendras cuando se venden, se calcula la parte de gajo y cáscara que hay |
Rendit - estic rendit, baldat, mol cansat – m´hay rendit, no podía en ells : rendissió a una guerra, pelea, riña | rendido |
rendits | rendidos |
rendíx (se) | rinde (se) – se agota |
renéc, renécs | reprimenda, riña, reprimendas, riñas |
renegá, fótre la bronca – renegá de los teus orígens | reñir, dar una reprimenda – renegar |
renegál – renegála – renegáls – renegáles | reñirle, reñirlo – reñirla – reñirles – reñirlas |
renegán | Riñendo – renegando |
renegánla | riñéndola |
renegánlo | riñéndolo, riñéndole |
renegat | renegado, reñido |
Renego – te renego perque eres un pesolaga | Reniego – te riño porque eres un travieso |
renegue, renégue | Riñe – reniega |
reneguen, renéguen | Riñen – reniegan |
reneguéu, renegueu | Reñís – renegáis |
rengle, renglera, filera, linea | Hilera, línea |
rengló, renglóns – Déu escriu al dret (recte) en renglóns torsuts | renglón, renglones – Dios escribe recto con renglones torcidos |
reno, renos, animal de USA y Canadá, no sen veuen per la zona dels chapurriaus, ara, los cuernos sí | reno, renos |
renová | renovar |
renováen, renovaben | renovaban |
renovála | renovarla |
renován | renovando |
renovaren | renovaran |
renovat | renovado |
renoven | renuevan |
rentá la roba al rentadó de la séquia | lavar la ropa en el lavadero de la acequia |
rentá, rentás – yo me rento, rentes, rente, rentém o rentám, rentéu o rentáu, rénten – rentára – rentaría – rentaré – rentá una inversió | Lavar – rentar una inversión |
rentabe | lavaba |
rentaben | lavaban |
rentabilidat | rentabilidad |
rentades | lavadas |
rentadó, llavadó de la séquia, safarech | lavadero (de ropa) |
rentadora, llavadora, normalmén lo electrodoméstic, pero tamé una dona que se guañabe la vida rentán roba de atres, com sa mare de Pedro Saputo al escomensamén del llibre | lavadora, normalmente el electrodoméstico, pero también una mujer que se ganaba la vida lavando ropa de otros, como la madre de Pedro Saputo al principio del libro |
rentáe, rentabe | lavaba |
rentáen, rentaben | lavaban |
rentál, rentála | lavarlo, lavarla |
réntal, réntala | lávalo, lávala |
rentám | lavamos |
réntam estos pantalóns que demá mels hay de ficá o posá | lávame |
rentán | lavando |
rentánse | lavándose |
rentaplats | lavaplatos |
rentare | lavara, lavase |
rentarém | lavaremos |
rentaren | lavaran, lavasen |
rentás | lavarse |
rentat | lavado |
rentátos | lavaros |
rentats | lavados |
rente | lava |
renten | lavan |
rentéutos | lavaos |
rento | lavo |
renunsiá | renunciar |
renúnsia, renunsia, renúnsies, renunsies | renuncia, renuncias |
renunsián | renunciando |
renunsiat | renunciado |
renúnsio, renunsio | renuncio |
reñí, riñgo o reñixco, riñs o reñíxes, riñ, reñím, reñíu, reñíxen – ham reñit, un bufeteo reñit, una pelea o riña mol reñida – enganchás en algú, tíndre una enganchada (vore enganchá) – reñir castellá es renegá | pelear, discutir, pelearse |
reñíem | peleábamos |
reñíen | peleaban |
reñín (g) | peleando |
reñiríen | pelearían |
reñit | peleado |
reñits | peleados |
reñíu | peleáis |
reomplí, re + omplí, umplí, torná a omplí, omplí mes | rellenar, re + llenar, volver a llenar, llenar más |
reómpligo | relleno |
repará en algo – repará : arreglá | reparar en algo, darse cuenta de – reparar : arreglar |
reparaben | reparaban |
Reparada | Reparada |
reparára | reparara, reparase |
reparassió, reparassións | reparación, reparaciones |
reparat | reparado |
reparat, tipo de pa de Tamarite : Lo reparat he mol gran. Ya casi no se fa, lo recuit mes petit. Lo reparat lo compraben los pachesos, ne posaben 8 o 10 a un sac u capa defora, y lis aguantabe lo menos 15 díes. Pagaben en una llibreta. Primé entregaben un sac o dos de farina, y después anaben prenguén pa. |
tipo de pan de Tamarite – reparado |
reparats | reparados |
reparéu | reparáis |
repartí | repartir |
repartí, repatixgo o repartixco, repartíxes, repartíx, repartím, repartíu, repartíxen – repartit, repartida, repartissió | repartir |
repartida, repartides | repartida, repartidas |
repartides | repartidas |
repartidó, repartidós | repartidor, repartidores |
repartíen | repartían |
repartíla | repartirla |
repartín (g) | repartiendo |
repartirá bufetades en les dos máns | repartirá bodetones con las dos manos |
repartíssen, repartíxen | reparten |
repartit, repartits, com lo gros de Nadal, que ha eixit mol repartidet per tota España | repartido, repartidos |
Repartíx – Al Matarraña: Pascual repartíe lo correu, Álvaro de Ráfels, Jesús de Queretes, Bernardo de Monroch, la Marisa del pequeño (ella es Micolau de La Fresneda), la dona de Senill, Alicia de Penarroija, un estiu lo vach repartí yo a Ráfels, La Cerollera, Fórnols y La Portellada, después anaba a La Fresneda y li portaba unes cartes a la dona de Tigel, la Rosa. | reparte |
reparto del correu – yo repartixco o repartixgo lo correu | reparto del correo |
repás, repassos | repaso, repasos |
repassá | repasar, comprobar, confirmar, confrontar, verificar, constatar, cerciorarse, compulsar, cotejar, revisar, examinar, escrutar, repasar |
repassáe, repassabe | repasaba |
repassán | repasando |
repassaré | repasaré |
repasséu | repasad, repasáis |
repasséutosu | repasáoslo |
repatriassió, repatriassións – Una repatriassió ilegal es per ejemple : fótreli una cassada a Carlitos Puigdemont, aviál a dins de una furgoneta (com la del equipo A) y baixál a la frontera de Fransa en Huesca, hasta la porta de un cuartel de la Guardia Sivil; a la frontera de Cataluña no perque los mossos lo tornaríen a Bélgica, que ne ñan mols que són com la gestapo dels catanazis. Lo mateix en Valtonyc, Marta Rovira, y atres fugats de la justíssia, no sol catalanistes, ne ñan que no u són. | repatriación, repatriaciones |
repén (de) - Es la caussa de mort mes frecuén entre los chapurriaus. - De qué s´ha mort? - De repén. | repente (de) |
Repéndre – torná a empéndre – renegá an algú | reprender, volver a emprender |
repetí, repetís – yo me repetixco o repetixgo, repetíxes, repetíx, repetím, repetíu, repetíxen – repetit, repetida, repetissió – una mentira com la corona catalano aragonesa repetida moltes vegades se pot torná verdat per als que su creuen tot. | repetir |
repetida, repetides | repetida, repetidas |
repetidó, repetidós – a escola - de tele, telecomunicassións | repetidor, repetidores |
repetíe | repetía |
repetíen | repetían |
repetíli | repetirle |
repetín (g) | repitiendo |
repetínli | repitiéndole |
repetínse | repitiéndose |
repetís, repetíx | repite |
repetissió, repetissións | repetición, repeticiones |
repetit, repetits | repetido, repetidos |
repetits | repetidos |
repetixga | repita |
repetixgo | repito |
replá, repláns | rellano, rellanos |
replantá | replantar |
replantáles | replantarlas |
replega, arreplega | recoja |
replegá, arreplegá | recoger |
replegaba | recogía |
replegades, arreplegades | recogidas |
replegaé, replegabe | recogía |
replegáen, replegaben | recogían |
replegál, replegáls | recogerlo, recogerlos |
replegáles | recogerlas |
replégales | recógelas |
replegámos | recogernos |
replegán, arreplegán (g) | recogiendo |
replegarán | recogerán |
replegaríen | recogerían |
replegás | recogerse |
replegat | recogido |
replegats, arreplegats | recogidos |
replegue | recoge |
repleguen | recogen |
replená, reumplí, reomplí | rellenar, re + llenar, volver a llenar, llenar más |
replenán | rellenando |
replenat, rellenat, reomplit, reumplit | rellenado |
replene | rellena |
repleta, pleneta, a cormull, de gom a gom | repleta |
replicá – fé una réplica, copiá - no me replicos ! - contestá, contradí, criticá, protestá, alegá, argumentá | replicar, contestar, objetar, contradecir, criticar, protestar, alegar, argüir, argumentar – hacer una réplica |
replique | replica |
repliquen | replican |
repondré, ficaré un atra vegada lo que falte an algún puesto | repondré |
reportache, reportaches | reportaje, reportajes |
reportaje, reportajes | reportaje, reportajes |
repós | reposo |
reposabe | reposaba |
reposada, reposades, descansada, descansades | reposada, reposades |
reposadamen, descansadamen | reposadamente |
repost, repostos de pesses de una máquina, recambis José Mari a Alcañís, López , son pare de Jorge López Esteban | repuesto, repuestos |
reprén | reprende, vuelve a emprender |
repreng, reprenc | reprendo |
repréns | reprendes |
representá, represento, representes, represente, representém o representám, representéu o representáu, represénten – representat, representada (una obra de teatro) – representán | representar |
representabe | representaba |
representán | representante |
representáns | representantes |
representasió, representassió, representasións, representassións | representación, representaciones |
representassió, representassións | representación, representaciones |
representat, representats | representado, representados |
represente | representa |
representen | representan |
reprimíe | reprimía |
reprimín | reprimiendo |
Reprobá – reprobat, reprobada - censurá, desaprobá, criticá, reprochá, condená | reprobar, censurar, desaprobar, criticar, reprochar, condenar, vituperar |
reprobabe | reprobaba |
reprobassió | reprobación |
reprobat | reprobado |
reprobatoriamen | reprobatoriamente |
reprobats | reprobados |
reproben | reprueban |
reprochá, censurá, criticá, condená, recriminá, reprobá, afeá, reconvíndre, renegá, repéndre, empéndre | reprochar, censurar, criticar, condenar, recriminar, reprobar, afear, reconvenir, regañar, reprender |
reprochabe | reprochaba |
reprochaben | reprochaban |
Reprocháls – reprocháles | Reprocharles – (reprocharlas) |
reprochánse | reprochándose |
reprochás | reprocharse |
reproductó, reproductós | reproductor, reproductores |
reproduí | reproducir |
reptán | reptando |
república, repúbliques, com la que va espentolá Luisico Companys, y ara ne volen un atra. No volen rey pero diuen que los reys aragonesos eren catalano aragonesos :) Esta gen son mes sompos a les dotse que a les onse del mateix día. | república, repúblicas |
repudiá | repudiar |
repugná, fé fástic, fé escrúpol | repugnar |
repugnabe | repugnaba |
repugnán | repugnante |
repugnáns | repugnantes |
repugnánsia | repugnancia |
repugne | repugna |
repulsa, repudio – vore repudiá, repugná | repulsa, repudio |
reputá, jusgá, estimá, calificá, conseptuá, considerá, ponderá, valorá, evaluá | reputar, juzgar, estimar, calificar, conceptuar, considerar, ponderar, valorar, evaluar |
reputabe | reputaba |
reputaben | reputaban |
reputada, reputades | reputada, reputadas |
reputaríen | reputarían |
reputassió | reputación |
reputat | reputado |
reputats | reputados |
reputém | reputamos |
requerí, requerixco, requeríxes, requeix, requerím, requeríu, requeríxen – (estás mol) requerit, requerida | requerir |
requeríe | requería |
requeríen | requerían |
requerit | requerido |
requerits | requeridos |
requeríu | requerís, requirirlo |
requerix | requiere |
requeríxen | requieren |
requerixque | requiera |
requesta, demanda – latín request (inglés request) es solissitut, solisitut | demanda, solicitud |
requiem per un llauradó español, novela de Ramón J. Sender (no Sénder) – missa de difuns, morts; | requiem |
requiescat in pace, RIP, que en pau descanso, QEPD | RIP, QEPD |
Res – no tenim res | Nada – no tenemos nada |
res (animal), reses, cap, caps de bestiá | res, cabeza de ganado |
resá | rezar |
resada, resades | rezada, rezadas |
resáe, resabe | rezaba |
resáen, resaben | rezaban |
resám, resém | rezamos |
resán (g) | rezando |
resare | rezara, rezase |
resaren | rezaran, rezasen |
resaríe | rezaría |
resat, resats | rezado, rezados |
rese | reza |
resecs | resecos |
resém o resám | rezamos |
résen | rezan |
reses | rezas |
reséu | rezáis |
reséu o resáu | rezáis |
resguardo, resguardos de compra | resguardo, resguardos |
resma, risma, rayma, raima, conjún de vin máns (500 fulles) de papé. - Caxa de paper en què ha XVI raymes, Reua Perp. 1287, p. 372. Nou raymes de paper stimades a rahó de II dobles la rayma, diuyt dobles, doc. a. 1388 (BSAL, xi, 213). Per una rayma de paper per fer imatges, doc. a. 1514 (BSAL, iv, 304). - de l'árabe rizma | resma |
reso | rezo |
resóldre | resolver |
Resolt de resóldre (un cas, Sherlock Holmes) – dessidit, valén, audás, atrevit, intrépit, osat, diligén, llansat | resuelto, decidido, valiente, audaz, atrevido, intrépido, osado, diligente, lanzado |
resolta, resoltes | resuelta, resueltas |
resoltamen | resueltamente |
resolts | resueltos |
resos | reces |
respecte a | respecto a |
respecte, respectes | respeto, respetos |
respectiu, respectius | respectivo, respectivos |
respectiva, respectives | respectiva, respectivas |
respectivamen | respectivamente |
respetá | respetar |
respetabe | respetaba |
respetable, respetables | respetable, respetables |
respetáen, respetaben | respetaban |
respetál, respetáls | respetarlo, respetarlos |
Respetála, respetáles | respetarla, respetarlas |
respetat, respetats | respetado, respetados |
respeto (yo) | respeto |
respeton | respeten |
respetuosa, respetuoses | respetuosa, respetuosas |
respiacte | respeto |
respiate | respeto |
Respigá – espigá, traure espiga (latín spīcare) – espigás una lletuga de ensiám : créixe massa y fes malbé | respigar, espigar, sacar espiga |
respigabe | respigaba |
respirá | respirar |
respirabe, respiráe | respiraba |
respirada | respirada |
respirán | respirando |
respiraré | respiraré |
respirasió, respirassió | respiración |
respirat | respirado |
respiros (tú) | respires |
resplandó, llumenária | resplandor |
resplandós, llumenáries | resplandores |
respón | responde |
respondrá | responderá |
respóndre, contestá, contesto, contestes, conteste, contestém o contestám, contestéu o contestáu, contésten – contestat, contestada – respong, respóns, respón, responém, responéu, respónen | responder, contestar |
respóndreli | responderle |
respóndrels | responderles |
responíe, contestabe | respondía |
responsabilidat, responsabilidats | responsabilidad, responsabilidades |
responsable, responsables | responsable, responsables |
resposta, respostes, contesta, contestes | respuesta, respuestas |
ressaca | resaca |
ressagats | rezagados |
ressecá | resecar |
ressecá, ressecás | resecar, resecarse |
ressecat, ressec | resecado, reseco |
ressecats, ressecs | resecados, resecos |
ressel | recelo |
ressel | recelo |
resselat | recelado |
ressembrá | resembrar |
ressembrán | resembrando |
ressená | recenar |
ressená, ressopá | recenar |
resséns (te) de una caiguda | te resientes de una caída |
ressentíx | resiente |
ressepsió, ressepsións – A Mallorca vach treballá a la ressepsió del hotel Viva Blue, a Playa de Muro, de nit, de vigilán tenía a Xisco, que vivíe a Inca. Ell parlabe en mallorquí y yo en chapurriau. A Raimundo Lulio, Ramón Llull, tamé l´haguera entés, si haguera naixcut al seu tems. Lo mallorquí de abáns no es tan fássil de enténdre. | recepción, recepciones |
ressepsionista, ressepsionistes | recepcionista, recepsionistas |
ressepsioniste, ressepsionistes | recepcionista, recepsionistas |
resseptada | recetada |
resseptat | recetado |
resseptat | recetado |
resseptes | recetas |
resserva, resserves – vi resserva – resserva de cassa, coto, veda | reserva, reservas |
resservada, resservades | reservada, reservadas |
resserváe, resservabe | reservaba |
resserváen, resservaben | reservaban |
resservám | reservarme |
ressérvam | resérvame |
resservánse | reservándose |
resservat, resservats | reservado, reservados |
resseta, ressetes, ressepta, resseptes | receta, recetas |
ressetabe | recetaba |
resseto | receto |
ressial | recelo |
ressiapta, ressiaptes | Receta, recetas |
ressibí | recibir |
ressibí, rébre – ressibixco, ressibíxes, ressibíx, ressibím, ressibíu, ressibíxen – ressibit o rebut, ressibida o rebuda – ressibirás o rebrás | recibir |
ressibida | recibida |
ressibides | recibidas |
ressibides | recibidas |
ressibidó | recibidor |
ressibíe | recibía |
ressibíen | recibían |
ressibiguéren | recibieran, recibiesen |
ressibíl | recibirlo |
ressibíl | recibirlo, recibirle |
ressibíla | recibirla |
ressibíls | recibirlos |
ressibimén | recibimiento |
ressibín | recibiendo |
ressibín (g) | recibiendo |
ressibínla | recibiéndola |
ressibínlo | recibiéndole, recibiéndolo |
ressibirá | recibirá |
ressibirá | recibirá |
ressibiréu | recibiréis |
ressibiríe | recibiría |
ressibiríe | recibiría |
ressibísquen | reciban |
ressibísquen, ressibíxquen | reciban |
ressibísquen, ressibíxquen | reciban |
ressibit | recibido |
ressibítos | recibiros |
ressibits | recibidos |
ressibits | recibidos |
ressibíu | recibís, recibirlo |
ressibíx | recibe |
ressibixco, ressibíxco | recibo |
ressibíxen | reciben |
ressibíxla | recíbela |
ressibíxles | recíbelas |
ressibíxme | recíbeme |
ressibíxquen | reciban |
ressibo | recibo |
ressibo, ressibos | recibo, recibos, recibí |
ressibos | recibos |
ressidánsia | residencia |
ressidánsia, ressidánsies | residencia, residencias |
ressidánsies | residencias |
ressidén | residente |
ressidén, ressidéns | residente, residentes |
ressidéns | residentes |
ressidénsia, ressidénsies | residencia, residencias |
ressidenta, ressidentes | residenta, residentas |
ressiduos, bassura, enruna, brossa, etc | residuos |
ressién | reciente |
ressienmen | recientemente |
ressiéns | recientes |
ressigná, ressignás | resignar, resignarse |
ressignassió, ressignassións | resignación, resignaciones |
ressignat, ressignats | resignado, resignados |
ressignes | resignas |
ressina, raína | resina |
ressinosa | resinosa |
ressinoses | resinosas |
réssio | recio |
ressistánsia, ressisténsia, ressistánsies, ressisténsies | resistencia, resistencias |
ressistén, ressisténs | resistente, resistentes |
ressistenta, ressistentes (ella, elles) | resistente, resistentes |
ressistí | resistir |
ressistíe | resistía |
ressistiríe | resistiría |
ressistiríen | resistirían |
ressistís | resistirse |
ressistit | resistido |
ressistixco, ressistixgo | resisto |
ressó, eco, sonido que ressone | eco, sonido que resuena |
ressol de ressóldre | resuelve |
ressol de sol, solana, solá, solanera, calina, bochorno, caló, calorina | resol, solanera, bochorno, calor |
ressoldrá | resolverá |
ressóldre | resolver |
ressoll, resoll, ressolls, resolls - rebufit, jadeo, alé, aliento, hálit, ronquit, sofoco | resuello, resuellos, resoplido, jadeo, aliento, hálito, ronquido, sofoco |
ressolusió | resolución |
ressolut, que sap eixí de una situassió mes o menos difíssil, templat | resoluto |
ressoluta, que sap eixí de una situassió mes o menos difíssil, templada | resoluta |
ressolvíe | resolvía |
ressonán | resonando |
ressonánsia, ressonánsies (magnética) | resonancia, resonancias |
ressopá | recenar |
ressultá, ressulte que – ressulto, ressultes, ressulte, ressultém o ressultám, ressultéu o ressultáu, ressúlten – ressultat, ressultada | resultar |
ressultáe, ressultabe | resultaba |
ressumen | resumen |
ressúmen, ressúmens | resumen, resúmenes |
ressumides | resumidas |
ressusitá | resucitar |
ressusitada | resucitada |
ressusitaréu | resucitaréis |
ressusitat | resucitado |
ressusitéu | resucitáis |
resta, restes | resta, restas |
restán | restando, restante |
restaurá | restaurar |
restaurán | restaurante, restaurando |
restauráns | restaurantes |
restaurassió - de restaurán per a minjá - de mobles antics | restauración |
restaurassións | restauraciones |
restaurat, restaurats | restaurado, restaurados |
restituída, restituídes | restituída, restituídas |
restituíli | restituirle |
restituínla | restituyéndola |
restituínlos | redtituyéndolos, redtituyéndoles |
restituít, restituíts | restituído, restituídos |
resto y sumo | resto y sumo |
restregó, restregóns, restregá | restriego, restriegos, restregar |
restringida | restringida |
restringides | restringidas |
resultá, ressultá | resultar |
resultabe, resultáe | resultaba |
resultáe, resultabe | resultaba |
resultám | resultamos, resultarme |
resultán (g) | resultando |
resultaría | resultaría |
resultaríe | resultaría |
resultat, resultats | resultado, resultados |
resulte | resulta |
resultes | resultas |
resultón, que choque, que cride la atensió | resultón |
resumín, ressumín | resumiendo |
resumit, ressumit | resumido |
resumítu | resumírtelo |
retall de roba | retal, corte de ropa |
Retallá – tallá | Recortar – cortar |
retallades | recortadas |
retallán | recortando |
retallarém | recortaremos |
retallat, retallats | recortado |
retalls | retales, cortes de ropa |
retardán | retardante, retardando |
retardat, retrasat, arretrasat | retardado, retrasado |
retardáu | retardáis, retardarlo |
retat | retado |
retén del foc – retén l´aigua | retén del fuego – retiene el agua |
reteníe | retenía |
reteníen | retenían |
retensió, retensións | retención, retenciones |
retina, retines | retina, retinas |
retíndre | retener |
retinguts | retenidos |
retintá, torná a tintá (roba) teñí | retintar, volver a tintar o teñir |
retintaba | retintaba |
retirá, retirás | retirar, retirarse |
retiraben, retiráen | retiraban |
retirada, retirades | retirada, retiradas |
retíral | retíralo |
retírala | retírala |
retirám | retirarme |
retirán | retirando |
retiránse | retirándose |
retirás | retirarse |
retirat | retirado |
retirats | retirados |
retire | retira |
Retiro – a retiro ! | Retiro – a retiro : vámonos hacia casa, al retiro |
retó, móssen, mossén, ej. Mossén Enfoten - lo siñó retó engañe a les criades | cura, rector, mosén |
reto, retos | reto, retos |
retocá | retocar |
retocán | retocando |
retorn | retorno |
retorná, torná, retrossedí, reculá, reintegrás, reingresá, restituí, reintegrá, reembolsá | retornar, regresar, volver, retroceder, tornar, reintegrarse, reingresar, restituir, devolver, reintegrar, reembolsar |
retórse, retórses – vore retortigá | retorcer, retorcerse |
retorsíe | retorcía |
retorsudes | retorcidas |
retortigá, retortigás - retortigat, retortigada - yo me retortigo lo turmell, tú te retortígues, retortígue, retortiguém o retortigám, retortiguéu o retortigáu, retortíguen | retorcer, retorcerse (un tobillo) |
retortigáe, retortigabe | retorcía |
retortigat | retorcido |
retortigats | retorcidos |
retortigó, retortigóns | retortijón, dolor, pinchazo, contorsión, retorcimiento, contracción, convulsión |
retortigóns | retortijones |
retós | rectores, curas |
retrás | retraso |
retrasá | retrasar |
retrasada, retrasades | retrasada, retrasadas |
retrasat, retrasats | retrasado, retrasados |
retrasos | retrasos |
Retratá : fé retratos, pintures y tamé fé fotos en una cámara de retratá | retratar |
retratán | retratando, haciendo fotos |
Retratat – m´han retratat, m´han fet un retrato o una foto | Retratado |
retratats | Retratados |
retratiste, fotógrafo, pintó - A Beseit, Elías Gil, Arsenio Giró Abella, Bruno Durán Goffard | retratista, fotógrafo, pintor |
retribuída, retribuídes | retribuída, retribuídas |
retribuít, retribuíts | retribuído, retribuídos |
retró, retróns – tro, trons | retrueno, retruenos – trueno, truenos |
retronabe, retronáe | retronaba |
retronen | retruenan |
reuca, filera de machos o mules lligats la un a la coa del atre – reuques | hilera de mulos o mulas atados uno a la cola del otro |
reúll (de) | reojo (de) |
reullada, reullades | mirada de reojo, miradas |
reuma, enfermedat dels óssos y juntes, articulassións - Emilio Giner Serret de Beseit es reumatólogo a Saragossa | reuma |
reumatoide | reumatoide |
reumplí | rellenar |
reuní | reunir |
reunida, reunides | reunida, reunidas |
reuníe | reunía |
reuníem | reuníamos |
reuníen | reunían |
reuniguérem | reuniéramos, reuniésemos |
reuniguéren | reunieran, reuniesen |
Reuním – Vull reuním en tú – mos reuním demá | Quiero reunirme contigo – nos reunimos mañana |
reunín (g) | reuniendo |
reunió | reunión |
reunións | reuniones |
reuniré | reuniré |
reunísco, reuníxco | reuno |
reuníssen, reuníxen | reúnen |
reunit, reunits | reunido, reunidos |
revelá, revelo, reveles, revele, revelém, reveléu, revélen – revelat (un carret, un secreto), revelada | revelar |
reveladora, reveladores | reveladora, reveladoras |
revelassió, revelassións | revelación, revelaciones |
revelat, revelats | revelado, revelados |
revelátu | revelártelo |
revele | revela |
revelen | revelan |
reveléu o reveláu | reveláis |
reventá, reventás – yo me revento, reventes, revente, reventém o reventám, reventéu o reventáu, revénten - reventat (tamé un macho mol cansat de traballá), reventada, reventó | reventar |
reventat, reventats | reventado, reventados |
revente | revienta |
revento | reviento |
reventó, reventóns | reventón, reventones |
reveránsia | reverencia |
reverendo, reverendos | reverendo, reverendos |
reverenmen | reverentemente |
reverensiá | reverenciar |
reverénsia | reverencia |
reverensiat | reverenciado |
revés | revés |
revesos | reveses |
revíndre, revíndres – revíndres la neu : desgel | deshelar, deshelarse, derretir – deshielo |
revínguen (se) | derritan, deshielen |
revisá | revisar, comprobar, confirmar, confrontar, verificar, constatar, cerciorarse, compulsar, cotejar, revisar, examinar, escrutar, repasar |
reviscolá, rebiscolá, re + viure, reviure | recuperarse, revivir |
reviscolada | revivida |
reviscolál | revivirlo |
Reviscolál , reviscolá, torná a una persona, animal, planta a la vida | revivirlo |
revisió, revisións | revisión, revisiones |
reviso | reviso |
revista, revistes | revista, revistas |
Revíure, reviví, reviscolá, rebrotá, rechitá, renáixe, ressusitá, reaparéixe, reavivá, evocá, rememorá, recordá, invocá, reconstruí | revivir, rebrotar, renacer, resucitar, resurgir, reaparecer, reavivar, evocar, rememorar, recordar, invocar, reconstruir |
revíurel (revivíl) | Reanimarlo, revivirlo |
revíurela (revivíla) | Reanimarla, revivirla |
revivíe | revivía |
revivíen | revivían |
Revocá, anulá, ressindí o rescindí, derogá, canselá, disóldre, abolí, cessá, invalidá | revocar, anular, rescindir, derogar, cancelar, disolver, abolir, cesar, invalidar |
revocat, revocats, revocá: anulá, rescindí, derogá, canselá, disóldre, abolí, cessá, invalidá | revocado, revocados, revocar |
revolcá, revolcás per enterra, refregás, tirás, embrutás | revolcar, revolcarse por el suelo, echarse, restregarse, tirarse, ensuciarse, rozarse, revolverse |
revolcaben, revolcáen | revolcaban |
revolcadó, revolcadós : puesto aon se revolquen los jabalíns o atres animals salvaches | lugares para revolcarse jabalíes u otros animales |
revolcánme | revolcándome |
revolcánse | revolcándose |
revolcaríe | revolcaría |
revolcaríen | revolcarían |
revolotechá, revolotejá | revolotear |
revolotechaben, rebolotecháen, revolotejaben, revolotejáen | revoloteaban |
revolotechán, revoloteján | revoloteando |
revolotechat, revolotejat | revoloteado |
revolotechen, revolotegen | revolotean |
revolotegen | revolotean |
revolotejá | revolotear |
revolotejaben, revolotejáen | revoloteaban |
revolotochen | revolotean |
revolt, revolts - trastocat, turbulén, alterat, confús, embolicat, intrincat, embrollat | revuelto, revueltos, trastocado, turbulento, agitado, alterado, confuso, embrollado, intrincado |
revolta, revoltes | revuelta, revueltas |
revolussió, revolusió | revolución |
revolussionari, revolussionaris, com Fidel Castro, que una vegada assessinat Batista y pujat al poder ya se va acabá la revolussió cubana | revolucionario, revolucionarios |
revora – a la revora de la tassa se veu la marca de pintalabios | en el borde de la taza se ve la marca de pintalabios |
revores | bordes |
revulsiu | revulsivo |
rey, reys – als reys magos sels diu los reixos | rey, reyes – reyes magos |
rezagat, rezagats (Mezquín), a la zaga, ressagat, ressagats | rezagado, rezagados, atrasado |
riada, riades, creixcuda de un riu | riada, riadas, crecida de un rio |
Ribagorça, Ribagorsa, Ribagorza, Ribagorza, antic Ripacurtia | Ribagorza |
ribás, ribássos, ribaz (Mezquín) – lo márge, márgens solen sé de pedra | ribazo, separación de dos bancales a diferente altura, los márgenes suelen ser de piedra |
ribell, ribells, llibrell (latín labrĕllu) : ressipién de fang cuit, com un plat gran, de forma troncocónica invertida, mes ample que alt, y que servíx per a escurá los plats, rentás los peus, posá coses en remull, etc | lebrillo, barreño |
ribera, riberes de un riu (latín rīparĭa), riba, cuenca - Ribera del Tastavins: subcomarca del Matarraña que atravesse lo riu Tastavins y comprén los munissipis de La Portellada, Fórnols, Ráfels, Fondespala, Penarroija, Monroch y Torredarques - Ribera del Ebre: comarca atravessada de NO a SE pel riu Ebro y situada entre lo Camp de Tarragona, la Terra Alta, lo Baix Aragó, lo Maestrat y lo Mar Mediterráneo; la seua capital es Tortosa, aon se parle valensiá dialecte tortosí | ribera de un río, cuenca |
riberes, ribes | riberas |
ric, rics – lo ric de Queretes | rico, ricos – el rico de Cretas |
rica, riques | rica, ricas |
rictus, contracsió, crispamén, espasmo, gesto | rictus, contracción, crispamiento, espasmo, gesto |
ricura (es una) | es una ricura |
ridícul, ridícula | ridículo, ridícula |
ridículs, ridícules | ridículos, ridículas |
rién | riendo |
riesgo, risc | riesgo |
riesgos, riscos | riesgos |
rifá | rifar |
rifa, rifes | rifa, rifas |
rifáen | rifaban |
rifaríen | rifarían |
rifle, rifles | rifle, rifles |
rígid, du, endurit, agarrotat, almidonat, áspre, tenso, tiesso, réssio, erecte, ressistén, sólit, ert | rígido, duro, endurecido, agarrotado, almidonado, áspero, tenso, tieso, recio, erecto, resistente, sólido, yerto |
rígida, rígides | rígida, rígidas |
rigidés | rigidez |
rígids | rígidos |
Riglos, poble, vore mallos | (los mallos de) Riglos |
rigó, rigor | rigor |
rigurós, rigurosos | riguroso, rigurosos |
rigurosa, riguroses | rigurosa, rigurosas |
Rindiela ! Redéu ! Rediela ! | Rediós ! |
rinoceronte, rinocerontes (rino : nas) | rinoceronte, rinocerontes |
riñó, riñóns, riñonada - fon del riñó del Pantano de Pena | riñón, riñones |
riques, ríques | ricas |
riquesa | riqueza |
riqueses | riquezas |
riquíssim, riquíssims | riquísimo, riquísimos |
riquíssimamen vestit | riquisimamente vestido |
riquíssimes | riquísimas |
risá | rizar |
risáe, risabe | rizaba |
risáen, risaben | rizaban |
risat, risats | rizado, rizados |
riscla, riscles (fusta) que se enclaven a la pell. Mon yayo díe : ya la traurém cuan nevo | astilla, astillas |
riscles | astillas |
risco, riscos, single, singles, tall, talls | risco, tajo, despeñaperros, cortado |
rissa | risa |
risses | risas |
risseta, rissetes | risita, risitas |
rissotada, rissotades | risotada, risotadas |
rissotades | risotadas |
ritme, ritmo, ritmes, ritmos | ritmo, ritmos |
rito religiós | rito |
Riu - a la vora del riu no te fáigues lo niu | Río – a la vera del río no te hagas el nido |
ríu, sen enriu, de riure o enríuressen | ríe |
riuada, riuades, riada, riades | riada, riadas, crecida de un rio |
riuen | ríen |
riuet, riuets | riachuelo, río pequeño, riachuelos, ríos pequeños |
riurás | reirás |
riure, enriure, enríuressen, - yo men enric, tú ten enrius, ell sen enriu, natros mon enriém, vatros ton enriéu, ells sen enríuen – mon ham enrit | reír, reírse |
rius | ríos |
rius | ríes |
rival, rivals | rival, rivales |
rivalidat | rivalidad |
rivalisen | rivalizan |
rivals | rivales |
Robá – robo, robes, robe, robém o robám, robéu o roabáu, róben – robára – robaré – robaría | robar |
roba, robes | ropa, ropas |
robabe, robáe | robaba |
robades | robadas |
robála | robarla |
robáles | robarlas |
robáli | robarle |
Robám – robém | robarme, robamos |
robámos | robarnos |
robán | robando |
robaren | robaran, robasen |
robaríe | robaría |
robaríen | robarían |
robat, robats | robado, robados |
robell, rovell – robell o rovell del ou, la yema | Óxido – yema del huevo |
robellat, rovellat | oxidado |
robelló, rovelló, lactarius deliciosus | níscalo, lactarius (deliciosus) |
robellóns | níscalos |
robém, robám | robamos |
Robes – tú robes | Ropas – robas |
robes (tú) | robas |
robeta, robetes | ropita, ropitas |
roble, rore, robre | roble (quercus) |
robo | robo |
róbon robot (ve del checo o eslavo /rábota/ : trabajo) |
roben robot |
robota, robotes per a fé draps | ropajo, ropajos |
roca, roques | roca, rocas |
roch, roijos – Monroch | rojo, rojos |
rocha, roches | roja, rojas |
rochos | rojos |
rocós | rocoso |
rocosa | rocosa |
rocoses | rocosas |
rocosos | rocosos |
rodáe, rodabe | rodaba |
rodamén, rodaméns | rodamiento, rodamientos |
Rodán – vore redolá | rodando |
rodare | rodara, rodase |
rodarém | rodaremos |
Rodat – un “canto rodado” es un bolo de riu, canto rodat no se diu | rodado |
rode | rueda |
rodech, rodeo, rodechos, rodeos | rodeo, rodeos |
rodechá, rodejá | rodear |
rodechaba, rodejaba | rodeaba |
rodechabe | rodeaba |
rodechaben, rodejaben, rodecháen, rodejáen | rodeaban |
rodechada, rodechades | rodeada, rodeadas |
rodecháe | rodeaba |
rodechán | rodeando |
rodechat, rodechats | rodeado, rodeados |
rodeche, rodege | rodea |
rodege | rodea |
rodegen | rodean |
rodegen | rodean |
rodejá | rodear |
rodejabe, rodejáe | rodeaba |
rodeján | rodeando |
rodéjat de gen bona | rodéate de gente buena |
rodejat, rodejats | rodeado, rodeados |
roden | ruedan |
rodense, de Rodas (Decamerón), rodenses | rodense, de Rodas |
rodera, marca de roda | marca de rueda |
roderes, marques de rodes | marcas de ruedas |
rodes | ruedas |
rodillo, rodillos | rodillo, rodillos |
rog, ruego, rogs, ruegos | ruego, ruegos |
Rogá – rogo, rogues, rogue, roguém o rogám, roguéu o rogáu, róguen – rogaría – rogaré – rogára | rogar |
rogabe, rogáe | rogaba |
rogaben, rogáen | rogaban |
rogáli | rogarle |
Rogán – a Déu rogán y en la massa aná picán | Rogando – a Dios rogando y con el mazo dando |
rogánla | rogándola |
rogánlay | rogándoselo |
rogánli | rogándole |
rogánlos | rogándoles |
rogánme | rogándome |
rogarás | rogarás |
rogat | rogado |
rogats | rogados |
Rogelio, Roger, Ruggiero, en catalá /rugé/ en inglés /róger/ - Rogelio Guimerá Urquizú, germá de mon yayo Tomás del rufo | Rogelio |
roglada, roglades, rogle, rogles – a una roglada hay trobat sis rovellóns y dos babosos | círculo, circunferencia, trozo de terreno más o menos circular |
rogle, rogles - en un rogle (roglada) hay trobat sis rovellóns y dos babosos | círculo, circunferencia, trozo de terreno más o menos circular |
rogo | ruego |
rogue | ruega |
roguém | rogamos |
roiges, roches | rojas |
roija, roiges – Penarroija de Tastavins, per les seues peñes roiges, no les seues penes roiges, encara que tenen a un pena roch | roja, rojas |
roín, ruín, roíns, ruíns, roínes, ruínes | malo, ruín, malos, ruines, mala, malas |
roll, rolls (vore trucol) | rulo, rulos |
rollá, passá lo roll | allanar el suelo con un rulo |
rollo, rollos, tabarra, tabarres | rollo, rollos |
romana : balansa, báscula (del latín statera rormāna) – Les chiques de este poble s´han comprat una romana per a pesás les mamelles dos vegáes a la semana |
balanza romana, báscula |
románic | románico |
romániques | románicas |
romanos, románs | romanos |
romansé, que sol conte romanses (per a no picá) | romancero, que cuenta romances (para no picar) |
romansechá, romansejá | romancear, contar romances |
romansechán, romanseján | romanceando |
romansechat, romansejat | romanceado |
romansera | romancera |
romántic, romántics | romántico, románticos |
romántica, romántiques | romántica, románticas |
romé, romés | romero, romeros |
romeret, romerets | Romero, romerito, romeritos |
romiguera, garrabera, gabarrera, garravera, gabarrera - vore picaesquenes | zarza, zarzamora |
rompeguére | rompiera, rompiese |
rómpre – rómpego, roms, rom, rompém, rompéu, rómpen – rompría – rompeguéra – rompré | romper, empezar |
ron | ron |
roncá | roncar |
ronca (veu), ronques | ronca (voz) |
roncáe, roncabe | roncaba |
roncán (g) | roncando |
Roncarás – ronca que roncarás | roncarás |
rondá | rondar, salir de fiesta |
ronda, rondes | ronda, rondas |
rondallé, rondallés, rondallera, rondalleres | que ronda mucho |
rong, ronc (sonido) | ronco (sonido) |
ronque | ronca |
ronquit | ronquido |
ronquits | ronquidos |
ronroneo, sonido que fa lo gat | ronroneo de un gato |
roquerol, mote de Beseit, de roca, roquerola la dona | mote de Beceite, de roca |
roquerut, roqueruts | roquizo, pedregoso |
roques | rocas |
roqueta, roquetes / Roquetes a Tarragona | roquita, roquitas |
roquissal, roquissals | terreno rocoso |
rosa, roses | rosa, rosas |
rosada, rosades – cuan se gele : gebra, escarcha | rocío, rocíos – cuando se hiela : escarcha |
rosada, rosades (coló) | rosada, rosadas |
rosadet (vi) | vino rosado |
rosadeta, rosadetes | rocío ligero |
rosari, rosaris - Va acabá com lo rosari de la aurora | rosario, rosarios |
rosat (vi) | rosado (vino) |
Rosca, rosques, en forma de rosco 0, com la rosca de Pascua (la mona es un pastel) | rosca, roscas, rosco, rosca de Pascua (la mona es un pastel) |
rosé, rosés | rosal, rosales |
rosse, rose - lo rosse fa lo cariño, rosses | El roce hace el cariño – roces |
rossegá fusta – en les dens | arrastrar (madera) – roer con los dientes |
rossegadós, rossegá, arrossegá https://chapurriau.blogspot.com/2017/09/rossegados.html | personas que arrastraban madera desde el monte hasta donde se cargaba |
rossegál | arrastrarlo, roerlo |
rossegán (g) | arrastrando, royendo |
rossego | arrastro, roo |
rossegó, rossegóns – de pa (cuscurro) | Arrastres – coscurro, cuscurro de pan |
rosseguém | arrastramos, roemos |
rossí, rossíns - jamelgo, penco, burro, cabalgadura, jaco, caball – torpe, rudo, tosco, sáfio, ignorán – Rossinán de Don Quijote | Rocín, rocines - jamelgo, penco, asno, cabalgadura, jaco, caballo, matalón, torpe, rudo, tosco, zafio, ignorante |
rossigá, vore rossegá | roer, arrastrar |
Rostí - rostixgo, rostixes, rostix, rostím, rostíu, rostíxen – rostiría – rostiguéra – rostiré | asar |
rostoll, rostolls : bancal aon s´ha cossechat o segat y sol quede una mica de palla | rastrojo, rastrojos |
rostro, cara | rostro, cara |
rot | eructo |
rotá, roto, rotes, rote, rotém, rotéu o rotáu, roten (de rot) – girá sobre lo seu eje (la terra) | Eructar – girar sobre su eje |
rotet – lo chiquet ha fet lo rotet después de mamá | eructito, regüeldito – el niño ha eructado después de mamar. |
rots | eructos, regüeldo |
rótul, rotuls | rótulo, rótulos |
rótula, rótules (del ginoll, genoll) | rótula, rótulas (rodilla) |
rotuladó | rotulador |
rovellán (g) | oxidando |
rovellare | oxidara, oxidase |
rovellat, rovellada | oxidado, oxidada |
rovelló, rovellóns (bolet) – de rovell, rovellat, pel coló verdós que sels fa | níscalo, lactarius (deliciosus) |
rovellonera, rovelloneres, aon íxen bastáns rovellóns en rogle o en poquet tros | donde salen rovellones, níscalos, en círculo o en poco trozo |
rubia, rubies | rubia, rubias |
ruc, antic ruch, burro, rucs, antic ruchs, burros – A Beseit un home li va enseñá lo verdang a una dona y ella va cridá : Aixó no es un home, aixó es un ruc ! - Com un ruch (ruc) ple de caparres, Martí G., Tip. mod. Ii, 161. | rucio, burro – En Beceite un hombre le enseñó la verga a una mujer y ella exclamó : esto no es un hombre, esto es un rucio (burro) ! |
Ruda, herba que put, fa una auló mol forta (ve de ruta – arraíl ?), es abortiva, aclaríx la sang. | ruda (hierba) http://www.botanical-online.com/efectos_secundarios_ruda.htm |
rudamen | rudamente |
rudesa | rudeza |
rudo, tosco, bruto, ordinari, áspre, basto, zote,sopenco, descortés, grossero, obtús, romo, torpe, sáfio | rudo, tosco, brusco, ordinario, áspero, basto, zote, zopenco, descortés, grosero, obtuso, romo, torpe, zafio |
ruella, roella, ababol, ruelles, roelles, ababols | amapola |
ruén, mol calén, que creme mol | muy caliente, ardiente |
ruéns | muy calientes, ardientes |
ruénta, mol calenta, que creme | muy caliente, ardiente, que quema |
ruentíssim | extremadamente caliente, ardiente, que quema |
ruentó | calor extremo |
ruentós | calores extremos |
rugit | rugido |
rugits | rugidos |
rugós | rugoso |
rugosa, rugoses | rugosa, rugosas |
rugosos | rugosos |
ruidera, sorollina | mucho ruido |
ruido, soroll | ruido |
ruidos, sorolls | ruidos |
ruín, roín | malo, ruín |
ruina | ruina |
ruines | ruinas |
ruíns, roíns | malos, ruines |
rumbo, rumbos | rumbo, rumbos |
rumiá (una cabra) | rumiar (una cabra) |
rumor, rumó - A Beseit ña una casa que se diu Rumó | rumor |
rumors, rumós | rumores |
rural, rurals | rural, rurales |
ruralissassió | ruralización |
rústic | rústico |
rustíes, rostíes | asabas |
rustisses, rustixes, rostixes | asas (de asar) |
rutinari, rutinaris | rutinario, rutinarios |